Onmisbaar voor de Bommelfan: de politieke cartoons van Marten Toonder
Tekenaar en schrijver Marten Toonder is beroemd geworden met zijn Bommelstrips. Maar hij was ook korte tijd cartoonist. De spotprenten uit die periode zijn nu verzameld in Het leven der dieren.
Zeg je Marten Toonder, dan zeg je ook onmiddellijk heer Olivier (Ollie) B. Bommel en Tom Poes. Zo onlosmakelijk namelijk zijn de namen van de tekenaar-schrijver Toonder (1912-2005) en zijn beroemde creaties met elkaar verbonden.
Minder bekend is dat Toonder rond 1950 actief was als politiek tekenaar. Zijn politieke cartoons verschenen in Elseviers Weekblad (1947-1948), Haagse Post (1952) en De Zakenwereld (1952). Die cartoons zijn nu voor het eerst verzameld in het boek Het leven der dieren, want Toonder beeldde in zijn spotprenten mensen af als dieren, zoals hij in zijn strips ook dieren gebruikte om het menselijk gedrag te becommentariëren.
De toestand in de wereld in dierencartoons, 1947-1952, luidt dan ook de ondertitel van Het leven der dieren. En kleinzoon Irwin M. Toonder zegt in het voorwoord: ‘Dit boek geeft een nauwkeurig, nog onderbelicht perspectief van mijn grootvader als politiek illustrator.’
Actueler en scherpe
Het boek – een completering dus van het Toonderarchief – is bezorgd door Dick de Boer en Klaas Driebergen. Zij plaatsen de cartoons in hun context. Hoe verhouden ze zich in de traditie van de dierencartoon, wat is hun plaats in het oeuvre van Toonder, en wat betekenden de spotprenten in hun tijd, de jaren veertig en vijftig? Elke prent wordt door de bezorgers kort becommentarieerd en verklaard.
Toonder ‘was zich bewust van de belangrijke taak die de politieke tekenaar heeft’. Een ‘rake spotprent zegt meer dan een lang artikel’, zei hij. ‘Een goede politiek tekenaar kent weinig of geen twijfels. Hij weet zeker dat hij gelijk heeft in zijn politieke opvattingen.’
Wat Toonders politieke opvattingen precies waren, wordt uit de spotprenten in dit boek niet echt duidelijk. Voor Elseviers Weekblad volgde hij de conservatieve koers van het blad. De cartoons voor ‘de in die tijd ook nog altijd tamelijk rechtse Haagse Post zijn actueler en scherper, maar lijken hoofdzakelijk de opvattingen van de redactie te weerspiegelen’, schrijven De Boer en Driebergen in de inleiding.
Behoorlijk progressief
Misschien dat hij daardoor al na een half jaar bij de Haagse Post vertrok. ‘Hoewel Toonder later in interviews heeft laten weten dat hij zichzelf niet als links beschouwde, was het commentaar dat hij in zijn Bommelstrips leverde meestentijds behoorlijk progressief.’ Dat was vooral zo in de jaren dat hij spotprenten maakte. Later verdween de actuele politiek uit de Bommelstrips. “Later werden die verhalen algemeen menselijker,” zei hij in een interview in Trouw. “Ik geloof dat de mens niet veel verandert, en dat hij door de eeuwen heen zijn gedragingen herhaalt.”
Marten Toonder kwam tot zijn beste Bommelverhalen door zich te richten op algemeen menselijke en maatschappelijke thema’s. ‘Maar omdat het boeiend is om te zien hoe hij daar terechtkwam, markeren de cartoons in dit boek toch een interessante en belangrijke periode in zijn oeuvre,’ aldus De Boer en Driebergen.
Onmisbaar dus voor de Bommelfan.