Migranten op Samos zitten liever in een zelfgebouwde hut dan in de opvang. ‘We zitten daar opgesloten, als gevangenen’

In een stoel naast de ingang van hutje 45 hangt Mohammed Danbili (25) uit Togo naar muziek te luisteren. Achter hem een doos paprika’s en een krat tomaten: dit krot doet dienst als winkel. Even verderop voetballen de oranje tegen de blauwe hesjes op een zelf aangelegd veld, met van planken gefabriceerde doelen. Aan de andere kant zwoegen jongens met gewichten aan een stang vervaardigd van autowielen. Tussen de winkeltjes, kappers en reparatieshops zijn kinderen aan het knikkeren. 

Het onofficiële deel van kamp Samos, buiten de hekken aan de rand van de hoofdstad, is mettertijd in een sloppenwijk veranderd. Sliepen mensen hier twee jaar terug nog in koepeltentjes, nu hebben ze van planken, zeil, metaal en op één plek zelfs met een Griekse vlag, huisjes voor zichzelf gemaakt. De ongeveer 1500 mensen die hier op een heuvel verblijven, zitten er immers allemaal al langer dan een jaar. 

De afgelopen maand druppelen er weliswaar wat nieuwe vluchtelingen binnen, maar het aantal dat hier vanuit Turkije aankwam lag sinds maart 2020 ruim een jaar op nul. Vanwege corona en succesvol grensbewakingsbeleid, zegt de Griekse regering. Vanwege het illegaal terugduwen van bootjes of zelfs na aankomst deporteren door de Griekse kustwacht, zeggen critici.

WC’s en rattenvallen

Hoe het ook zij, wie hier nu zit heeft de tijd om het zichzelf een beetje comfortabel te maken, voor zover dat mogelijk is. Mede daardoor ziet het er een stuk geordender uit dan voorheen. Her en der staan bedden in de hutjes. Artsen zonder Grenzen heeft waterpunten en wc’s geplaatst. En rattenvallen. Uit val nummer 58 steekt een dikke staart. “Door die vallen is het nu wel een stuk beter”, zegt Danbili. “Nog steeds knagen ze zich een weg naar binnen en kruipen ze ’s nachts wel eens over me heen. Ik ben al vaker bij de dokter geweest nadat een me er had gebeten.” En de vallen helpen ook niet tegen de slangen die ’s nachts de hutjes binnen glibberen.

Doordat er vrijwel niemand meer aankomt en vanwege overplaatsingen naar het vasteland, al dan niet na het verkrijgen van de asielstatus, is het aantal mensen dat in de kampen op de Griekse eilanden verblijft flink afgenomen. Zaten er eind 2019 nog ruim 30.000 vluchtelingen, nu zijn dat er volgens cijfers van de Griekse overheid 11.000. Van hen verblijven er 2100 op Samos, en dat zijn er nog steeds 1500 meer dan de 650 voor wie er binnen de hekken van het kamp plaats is. Daarom gaat binnenkort iedereen over naar een nieuw kamp met een grotere capaciteit. 

Deze maand zou de verhuizing plaatsvinden, kondigde de Griekse migratieminister eerder aan, maar dat wordt waarschijnlijk later. Het nieuwe kamp is straks het eerste dat gefinancierd is met de 276 miljoen euro die de Europese Commissie heeft uitgetrokken om de opvang op de eilanden te verbeteren. Een nagelnieuw kamp met plek in containers voor iedereen, dat klinkt op het eerste gehoor niet slecht.

Maar wie een kijkje gaat nemen, krijgt toch al snel twijfels. De nieuwe opvang ligt hoog in de bergen en volledig geïsoleerd, op kilometers van de hoofdstad vandaan. Het dubbele hekwerk eromheen doet eerder aan een gevangenis dan aan een kamp denken. Het is er stoffig, en er is vooralsnog geen enkele beschutting tegen de brandende zon. “Ik ben er laatst heengelopen, het duurde twee uur. En ik werd verdrietig”, zegt Danbili vanaf de stoel voor het winkeltje. Een meisje vraagt de Afghaanse verkoper om toiletpapier. “We zitten daar straks opgesloten, als gevangenen. Wij zijn toch ook mensen? Waarom behandelen ze ons als beesten? Wat hebben we misdaan?”

Open karakter

Eurocommissaris Ylva Johansson, die eind maart nog een bezoek bracht aan Samos, benadrukt steevast het open karakter van de nieuwe kampen - met ruimte voor onderwijs en genoeg plek om te spelen voor kinderen. Ze moet wel, want gesloten kampen mag de EU niet financieren. Maar de Griekse regering benadrukt juist het “gesloten en gecontroleerde” karakter ervan. Naar verluidt kunnen mensen straks alleen op gezette tijden met elektronische toegangspasjes de poort in en uit, en komt er ook permanent cameratoezicht.

Een ander bezwaar dat Danbili noemt, is dat het weer een verhuizing naar een tijdelijke plek betekent. En dat terwijl iedereen hier zo goed en zo kwaad als het kan, na al die tijd wachten op een uitslag van de asielprocedure, toch een plekje voor zichzelf heeft gemaakt. “Waarom gaan ze ons na al die tijd nu verslepen? Kunnen ze niet op deze plek verbeteringen aanbrengen?” Het is dit punt waar ook veel hulporganisaties zich zorgen om maken. Ze vrezen dat de toch al getraumatiseerde vluchtelingen een nieuwe knauw krijgen, en hun psychosociale problemen verder verergeren als ze straks geïsoleerd op een berg zitten, weg van de bewoonde wereld maar ook bijvoorbeeld gemeenschapshuizen van hulporganisaties in Samos-stad.

Maar voor de Griekse overheid is de verhuizing een inlossing van de belofte om de inwoners van Samos-stad te ontlasten. Die zijn de tijdelijke bewoners in het centrum na meer dan vijf jaar zat. Enige tijd woonden er zelfs meer vluchtelingen dan Grieken. Minder blij zijn ze in het bergdorp Mytilinii. Weliswaar nog steeds een uur lopen vanaf het nieuwe kamp, maar toch voor de vluchtelingen straks de dichtstbijzijnde plek waar leven is.

“Ik ken mensen die in het huidige kamp werken, dus ik weet genoeg. Ik heb geen problemen als het goede mensen zijn, maar ik ben bang dat sommigen straks in winkels gaan inbreken”, zegt Panos Varvarelis (30) terwijl hij achter de bar van café Plaza 27 ijskoffie bereidt. “Maar wat kunnen we doen? De regering in Athene heeft besloten, die krijgt hier geld voor en verder zal het ze een zorg zijn.”

Lees ook:

Druk op Athene neemt toe vanwege illegale ‘pushbacks’ van vluchtelingen

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat Griekenland zich schuldig maakt aan zogeheten pushbacks van vluchtelingen. Athene blijft echter ontkennen dat het migranten illegaal terug de grens overzet.