Sfeervol wonen in een voormalige gevangenis
Markante gebouwen zijn populaire woonplekken. Toch vragen de huidige bewoners van oude celblokken zich weleens af wie daar vroeger huisden.
"Ik zal maar niet zeggen wat mijn tennismaten zeiden toen we hier kwamen wonen", grapt de 65-jarige Jan van Belle. Nou? "Eindelijk zit je waar je hoort."
Waar voorheen criminelen, landlopers en op het laatst asielzoekers rondliepen, zit nu een filmhuis, een museum en een hotel
Samen met zijn vrouw Tilly trok hij twee jaar geleden in het oude gevangeniscomplex Oostereiland in Hoorn. Eng? Absoluut niet, zeggen de twee. Het is er sfeervol en gezellig wonen. Maar als Tilly op klusjesdag met de bezem langs de uitgesleten treden gaat, vraagt ze zich weleens af: wat is hier gebeurd, welke voeten hebben hier gelopen?
In ieder geval die van oud-gevangene Aage Meinesz, ofwel 'de Meesterkraker'. Een Hagenaar die begin jaren zeventig de grootste kraak van Nederland op zijn naam had staan: uit de kluis van de Nederlandsche Middenstandsbank stal hij 600.000 gulden. In totaal maakte hij 1,2 miljoen gulden buit met het kraken van kluizen. Wel zonder een vlieg kwaad te doen, zei hij na zijn vrijlating in 1976 in een interview met tv-presentator Willem Duys. "Ik doe het liever op een relaxte manier."
Pistolen Paultje
'Een vriendelijke crimineel' noemt Jan van der Heijden hem. Zo kende Hoorn er meer, aldus de oud-medewerker van de gemeente. Hij noemt Pistolen Paultje, handelaar in illegale wapens, en vertelt over de cabaretgroep van de gevangenen.
Sinds een jaar of vijf zijn de werkplaatsen van de oude gevangenis omgebouwd tot woningen. Het hele eiland is onderdeel van het culturele hart van Hoorn. Die transformatie gebeurde onder leiding van projectleider Van der Heijden. Waar voorheen criminelen, landlopers en op het laatst asielzoekers rondliepen, zit nu een filmhuis, een museum en een hotel met de oude cellen als hotelkamers.
Het is een fenomeen van de laatste jaren: gevangenissen die een nieuwe bestemming krijgen. Omdat de criminaliteit rap daalt - tussen 2005 en 2015 met zo'n 30 procent, becijfert het Centraal Bureau voor de Statistiek - stromen gevangenissen leeg. Sinds 2014 gingen al 29 gevangenissen in de verkoop, waarvan zes een nieuwe eigenaar vonden. Het liefst bouwen projectontwikkelaars daar luxe appartementen in, zegt woordvoerder Frank Wassenaar van het Rijksvastgoedbedrijf. "Dat zien we veel gebeuren. Waarschijnlijk levert dat het meeste geld op."
Omdat de criminaliteit rap daalt stromen gevangenissen leeg
De tekst gaat verder onder de afbeelding.
Vrees
Ook de gevangenis aan de Rotterdamse Noordsingel wordt omgebouwd tot wooncomplex. Maar Robin Dijkgraaf, directeur van vastgoedontwikkelaar HD Groep, was er niet direct zeker van dat woningen bouwen in een voormalig streng beveiligde gevangenis het beste idee was. "Willen mensen hier wel wonen, hebben we ons in het begin afgevraagd. We stonden zelf op het punt iemand in te huren die geesten kan verdrijven, zodat we nieuwe bewoners konden vertellen dat de ruimte 'verschoond' was."
We stonden op het punt iemand in te huren die geesten kan verdrijven, zodat we nieuwe bewoners konden vertellen dat de ruimte 'verschoond' was
Die vrees was nergens voor nodig. Toen de 57 woningen in april in de verkoop gingen, schreven meer dan driehonderd mensen zich in, en zelfs het duurste pand van bijna een miljoen euro is onder voorbehoud verkocht. Dijkgraaf: "Het is zo'n karakteristiek gebouw. Daar zijn er niet veel van in Rotterdam. Daarbij zit je hier dicht bij het centrum en in een groene omgeving." En er speelt nog iets mee. "Je kunt als bewoner vertellen dat je in een gevangenis woont. Dat is toch een belevenis. Bij het winkelen, bij het koken en nu ook bij het wonen speelt die beleving een steeds grotere rol."
Wat hij ziet is dat markante, oude gebouwen populair zijn. En ook al zou wonen in gevangenissen een vlucht nemen, niet elke gevangenis is daar geschikt voor, zegt Wassenaar van het Rijksvastgoedbedrijf. Neem de Bijlmerbajes, die binnenkort wordt omgebouwd tot woonwijk. Van de zes witte torens blijft waarschijnlijk maar een staan.
Gevangenisgevoel
Soms willen gemeenten hun gevangenissen niet helemaal of zelfs helemaal niet ombouwen tot woonruimte. Zo wilde Hoorn met een bioscoop, een museum en een brasserie het Oostereiland bij de binnenstad betrekken. En de gemeente Haarlem huisvest liever een university college in haar oude koepelgevangenis. In Breda mogen twee jaar lang kunstenaars, startende ondernemers en gezelschappen kantoor houden in de voormalige bajes.
In de modern ingerichte woningen op het Oostereiland herinnert niet veel meer aan het vroegere gevang; enkel de tralies voor de ramen in de woonkeukens en hier en daar een oude pilaar. De vroegere directeurswoning van Peter Voordenberg heeft zelfs helemaal geen tralies.
In Breda mogen twee jaar lang kunstenaars, startende ondernemers en gezelschappen kantoor houden in de voormalige bajes
Het echte gevangenisgevoel komt in zijn woning pas naar boven als Voordenberg verhaalt over vroeger. "Dit eiland was verboden terrein. Soms zag je bij tante Marie, van café De Volendammer, wel gevangenen zitten. Weekendgasten noemden we ze, omdat ze in het weekeinde hun straf uit mochten zitten. Op vrijdag om half elf 's avonds zei tante Marie: 'Kom op jongens, jullie moeten naar binnen'."
