Kneitergek, kneiterhard: hoe nieuw is het voorvoegsel kneiter- eigenlijk?

Het jaar is nog jong, maar een lezer hoorde het voorvoegsel kneiter- al drie keer in de media, onder meer in de populaire quiz Twee voor Twaalf. Is dit voorvoegsel opeens in de mode, wil hij weten. En ook: ‘Waarom hebben voorvoegsels die beginnen met kn zo’n indringend effect?’

Om met dat laatste te beginnen: de lezer doelt op voorvoegsels als knal-, knoeper-, knoert-, knots-, knetter- en dus ook kneiter-, waarmee bijvoorbeeld knalgeel, knoeperveel, knoertgezellig, knotsleuk, knettergek en kneiterheet worden gevormd.

Dat zulke woorden, net als knallen, knauw, knekel, knisperen, knoeien en knuist, een nogal krachtige beginklank hebben, viel woordenboekmaker C. Kruyskamp in de jaren veertig al op. In een artikel schreef hij dat met name nieuwe woorden die met de kn-klank beginnen ‘in hooge mate klankschilderend zijn’.

Daarbij merkte hij meteen op dat het beschrijven van de klankschilderende waarde van woorden erg subjectief is. Toch waagde hij zich daaraan en typeerde hij deze woorden met de kn-klank als ‘expressief’ met de notie van ‘ruw en oneffen, kantig, hard’. Mogelijk is dit wat de lezer met ‘indringend’ bedoelt.

Loeier

Dan over het voorvoegsel kneiter-. De populariteit daarvan neemt weliswaar toe, maar nieuw is het bepaald niet. Kneiter- staat sinds 2014 in de Dikke Van Dale, onder meer met de voorbeelden kneitergek en kneitergoed.

Het voorvoegsel heeft zich mogelijk losgemaakt uit het woord kneiterhard, dat vanaf de jaren tachtig voorkomt, onder meer in voetbalverslagen (een kneiterhard schot) en muziekbeschrijvingen (kneiterharde muziek).

Mogelijk is kneiterhard gevormd met het zelfstandig naamwoord kneiter dat, behalve als volkse naam voor iemands hoofd, sinds de jaren dertig, veertig in het algemeen wordt gebruikt voor ‘iets groots’ (kneiters van makrelen) en in het voetbal voor een ‘loeier’, dat wil zeggen een ‘hard schot op het doel’.