Kan niet missen: de pootafdrukken in de sneeuw leiden naar een pas gegraven vossenhol. De nagelkrassen staan nog vers in de harde bodem. Jager Bjorn van der Veen (35) zakt door zijn knieën, de wangen boven de korte baard rood van de ochtendlijke vrieskou. Hij zet zijn ruigharige dwergteckel voor het gat. 'Ga maar eens kijken', zegt hij op de Drentse akker bij Exloo. Hup, daar glipt Woezel het hol in.

Het is 28 februari, de laatste dag van de winter dat de zogeheten bouwjacht is toegestaan. Dat is een jachtmethode waarbij honden vossen uit hun holen drijven, waarna jagers klaar staan om de vluchtende vossen af te schieten.

Falende bescherming

Het 'afromen' (in jagerstaal) van de vossenpopulatie in de winter krijgt steeds meer steun van natuurorganisaties. Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten staan in uitzonderlijke gevallen zelfs in hun natuurgebieden vossenjacht toe. De reden: de grutto en andere bedreigde weidevogels verdwijnen te vaak in vossenbekken. Deze week stuurt de Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging een pleidooi naar de Tweede Kamer voor ruimere jachtmogelijkheden om de weidevogels te kunnen beschermen.

Omdat andere pogingen de vogels te beschermen falen, staat zelfs de Vogelbescherming met enige schroom achter de vossenjacht, bevestigt een woordvoerder. Ook bioloog en vossenexpert Jaap Mulder steunt de maatregel met tegenzin: 'Ik kan me voorstellen dat men zo het laatste restje weidevogels wil redden.'

Maar de jacht heeft ook felle tegenstanders. 'Vossen dragen maar voor een klein deel bij aan de vogelsterfte', zegt vogelonderzoeker Rob Bijlsma. 'Het echte probleem is dat wij al decennialang de weidevogelhabitat vernietigen en daar niets aan willen veranderen.'

Verdwenen

Het gaat mis met de grutto en andere weidevogels sinds de intensieve landbouw in de jaren zeventig en tachtig aan zijn opmars begon. De bij weidevogels zo geliefde bloemrijke, natte graslanden zijn hierdoor bijna verdwenen in Nederland.

Weidevogels belanden bovendien steeds vaker met nest en al onder de maaibalk van de boer, omdat die hun weiden steeds vaker en vroeger maaien. Om met zware machines op het land te kunnen rijden, houden boeren bovendien de waterstand laag. Ook kunnen weidevogels op de monotone akkers en weilanden te weinig voedsel, zoals insecten en wormen, vinden.

De natuurorganisaties erkennen dat de vos niet de hoofdoorzaak is van de weidevogelsterfte. Maar omdat het roofdier relatief veel schade aanricht in een verzwakte, kleine weidevogelpopulatie, proberen ze de vos uit weidevogelreservaten te weren.

Schrikdraad

Met enig succes worden her en der vossen op afstand gehouden met omheiningen van schrikdraad. Op plekken waar de vossen niet tegengehouden kunnen worden, mogen de jagers aan het werk gaan in het vroege voorjaar - als vrouwtjesvossen nog geen jongen hebben en de kans dat het territorium van de vos direct wordt overgenomen het kleinst is.

Het pleidooi om alles in het werk te stellen om vooral de grutto te redden, is niet nieuw. Nederland heeft een verantwoordelijkheid ten opzichte van de 'koning van de weide', schreef weidevogelexpert Albert Beintema in zijn boek De Grutto (2015). Nergens ter wereld nestelen immers meer grutto's dan hier. En dan vooral in Friesland, waar de vos al wordt bejaagd. Friese vogelwachten besloten vorige week ook te gaan experimenteren met broedmachines om de grutto- en kievietstand op te vijzelen.

Het belangrijkste is volgens Beintema dat 'de idiote landbouwpolitiek' om gaat. Een opvatting die hij deelt met alle natuurclubs. Maar dat vereist een grote mentaliteitsverandering in de boerenstand en die valt niet snel te verwachten. Agrariërs kost het land, tijd en geld om nesten van weidevogels te sparen. Op een honderdtal gruttovriendelijke boeren na, vestigen vogelliefhebbers hun hoop dan ook vooral op de weidevogelreservaten van de natuurorganisaties.

Op de Hondsrug zet Staatsbosbeheer nog geen jagers in als Van der Veen - tevens woordvoerder van de Jagersvereniging. Hij bejaagt alleen vossen op de particuliere terreinen naast de natuurgebieden. 'Zonde', zegt Van der Veen, 'want je helpt weidevogels pas effectief als je de vos rond hun hele broedgebied bejaagt'.

Jagen in het najaar

Veel jagers menen dat weidevogels er eveneens baat bij hebben als jagers ook in het najaar op vossen jagen, maar vossenexpert Mulder spreekt dat tegen. 'Wel kunnen de jagers zelf een haasje meer schieten als ze de vos kort houden.'

Vogelonderzoeker Bijlsma, die niets moet hebben van menselijke bemoeienis met de natuur, kan er met zijn kop niet bij dat de precaire situatie van de weidevogels wordt gebruikt als argument voor de vossenjacht. 'Het verdwijnen van de kemphaan (een andere weidevogel) had ook niets te maken met predatie. Ondanks het gestegen aantal vossen zijn andere vogelsoorten wél in aantal toegenomen. Het verkankerde landschap: dat is de reden waarom het einde verhaal is voor de grutto.'

Als teckel Woezel zijn kop uit de koude Drentse grond steekt, schudt hij het zand van zich af. Hij heeft vandaag geen vossen voor de geweerlopen van jagers gedreven. Een zwerm koperwieken schrikt op van de dwergteckel, voor wie het bouwjachtseizoen nu ten einde is. Het wachten is op de grutto's, die vanuit Afrika reeds de terugtocht hebben ingezet naar hun uitgedunde Nederlandse broedgronden.

De vossenstand

Met de vos gaat het sinds het verbod op vossenklemmen en -gif in 1969 heel goed. 'De populatie groeit niet meer, want het land is vol,' zegt bioloog en vossenexpert Jaap Mulder. Hoeveel vossen er precies in Nederland leven, weet hij niet. Sinds een jaar of twintig komen vossen in vrijwel alle Nederlandse weidevogelgebieden voor. 'Bij een gezonde vogelpopulatie is dat geen probleem; een vos kan in gebieden met veel broedparen een deel van de kuikens en eieren opeten zonder dat het de stand aantast', zegt Mulder. 'Maar er zijn nu zo weinig weidevogels, dat elk verlies er een te veel is.'

De gruttostand

Het aantal grutto-broedparen in Nederland is de laatste decennia met circa 75 procent gedaald, blijkt uit cijfers van hoogleraar Theunis Piersma. Hij leidt aan de Rijksuniversiteit Groningen 's lands wetenschappelijke gruttocentrum. Onder meer op basis van onderzoek in Zuidwest-Friesland wordt de gruttostand nu geschat op 33 duizend broedparen. In de jaren zestig waren dat er nog 120 duizend. Jaarlijks gaat het aantal broedparen met zo'n 5 procent achteruit. Piersma schat dat vossen verantwoordelijk zijn voor bijna een kwart van alle leeggeroofde gruttonesten in zijn onderzoeksgebied.