hypericum 5 - FLORON Twente

P. BREMER (Provincie Ove rijssel) Nieuwe vondsten van bijzondere varens in Twente, p.1 

P.F. STOLWIJK & J.W. BIELEN Excursieverslagen FWT-FLORON 2005, p.7 

P.F. STOLWIJK Een nieuwe editie van Heukels' Flora van Nederland, p.9 

J.W. BIELEN & P.F. STOLWIJK Publicaties over wilde planten in Twente, p.12 

Samenvatting 

HYPERICUM 

nr.5, december 2005 

Nieuwsbrief (29) van de FLORISTISCHE WERKGROEP TWENTE 

en FLORON TWENTE 

REDACTIE: Otto Zijlstra (districtscoördinator FLORON), Groen van Prinstererlaan 

39, 7521 AX Enschede; 053-4331589. 

E-mail: ogzijlstra@zonnet.nl 

Pieter Stolwijk (coördinator Floristische Werkgroep Twente), Oldenzaalsestraat 

2-16, 7511 DR Enschede; 053-4355451. 

E-mail: fwt@fwtwente.nl / pieter@pieterstolwijk.nl 

Jacques Bielen (coördinator Bijzondere Soorten Project Twente), 

Scholtenhoeklaan 7, 7573 BG Oldenzaal; 0541-514891. 

E-mail: jwbielen@hetnet.nl 

INTERNET: http:/www.fwtwente.nl - redactie@fwtwente.nl 

Nieuwe vondsten van bijzondere varens in Twente 

Het artikel vat nieuwe vondsten van zeldzame 

varens in Twente samen die gedaan zijn in 2005. 

Van Stippelvaren (Oreopteris limbosperma) werden 

zes nieuwe groeiplaatsen ontdekt, van Pilvaren 

(Pilularia globulifera) drie en van Geschubde 

mannetjesvaren (Dryopteris affinis), Kamvaren 

(Dryopteris cristata), Moerasvaren (Thelypteris palustris), 

Tongvaren (Asplenium scolopendrium), 

Stijve naaldvaren (Polystichum aculeatum) en 

Struisvaren (Matteuccia struthiopteris) elk één. De 

opvallende toename is voor een deel te verklaren 

als onderzoekerseffect. De toename van Stippelvaren 

lijkt deels een reële toename, gezien de ligging 

van twee nieuwe vindplaatsen binnen het Provinciaal 

Botanisch Meetnet. De toename kan bij enkele 

soorten ook te maken hebben met de reeks zachte 

winters die we in Nederland hebben gehad. 

Inleiding 

Sinds 1989 heeft de provincie Overijssel een botanisch 

meetnet, waarmee de ontwikkelingen in 

P. Brem er (provincie Overijssel) 

-1- 

het buitengebied worden gevolgd. Het meetnet 

omvat 92 kilometerhokken, verspreid in de provincie, 

waar eenmaal in de zeven jaar een route 

wordt gelopen van minimaal 5 kilometer. Die 5 

kilometer is opgeknipt in stukjes van elk 50 meter; 

er is dus per kilometerhok sprake van minimaal 

100 van deze secties. Elke sectie is gekoppeld 

aan een bepaald biotoop. Dat kan zijn een 

berm, bermsloot, houtwal of loofbos, volgens de 

provinciale IPI indeling (IAWM 2004). Per sectie 

wordt de aanwezigheid nagegaan van de provinciale 

aandachtsoorten. Dat is een lijst van ruim 

600 plantensoorten, waarvan er 333 zijn waargenomen 

tijdens de eerste en tweede ronde (BRE- 

MER & al. 2004). Een veldmedewerker moet deze 

soorten dan ook alle kennen, zowel bloeiend als 

niet-bloeiend; de ervaring leert evenwel dat nietbloeiende 

planten eerder over het hoofd worden 

gezien. Gemiddeld komen per sectie twee van 

dergelijke aandachtsoorten voor, met een variatie 

van geen enkele soort per sectie tot 20 soorten 

op heel soortenrijke dijkhellingen (langs de 

IJssel) en trilvenen in Noordwest-Overijssel. De 

secties worden niet uitgeplozen op soorten. Met

een bepaalde loopsnelheid en met meerdere keren 

per 50 meter stilstaan wordt een sectie onderzocht, 

waarbij een bepaalde ruis is ingecalculeerd; 

sommige planten worden over het hoofd 

gezien, omdat ze weinig voorkomen en / of niet 

(meer) bloeien. Het gehele meetnet omvat echter 

meer dan 9000 sectie s, waardoor statistisch 

betrouwbare vergelijkingen kunnen worden gemaakt: 

gebieden in de Ecologische Hoofdstructuur 

(EHS) kunnen worden vergeleken met gebieden 

daarbuiten, of Twente met de rest van 

Overijssel. 

In 2005 werden van genoemde 92 km-hokken 28 

Twentse hokken onderzocht, waarvan 14 door de 

auteur. Al deze hokken werden voor de derde 

keer bezocht na eerdere bezoeken in 1989/1990 

en 1997/1998. 

Er is zodoende een basis gelegd voor een tijdreeks 

die allerlei ontwikkelingen laat zien. Van 

heel duidelijke negatieve - het verdwijnen van 

vindplaatsen omdat een greppel is verdwenen of 

een poel verruigd - tot veel geleidelijker ontwikkelingen 

zoals het effect van de toenemende vermesting 

in het landschap, vooral via het beheer, 

het klepelen van bermen en het laten liggen van 

maaisel in berm, greppel en slootkant. Maar er 

zijn ook positieve ontwikkelingen te zien, vooral 

als binnen het meetnethok nieuwe natuur is aangelegd, 

zoals in de meetnetlocaties Ottershagen, 

Snoeyinksbeek en Beuninger Achterveld. Tijdens 

het veldwerk in 2005 werden in enkele meetnethokken 

bijzondere varensoorten aangetroffen 

Tabel 1. Waarnemingen van Geschubde mannetjesvaren in Twente 

-2- 

(Geschubde mannetje svaren en Stippelvaren). 

Dit was de aanleiding tot het schrijven van dit 

artikel, waarin voorts andere bijzondere waarnemingen 

betreffende varens uit 2005 zijn opgenomen 

en waarvoor overzichten van recente vondsten 

zijn samengesteld. 

Geschubde mannetjesvaren (Dryopteris affinis; 

[syn. D. pseudomas]) 

De eerste vondst van een bijzondere varensoort 

was de waarneming van Geschubde mannetjesvaren 

in het Deldenerbroek, op een be rmgreppelkant 

aan de bermzijde. Het betrof een onvolwassen 

plant, die zich vrijwel zeker sinds het vorige 

bezoek (2 e ronde) in 1998 heeft gevestigd. Deze 

varensoort is pas in 1990 voor het eerst in Overijssel 

gevonden: Engelse Werk - Zwolle, (BREMER 

1990) en in 1993 voor het eerst in Twente, op de 

Friezenberg (tabel 1). Met deze vondst zijn nu 10 

plekken bekend uit de regio. Ook landelijk kent 

de soort een toename, maar het gaat steeds om 

kleine groeiplaatsen. De soort is een apomict, die 

in staat is vanuit een prothallium op te groeien 

zonder bevruchting. Op de plaats waar een eerste 

plant groeit, kunnen zich dan ook nieuwe 

planten vestigen, zodat er een concentratie aan 

planten ontstaat. Deze haardvorming is buiten 

het Engelse Werk vooral waargenomen op een 

aantal plekken in de Flevolandse bossen (BREMER 

& KOOPMAN 1994). 

Jaar x-coor y-coor Biotoop Vinder Gebied Aantal 

1993 231 476 wall etje, aan rand ka pvlak te H. Ludwig Friezenb erg 1 ex. 

1995 245 460 bermgreppel P. Bremer Lankheet 1 ex. 

1995 262 483 gemengd bos O.G. Z ijlstra Paaschbe rg 1 ex. 

1997 238 471 elzen-vogelkersbos M. Horsthuis Hengelerhoek op meerdere plaatsen 

1997 238 473 aangepl ant in bo sje P. Bremer O. van Goor 1 ex. 

1999 226 488 naaldbos M. Horsthuis Helle ndoo rnse berg 

2000 232 514 heide/jonge bosaanplant M. Horsthuis N. van de Krim > 1 ex. ? 

2000 242 519 jonge bosaanplant P. Bremer O. van de Krim 1 ex. 

2003 259 477 bospad H. Koop Lonnek erberg 1 ex. 

2005 239 478 bermgreppel P. Bremer Deldenerbroek 1 ex. 

Stippelvaren (Oreopteris limbosperma) 

Het jaar 2005 was voor mij wel het jaar van de 

Stippelvaren. In totaal werden in Twente zes 

nieuwe plekken ontdekt 1 . 

In het Beuninger Achterveld werd de eerste nieuwe 

groeiplaats aangetroffen. Een tweetal juveniele 

planten groeiden op een greppelkant naast het 

hier aanwezige klootschietveld. De aandacht tijdens 

het veldbezoek, ergens in juli, was vooral 

gericht op Klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe), 

die hier bij de vorige ronde van het provinciale 

meetnet in 1998 stond. Deze werd niet 

teruggevonden, maar wel werd dus deze varens- 

1 Na voltooiing van dit artikel is nog een groeiplaats 

bekend geworden in km-hok 254-495. 

oort aangetroffen, die zich hier in een heischrale 

vegetatie gevestigd heeft. Met Stippelvaren gaat 

het bepaald niet slecht in Twente. In Overijssel is 

de soort sinds 1986 op 41 plaatsen aangetroffen, 

waarvan 29 in Twente, inclusief de zes hier nader 

besproken groeiplaatsen uit 2005. De groeiplaats 

in het Beuninger Achterveld sluit goed aan bij de 

groeiplaatsen elders in Twente, waar vaak sprake 

is van een heischrale vege tatie in combinatie met 

reliëf in de vorm van greppels, zowel bosgreppels 

als bermgreppels. Langs greppels binnen het 

boerenland wordt de soort niet ge vonden. Heischrale 

vegetaties komen in het sterk bemeste 

en vaak grofmazig beheerde boerenland niet 

meer voor. En wat het klootschietveld betreft: de 

greppel loopt hier tussen maïsakker en het 

schietveld. Juist dit schietveld, hoewel altijd gemillimeterd, 

is een botanisch en geomorfologisch

elangrijk element. Het reliëf dat in dit deel van 

het Achte rveld voorkwam, is in de akkers en weilanden 

door de boeren netjes weggewerkt (ongetwijfeld 

illegaal..!) en alleen behouden gebleven 

op het klootschietveld, mede tot groot genoegen 

van de spelers. De vegetatie bes taat uit een heischrale 

vegetatie met o.a. Geelgroene zegge 

(Carex oederi subsp. oedocarpa), Tandjesgras 

(Danthonia decumbens) en Tormentil (Potentilla 

erecta). Zonder dit klootveldje had de Stippelvaren 

hier niet gestaan. 

Een tweede nieuwe vindplaats van Stippelvaren, 

nu buiten het meetnet, betrof het afgegraven 

graslandperceel aan de zuidzijde van Achter de 

Voort. In de eerste jaren na afgraving was hier 

sprake van een vegetatie met Gewoon struisgras 

(Agrostis capillaris) en opslag van Zwarte els 

(Alnus glutinosa) en kwam er o.a. Dwergbloem 

(Centunculus minimus [syn. Anagallis minima]) 

voor (HORSTHUIS 2002). Na acht jaar heeft zich 

een jong elzenbos ontwikkeld en een heideveldje 

met al veel Gewone dophei (Erica tetralix) en 

Struikhei (Calluna vulgaris) en relatief veel Stekelbrem 

(Genista anglica) - zoals wel op meer 

plaatsen in Twente met natuurontwikkeling het 

geval is: soms meer Stekelbrem dan heide. Op 

verschillende plaatsen in het heideveldje heeft 

Koningsvaren (Osmunda regalis) zich gevestigd 

en op één plaats komen diverse juveniele Koningsvarentjes 

voor samen met Stippelvaren, 

wederom in een soortenrijke heischrale vegetatie, 

die zich verder zal ontwikkelen tot heide (en 

bij niets doen tot bos). 

Een derde nieuwe vindplaats betrof het Kanaal 

Almelo-Nordhorn, niet ver van de Nederlands- 

Duitse grens. Een cluster van volwassen planten 

stond onderlangs het talud, op ca. 1 meter boven 

-3- 

het waterpeil in het Kanaal. Ook hier betrof het 

een route van het provinciaal botanisch meetnet, 

dat eerder in 1990 en 1998 was gelopen en nu 

dus voor de derde keer. De cluster van volwassen 

planten geeft aan dat het om een wat oudere 

vindplaats gaat. Ik vermoed dat al in 1998 juveniele 

planten aanwezig waren en deze toen over 

het hoofd zijn gezien. 

Een vierde nieuwe plek betrof een bermgreppel 

nabij het Ezelsgoor, niet ver van de vorige vindplaats. 

Hier stond een plant in een bermgreppel, 

aan de wegzijde, waardoor sprake was van een 

menging van heischrale soorten, o.a. Pijpenstrotje 

(Molinia caerulea) en soorten van voedselrijkere 

groeiplaatsen: Gladde witbol (Holcus mollis) 

en Brede stekelvaren (Dryopteris dilatata). 

Een vijfde plek betrof de Boswachterij Hardenberg, 

waar de soort al van meerdere plekken 

bekend is. De nieuwe plek ligt langs een waterschapsleiding 

in het bos, waarin een grote groeiplaats 

met tientallen planten al uit de jaren tachtig 

bekend is. 

Een zesde nie uwe plek met Stippelvaren werd 

ontdekt bij een nauwkeurige kartering van het 

kruispunt van de N347 bij Goor. Vanwege plannen 

om het kruispunt opnieuw in te richten is een 

nader onderzoek aan flora en fauna nodig, zodat, 

als er beschermde soorten uit de Flora- en Faunawet 

voorkomen, er een ontheffing kan worden 

aangevraagd en waar bovendien bij de plannen 

rekening kan worden gehouden met de natuurwaarden. 

Bij een gemiddeld kruispunt in Overijssel 

zijn weinig natuurwaarden in het geding. Bij 

Goor ligt dit ande rs. Dicht bij het huidige kruispunt 

werd hier enkele jaren geleden Koprus (Juncus 

capitatus) voor Nederland herontdekt (HORST- 

HUIS 1997) en er zijn opgaven van mevr. Vosman 

(Markelo) over vondsten van de Rode Lijstsoort 

Dubbelloof (Blechnum spicant) en de voormalige 

Rode Lijstsoort Echt duizendguldenkruid (Centaurium 

erythraea). Dubbelloof stond er nog in de 

bermgreppel nabij het kruispunt, op het oog een 

deels met braam verruigde greppel met invloeden 

van de associatie van Hengel en Gladde witbol 

(Hyperico pulchri-Melamp yretum pratensis). 

Maar bij nadere inspectie bleek ook hier Stipp elvaren 

te staan, en, vrijwel naast de Dubbelloofplanten, 

een exemplaar van Kamvaren. Mannetjesvaren 

(Dryopteris filix-mas) en Wijfjesvaren 

(Athyrium filix-femina) kwamen eveneens voor 

binnen de 50 meter lange bermgreppel. Brede 

stekelvaren groeide in een op enkele meters in 

het bos gelegen bosgreppel. Dus zes varensoorten 

dicht bij elkaar, wat ook voor Twentse begrippen 

bijzonder is. In het varenrijke Kuinderbos ligt 

het maximum aantal varensoorten voor 50 meter 

aan bosgreppel op 8 soorten. 

Kamvaren (Dryopteris cristata) 

Kamvaren is een kensoort van het veenmosrietland 

en erg algemeen in het moerasgebied van 

de Kop van Overijssel en het Staphorsterveld.

Daarbuiten wordt de soort ook in afwijkende biotopen 

gevonden, zoals enkele keren langs slootkanten, 

vooral in de polders rondom de Wieden, 

dus dichtbij grote populaties. In Twente is de 

soort vanaf 1990 bekend van 12 locaties (in 12 

km-hokken), waaronder langs het Kanaal Almelo- 

Tabel 2. Waarnemingen van Kamvaren in Twente vanaf 1990 

-4- 

Nordhorn, het brongebied van de Mosbeek in 

veenmosrijk schraalland en enkele malen op 

greppelkanten. Het gaat veelal om hele kleine 

groeiplaatsen, uitgezonderd een grotere bij Vriezenveen 

(med. Mevr. C.G. Abbink-Meijerink). 

Jaar x-coor y-coor Biotoop Vinder Gebied Aantal 

1992 255 496 nat schraalland C.L.G. Groen waarschijnlijk brongebied Mosbeek 

1994 250 460 J.J. Kleuver Haaksbergerveen 

1997 233 507 in greppel rand van heideveld C.G. Abbink-Meijerink bosw achterij Ha rdenberg enkele ex. 

1997 241 501 in natte randzone C.G. Abbink-Meijerink Engbertsdijkvenen 3 ex. 

1998 237 493 rand van ven C.G. Abbink-Meijerink Vriezenveen 5 – 10 ex. 

1998 238 493 rand van ven C.G. Abbink-Meijerink zelfde groeiplaats, andere km-hok idem 

2000 226 501 ven K. van der Veen Boswachterij Ommen ? 

2001 255 496 nat schraalland P. Bremer brongebied Mosbeek 1 ex. 

2004 255 477 houtwal L. van Tweel Hartjesbos 2 ex. 

2005 239 472 bermgreppel P. Bremer N 347 bij Goor 1 ex. 

2005 254 496 natte laa gte C.G. Abbink-Meijerink Reuterij, natuurontwikkelingsgebied 1 ex. 

Moerasvaren (Thelypteris palustris) 

Een nieuwe vondst van Moerasvarenwerd in juni 

gedaan binnen een jong Veldrushooiland in de 

Lemselermaten. Ook hier gaat het om nieuwe 

natuur - bij menig lezer wel bekend - dichtbij het 

prachtige blauwgraslandje, op een voormalige 

maïsakker, waar zowel een ontwikkeling richting 

heischraal grasland - met heel veel Gevlekte orchis 

(Dactylorhiza maculata subsp. maculata) - 

als Veldrushooiland is opgetreden. Het was mijn 

eerste ontmoeting met deze varen in een Veldrushooiland, 

wat ongetwijfeld te maken heeft met 

de recente pioniersituatie van het gebied. Prothallia 

konden zich ontwikkelen en uitgroeien, 

terwijl Veldrus (Juncus acutiflorus) nog een open 

vegetatie vormde. Maar nu Veldrus er krachtig 

bijstaat en de Moerasvare n-kloon beperkt is gebleven 

tot één blad, valt te vrezen dat de soort 

het niet redt. In de synoptische tabellen van de 

serie Vegetatie van Nederland wordt de soort niet 

vermeld van het Veldrushooiland (Crepido-Juncetum 

acutiflori) (SCHAMINÉE & al. 1996). 

Het hier waargenomen ve rschijnsel staat niet op 

zichzelf. Waar een bodem is afgegraven, begint 

een secundaire successie altijd met e en minimale 

concurrentie in de beginfase, waardoor een groot 

aantal soorten de kans krijgt om te kiemen en uit 

te groeien. Voor de ontwikkeling zijn vooral de 

nog in de bodem aanwezig zaden en sporen van 

groot belang. Die zijn er al en kunnen, als de 

omstandigheden het toelaten, kiemen (secundaire 

successie). Maar er worden ook soorten van 

buiten aangevoerd. Wilgen, orchideeën en nog 

veel meer soorten vormen geen langlevende 

zaadvoorraad in de bodem. Zij moeten op tijd 

worden aangevoerd. Wat de varens betreft wordt 

er makkelijk vanuit gegaan dat ze er al direct zijn 

na het afgraven van de bodem. Uit Engels onderzoek 

is bekend dat bijna alle ook in Nederland 

voorkomende varensoorten een langlevende sporenvoorraad 

in de bodem vormen (DYER & LINDSAY 

1992), waarbij kiemkrachtige sporen tot 90 cm 

beneden maaiveld zijn aangetroffen (ESTEVES & 

DYER 2003). Wanneer de op een bepaalde diepte 

aanwezige, levende sporenvoorraad groter is dan 

de aanvoer dan lijkt vestiging vanuit deze sporenvoorraad 

voor de hand te liggen. Vestiging 

van de eerder genoemde Stippelvaren en Geschubde 

mannetjesvaren op gemonitorde plekken 

kunnen ook wijzen op recente aanvoer van 

sporen of recente opbouw van een oppervlakkige 

sporenvoorraad die na bodembeschadiging is 

geactiveerd. 

Naast vestiging en de ontwikkeling tot een volwassen, 

fertiele plant is competitie of concurrentie 

met andere plantensoorten een belangrijke 

factor. In een nieuw gebied komen veel pioniersoorten 

voor die verdwijnen naarmate de kruidlaag 

zich sluit. Dat kan te maken hebben met het 

ontbreken van storing, bijv. duidelijk bij Wijdbloeiende 

rus (Juncus tenageia), die altijd na enkele 

jaren verdwenen is, of door de competitie en 

het overgroeid raken door andere soorten die 

beter aangepast zijn aan de heersende situatie. 

In deze eerste fase kunnen ook wat ik maar 

noem toevalssoorten kiemen. Hun zaad was aanwezig 

(of soms aangevoerd) en pas na sluiting 

van de kruidlaag verdwijnen ze door competitie. 

De Moerasvaren van de Lemselermaten is niet de 

eerste vondst van deze soort in Twente; het gaat 

om de 13 e vondst in Twente na 1990 (tabel 3). 

De voorlaatste vondst betrof trouwens ook een 

natuurontwikkelingsgebied namelijk het Reggedal 

bij Eelen, in een ingericht gebied waar ook Dubbelloof 

en Koningsvaren zijn verschenen (STOL- 

WIJK & ZIJLSTRA 2005). Heel opmerkelijk trouwens, 

omdat op afgegraven laagveen in West-Overijssel 

dit trio ook bij elkaar verschenen is en ook hier 

begeleid wordt door de eerder genoemde Stippelvaren 

(Werkgroep Natuurtechniek Rouveen 

2005). Moerasvaren is in het FLORON district 

Twente het meest gevonde n in elzenbroekbos en 

daarnaast in ten behoeve van natuurontwikkeling 

afgegraven gebied.

Tabel 3. Waarnemingen van Moerasvaren in Twente vanaf 1990 

Jaar x-coor 

y-coor 

Biotoop Vinder Gebied Aantal/opm. 

1992 255 494 elzenbroekbos R. Beringen Hazelbekke grote populatie 

1992 233 504 ? A. Huizing Diffelen 

1992 234 497 schraalland O.G. Z ijlstra Zandstuve (Vroomshoop) 

1995 233 468 elzenbroekbos R. Beringen Huize Diepenheim 

1995 248 468 elzenbroekbos P. Bremer Asbroek bij Beckum groeiplaats van 200 m 2 

1997 239 469 voedselrijk, nat bos R. Beringen Hengevelder Esch 

1997 245 471 elzenbroekbos R. Beringen Slaghekkenhoek 

1998 227 507 loofbos R. Beringen bosje langs Rijksweg 

1998 268 487 nieuwe natuur C.G. Abbink-Meijerink 

2002 242 493 elzenbroekbos C.G. Abbink-Meijerink 

-5- 

Stroothuizen 2 klonen 

Kooiplas Vriezenveen 1 kloon 

2003 267 491 in oever van plas P. Bremer bij camping Papillon 1 kloon 

2004 228 493 nieuwe natuur FWT / M. Zo nderwi jk Eelen, Reggedal 1 ex. 

2005 256 485 nieuwe natuur; Veldrushooiland P. Bremer Lemselermaten 1 blad 

Struisvaren (Matteuccia struthiopteris) 

Tijdens de controle van een opgave van een 

groeiplaats van Stippelvaren bleek niet deze varensoort 

aanwezig, maar wel Struisvaren. Bij een 

vestiging van Struisvaren, waa rbij in het be gin 

sprake is van één plant, kan ik mij een vergissing 

met Stippelvaren voorstellen. Nu staan er meerdere 

Struisvarens - onderd eel van een kloon - in 

een bermgreppel op het landgoed Twickel. De 

vindplaats komt mij natuurlijk over. Bij herkomst 

als tuinafval staan er vaak meer tuinplanten; 

bovendien is sprake van een onverharde weg, die 

voor doorgaand gemotoriseerd verkeer verboden 

is. Het is dus waarschijnlijk de eerste spontane 

vestiging van deze tuinvaren in Twente. Meerdere 

absoluut zekere spontane vestigingen zijn onderhand 

bekend uit Flevoland, waarvan drie uit 

het Voorsterbos (BREMER 2005a). Bijgaand figuur 

geeft alle groeiplaatsen in Twente. Mogelijk zijn 

er meer groeiplaatsen die voortgekomen zijn uit 

een spontane vestiging? 

Pilvaren (Pilularia globulifera) 

Pilvaren is geen onbekende voor Twente. De ontwikkelingen 

voor Twente en de rest van Overijssel 

zijn geschetst door BREMER (2002), waarb ij 

onderscheid is gemaakt tussen het actuele en het 

cumulatief aantal vindplaatsen. In Overijssel was 

in 2001 sprake van 22 groeiplaatsen, waarvan 16 

binnen het district Twente. Een aantal groeiplaatsen 

zijn inmiddels verdwenen door zandwinning 

(o.a. Balderhaar) of andere oorzaken (bijv. door 

successie, Oude Broek); op andere plekken gaat 

het om langjarige vindplaatsen (o.a. Strootman, 

Sluitersdijk, en de ijsbaan van Tilligte). Bijgaand 

figuur geeft de vindplaatsen voor de periode 

1989 t/m 2005. Na 2001 zijn nogal wat nieuwe 

vindplaatsen ontdekt. Een daarva n betrof drie 

nieuwe poelen binnen een hok (landinrichting 

Volthe) met in elke van deze poelen Pilvaren. Van 

een concentratie van vindplaatsen is in Twente 

eerder sprake geweest bij het Witte Veen, eveneens 

in aangelegde poelen en basisbiotopen.

Naar schatting komt de soort op dit moment in 

23 hokken voor (helft van cumulatieve aantal, zie 

BREMER 2002). 

Tongvaren (Asplenium scolopendrium) 

Tongvaren is binnen Twente een zeldzame soort 

en alleen bekend van stenige habitats (o.a. waterputten, 

muren). In 2005 werd de soort op drie 

nieuwe groeiplaatsen ontdekt. Jacques Bielen 

vond de soort al in januari op een muurtje langs 

een beekje op het landgoed Egheria. Hier staan 

diverse juveniele exemplaren. Een eerste terres- 

Tabel 4. Waarnemingen van Tongvaren in Twente vanaf 1990 

Jaar xcoor 

ycoor 

-6- 

trische vondst in Twente werd gedaan door Wim 

de Winter in september 2005. Toen werd een 

adulte plant gevonden langs een beboste greppel 

bij de Lutte. Buiten Twente komt de soort terrestrisch 

slechts op een beperkt aantal plekken in 

ons land voor, namelijk in de kalkrijke duinen van 

ZW-Nederland en in de kalkrijke bossen van Flevoland 

en dan vooral in het Kuinderbos. Hier werden 

tijdens de laatste telling 13.000 exemplaren 

op greppelkanten gevonden en een enkele plant 

buiten het greppelbiotoop (BREMER 2005b). 

Biotoop Vinder Gebied Aantal/opm. 

1992 260 477 stenen beschoeiing sloot J. Schunselaar Veend ijk 

1997 258 472 op steegmuur onder lekkende dakgoot A. van d en Boo gaard Enschede, Voortsweg 

1998 257 473 vochtige muur P.F. Sto lwijk Lijsterstraat 

1998 265 476 kerkmuur J. Kers Losser Centrum 1 ex. 

1999 258 481 onderaan steegmuur A. van Renssen Oldenzaal, de Thij 1 ex. 

1999 237 486 C.G. Abbink-Meijerink Wierden, station NS 

2002 250 476 W. Boersma Henge lo, W eidedo rp 

2002 260 483 op m uurtje ond er lekken d afdakje P. Waa rdenburg Oldenzaal, De Essen 

2003 259 471 tuinmu urtje J. Schunselaar Enschede 

2003 251 475 J. Zwi enenberg Hengelo, Berflo Es 

2005 263 481 greppel aan bosrand W. de Winter De Lutte 1 adult ex. 

2005 249 476 J. Zwi enenberg Hengelo, Woolde 

2005 262 483 op muurtje langs beek J.W. Bielen & J.J.G. Bielen- 

Biessels 

Stijve naaldvaren (Polystichum aculeatum) 

Mevr. C.G. Abbink-Meijerink vond in 2005 een 

drietal exemplaren van Stijve naaldvaren in Wierden 

op een industrieterrein, waar gevlochten 

ijzeren matten liggen opgeslagen. Het betreft de 

eerste vondst in Twente. De soort is in Nederland 

zeldzaam. Het grootste aantal groeiplaatsen 

komt in bos voor in Zuid-Limburg. De totale populatie 

omvat hier meer dan 1000 planten (eigen 

schatting, mede op grond van data provincie Limburg). 

In het Kuinderbos staan ook meer dan 

1000 planten en elders in Nederland is steeds 

sprake van heel kleine groeiplaatsen, veelal op 

muren. 

Slotopmerkingen 

Het veldseizoen van 2005 leverde een opmerkelijk 

groot aantal nieuwe vondsten van zeldzame 

varens op in Twente. Vooral het aantal nieuwe 

vindplaatsen van Stippelvaren is daarbij opvallend. 

Hierbij speelt zonder meer een sterk onderzoekseffect. 

Maar er is ook sprake van echte 

vooruitgang, wat blijkt uit vestiging van deze 

soort in twee meetnethokken. Ook de geringe 

omvang van veel groeiplaatsen wijst op veel recente 

vestigingen en de verwachting is dat de 

soort nog op meer plaatsen de kop op zal steken. 

Nieuwe vestigingen zijn te verwachten in nieuw 

ingericht natuurgebied en op bermgreppelkanten 

binnen heideontginngingsgebied, waarbij de 

Egheria meerdere juveniele 

ex. 

bermgreppel bos/heide scheidt van de al of niet 

verharde weg. Ook bij Geschubde mannetjesvaren 

is sprake van een echte toename. Na de eerste 

vondst in 1993 worden steeds weer nieuwe 

plekken gevonden en mijn verwachting is dat 

deze soort verder zal toenemen. Het zachter worden 

van ons klimaat (meer atlantisch, meer neerslag 

in de zomer en hogere temperaturen) begunstigt 

mogelijk ook deze soort, die in Europa 

nergens zo veel voorkomt als in de natste en 

zachtste delen van Groot-Brittannië. Dit klimaateffect 

kan ook een rol spelen bij vestigingen van 

Tongvaren en Stijve naaldvaren. Tongvaren is 

gevoelig voor vorst, waarbij vorst zowel van invloed 

is op overleving als op vitaliteit als fertiliteit 

(BREMER 2006). 

Bij Pilvaren is evenee ns sprake van een reë le 

vooruitgang. Dank zij het groot aantal nieuw gegraven 

dan wel herstelde poelen en plasjes, maar 

ook de ontwikkeling van nieuwe natuurgebieden 

heeft de soort zich weten uit te breiden (BREMER 

2002). Pilvaren staat wat dat betreft mede voor 

het succes van herstel en nieuwe natuur. Nieuwe 

natuur blijkt ook gunstig voor Moerasvaren, maar 

leidt waarschijnlijk niet tot duurzame populaties. 

Juist bij Pilvaren is soms wel sprake van duurzaamheid. 

Samengevat: naast een onderzoekseffect is het 

ontstaan van nieuwe natuurgebieden van belang 

voor de toename van bijzondere varensoorten en 

kan ook de opwarming van ons klimaat een rol 

spelen.

Met dank aan O.G. Zijlstra, P.F. Stolwijk, J.W. 

Bielen en Mevr. C.G. Abbink-Meijerink voor het 

beschikbaar stellen van aanvullende waarne- 

Literatuur 

-7- 

mingen dan wel het leveren van gegevens uit het 

archief van de Floristische Werkgroep Twente - 

FLORON Twente. 

BREMER, P. (1990). De Beschubde mannetjesvaren (Dryopteris pseudomas) voor het eerst waargenomen 

in Overijssel. De Tureluur 10(2): 25 - 27. 

BREMER, P. (2001). Nieuwe natuur in Overijssel. Een overzicht van de gerealiseerde natuurontwikkelingsgebieden 

1985-2000. Achtergronddocument natuurontwikkeling. Rapport provincie Overijssel. 

BREMER, P. (2002). De toename van de Pilvaren (Pilularia globulifera L.) in Overijssel. Gorteria 28: 81 - 88 

BREMER, P. (2005a). Is er sprake van inburgering van de Struisvaren (Matteuccia struthiopteris (L.) TOD.) 

in Nederland? Gorteria (in druk) 

BREMER, P. (2005b). De bijzondere varenflora van een voormalige zeebode m. Natura (in druk). 

BREMER, P. & E. JONGEJANS (2006). On population size and demography of Asplenium scolopendrium L., 

especially at the Kuinderbos (in concept) 

BREMER, P., & J. KOOPMAN (1994). De verspreiding van Dryopteris pseudomas (WOLLASTON) HOLUB & POUZAR 

in Nederland. Gorteria 20: 135 - 139 

BREMER, P. M.A.P. HORSTHUIS & P. HENDRIKSMA (2004). Meten is weten! De vergelijking van twee ronden 

van het Provinciaal Botanisch Meetnet. Provincie Overijssel. Rapport Provincie Overijssel 2004.1 

DYER, A.F. & S. LINDSAY (1992). Soil spore banks of temperate ferns. American Fern Journal 82: 89-122. 

ESTEVES, L.M. & A.F. DYER (2003). The vertical distributions of live and dead fern spores in the soil of a 

semi-natural woodland in Southeast Scotland and their implications for spore movement in the 

formation of soil spore banks. In: S. CHANDRA & M. SRIVASTAVA (Eds.). Pteridology in the New Millenium: 

261-282. 

HORSTHUIS, M.A.P. (1997). Over een nieuwe groeiplaats van Koprus (Juncus capitatus) in Nederland. 

Stratiotes 15: 3 – 15. 

HORSTHUIS, M.A.P. (2002). Achter de Voort. In: Plantensociologische Kring Nederland. Excursieverslagen 

1999, pag. 9 - 13. 

IAWM (2004). Interprovinciale Inventarisatie Eenheden. IAWM, CBS. 

SCHAMINÉE, J.H.J., A.H.F. STORTELDER & E.J. WEEDA (1996). De vegetatie van Nederland. Deel 3. Plantengemeenschappen 

van graslanden, zomen en droge heiden. 

STOLWIJK, P.F. & O.G. ZIJLSTRA (2005). Excursieverslagen FWT-FLORON 2004. Hypericum 4: 17 - 18. 

Werkgroep Natuurtechniek Rouveen (2005). Natuurontwikkeling in het Staphorsterveld. Rapport DGL, 

provincie Overijssel, Staatsbosbeheer, Waterschap Groot Salland. 

G 

DIEPENHEIM, 21 mei; 8 deelnemers 

Excursieverslagen FWT-FLORON 2005 

Een groep onder leiding van Jan Meutstege begaf 

zich naar km-hok 237-469 (Koningshoek) oostelijk 

van Diepenheim. Met Jacques ging de andere 

groep naar km-hok 233-469 (Hogelaarsblok). 

Van km-hok 237-469 waren uit de periode 1989- 

2004 slechts 162 soorten bekend, waarvan de 

meeste (144) reeds waren genoteerd op de 

werkgroepexcursie van 13 mei 1989! In de loop 

van de tijd hebben verscheidene waarnemers 

daar nog wat losse waarnemingen aan toegevoegd. 

Op de excursie van dit jaar zijn 202 soorten 

aangestreept. Vele daarvan zijn nieuw (76) 

voor dit hok. We geven een kleine selectie: 

Tweerijige zegge (Carex disticha), Sterzegge 

(Carex echinata), Dicht havikskruid (Hieracium 

vulgatum), Gele dovenetel (Lamiastrum galeobdolon), 

Echt bitterkruid (Picris hieracioides) en 

P.F. Stolwijk & J.W. Bielen 

Watermuur (Myosoton aquaticum [syn. Stellaria 

aquatica]). Van de soorten die opnieuw werden 

aangetroffen zijn Bosanemoon (Anemone nemorosa), 

Elzenzegge (Carex elongata), Henge l (Melampyrum 

pratense), Jeneverbes (Juniperus communis) 

(RL), Zwartblauwe rapunzel (Phyteuma 

spicatum subsp. nigrum) (RL) en Slanke sleutelbloem 

(Primula elatior) het meest opvallend. In 

km-hok 233-469 waren vanaf 1989 reeds 321 

soorten aangetroffen. Slechts 25 waarnemingen 

daarvan zijn van na 1995. De bestaande gegevens 

van dit hok zijn dus al aardig verouderd. 

Van de 177 nu aangestreepte soorten bleken er 

20 nieuw, eigenlijk allemaal heel gewone soorten. 

Opvallend was alleen dat aan de tien reeds bekende 

zeggesoorten nog vier werden toegevoegd: 

Zompzegge (Carex curta), Tweerijige 

zegge, Elzenzegge en Zwarte zegge (C. nigra). 

Van de zes hier reeds bekende RL-soorten is

nooit een RL-formulier gemaakt. Helaas vonden 

we nu slechts een van deze soorten terug: Kleine 

ratelaar (Rhinanthus minor). 

DENEKAMP, 18 juni; 17 deelnemers 

Bij het natuurmuseum Natura Docet troffen de 

deelnemers aan deze excursie elkaar. Ook leden 

van de Plantenwerkgroep Denekamp waren aanwezig. 

Hier troffen we tot onze verrassing ook 

Hans Stoltenkamp, die de werkgroep jaren lang 

heeft geleid. Hans heeft de leiding van de werkgroep 

aan Jan Knol moeten overdragen wegens 

verergering van zijn ziekte. Op deze plaats een 

hartelijk dank aan Hans voor de vele jaren d at hij 

ons zijn gegevens heeft geleverd. Hans heeft een 

deel van de excursie vanuit de rolstoel meegemaakt. 

Ter plaatse bezochten we (in km-hok 264-488) 

een klein natuurproject, dat een aantal aardige 

soorten op leverde, o.a. Ligge nd hertshooi (Hypericum 

humifusum) en Borstelbies (Isolepis setacea). 

En hoe Weideklokje (Campanula patula) 

hier terecht is gekomen, zal wel altijd een raadsel 

blijven! 

Vervolgens vertrok de stoet naar het meest oostelijk 

deel van het Kanaal Almelo-Nordhorn; dit 

mooie gebied was in het verleden weliswaar goed 

onderzocht, maar de gegevens zijn niet erg recent 

meer. 

We verdeelden ons in twee groepen, een onder 

leiding van Otto naar het westelijk deel van kmhok 

267-491 (Grensweg) en naar km-hok 267- 

490 (Rodenmors). Pieter deed met de andere 

groep het oostelijk deel van km-hok 267-491 en 

km-hok 268-491 (Wolfshuizen). 

In km-hok 267-491 werden 124 soorten genoteerd, 

waarvan 9 die in het verleden niet waren 

aangetroffen. Km-hok 267-490 was goed voor 

113 soorten, waarvan 5 nieuw. Het laatste traject 

tot de grens (km-hok 268-491) leverde 144 

streepjes op; 6 soorten waren hier geheel nieuw. 

Hieruit blijkt eens te meer dat ook zeer goede 

geïnventariseerde hokken nieuwe soorten kunnen 

opleveren, bijvoorbeeld twee vondsten van 

Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris subsp. vulgaris 

[syn. Senecio jacobaea s. str.]), een soort 

die zich sinds een paar jaar enorm verbreidt. 

Omdat de hokken niet comple et zijn geïnventariseerd 

heeft het overigens geen zin te kijken naar 

de soorten die niet zijn teruggezien. 

Bijzondere of karakteristieke soorten waren: Kalmoes 

(Acorus calamus), Slofhak (Anthoxanthum 

aristatum) (RL), Blauwe zegge (Carex panicea), 

Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata subsp. 

maculata) (RL), Naaldwaterbies (Eleocharis acicularis), 

Veelstengelige waterbies (Eleocharis multicaulis), 

Veenpluis (Eriophorum angustifolium), 

Stekelbrem (Genista anglica) (RL), Moeraswederik 

(Lysimachia thyrsiflora), Gagel (Myrica gale) 

(RL), Kransvederkruid (Myriophyllum verticillatum), 

Witte waterlelie (Nymphaea alba), Kleine 

bevernel (Pimpinella saxifraga), Mattenbies 

-8- 

(Schoenoplectus lacustris), Guldenroede (Solidago 

virgaurea) (RL), Blauwe knoop (Succisa 

pratensis) (RL), Moerasviooltje (Viola palustris). 

MARIËNBERG, 9 juli; 18 deelnemers 

Op het station van Mariënberg stond een gemêleerd 

gezelschap te wachten: leden van de Plantenwerkgroep 

Hardenberg, deelnemers uit het 

verre Noord-Holland en natuurlijk leden van de 

FWT, zoveel dat we besloten ons in drie groepen 

te splitsen. Otto Zijlstra ging via km-hok 235-502 

(Mariënbe rg-Vechtkanaal) naar km-hok 234-502 

(Zwarteweg). Jacques Bielen toog naar de Maat 

(km-hok 234-503), een hok aan de Overijsselse 

Vecht. Pieter Stolwijk bleef met de Hardenbergers 

rond het station in km-hok 235-503 (Marienberg). 

Jacques en zijn mensen hadden een prachtig hok 

te pakken; uit de periode 1989-2004 waren er al 

382 soorten van bekend! Toch waren er onder de 

210 aangetroffen soorten maar liefst 23 nieuwe, 

waaronder een van de mooiste vondsten: Voorjaarszegge 

(Carex caryophyllea) (RL). Ook nieuw 

waren Oostenrijkse kers (Rorippa austriaca), Grote 

ratelaar (Rhinanthus angustifolius), Blauwe 

knoop, Poelruit (Thalictrum flavum). Bekend, 

maar de moeite van het vermelden waard: Groot 

warkruid (Cuscuta europaea), Kamgras (Cynosurus 

cristatus) (RL), Steenanjer (Dianthus deltoides) 

(RL), Geel walstro (Galium verum), Kaal 

breukkruid (Herniaria glabra), Gevleuge ld helmkruid 

(Scrophularia umbrosa), Grote tijm (Thymus 

pulegioides) (RL), Vierzadige wikke (Vicia 

tetrasperma subsp. tetrasperma), Hondsviooltje 

(Viola canina) (RL). 

Op weg naar zijn doel noteerde de groep van 

Otto in km-hok 235-502 (Mariënberg-Vechtkanaal) 

de volgende bijzonderheden: Knikkend 

tandzaad (Bidens cernua), Waterscheerling (Cicuta 

virosa), Grote pimpernel (Sanguisorba officinalis), 

Smalle lisdodde (Typha angustifolia), 

Lange ereprijs (Veronica longifolia). Een klein 

traject leverde zo toch nog 136 soorten op, 

waarvan 38 soorten nieuw. Van het hok waren al 

240 soorten bekend. 

In het hok Zwarteweg werden 201 soorten genoteerd, 

een verdubbeling van het tot nog toe bekende 

aantal. De mooiste vondsten waren: Lep eltjesheide 

(Andromeda polifolia) (RL), Zandzegge 

(Carex arenaria), Kleine zonnedauw (Drosera 

intermedia) (RL), Naaldwaterbies, Eenarig wollegras 

(Eriophorum vaginatum) (RL), Bosdroogbloem 

(Gnaphalium sylvaticum) (RL), Jeneverbes, 

Borstelgras (Nardus stricta) (RL), Kleine 

bevernel, Rechte ganzerik (Potentilla recta), 

Hondsviooltje. 

Het gebied rond het station bood weer een ander 

spectrum aan soorten, typisch voor een meer 

urbaan milieu; behalve wat verwilderde tuinplanten 

waren dat o.a. Behaard vingergras (Digitaria 

sanguinalis), Steenkruidkers (Lepidium ruderale), 

Hertshoornweegbree (Plantago coronopus),

Kruipganzerik (Potentilla anglica), Viltganzerik 

(Potentilla argentea), Uitstaande vetmuur (Sagina 

micropetala [syn. Sagina ap etala subsp. erecta]), 

Wit vetkruid (Sedum album). In een klein 

stukje bos stond zowaar nog een verkommerd 

exemplaar van Jeneverbes. Er waren uit dit hok 

210 soorten bekend. De groep van Pieter zag er 

nu 198, waarvan 53 nieuw. Terloops had de 

groep van Jacques in dit hok ook nog Lange ereprijs 

gezien. 

OMMEN, 10 september; 10 deelnemers 

Omdat er veel, minder ervaren floristen waren in 

de groep en omdat een vrij groot aantal deelnemers 

tijdig wilden stoppen, werd besloten gezamenlijk 

een interessant terrein te bezoeken. 

-9- 

Dat werd het Arriër Koeland in km-hok 227-503, 

dat met 275 soorten uit de periode 1989-2004 

een goed bekeken hok is. Veel tijd werd besteed 

aan gezamenlijke determinatie aan de hand van 

de flora. Er werden daardoor slechts 134 soorten 

gestreept. Toch werden nog nieuwe soorten voor 

het hok ontdekt, bijvoorbeeld: Liggend hertshooi, 

Waterpostelein (Lythrum portula), Watermuur, 

Kleine bevernel, Glanzig fonteinkruid (Potamogeton 

lucens), Gevleugeld helmkruid, Beekpunge 

(Veronica beccabunga). Aan Rode Lijstsoorten 

werden er 9 teruggevonden, o.a. Dubbelloof 

(Blechnum spicant), Watera ardbei (Comarum 

palustre [syn. Potentilla palustris]), Kamgras, 

Steenanjer, Moerasbasterdwederik (Epilobium 

palustre), Grote tijm. 

Aan de exc ursies nam en deel: 

Gerard Benerink, Jacques Bielen, Wytze Boersma, Annie Böhmers, Lies Brookhuis, Jos Bruns, Johan 

Damhuis, Gerrit Diepenveen, Carla Duurland, Annie Gosemeijer, Jaap Groot, Tineke Hakkenes, Jan van 

Kamer, Gerry Kelder, Bep Knol, Jan Knol, Lies Koster, Rini Kuiper, Jan Maresch, Jan Meutsteg e, Gerrit 

Meutstege, Harvey Pearson, Andries van Renssen, Jo Schunselaar, Henk Schurink, Bas Slatman, Peter 

Spee, Hans Stoltenkamp, Pieter Stolwijk, Aart Swolfs, Wiebe Tolman, Piet Vogelzang, Gerrit Welgraven, 

Otto Zijlstra, Jan Zwienenberg. 

G 

Een nieuwe editie van Heukels' Flora van Nederland 

P.F. Stolwijk 

R. van der Me ijden, He ukels< Flora van Nederland. Editie 23. Wolters-Noordhoff. € 49,50. Voor medewerkers 

van Floron met kortingbon € 44,50. 

In Hypericum 4 kondigde ik aan (STOLWIJK 2005) 

dat er naar verwachting in 2006 een nieuwe editie 

van de Heukels' zou verschijnen. Het is dan 

ook heel verheugend dat de flora, een must voor 

elke florist, reeds op 4 november van dit jaar is 

uitgekomen. 

In dit artikel ga ik kort in op de wijzigingen die 

voor Twentse floristen het meest van belang zijn. 

Indeling 

Tot nog toe werd het plantenrijk voornamelijk 

ingedee ld op grond van uiterlijke (morfologische) 

kenmerken. Dat heeft o.a. geleid tot de vertrouwde 

splitsing in Naaktzadigen en Bedektzadigen) 

en deze weer in Een- en Tweezaadlobbigen, 

waarbij in moderne flora's de eerste na de 

tweede kwamen. 

Nieuwe inzichten, verworven door onderzoek op 

moleculaire schaal (DNA) hebben dit beeld echter 

grondig verstoord. De nieuwe flora begint weliswaar 

zoals steeds met de Vaatsporenplanten, 

maar daarbinnen is de indeling gewijzigd. Zo 

staat bijvoorbeeld de Addertongfamilie (Ophioglossaceae) 

nu voor de Paardenstaartfamilie 

(Equisetaceae), die meer verwant blijkt met de 

varens dan met bijvoorbeeld de Wolfsklauwfamilie 

(Lycopodiaceae). Vervolgens komen de Naaktzadigen 

(Coniferen). Dan verschijnt er een nieuwe 

groep, de Oerbedektzadigen, waartoe Waterlelie 

(Nymphaea) en Gele Plomp (Nuphar) behoren. 

Daarna komen de Bedektzadigen. Hiertoe 

behoren allereerst de Eenzaadlobbigen; na een 

ijvoorbeeld de Leliefamilie (Liliaceae); weer andere 

zijn juist weer samengevoegd, zoals de 

Ganzenvoe tfamilie (Chenopodiaceae), die opgaat 

in de Amarantenfamilie (Amaranthaceae). 

Voor de florist betekent dit echter alleen maar 

dat sommige geslachten op een andere dan de 

vertrouwde plaats in de flora staan, zonder dat 

de naam verandert. 

Veranderde namen 

Wetenschappelijke namen moeten soms gewijzigd 

worden vanwege de prioriteitsregel, die zegt 

dat de oudst geldig gepubliceerde naam de juiste 

is. Wijzigingen om deze reden betreffen in deze 

editie veelal de terugkeer naar in eerdere druk- 

Tabel 5. Nieuwe namen (selectie) 

-10- 

ken gebruikte namen. 

Als echter uit onderzoek naar de verwantschap 

blijkt dat soorten in een ander geslacht moeten 

worden geplaatst, dan verandert de wetenschappelijke 

naam eveneens. Dat verschijnsel doet 

zich steeds in nieuwe edities van flora's voor, 

maar is ditmaal sterker dan gebruikelijk. Met 

name de Orchideeënfamilie (Orchidaceae) is behoorlijk 

overhoop gehaald. Voor Twente blijft dit 

echter beperkt tot een andere naam voor Grote 

keverorchis (Listera ovata); deze wordt in dezelfde 

familie geplaatst als Vogelnestje (Neottia 

nidus-avis) en gaat derhalve Neottia ovata heten. 

Ik geef hier een lijst van de voor een Twents florist 

voornaamste wijzigingen. 

Nieuwe naam Oude naam Nederlandse naam 

Aphanes australis Apha nes in expec tata Kleine leeuwenklauw 

Baldellia ranunculoides subsp . ranunculoides Echinodorus ranunculoides Stijve moerasweegbree 

Berberis aquifolium Mahonia aquifolium Mahonie 

Callitriche brutia Call itrich e ham ulata Haaksterrenkroos 

Centunculus minimus Anagallis minima Dwergbloem 

Comarum palustre Potentilla palustris Wateraardbei 

Convolvulus sepium Calystegia sepium Haagwinde 

Ficaria verna subsp. verna Ranunculus ficaria subsp. bulbilifer Gewoon speenkruid 

Glebionis segetum Chrysanthemum segetum Gele ganzenbloem 

Hypericum maculatum subsp. obtusiusculum Hypericum dubium Kantig hertshooi 

Jacobaea aquatica Senecio aquatica Waterkruiskruid 

Jacobaea vulgaris Senecio vulgaris Jakobskruiskruid 

Lamiastrum galeobdolon subsp. argentatum Lamiastrum galeobdolon cv. 'Florentinum' Bonte gele dovenetel 

Matricaria chamomilla Matrica ria recu tita Echte kamille 

Montia mino r Montia fontana subsp. chondrosperma Klein bronkruid 

Myosoton aquaticum Stellaria aquatica Watermuur 

Oenothera glazioviana Oenothera erythrosepala Grote teunisbloem 

Oxalis stricta Oxalis fontana Stijve klaverzuring 

Platanthera montana Platanthera chlorantha Bergnachtorchis 

Potentilla tabernaemontani Potentilla verna Voorjaarsganzerik 

Nasturtium microphyllum Rorippa microph ylla Slanke waterkers 

Sagina micropetala Sagina apetala (subsp. micropetala) Uitstaande vetmuur 

Sanguisorba min or subsp. balearica Sanguisorba minor subsp. polygaqma Moespimpernel 

Scleranthus annuus subsp. annuus Scleranthus annuus Eenjarige hardbloem 

Sedum rupestre Sedum reflexum Tripmadam 

Silene flos-cuculi Lychnis flos-cuculi Echte koekoeksbloem 

Vaccinium macrocarpon Oxycoccus macrocarpos Cranberry 

Vaccinium oxy coccos Oxycoccus palustris Kleine veenbes 

Tabel 6. Samengevoegde taxa 

Nieuwe naam Oude namen oude Nederlandse namen Nederlandse naam 

Callitriche brutia Calli triche b rutia + C. ham ulata Gesteeld sterrenkroo s + Ha aksterrenkroos 

Erodium cicutarium Erodium cicutarium subsp. cicutarium + 

subsp. dunense 

Juncus alpinoarticulatus Juncus al pinoarti culatus su bsp. alp inoarticulatus 

+ subsp. atricapillus 

Sparganium erectum Sparganium erectum subsp. erectum + 

subsp. neglectum 

Tabel 7. Gesplitste taxa 

Haaksterrenkroos 

Gewone reigersbek + Duinreigersbek Reigersbek 

Alpenrus + Duinrus Rechte rus 

Grote egelskop + Blonde egelskop Grote egelskop 

Oude naam Nieuwe naam Nederlandse naam Opmerking 

Epipactis helleborine Epipactis helleborine subsp. helleborine Brede wespenorchis 

Epipactis helleborine subsp. neerlandica Duinwespenorchis niet in Twe nte 

Senecio jacobaea Jacobaea vulgaris subsp. dunensis Duinkruiskruid in Twente? 

Jacobaea vulgaris subsp. vulgaris Jakobskruiskruid 

Myosotis scorpioides Myosotis scorpioides su bsp. nemorosa Weid evergeet-m ij-nietje in Twente? 

Myosotis scorpioides subsp. scorpioides Moerasv ergeet-m ij-nietje

Al deze wijzigingen hebben in principe geen gevolgen 

voor de Nederlandse naam, een voordeel 

voor degenen die Nederlandse namen gebruiken! 

Een klein aantal Ne derlands e namen is echter wel 

Tabel 8. Nieuwe Nederlandse namen 

Nieuwe naam Oude naam 

Lork Larix 

Cranberry Grote veenbes 

Europese hanenpoot Hanenpoot 

Kleine tijm Wild e tijm 

Nieuwe soorten 

Een belangrijk deel van de nieuw opgenomen 

soorten betreft ingeburgerde adventieven en 

Tabel 9. Nieuwe soorten (selectie) 

-11- 

gewijzigd, deels al bij de invoering van de nieuwe 

Standaardlijst (STOLWIJK 2005). De belangrijkste 

overige wijzigingen noe m ik hier. 

sierplanten. De publicatie van Stadsplanten (DEN- 

TERS 2004) heeft hiertoe een belangrijke aanzet 

gegeven. 

Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Opmerking Al in Twente? 

Alcea rosea Stokroos ingeburgerde sierplant nee 

Campanula carpatica Karpatenk lokje ingeburgerde sierplant ja 

Campanula portenschlagiana Dalm atiëklok je ingeburgerde sierplant nee 

Campanula poscharskyana Kruipkl okje ingeburgerde sierplant ja 

Conyza sumatrensis Hoge fijnstraal ingeburgerd adventief ja 

Echin ochlo a muri cata Stekelige hanenpoot ingeburgerd adventief ja 

Gyps ophi la pan icula ta Pluimgipskruid ingeburgerde sierplant ja 

Impatiens balfourii Tweekleurig springzaad ingeburgerde sierplant ja 

Ludw igia gran diflora Waterteunisbloem ingeburgerde sierplant ja 

Meconopsis cam brica Schijnpapaver ingeburgerde sierplant ja 

Melissa officinalis Citroenmelisse ingeburgerde sierplant nee 

Oenothera deflexa Zandteunisbloem ? 

Pachysandra terminalis Dikkemanskruid ingeburgerde sierplant ja 

Panicum schinzii Zuid-Afrikaanse gierst ingeburgerd adventief ja 

Papaver orientale Reuzenklaproos ingeburgerde sierplant ja 

Sanguisorba min or subsp. balearica Moespimpernel ingeburgerde sierplant ja 

Sedum sarmentosum Driebladvetkruid ingeburgerde sierplant ja 

Setaria fabe ri Chinese naaldaar ingeburgerd adventief ja 

Silene coronaria Prikneus ingeburgerde sierplant ja 

Solanum sarachoides Kleverige nachtschade ingeburgerd adventief ja 

Soleirolia soleirolii Slaapkamergeluk ingeburgerde sierplant nee 

Tellim a grandifl ora Franjekelk ingeburgerde sierplant ja 

Verbena bonariensis Stijf ijzerhard ingeburgerde sierplant ja 

Overige gevolgen 

Een en ander zal natuurlijk resulteren in een 

nieuwe streeplijst; deze moet voor het komende 

veldseizoen klaar zijn. Zodra de lijst beschikbaar 

is, zal deze op onze website gepubliceerd wor- 

Literatuur 

den. 

De nieuwe namen worden vanaf dit nummer van 

Hypericum gebruikt; indien relevant komt de 

oude naam er als synoniem achter. 

DENTERS, T. (2004). Stadsplanten. Veldgids voor de stad. 

PELSER, P. (2003). De ontmanteling van de Helmkruidfamilie (Scrophulariaceae). Gorteria 29: 117. 

STOLWIJK, P.F. (2005). De Standaardlijst van de Nederlandse flora 2003. Hypericum 4: 8. 

G

Publicaties over wilde planten in Twente 

J.W. Bielen & P.F. Stolwijk 

ABBINK-MEIJERINK, CORRY G. (2004). Dinkelland. Deelobjekt "Stroothuizen". OBN Monitoring 2001-2003. 

Verslag van een minutieus uitgevoerde inventarisatie. Met een overzicht van waargenomen vaatplanten 

en blad- en levermossen van de Rode Lijst, 92 kaarten van gekarteerde soorten en soortenlijsten van 50 

permanente kwadraten. 

BOEDELTJE, GER (2005). The role of dispersal, propagule banks and abiotic conditions in the establishment 

of aquatic vegetation. Thesis. 

In dit proefschrift heeft de auteur de factoren die een rol spelen bij de vestiging van waterplanten 

onderzocht. Hiertoe heeft hij zee r omvangrijk veldwerk verricht, waarbij uit het Twentekanaal en 

aanvoerende beken zaden en plantendelen verzameld zijn om de levensvatbaarheid ervan te testen. 

BOERSMA, WYTZE (Eindredactie). (2005). Bentelerheide (Bentelerhaar) 2000-2003 - een veldbiologisch 

project van de KNNV afd. Hengelo-Oldenzaal. 

Verslag van een uitgebreide inventarisatie door de KNNV afdeling Hengelo-Oldenzaal. Het betreft niet 

alleen de flora bestaande uit hogere planten, mossen en paddestoelen maar ook een deel van de fauna 

met vogels, vlinders, libellen en incidentele waarnemingen van andere organismen. De inventarisatie van 

de hogere planten ziet er goed uit. De verzamelde gegevens zijn via streeplijsten en RL-formulieren ook 

aan FWT-FLORON doorgegeven. 

HOOPEN, J. TEN (2006). De Bergvennen en het beheer van bijzondere natuurwaarden. Jaarboek Twente 

2006. 

Boeiend artikel over de historie van het beheer van de Bergvennen en het Brecklenkampseveld. 

RUITER, H. (2005). Stroomdalflora in het dal van de Overijsselse Vecht, hoelang nog? De Levende Natuur 

106 (4): 162-165. 

De auteur vreest dat door de onnadenkende inzet van "grote grazers" de populaties van de karakteristieke 

stroomdalsoorten zullen verdwijnen. Dat geldt met name ook voor de Bergnachtorchis (Platanthera 

montana [syn. Platanthera chlorantha]), een BSP-soort waar o.a. in 2004 te vergeefs naar is gezocht. De 

schrijver onderzoekt het terrein al 25 jaar en heeft in die periode diverse bijzondere soorten verloren zien 

gaan. Door die ervaring en de aan de literatuur ontleende gegevens omtrent het vroegere gebruik, komt 

hij tot een aantal goed gefundeerde beheersadviezen. Onze conclusie na lezing van het artikel is: 

begrazing is slechts één component van een goed beheer. 

WEEDA, E.J., J.H.J. SCHAMINÉE & L. VAN DUUREN (2005). Atlas van plantengemeenschappen in Nederland. 

Deel 4. Bossen, struwelen en ruigten. 

Het laatste deel van een uitmuntende serie. He el veel kennis verzameld met veldwe rk en uit literatuur is 

hier samengebald en toch helder weergegeven. De auteurs volstaan niet met uitsluitend een beschrijving 

van de behandelde vegetatietypen en hun voorkomen in Nederland, maar geven tevens veel informatie 

over hun ontstaanswijze en de voorwaarden voor hun voortbestaan. Voor sommige lezers zal het gebruik 

van Nederlandse namen voor plantengemeenschappen en plantensoorten de leesbaarheid verhogen. 

Terecht zijn wel steeds de wetenschappelijke namen er tussen haakjes bij vermeld. 

Het lijkt ons dat de eerste auteur heel veel van zijn in Twente opgedane kennis in het vierde deel heeft 

verwerkt. Vanwege de beheersadviezen is deze serie, en vooral ook dit deel, zeer aan te bevelen bij de 

beheerders van onze Twentse natuurgebieden. De volg ende zinsneden troffen mij bijzonder: 

"Dennenbossen bieden kansen voor geleidelijke, spontane ontwikkeling van nieuw Quercetea-bos 

(Eikenbos): onder een scherm van Dennen verjongen de loofbomen zich goed." en deze: "Struwelen en 

bossen op de oudere gronden verdienen (daarentegen) begeleiding door beheersingrepen, omd at zij in 

de 20 e eeuw sterk aan kwaliteit hebben ingeboet en een belangrijk deel van hun kenmerkende soorten 

dreigen te verliezen." Ook de gewone florist zal deze boeken met veel vrucht kunnen raadplegen om zijn 

adviezen te kunnen onderbouwen. 

ZWIENENBERG, J.H. (2005). Deens lepelblad (Cochlearia danica L.) en Hertshoornweegbree (Plantago 

coronopus L.) in de gemeente Hengelo in 2004. Onder de Loep, maart 2005: 6-9. 

Een leuk artikel met een recent overzicht van vondsten van enige bermhalofyten. De titel verraadt niet 

dat de auteur dankzij zijn gerichte onderzoek o.a. Zeeweegbree (Plantago maritima) vond in 2004, de 

eerste waarneming van deze soort in Twente. 

G 

-12-

hypericum 5 - FLORON Twente

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?