Hoe ‘ufodorp’ Roswell een bedevaartsoord werd voor believers

Woestijndonker noemen ze dit. Draai de koplampen uit, wacht een paar tellen en je snapt het. Je ziet hier niets, echt níéts – maar tegelijk zie je meer dan ooit. Op deze heuvel in het dorre zuiden van de Amerikaanse staat New Mexico blijkt omhoogkijken een duizelingwekkende ervaring. Je waant je niet onder de sterren, maar ertussen.

Insecten zoemen onzichtbaar. De geur van warme aarde. En dan die lichtjes, blinkend aan de hemel. Je fantasie slaat als vanzelf op hol.

Op 8 juli 1947 vond hier de aftrap plaats van het geloof van hele volksstammen in vliegende schotels, overheidscomplotten en buitenaardse bezoekers: het oorspronkelijke, archetypische ufo-incident, dat nog altijd leeft in het heden.

Ja, zo’n nacht moet het geweest zijn, 75 jaar geleden.

Plotseling begint de hemel te flitsen. Groen, rood, blauw. Lawaai. De ene na de andere felgekleurde vuurpijl knettert de lucht in. Ze worden afgestoken, in de verte, vanuit Roswell. De stad is onder de voet gelopen door duizenden ‘believers’, toeristen, wetenschappers en complotdenkers. Wat zoeken ze hier? En wat is er in Roswell nu echt gebeurd?

Mos op Mars

Met 47 duizend inwoners is Roswell, New Mexico, een stad van niets. Eén drukke weg, Main Street, met een raamwerk van uitgestorven zijstraten vol loodsen, graansilo’s en roestige autowerkplaatsen. Een plek als zovele in dit deel van het land. Maar één ding is hier anders: de aliens. Ze zijn overal.

Het jaarlijkse UFO Festival is begonnen. Het grote plein voor het stadhuis ziet groen van de mensen die verborgen zijn onder buitenaardse schmink en uitzinnige kostuums. Versierde drones zoeven door de lucht, het vuurwerk is niet aan te slepen.

Binnen worden lezingen gehouden, van uitzinnig tot bloedserieus, over alles wat met ufo’s te maken heeft. In één expertpanel zit een nuchtere Britse defensie-expert (‘We hebben een plan nodig voor het geval dat’) ontspannen naast een bebaarde veertiger die de zaal bezweert dat ‘ze’ er allang zijn (‘En er groeit mos op Mars’).

De bezoekers zijn jong, oud, rechts, links, alles door elkaar – maar ze hebben één ding gemeen: het gevoel dat er ‘meer’ is en dat ze op zoek moeten naar ‘antwoorden’. Die zoektocht begint, voor de meesten, op de redactie van het lokale dagblad, de Roswell Daily Record.

Het complot wordt geboren

‘Zien jullie de datum?’ Uitgever Barbara Beck wijst op de krant die ze als een pronkstuk over haar arm heeft gedrapeerd. Tegenover haar een groep ademloze believers, op hun tenen voor een glimp van deze historische uitgave. De datum op de voorpagina: 8 juli 1947. De kop: ‘RAAF Captures Flying Saucer on Ranch in Roswell Region’. Vliegende schotel buitgemaakt.

‘Zo zie je’, zegt Beck, ‘dit is gewoon allemaal echt.’

Het begint 75 jaar geleden met een persbericht. Het Roswell Army Air Field (RAAF), een militaire basis, meldt dat brokstukken zijn geborgen van een – in hun woorden – ‘vliegende schotel’. Lokale rancher W.W. ‘Mac’ Brazel zou ’s nachts een knal hebben gehoord. Bij daglicht bleek zijn land bezaaid met schroot van onbekende origine.

Die zomer gaan in de VS al vreemde geruchten rond. Een paar weken eerder trof vliegenier Kenneth Arnold gekke objecten aan in de lucht. In de pers noemt hij ze ‘vliegende schotels’. Niet – vaak verkeerd begrepen – vanwege de vorm, maar vanwege hun manier van vliegen: ‘als een schotel die over het water stuitert’.

Brazel vraagt hulp in het nabijgelegen gehucht Corona. Wat is dit? Zij sturen hem door naar de sheriff van Roswell, die de luchtmacht benadert. De militairen trekken, verbijsterd, hun conclusie: ‘De vele geruchten rond de vliegende schotel zijn gisteren realiteit geworden’, melden ze. Zij hebben er eentje in bezit. 

De Roswell Daily Record krijgt de primeur, landelijke media en persbureaus als AP volgen. De vliegende schotel van Roswell wordt wereldnieuws.

De volgende dag verschuift alles. De luchtmacht meldt dat het wrak bij nader inzien toch geen ufo is, maar een weerballon, een alledaags meetinstrument voor meteorologisch onderzoek. Niets spannends. Maar die verklaring wordt in Roswell niet geloofd. In de glasheldere woestijnlucht ziet elke inwoner weleens zo’n ballon hangen. Die zien er toch héél anders uit?

Een complottheorie is geboren – om nooit meer te verdwijnen.

Klokkenluider

‘Mijn grootvader was de eerste klokkenluider van Roswell’, zegt Jesse Marcel, een bebaarde veertiger, zwetend in de hete zon. Hij wijst naar de grond. Daar glanst een zojuist door de burgemeester van Roswell onthulde eretegel. Opa Jesse Marcel sr. was de militair die de eerste brokstukken in beslag nam.

Als ‘kleinzoon van’ is Marcel jr. op het festival een eregast. De hele dag schudt hij handen, gaat grijnzend op de foto met een eindeloze carrousel groene gezichten. Marcel verkoopt stapels van de graphic novel die hij maakte over zijn opa, zonder wie Roswell niet meer dan een curieuze voetnoot in de geschiedenis was gebleven.

Eind jaren zeventig is de geruchtenmolen zo’n beetje stilgevallen. Maar dan geeft de oude Marcel, gepensioneerd luitenant-generaal, een interview aan wetenschapper Stanton Friedman. Het wrak, stelt hij, was buitenaards. Het leger dwong hem te zwijgen.

Deze verklaring slaat in als een bom, in Roswell en ver daarbuiten. Opeens melden zich andere getuigen. Zij hebben die nacht in 1947 een vreemd object door de lucht zien bewegen, dat even later als vuurbal ter aarde stortte. Géén weerballon. Lokale begrafenisondernemer Glenn Dennis maakt het helemaal bont: hij verklaart dat het leger na de crash bij hem ‘kleine kisten’ bestelde voor buitenaardse lichamen.

Dit alles speelt vlak nadat films als Close Encounters of the Third Kind en Star Wars de wereld in een sciencefictionkoorts hebben gestort. Roswell wordt een trekpleister voor believers, (pseudo)wetenschappers en complotdenkers. Het tijdperk van de ufo is aangebroken, en overal ter wereld menen mensen ze opeens te zien.

Folklore

Hank (60) heeft een trieste blik op zijn besnorde gezicht. Trillend hangt hij aan zijn looprek in het International UFO Museum and Research Center – opgericht door Glenn Dennis, van de lijkkisten. Hank deelt zwarte usb-sticks uit. Ze bevatten tekeningen van het ruimteschip dat hij als kind zegt te hebben gezien.

‘Hier, neem er een’, zegt Hank. ‘Ik heb niet lang meer. Mijn broers zijn dood. Ik ben de laatste die ons verhaal kan delen.’ Dat luidt dat zij eind jaren zeventig een schotel zagen zweven boven hun ouderlijk huis. ‘Hij bewoog bizar en maakte geluiden die ik nooit eerder had gehoord.’

Achter Hank spuwt intussen een karikaturale ufo met komische bliepjes theaterrook de zaal in. Zus Goldie tilt haar hondje Scotty in de lucht. ‘Beam me up!’, gilt ze. Hank lijkt zich er niet aan te storen – ernst en spot gaan, zoals vaker hier, ongrijpbaar hand in hand.

Talloze festivalbezoekers vertellen verhalen zoals Hank, uit eerste of, vaker, uit de tweede hand. Zoals de 63-jarige kabelwerker Hofman Shorty: ‘Mijn broer heeft een vliegende schotel in de woestijn gezien.’ Hij heeft een lange vlecht en een zelfgevouwen aluhoedje (‘twee rollen folie’) op zijn hoofd. Meent hij dit serieus? ‘Ja! Natuurlijk geloof ik in buitenaardse wezens. Wie hier niet?’

Ufo’s en overheidscomplotten hebben in dit deel van New Mexico het karakter van folklore gekregen. ‘Een tweede natuur’, zegt student Autumn Webster (22), volledig zilver geschminkt in de stijl van de recente tv-serie Roswell, New Mexico. ‘Dat we er ook om kunnen lachen betekent niet dat het niet waar is.’

Moeder Trish (50), legerveteraan, knikt. ‘Er gebeuren in deze staat altijd al geheimzinnige dingen. Als je in New Mexico opgroeit, leer je vanzelf dat er méér aan de hand is.’ Dat komt weer minder uit de lucht vallen dan je misschien zou denken.

Men in Black

Begin jaren negentig zet de Amerikaanse overheid een opmerkelijke stap. Theorieën rond Roswell blijken zo hardnekkig, dat ze openheid geeft. In 1994 wordt een rapport gepubliceerd op basis van voorheen geheime documenten. Wat blijkt: de inwoners van Roswell hadden gelijk.

Goed, niet over het ruimteschip, maar wel over de leugens van het leger. Het wrak was inderdaad geen weerballon.

De ‘ufo’ van 1947 blijkt een militair experiment. De naam: Project Mogul. In de woestijn van New Mexico ontwikkelden de Amerikanen nieuwe spionagetechnologie. Ook een soort zeppelins, van reflecterend materiaal, om het kernprogramma van de Russen mee in kaart te brengen. 

Maar, zo stelt het rapport, voor onwetende ooggetuigen zouden die weleens vervreemding kunnen opwekken. Op een bepaald moment werden in New Mexico zo veel ‘ufo’s’ gesignaleerd, dat de CIA vreesde dat burgers straks Russische bommenwerpers zouden verwelkomen als interstellaire bezoekers.

Bij Roswell zou zo’n experimentele ballon zijn neergestort. De autoriteiten maakten toen, volgens het rapport, een fundamentele keuze die nog altijd consequenties heeft: dit móést geheim blijven. Angst voor de Russen won het van transparantie. Het Pentagon blies met evidente leugens de buitenaardse theorie zelf leven in.

Als de overheid eindelijk schoon schip maakt, blijkt het te laat. Met de waarheid wordt immers ook een complot bekend. Het decennium van The X-Files, Independence Day en Men in Black is aangebroken. De aliengekte bereikt een nieuw hoogtepunt en de popcultuur zit daar met zijn neus bovenop. Maar dit keer verandert er ook binnen Roswell iets.

Groen, met hoorns

Een bus vol toeristen wordt uitgestort over het Community Little Theatre, een schoenendoos aan de rand van Roswell. Badend in een groene gloed ratelen vijf acteurs een script af, geschreven door Barbara Beck van de Roswell Daily Record. Toeschouwers krijgen haarfijn uitgelegd hoe het er in 1947 aan toeging. Spoiler: aards blijft het niet.

Beverly Coots (64) staat in de lobby achter een balie. Aan haar de taak om stapels zwarte T-shirts met theaterlogo en groen alienhoofd te slijten. Wat vindt zij van al dit gedoe? ‘Wil je het officiële antwoord of het eerlijke?’ Als je goed kijkt, zie je haar glimlach de spot verbergen. ‘Het eerlijke? Oké. Dit is een ontspoorde grap.’

Coots is in Roswell geboren, getogen en gebleven. Haar vader knarste met zijn tanden als hij ufo-pelgrims zag. ‘Die cowboys vonden dat genant. Kwamen de believers hen ondervragen. Die mannen lullen: jááá, ik heb een alien gezien. Hij was zó groot, groen, met hoorns. Dat werd dan een ooggetuigenverslag. Wat hebben zij zich bescheten.’

Maar de generatie van Coots ziet iets anders: kansen. ‘Dit is gewoon een stoffig koeiendorp’, zegt Coots. ‘Maar nu hebben we hotels, musea en een toerisme-industrie.’

Het koeiendorp heeft besloten het ufo-complot tot de bodem uit te melken. De lokale McDonald’s is een vliegende schotel. Domino’s heeft een alien pizzabezorger. De buurtwinkel verkoopt abduction beef jerky, de kroeg alien beer and bites. Zelfs in het Cowboy Cafe, een in de tijd bevroren saloon waar een jus- en baconwalm hangt, prijkt in de vensterbank naast de houten cowboy een gifgroene alien in dezelfde stijl.

De Roswell Daily Record heeft, als een van weinig Amerikaanse kranten, een trademark bemachtigd. Wie de historische voorpagina afdrukt, moet dokken.

‘Het is tijd om te stoppen met leunen op 1947 voor ons economisch voortbestaan’, stelde burgemeesterskandidaat Guy Malone dit voorjaar tijdens zijn campagne. Hij verloor dik. ‘Met de verlokkingen van moordende hitte en stof in je oren, neus en tanden krijg je geen hotelkamers gevuld’, zegt Coots. ‘Wat zou Roswell zijn zonder aliens?’

Hallucinant

In 2017 geeft de Amerikaanse overheid Roswell opnieuw, onbedoeld, een zetje. The New York Times onthult dat het Pentagon clandestien onderzoek doet naar ufo’s – of ‘uap’s’, unidentified aerial phenomena, in het staatsjargon. Piloten blijken zo vaak onverklaarbare objecten te zien dat er een speciale divisie aan wordt gewijd.

President Donald Trump gooit in de zomer van 2020 nog wat extra olie op het vuur. Hij laat zich op nieuwszender NBC interviewen door zijn zoon. ‘Ga je ons ooit vertellen wat er in Roswell aan de hand is?’, vraagt Trump jr. Een grijns verschijnt op Trumps gezicht. ‘Roswell is een heel interessante plek.’

Veel ‘Roswellians’ zien in dit soort onthullingen een bevestiging van wat ze altijd al riepen: ufo’s zijn echt, hier, en de staat weet ervan.

De VS lijken lessen te hebben getrokken. In 2021 openbaart de overheid tientallen aanvaringen met ufo’s, in detail beschreven. De verklaring: geen. Dat levert hallucinante krantenkoppen op, die weinig onderdoen voor die uit 1947. ‘U.S. Has No Explanation for Unidentified Objects’, kopt The New York Times, ‘and Stops Short of Ruling Out Aliens’.

Op 17 mei 2022, tussen beslommeringen over abortus, vuurwapens en de staatsgreep van Trump, houdt het Amerikaanse Congres voor het eerst in vijftig jaar een openbare hoorzitting over ufo’s. Op een groot scherm worden video’s vertoond, voorheen geheim, van aanvaringen met ‘ufo’s’. Ook Roswell komt, indirect, ter sprake. Militairen verklaren onder ede dat de VS echt, écht nooit beslag hebben gelegd op buitenaards materiaal.

Het vervolg van de zitting vindt plaats achter gesloten deuren: openheid, tot op zekere hoogte. Het zal de believers niet meer overtuigen.

Om te janken

De woestijnnacht kondigt zich met rode strepen boven Roswell aan. De meeste bezoekers hebben hun biezen gepakt. Op het plein spuiten schoonmakers de tegels schoon. Gifgroen afvalwater, van schmink, speelslijm en vermolmde groene ijshoorntjes, stroomt richting de putdeksels.

Langs de vliegende schotel van McDonald’s loopt nog één alien. Ze geeft haar visitekaartje. Roxy Welkin. Functie: fruitcake extraordinaire. Ze heeft de flitsendste uitdossing van allemaal – roodgeverfde ledematen, groen haar, knalgele lippen – maar geeft het nuchterste antwoord.

‘Weet je wat het steeds is met die ufo’s?’, zegt Roxy. ‘De echte verklaring is waarschijnlijk om te jánken zo saai. Maar laat het maar aan de Amerikaanse overheid over om zo panisch en geheimzinnig te doen, dat het vanzelf spektakel wordt.’