Fietsroute:
Ontdek Lutjegast in het Westerkwartier
Varend over het Van Starkenborghkanaal, in de buurt van ‘de hoge brug’ bij Eibersburen, kan men Lutjegast in het zuiden op ongeveer een kilometer zien liggen. Het dorp is te herkennen aan de torenspits van de voormalige Nederlands Hervormde Kerk.
De varende toerist kan aanleggen in de passantenhaven bij de Camping ‘De vier elementen’ in Stroobos. Van daar is het 4 kilometer fietsend of wandelend naar het Abel Tasman Museum aan de Kompasstraat 1 in Lutjegast.
Duizend jaar geleden lag Lutjegast aan zee. Het lag op een kleine zandrug (vandaar ‘lutje’ = klein en ‘gast’ = geest = zand) omgeven door de zee in het noorden en laagveen in het zuiden. Bij Tasmans geboorte in 1603 was de regio desolaat en ontredderd. Dit was een gevolg van de strijd om de stad Groningen die in 1594 werd beslist door de overwinning van de Staatse troepen op de Spaanse bezetters van de stad. Die strijd had zich in de voorafgaande 10 jaren voornamelijk in het Westerkwartier afgespeeld.
Over Tasmans jonge jaren blijft het grotendeels gissen. We weten niet hoe Tasman in 1631 in Amsterdam belandt. Vanaf die tijd komen we zijn naam voor het eerst tegen in de VOC-archieven en kunnen we volgen hoe zijn carrière bij de VOC leidde tot zijn beroemdste ontdekkingsreis in 1642/1643. Misschien is hij als jongeling aan boord gestapt van een schip dat door het Caspar Robles Diep tussen stad Groningen en Friesland voer, op weg naar Amsterdam. De resten van dit diep, ook wel ‘kolonelsdiep’ genoemd zijn nog ten zuiden van Lutjegast te zien. Daar staat ook de pittoreske watermolen ‘De Eendracht’. Tasman groeide op, vermoedelijk op nog geen 500 meter van dit diep. Vanuit de achtertuin kon hij de langsvarende schepen zien. Een andere theorie luidt dat hij als zeevaarder begonnen is bij de Admiraliteit van Dokkum. Maar dat is niet meer na te gaan omdat de archieven verloren zijn gegaan bij een brand. Of misschien stapte hij aan boord van een van de turfvaarders die vanaf de borg Nienoord bij Leek, via de Lauwerszee op Amsterdam voeren.
Lutjegast = Abel Tasmandorp
Rondwandelen in de omgeving
De rondwandeling langs de gesloten rode lijn op de kaart is ongeveer 2 km. De Romeinse cijfers geven interessante punten en bezienswaardigheden aan.
Naast het Abel Tasman Museum (X op het kaartje, Kompasstraat 1) wordt de bezoeker op veel plaatsen herinnerd aan Tasman. Zijn naam en beeltenis staan bij de plaatsnaamborden. In het dorp, aan de Abeltasman weg staat de voormalige Nederlands Hervormde kerk. Verder op langs de Abeltasmanweg, richting het Westerzand ligt de geboortegrond van Tasman, nu aangeduid met het informatiecentrum Lutje Batavia. In het veengebied (natuurgebied Staatsbosbeheer) ten zuiden van Lutjegast ligt het Abeltasmanpad, een zogenaamd Laarzenpad: een ontdekkings- en belevingswandeltocht, met kompasrozen en informatieborden die informeren en de weg wijzen in Lutjegast Buiten.
De voormalige Nederlands Hervormde Kerk (I, Abeltasmaweg 75), is een rijksmonument.
Deze kerk uit 1877 staat op dezelfde plaats als haar voorgangster, de kerk waar baby Tasman ongetwijfeld gedoopt is. Aan de buitenkant van de kerk hangt een bronzen plaquette over Tasman, in 1953 geschonken door de premier van Tasmanië. In de kerk, met z’n mooie akoestiek, is een Van Oeckelen orgel geplaatst. De preekstoel dateert uit de voormalige kerk, evenals het doopvont en de ‘Herenbank’ voor de adel. De zilveren avondmaalbeker uit 1643 is nu te bewonderen in het Abel Tasman Museum. De kansel is versierd met het wapen van de familie Prott. Bernhard Johann Prott was de commandant van de vesting Bourtange in de succesvolle verdediging van Groningen in 1672. Nadien liet hij de Rikkerdaborg (III) bij Lutjegast bouwen, op de plaats van twee oude boerderijen, Rikkerda-oost en -west. Prott ligt met zijn drie adellijke echtgenotes begraven in een graftombe, deels in en deels buiten de kerk. Naast de Torenkerk bevindt zich de Torenkamp. Dit is een speelplaats en dierenpark en evenemententerrein voor dorpsfeesten. Voor de Torenkamp staat een informatiebord over Tasman.
Lutje Batavia (II, Abel Tasmanweg). Dit is een nieuwe, vrij toegankelijke, openlucht informatie- en educatieplek over Lutjegast, Tasman en zijn reizen, en de omliggende natuur. Het is het beginpunt van een ontdekkingsreis in Lutjegast en de wandelpaden van Lutjegast Buiten.
Aan de Abeltasmanweg 28 staat de monumentale boerderij Rikkerda uit 1848, ook een rijksmonument in Lutjegast.
Sinds 2004 is hier een B&B gevestigd. In de tuin staat een prachtige rode beuk uit omstreeks 1850. Bij de boerderij begint het Rikkerdapad (IV) dat uitzicht geeft op het grondgebied waar ooit de Rikkerdaborg (III) stond. Het pad leidt onder andere naar het Abeltasmanpad en de Baak.
De Baak (VI) is een indrukwekkend, bijna 7 meter hoog kunstwerk van zwerfkeien, gemaakt door kunstenaar Rob Schreefel, als onderdeel van een serie hunebedmonumenten van het Drents project ‘Art in Stone’. De Baak staat sinds het Nederland-Australiëjaar in 2006 in Lutjegast, landschappelijk gezien op het meest noordelijke puntje van het Drents Plateau, op de overgang van de zandgrond naar het zeekleigebied. Met de zwerfkeien markeert het de oude kustlijn die ooit in de ijstijd gevormd is en waarin de keien werden aangevoerd uit Scandinavië.
Langs de paden in Lutjegast Buiten ligt ook De Groene Dorpsplaats (V). Dit is een ontmoetingsplek voor spelenderwijs leren en genieten van het landschap van Lutjegast. Net als de Torenkamp een leuke plek voor kinderen.
