Jopie Huisman - Origine

KunstVerzamelaar<br />

Lappenpop, 1975<br />

20 <strong>Origine</strong> 2012 nummer 5<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>,<br />

schilder van het<br />

mededogen

---

KunstVerzamelaar <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>Schilderkunst<br />

Volkskunstenaar en schilder van<br />

het mededogen. Het zijn enkele<br />

rake typeringen voor de Friese<br />

schilder <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>. De trots<br />

van Friesland kreeg al tijdens zijn<br />

leven in 1986 een eigen museum.<br />

De in 2000 overleden autodidact<br />

werd geprezen om zijn realistische<br />

werk; hij stond bekend om zijn<br />

eigenzinnige levenshouding.<br />

Afgelopen jaar kwam de schilder in<br />

het nieuws omdat er vervalsingen<br />

van zijn schilderijen en tekeningen<br />

in omloop zouden zijn.<br />

TEKST Wietse Schmidt<br />

Eind 2011 trekt <strong>Jopie</strong>s jongste zoon Jacob de echtheid<br />

in twijfel van enkele objecten die ter veiling worden<br />

aangeboden. Diverse lokale en landelijke media besteden<br />

aandacht aan het nieuws en de Telegraaf zet het groot<br />

op de voorpagina. Veilingmeester Machiel Dijkstra van<br />

veilinghuis Ald Fryslân verbaast zich over de aantijgingen<br />

van Jacob dat hij vervalsingen in omloop zou brengen.<br />

‘Voor Friezen is het vervalsen van een <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong><br />

heiligschennis. Waarom zouden wij ooit onze goede<br />

naam te grabbel gooien voor werk dat een paar duizend<br />

euro waard is, maar hier zo belangrijk is?’ Het veilinghuis<br />

begint een rechtszaak waarin het rectificatie van de<br />

beschuldigingen eist. De betreffende <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>s<br />

worden aan een technisch onderzoek onderworpen en<br />

blijken echt te zijn. Het veilinghuis wordt in het gelijk<br />

gesteld.<br />

Geboortegrond<br />

De aandacht rond vermeende vervalsingen lijkt postuum<br />

een nieuw hoofdstuk aan <strong>Jopie</strong>s bewogen leven toe<br />

te voegen. <strong>Jopie</strong> heeft geen grote invloed gehad op de<br />

kunstwereld, maar was wel iemand die de kunst weer<br />

populair maakte, democratiseerde. Het <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong><br />

Museum krijgt nog steeds jaarlijks meer dan 50.000<br />

22 <strong>Origine</strong> 2012 nummer 5 van C Adema, 1977<br />

<strong>Origine</strong> 2012 nummer 5 23<br />

De steenkruiwagen<br />

Zelfportret, 1978

---

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>Schilderkunst<br />

bezoekers. <strong>Jopie</strong>s levenswijze en opvattingen vloeiden via<br />

zijn penseel op het doek en worden door het ‘gewone’ volk<br />

herkend. Met zijn realistische werk geeft hij uiting aan<br />

zijn liefde voor de natuur en de minderbedeelden van de<br />

samenleving. Die liefde is ontstaan op zijn geboortegrond<br />

Friesland en heeft hem gevormd tot een intrigerende man,<br />

die graag de mooiste verhalen vertelde en opviel door<br />

zijn eigenzinnige karakter. Om de haverklap was <strong>Jopie</strong><br />

Als een fijnschilder heeft<br />

hij oog voor de kleinste<br />

detAils. Met iMMense<br />

concentrAtie werkt hij<br />

net zolAng AAn een werk<br />

tot het perfect is<br />

<strong>Huisman</strong> te zien in televisieprogramma’s als die van Ivo<br />

Niehe en Rik Felderhof. Telkens werd de clowneske kant<br />

van <strong>Huisman</strong> belicht: die van de schilderende voddenboer;<br />

de man die gek was van vissen en palingroken en de<br />

mooiste verhalen kon vertellen. Hij kon dit ook als de<br />

beste, maar dit doet het beeld van <strong>Jopie</strong> de kunstenaar te<br />

kort.<br />

<strong>Jopie</strong> leert zichzelf schilderen en werkt gedurende zijn<br />

leven met verschillende materialen en in diverse stijlen.<br />

Hij is een uitmuntend tekenaar en werkt vanuit zijn<br />

gevoel. Dit gevoel brengt hij in zijn topjaren op zeer<br />

realistische wijze tot uiting. Als een fijnschilder heeft hij<br />

oog voor de kleinste details. Met immense concentratie<br />

werkt hij net zolang aan een werk tot het perfect is.<br />

Inspiratie haalt hij uit de betekenis die - veelal afgedankte<br />

- objecten voor hem hebben. Over het schilderij Broek<br />

van een koemelker zegt hij: ‘In 1973 raakte ik plotseling<br />

in grote privé-problemen. Ik was helemaal op mezelf<br />

teruggeworpen. Toen vond ik tussen rommel een oude<br />

broek. Een afgetobde, tachtig keer verstelde, smerige<br />

melkersbroek. Ik zag mezelf daarin: een heel grote<br />

verlatenheid. Ik heb hem meegenomen en geschilderd.<br />

Ook omdat andere mensen herkenden wat ik geschilderd<br />

had, is het mijn redding geweest. Eigenlijk is het een<br />

zelfportret.’<br />

Gave<br />

Al vroeg slaat <strong>Jopie</strong> aan het schilderen en tekenen. ‘Ik<br />

ben begonnen met schilderen, net zoals ik begonnen ben<br />

met ademhalen. Zonder dat ik me er van bewust was.<br />

Het is gewoon een drang, van binnenuit. Net als eten en<br />

drinken. Als kind tekende ik al, naar mijn gevoel zonder<br />

bedoeling, behalve als je bijna stikt. Dan weet je pas dat<br />

ademhalen niet gewoon is. Dan voel je het aparte ervan.’<br />

<strong>Jopie</strong> was een begenadigd schilder die, naar hij zelf zei,<br />

een gave had. ‘Daar kun je niet trots op zijn of het een<br />

succes noemen, want dan ontken je de betekenis van het<br />

woord ‘gave’. Ik ben er wel heel blij mee en het maakt me<br />

dankbaar.’<br />

<strong>Jopie</strong> groeit op in Workum en zwerft veel rond in de<br />

natuur. Hij drinkt uit kronkelende slootjes, waarin karpers<br />

liggen te zonnen en houdt van polsstok springen, vissen en<br />

eieren zoeken. <strong>Jopie</strong> bestempelt deze periode jaren later<br />

als het paradijs. ‘De Workumers waren arm, al hadden<br />

we daar als kind niet zo’n besef van. Als je niets hebt, kun<br />

je je ook nergens achter verschuilen. Dan wordt je niet<br />

bekeken op je bezit, maar op wie of wat je bent.’<br />

In de Tweede Wereldoorlog wordt <strong>Jopie</strong> tijdens een razzia<br />

van straat gepikt en op transport gesteld naar Duitsland,<br />

waar hij voor de Wehrmacht moet werken. Tijdens een<br />

bombardement op het werkkamp in Kassel weet hij<br />

ternauwernood aan de dood te ontsnappen en hij vlucht<br />

naar Nederland. ‘Wat ik had meegemaakt, was voor mij<br />

van grote betekenis. Voordien wist ik alleen maar wat de<br />

hemel was, nu wist ik ook wat de hel was.’<br />

Nijverheidsatelier<br />

Terug in Nederland duikt hij onder in Workum waar hij<br />

zich vooral toelegt op het schilderen van landschappen.<br />

Na de oorlog probeert <strong>Jopie</strong> wat geld te verdienen met zijn<br />

schilderijen en hij begint een nijverheids-atelier dat helaas<br />

mislukt. <strong>Jopie</strong> besluit net als zijn goed boerende broer de<br />

handel in te gaan. Hij bluft zich het vak in door te zeggen<br />

dat er in de krant staat dat hij een handel in lompen is<br />

begonnen. ‘Dat had er niet ingestaan, maar zo maakte ik<br />

reclame voor mezelf. Ik kreeg mijn eerste handel gratis<br />

mee, mits ik in het korset van die dikke vrouw en met haar<br />

trouwhoed op door Workum naar huis zou lopen. En dat<br />

deed ik.’<br />

Als in nuenen een keer<br />

drie schilderijen worden<br />

ontvreeMd en de Artsen<br />

een serieuze hArtkwAAl<br />

constAteren, Beseft hij<br />

dAt hij zijn werk niet Meer<br />

wil lAten rondreizen<br />

<strong>Jopie</strong> ontwikkelt zich als slimme handelaar en hij verdient<br />

genoeg om zich niet druk te hoeven maken over de<br />

verkoop van zijn schilderijen. Dit geeft hem de creatieve<br />

vrijheid om zich volledig te richten op wat hem inspireert.<br />

In 1973 krijgt <strong>Jopie</strong> een klap te verwerken als zijn huwelijk<br />

stukloopt. Om zijn verdriet te vergeten stort <strong>Jopie</strong> zich op<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>Schilderkunst<br />

24 <strong>Origine</strong> 2012 nummer 5 <strong>Origine</strong> 2012 nummer 5 25<br />

Broek van een<br />

koemelker, 1975

---

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>Schilderkunst<br />

De broek van meuke<br />

Albertje, 1974<br />

zijn schilderwerk. In de voorwerpen van zijn handel zag<br />

hij hele levens weerspiegeld. ‘Jarenlang had ik voorwerpen<br />

uit de vodden bewaard die getuigden van een schrijnende<br />

armoede. Kapotte, opgelapte schoenen, tientallen<br />

malen verstelden broeken en hemden. Generaties lang<br />

gedragen kinderschoentjes. Voor mij waren dat de meest<br />

waardevolle dingen die ik bezat; daar kon ik mijn gevoel bij<br />

kwijt.’<br />

Permanent museum<br />

Minutieus schildert <strong>Jopie</strong> de voorwerpen na en het worden<br />

de hoogtijdagen van zijn carrière. Het gedetailleerde werk<br />

blijkt het publiek enorm aan te spreken, maar <strong>Jopie</strong> heeft<br />

besloten niets meer<br />

te verkopen. Zijn<br />

werk wordt alleen nog<br />

getoond op tijdelijke<br />

tentoonstellingen.<br />

Als in Nuenen een<br />

keer drie schilderijen<br />

worden ontvreemd en<br />

de artsen een serieuze<br />

hartkwaal constateren,<br />

beseft hij dat hij zijn<br />

werk niet meer wil<br />

laten rondreizen. De<br />

oplossing ligt in een<br />

permanent museum<br />

voor zijn werk. In 1985<br />

wordt de Stichting<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong><br />

Museum opgericht en<br />

een jaar later wordt<br />

het museum in het<br />

Sleeswijckhuys in<br />

Workum geopend.<br />

In 1992 verhuist<br />

het museum naar<br />

een speciaal voor<br />

<strong>Jopie</strong>’s werk gebouwd<br />

museumgebouw. Bij de<br />

opening noemt vriend<br />

Freek de Jonge hem<br />

de Schilder van het<br />

Mededogen.<br />

Als koopman stond <strong>Jopie</strong> midden in het leven. De<br />

schilder was wars van de elitaire kunstwereld. Het was<br />

juist de ‘zelfkant’ van de maatschappij die een grote<br />

aantrekkingskracht op hem had. ‘Altijd al had ik mij<br />

als door een magneet aangetrokken gevoeld tot en me<br />

vereenzelvigd met mensen die in de ogen van anderen niks<br />

waren en als dronkaards en gepeupel werden beschouwd.<br />

Als er dan iemand dronken in de berm lag of met zijn kop<br />

aan straat vastgevroren zat, nam ik hem mee naar huis en<br />

stopte hem in bed. Dat verwarmde me.’<br />

Schoondochter Joyce <strong>Huisman</strong> is samen met haar man<br />

Pepy, de zoon van de schilder, betrokken bij het <strong>Jopie</strong><br />

<strong>Huisman</strong> Museum en stelde twee jaar geleden het boek<br />

<strong>Jopie</strong> de Verteller samen. Zij herinnert zich <strong>Jopie</strong> als<br />

een mens die voor iedereen open stond. ‘De bril die je<br />

op hebt, bepaalt hoe je naar de buitenwereld kijkt. Mijn<br />

schoonvader keek met warme bril. Hij had humor en<br />

een charisma waarmee hij iedereen voor zich won. Hij<br />

zat gerust samen met de directeur van de Nederlandse<br />

bank en een voddenboer een vette. zelf gerookte paling<br />

uit een oud krantje te eten. <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong> was een<br />

onwaarschijnlijke verhalenverteller met een eigen<br />

wonderbaarlijke kijk op de wereld. Hij was zeer intelligent,<br />

leerde snel en had een enorme mensenkennis. Hij kon<br />

vooral ook goed observeren.’ Deze eigenschappen te samen<br />

maakten <strong>Jopie</strong> tot de schilder die hij was.<br />

De broek van meuke Albertje<br />

De oude spullen en vodden die <strong>Jopie</strong> altijd had bewaard,<br />

zeiden hem iets over de mensen erachter. ‘<strong>Jopie</strong> hoorde<br />

en zag dingen die anderen niet zagen’, vertelt Joyce.<br />

‘Kijk bijvoorbeeld naar het schilderij de broek van meuke<br />

voorAl werken vAn voor<br />

1974 zijn in de hAndel<br />

terecht gekoMen, oMdAt<br />

hij die toen nog verkocht<br />

of ruilde voor een pAk<br />

pAling<br />

Albertje. <strong>Jopie</strong> zag een broek die een vrouw om haar kont<br />

heeft gehad. Een broek, waarin een mens heeft gezeten<br />

die at en dronk, liefhad en van lekker slapen hield. Hij had<br />

het aantal keren geteld dat de broek was versteld: honderd<br />

drieëndertig keer. En telkens met de goede kleur garen.<br />

Tot haar man overleed. Toen niemand haar meer in die<br />

broek zag, vond ze het kennelijk niet meer belangrijk. Een<br />

andere keer toen hij twee paar oude schoenen tegenkwam,<br />

spraken deze hem direct aan. Het waren de eerste en<br />

laatste schoenen van een vrouw. <strong>Jopie</strong> zag er een heel<br />

leven tussen, het was voor hem het bewijs dat de vrouw<br />

had geleefd.’<br />

Over het schilderij de steenkruiwagen van c. Adema<br />

zei <strong>Jopie</strong> zelf: ‘Deze kruiwagen vond ik in een al jaren<br />

leegstaande timmerwerkplaats. Voor mij is dat het vinden<br />

van een schat. Hij vertelt het levensverhaal van een<br />

mens, alsof het in een boek beschreven stond. Het is een<br />

monument dat de man – onbewust – voor zichzelf heeft<br />

nagelaten, als een stille getuige van zijn gevecht om het<br />

naakte bestaan. Aan de met ham en gram opengescheurde<br />

spijkerzakken kun je de conclusie verbinden dat hij zich<br />

nog geen tijd gunde om fatsoenlijk te eten, beheerst door<br />

de gedachte dat het karweitje zo snel mogelijk af moest.<br />

Toen ik met het schilderij begon, sloeg ik in gedachten<br />

mijn armen om hem heen en beloofde hem, zijn verhaal<br />

door te geven.’<br />

Het succes van <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong> ligt volgens Joyce niet<br />

zozeer in de esthetische gedetailleerdheid, maar in het<br />

gevoel dat de schilder erin heeft gelegd. ‘Iedereen heeft<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>Schilderkunst<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>, links, bezig<br />

palingen te roken met zijn<br />

achterneef en boezemvriend<br />

Jelmer <strong>Huisman</strong>. Foto van Albert<br />

Roosenberg<br />

26 <strong>Origine</strong> 2012 nummer 5<br />

<strong>Origine</strong> 2012 nummer 5 27<br />

Merelnest, 1981

---

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>Schilderkunst<br />

Stilleven met Aabé deken, 1977<br />

behoefte aan warmte en aandacht. Dat is wat <strong>Jopie</strong> had en<br />

gaf, dat was zijn kracht. Zijn werk is meer dan realistisch,<br />

het heeft emotionele inhoud en dat wordt door de mensen<br />

herkend. Jaarlijks kreeg hij dozenvol met brieven van<br />

mensen die ontroerd zijn door zijn werk. Een mevrouw die<br />

net haar kind had verloren, was geraakt door het schilderij<br />

Merelnest, een schilderij dat <strong>Jopie</strong> had geschilderd uit<br />

mededogen voor een merel die niet meer bij haar nest<br />

kon komen. Hij bedacht bij zichzelf dat als hij het niet<br />

schilderde, het nest voor niets was gebouwd.’<br />

Commise van Echtheid<br />

In de tweede helft van de jaren tachtig gaat de gezondheid<br />

van <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong> snel achteruit. De schilder heeft<br />

hartproblemen en de inspannende manier van realistisch<br />

schilderen wordt steeds moeilijker. Vanaf de jaren negentig<br />

maakt hij voornamelijk nog ingekleurde pentekeningen<br />

en aquarellen. Op 29 september 2000 overlijdt <strong>Jopie</strong><br />

<strong>Huisman</strong>. Het werk van <strong>Jopie</strong> is ondertussen veel geld<br />

waard geworden. Tekeningen en aquarellen gaan voor<br />

duizenden euro’s over de toonbank. Vooral werken van<br />

voor 1974 zijn in de handel terecht gekomen, omdat hij<br />

die toen nog verkocht of ruilde voor een pak paling. De<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>Schilderkunst<br />

werken uit zijn bloeiperiode na 1974 hangen voornamelijk<br />

in het museum.<br />

Het museum heeft nu, na alle commotie rond de<br />

vervalsingen, een commissie met experts van het werk van<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong> ingesteld. Mensen kunnen hier op verzoek<br />

werken van <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong> op echtheid laten controleren.<br />

De ironie wil dat <strong>Jopie</strong> recent in het nieuws is gekomen<br />

over het vraagstuk van authenticiteit. Veilingmeester<br />

Machiel Dijkstra merkt terecht op dat de commotie over<br />

vervalsingen slecht is voor het werk van <strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong>.<br />

Maar hoe zou <strong>Jopie</strong> hierover denken? Zou de schilder die<br />

het pure in de mens zocht, zich hier druk om maken? Is<br />

dat de essentie van zijn werk? Echtheid? <strong>Jopie</strong> vertelde<br />

met zijn kunst een verhaal. Kan een vervalser hetzelfde<br />

gevoel in een werk leggen zoals <strong>Jopie</strong> dat deed? Hoe <strong>Jopie</strong><br />

<strong>Huisman</strong> hierover dacht blijft natuurlijk gissen, maar op<br />

zijn grafsteen staat een spreuk. Deze vond hij in een prop<br />

uit een van de neuzen van de schoenen die voor hem een<br />

heel leven betekenden. Die spreuk luidt: ‘Hetgeen niet is,<br />

kan niet geteld worden.’<br />

<strong>Jopie</strong> <strong>Huisman</strong> Museum<br />

Noard 6, Workum<br />

www.jopiehuismanmuseum.nl<br />

Nij Bethanië, genoemd naar het<br />

wasmerkje van het ‘oudevrouwenhuis’<br />

Nij Bethanië in Tsummarum, 1983<br />

28 <strong>Origine</strong> 2012 nummer 5<br />

<strong>Origine</strong> 2012 nummer 5 29