Van pretpark tot spookwijk, hoe moet het verder met de Wallen?
De gekte op de Amsterdamse Wallen was groot. Hoe kan de prostitutie de nieuwe tijd in? De stad moet beslissen over scenario’s.
De situatie in het Amsterdamse Red Light District was vóór corona zo onhoudbaar dat iedereen het vreemd genoeg eens was: zo niet langer. Overbelaste bewoners en bedrijven verenigden zich in actiegroep Stop de gekte, met als motto: ‘De Wallen staan op knallen’. Exploitanten en sekswerkers hadden genoeg van glurende toeristenmassa’s met camera’s. Om het plaatje compleet te maken erkenden zelfs de politici na decennia van gedogen onder het mantra ‘de Wallen horen bij de Amsterdamse vrijheid’ dat het zo niet langer kon.
Terwijl de bovengrondse prostitutie sinds maart stilligt, gaat de politieke discussie traag, maar gestaag door. Want burgemeester Femke Halsema wil een fundamentele aanpak, ze stelde vorige zomer meerdere scenario’s voor de raamprostitutie voor. We moeten de unieke binnenstad met zijn Unesco-status koesteren, schreef zij aan de gemeenteraad.
De gemeente worstelt in dit gebied al decennia met ondermijning door crimineel geld, drugs- en mensenhandel. De laatste jaren kwam daarbovenop groeiend toerisme dat eenzijdige commercie veroorzaakte. Vitrines vol plastic badeendjes, nutella-wafels en vacuüm verpakte kaas en ook coffeeshops verdrongen de buurtwinkels.
Een pretpark met drugs, drank en seks
Intussen is de klandizie op de Wallen veranderd. Zoals de dames achter de ramen vooral uit Oost-Europa komen – er word al gesproken van ‘sexpats’ – zijn ook de bezoekers grotendeel buitenlanders geworden, vooral toeristen. Amsterdam is voor buitenlanders een pretpark met drugs, drank en seks.
De opties die Halsema presenteerde, variëren van alle gordijnen dicht bij de 330 prostitutieramen of verplaatsing van een deel of alle werkplekken tot juist méér (raam)prostitutie. Wat het niet makkelijk maakt is dat gemeenteraadsleden wild verdeeld zijn over de voorstellen. GroenLinks en D66 kiezen de kant van de sekswerkers die graag willen blijven en zijn daarom voorstander van meer vergunde prostitutieplekken. PvdA en SP willen een leefbaar centrum voor de inwoners van Amsterdam, dus minder ramen. Zij verzetten zich tegen de bovenmatige invloed van seksondernemers, de prostituees en hun klandizie. “Hoezo zouden sexpats recht hebben op raamprostitutie in het historische hart van de Nederlandse hoofdstad?”, zegt PvdA-raadslid Dennis Boutkan. De VVD wil het sluiten van ramen koppelen aan maatregelen tegen coffeeshops. Want die trekken de helft van de aanloop naar de Wallen, blijkens een gemeentelijke enquête.
De burgemeester liet onderzoeken hoe andere steden met de prostitutieproblematiek omgaan. Eind februari toverde zij een konijn uit de hoed: als extra scenario ziet zij nu een nieuw te bouwen erotisch centrum of prostitutiehotel met zo’n honderd kamers. Dat moet elders in de stad komen, bijvoorbeeld langs de Noord-Zuidlijn. Daarbij kan gekozen worden voor een centrum met veel horeca plus ander erotisch entertainment (zoals in Keulen) dat extra klanten (‘de feesttoerist’) kan trekken óf voor een veilig hotel voor sekswerkers die via internet klanten werven en/of bij inpandige ramen zitten.
Prostituees raken in de schulden
Dat laatste speelt in op de trend dat veel klanten allang van ramen en bordelen naar online zijn vertrokken. Die verschuiving is zo massaal dat in veel steden exploitanten met leegstand van ramen kampen en prostituees in de schulden raken. Die leegstand leidde al tot het faillissement van het onder gemeentelijke hoede geëxploiteerde bordeel My Red Light. In dat bordeel is nu een experiment toegestaan met kamers met gesloten gordijnen die kunnen dienen voor sekswerkers die online adverteren.
Al voor de coronacrisis waren raamsekswerkers door hoge huren, toenemende leegstand en toerisme-gluurders ontevreden over hun inkomsten. Dat is ook de reden waarom zij tegen een maximale werkdag van twaalf uur zijn – die Amsterdam juist had ingevoerd om hen te beschermen tegen mensenhandel. De nodige vrouwen op de Wallen verkeerden flink in de schulden. Wie daar na de coronacrisis zonder die negen miljoen toeristen per jaar nog klanten kan binnenhalen om de raamhuur te betalen, is de vraag.
Een harde richtingenstrijd
Door de hele scenariodiscussie speelt een harde richtingenstrijd over de vraag of prostituee een normaal beroep is. Ja, zeggen voorstanders, de meeste klanten zijn oké en er zijn diverse positieve kwaliteiten aan sekswerk. Tegenstanders stellen dat zelfbeschikking niet aan de orde is in een sector vol dwang, armoede en agressie. Hun lakmoesproef blijft: ziet u sekswerk als carrière voor uw dochter?
Halsema ontpopt zich in haar februarinota als aanhanger van de ‘normale’ tak. Dat is opmerkelijk omdat wetenschappelijk onderzoek uitwijst dat prostituees bovengemiddeld drugs, alcohol, sigaretten en kalmeringsmiddelen gebruiken. Zij hebben vaak weinig opleiding gehad. “Sekswerk is zowel mentaal als lichamelijk een zwaar beroep”, concludeert een onderzoek naar de maatschappelijke positie van sekswerkers van bureau Breuer&Intraval voor het ministerie van Justitie in 2018.
Arnhem, 160.000 inwoners: rosse buurt in rook opgegaan
In de jaren negentig was het Arnhemse Spijkerkwartier na de Wallen de grootste rosse buurt van Nederland met ruim tweehonderd prostitutieramen en tientallen tippelaarsters. Maar de overlast was groot en bewoners vonden steun bij de gemeenteraad: prostitutie moest verdwijnen. Arnhem sloot na lange procedures met exploitanten begin 2006 de laatste ramen. In 2000 waren er ruim zevenhonderd sekswerkers, dat is nu gehalveerd. Het centrum heeft geen herkenbaar prostitutiegebied meer. Er zijn, verspreid, vijf vergunde inrichtingen met zestien sekswerkers en vijf meesteressen, plus een escortbureau.
Ook in Arnhem verliep de zoektocht naar alternatieve locaties moeizaam. Ondernemers weigerden raamprostitutie op industrieterrein Kleefse Waard. Zij accepteerden een tippelzone met ‘huiskamer’ en hulpverlening. Een alternatief voor de ramen kwam er nooit. Buitenlandse sekswerkers trokken naar andere steden en de rosse buurt ging in rook op.
Eindhoven en Rotterdam sloten hun tippelzone vanwege overlast en morele bezwaren, en die bezwaren leven ook in Arnhem. Wil je als gemeente faciliteren dat patiënten zo hun verslaving bekostigen, vroeg een bestuurder zich af in het Arnhemse onderzoek ‘Prostitutie in beeld gebracht’ van Bureau Beke uit 2017. Het zijn de zwakste vrouwen die in de straatprostitutie terechtkomen, door schulden, mensenhandel of verslaving. Arnhem hanteert een uitsterfconstructie. Van de oorspronkelijke 49 tippelvergunningen voor lokale verslaafden zijn er negen over.
De grootste groep sekswerkers bevindt zich buiten de vergunde overheidscontrole en werft online, op sites als Kinky.nl. De onderzoekers telden 309 unieke advertenties waarvan de helft Nederlands, twee derde vrouw en één derde thuis werkend.
Keulen, een miljoen inwoners: bordeelflat Pascha, alleen voor mannen
Diverse Duitse steden hebben een Laufhaus, een loophuis. In zo’n gebouw huren vrouwen een kamer en onderhandelen ze zelf over de prijs. De klanten kiezen in de gangen, dus niet meer op straat. De oermoeder van deze loopbordelen staat sinds begin jaren zeventig in Keulen. ‘Pascha’ werd gebouwd omdat de overlast in het centrum de spuigaten uitliep. Met elf etages en 126 kamers zou het het grootste bordeel ter wereld zijn. Het ligt tussen spoorwegen en een industrieterrein, niet ver van het centraal station.
Pascha vraagt entree en is 24/7 open. Het is een eroscentrum met het nodige vermaak, zoals een hotel, restaurant, nachtclub en sauna. Dit loophuis moest veiligheid en controle brengen, maar dat is niet helemaal gelukt. Er zijn deze eeuw diverse sekswerkers neergestoken of gewurgd. Eén overleed, twee vrouwen overleefden ternauwernood. In 2010 verdwenen drie portiers anderhalf jaar achter de tralies voor zware mishandeling. In 2017 kreeg de oprichter – die zichzelf ‘Bordeelkoning’ noemt – drie jaar en negen maanden cel wegens belastingfraude. De dag erna hielden 250 agenten een razzia in Pascha. In 2020 meldt de telefonist dat vrouwen niet welkom zijn. Natuurlijk wel als prostituee.
Antwerpen, 530.000 inwoners: aanmeldsysteem tegen mensenhandel
De grootste stad van België heeft vanwege overlast in 1997 raamprostitutie geconcentreerd in een aantal straten in het Schipperskwartier die autovrij zijn gemaakt. Dat maakte controle en zorg eenvoudiger. Opvallend in die rosse gedoogzone is bordeel Villa Tinto, waar in een binnenstraatje vrouwen achter 51 vitrines kunnen staan in nette nieuwbouwkamers met paarsrode verlichting. Maar van de 312 kamers in het Schipperskwartier staat op een doordeweekse avond, vóór de coronasluiting, zeker de helft leeg.
Ook in België is de verplaatsing naar online aanbod en thuiswerk onomkeerbaar. Het politiebureautje in Villa Tinto en gezondheidscentrum Violett zijn eveneens gesloten, maar een politiebusje patrouilleert door het kwartier. Af en toe houdt de politie een grote controle-actie op straat.
Deel van de beleidsomwenteling is een uniek aanmeldsysteem. Sinds 2014 heeft elk van de 1500 sekswerkers persoonlijk contact met de politie voor zij zich kan registreren. Dit is om hun veiligheid te vergroten en mensenhandel te voorkomen. Vervolgens moet een sekswerker haar shift online aangeven. Op de website van Villa Tinto is precies te zien wie wanneer werkt.
Antwerpen beschouwt zichzelf als voorbeeldstad. In Brussel staan ’s avonds heel ouderwets dames in portieken te wachten op automobilisten. Niemand weet wie dit zijn en bij wie zij instappen. “Zowel leefbaarheid van buurtbewoners als welzijn van sekswerkers zijn in Antwerpen maximaal gewaarborgd”, stelt de gemeente. “Onderverhuur, minderjarigheid en dwang is nu achter de ramen onmogelijk.”
Haarlem, 161.000 inwoners: minder overlast door tourniquet
Een van de varianten die Amsterdam als optie ziet, is het weghalen van ramen van de openbare weg. Als voorbeeld wordt Haarlem opgevoerd. Inmiddels liggen hier de ramen in een ‘semi-openbare’ of private ruimte. Neem de Rode Lantaarn, waar een zware deur toegang geeft tot een binnenstraat met zeven ramen.
Het bekendste succes van raamprostitutie met beperkte toegang in Nederland is Het Poortje. Dat heeft twintig ramen en ligt in een afgesloten hofje in het voormalige Begijnhof, naast de oudste kerk van de stad. Bij de entree staat een tourniquet. Pas na inworp van twee euro gaat het draaihek open. Een dergelijke afgeschermde entree weert toeristen, gluurders en jongeren die willen klieren.
Zo beschermd werken is ook veilig voor de vrouwen. De gemeente zegt dat door de indeling en toegang van het pand omwonenden nauwelijks overlast hebben. Of deze manier van werken de pooiers heeft uitgeschakeld, is niet bekend. Evenmin is bij de gemeente iets over herkomst van klanten of sekswerkers bekend. Wel staat vast dat de raamprostitutie in Haarlem kampt met een grote daling van klanten en inkomsten, net als op de Wallen en in Antwerpen.
Lees ook:
De ‘gouden tijd’ op de Wallen is voorbij: prostituees kampen met flinke schulden
Lang niet alle prostituees op de Wallen verdienen bakken met geld, zoals het beeld is van de beroemde rosse buurt in Amsterdam. Vrouwen kampen met schulden, die kunnen oplopen van tien- tot zelfs dertigduizend euro. Een raam huren is duur, waardoor sommigen aan een klant netto slechts vijftien euro overhouden.