Heb je haat op iemand, of jegens iemand?

Bij een rubriek in Trouw leest een lezer de woordgroep ‘haat op katholieken’. Moet dat niet ‘jegens’ zijn? Welk voorzetsel past er eigenlijk bij ‘haat’?

Interessante vraag! Het Woordenboek der Nederlandsche Taal geeft in het lemma ‘haat’ uit 1897 als mogelijkheden ‘haat jegens, tegen, op iemand dragen, hebben, koesteren, voeden.’ Daar staat ‘haat jegens iemand’ inderdaad bij, maar ook ‘haat op iemand hebben’. In het hedendaagse Nederlands komt in elk geval ook nog voor ‘haat voor iemand’ (dat staat nu als enige in het woordenboek) en zelfs ‘haat aan iemand’, al is dat wel zeldzamer.

Allereerst is het van belang om vast te stellen dat al die voorzetsels maar weinig betekenis aan zo’n woordgroep toevoegen. In ‘jegens’ en ‘tegen’ zit wel iets van een tegenstellende betekenis, maar die zit natuurlijk al in het woord ‘haat’. ‘Voor’, ‘op’ en ‘aan’ zijn in elk geval vrijwel betekenisloos.

Historisch verklaarbaar

Dit duidt erop dat zo’n voorzetsel er alleen maar om grammaticale redenen staat. Bij het werkwoord ‘haten’ hoort een lijdend voorwerp en geen voorzetselvoorwerp (het is ‘iemand haten’ en niet ‘jegens iemand haten’), maar als je van het werkwoord een zelfstandig naamwoord maakt moet je dat voorwerp in het woord opnemen (‘katholiekenhaat’), of er moet een voorzetsel bij.

Al die voorzetsels zijn wel historisch verklaarbaar: ‘jegens’ en ‘tegen’ hebben natuurlijk die tegenstellende betekenis, maar zouden als dubbelop kunnen klinken, ‘voor’ is te verklaren uit ‘bestemd voor’, ‘op’ uit de uitdrukking ‘ergens den haat op hebben/werpen’.

Wat komt het meeste voor? Dat zijn ‘tegen’ en ‘voor’, op grote afstand gevolgd door ‘jegens’ (dat tot personen beperkt lijkt). ‘Op’ en ‘aan’ zijn beide redelijk zeldzaam, en lijken beperkt tot informele contexten.

‘Tegen’ en ‘voor’ lijken tegenstrijdig, maar die twee mogelijkheden zie je vaker, zoals bij medicijnen.