N. Litera numeralis, qu 90. denotat.

Unde versus apud Ugutionem :

N. nonaginta capit, qu sic caput esse videtur.

Ita etiam in Notis antiquis :

N. lxxxx. nonaginta.

At apud Baronium N. 900. efficere dicitur hoc versu :

N. quoque nongentos numero demonstrat habendos.

Eidem liter si recta linea supperaddatur, nonaginta millia significat. N. Literam loco nominis proprii poni cpisse paulo ante annum Christi millesimum, observat Hugo Menardus ad librum Sacramentorum Gregorii : cum nota hc ill. i. ille, poneretur. Vide in voce Ille. At vir doctissimus, hisce in rebus, ut et in aliis, versatissimus Joan. Mabillonius tom. 5. Vitar. SS. Ord. S. Benedicti pag. 291. tum ex variis MSS. tum ex Frotharii Episcopi Tullensis editis Epistolis ante annos octingentos literam N. eo sensu adhibitam contendit. Vide Nestigantio. N.

in superscriptione cantilen, notare, hoc est, noscitare, notificat

. Ita Notkerus Balbulus Opusc.

Quid singul liter significent in superscriptione cantilen

. Vide A. 1. NA, Saxonibus, Non, minime. Vide Ya. 2. NA, in Aquitania vicinisque provinciis, a mulieribus, qu maritorum luce fulgebant, prpositum fuisse, docet Petrus de Marca Marc Hispan. col. 262. Vide En, Ena. Hanc vocem nominibus mulierum nobilium, que ac plebeiarum, apud Occitanos prpositam fuisse, colligitur ex Instr. ann. 1217. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 58 :

Lite contestata et juratum de calumpnia inter Vilelmam Trevellam et Vidaletum Judum,... quod Wilelma Trevella percussit eum... Ad probandum quod Vidaletus vocaret Na Trevellam putam, vetulam, merdosam... Na Vinceza testis jurata dixit, etc. Na Cap de Compainna... Na Bannieira testis, etc.

Unde D. Menardus a voce Dona contracte dictum esse putat, non secus atque Parisiis, ubi etiam muliercul Dames nuncupantur. Haud scio tamen an non sit prpositionis species, qu, honestatis causa mulierum nominibus prponeretur ; quod innuere videtur locus ubi primum Na Trevell nomini anteponitur. Vide supra En. NAAM, Facultas, certis casibus, sibi ipsi jus dicendi, interprete Ludewigo ad Leg. Danic. tom. 12. Reliq. Mss. pag. 173 :

Item si aliquis de aliquo jus, quod Naam dicitur, receperit contra leges,

qu in libro legali continentur, tunc habeant licentiam causam herrewerck vel rapin prosequendi contra illum.

NABA, pro Nabus, fluvius Germani, Gall. Nab. Mirac. S. Emmer. tom. 6. Sept. pag. 503. col. 1 :

Post paucos annos in flumine Naba solus, comitatu salvo, subita morte vitam finivit.

NABALIS, Campi culture dediti, in Gloss. Sangerman. MS. num. 501. An corrupta vox a Navare, Operam collocare ? NABAT, Ex adulterio concepti. Sussannus. NABETINUS, f. Fundici curator, inferior fundegario, aut Exactor nabuli. Statuta Massil. lib. 1. cap. 18. 14 :

Similiter statuimus ne aliquis fundegarius vel Nabetinus, vel qui suum vinum vendit vel vendi faciat ad minutum, nec aliquis qui prter mercadariam, ministerium suum vel corratoriam exerceat, in terra illa possit fieri vel constitui Consul.
Ibid. 16 :

Si aliquis fundegarius vel Nabetinus, vel aliqui quandocunque facient contra sacramentum, quod fecerint vel facient Rectori Massili, in redemptione dicti fundici perdant incontinenti omne jus, quod tunc haberent in dicto fundico, et ab inde non sint fundegarii fundici supradicti.

Vide Funda 1. et mox Nabulum. NABILIS, Ad nandum habilis, Nabundus, Facilis ad nandum, vel similis nanti, Johanni de Janua. Gloss. Lat. Gall. Sangerman. : Nablis, Bien Noant ou nagent ; Nabundus, Idem. Nostri Noer et Nouer, pro Nager, nare, natare, dixerunt. Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 188 :

Il levoient les bras aussi comme pour Noer. Dum brachia quasi nataturi extenderent, Ilz s'attendoient qu'icellui Robert eust pass la riviere Nou, et ne cuidoient pas qu'il feust pry en icelle, attendu qu'il estoit tres-bon ouvrier de Noer.
Proverb. rural. in Glossar, ad calcem Joinvil. edit. reg.

apud Aimoin. lib. 11. cap. 13. ibid. pag. 54. Lit. remiss. ann. 1418. in Reg. 170. Chartoph. reg. ch. 211 :

Souef Noue, cui on tient le menton

. Bestiar. Ms. :

En l'eue n'ose pas entrer,

Car il ne set noient Noer.

NABINUS, Napus, Hisp. Nabo, unde dimin. Nabillo. Leud major. Carcass. Mss. :

Item pro saumata Nabinorum, j. den. Turon.

Ubi versio Gallica ann. 1544 : NABIS. Gallice Nef :

D'une saumade de naveaux, etc. Ecclesia est Nabe coperta.

(Chevalier, Visit. episcop. Gratianop. p. 28.) NABITA, Nancta. Gloss. Isid. Emendandum cum Grvio : Navita, Nauta. NABLISARE, Psalmisare, . Gloss. Gr. Lat. : Nablio, , Psalta, ex quibus corrigend Gloss ali : Navilio, . Nablium erat Phnicium organum lyr vel cythar simile. Eucherius Lugdun. :

Nablum, quod Grce appellatur Psalterium, quod a psallendo dictum est, ad similitudinem cythar barbaric in modum Delta.
Joseph. lib. 7. Antiquit. Judaic. :

, .
NABULA.

Res quas mitterint cum galeis Baruti cum navi Marci Longo, que vadit ad pulveres ad insulam Cipri, solvendo galeis Nabula ac si super galeis fuissent caricate.
(Venise. Senato, Misti, f. 241, an. 1430.) NABULLUM, Naulum vel tributum, quod ex navibus exigitur. Charta ann. 951. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 965 :

Et specialiter naves et porta et qu necessaria sunt, per lacum Luanas potestative et absque ulla inquietudine vel detentione, vel ulla publica exactione vel Nabullo, discurrere vel exigere liceat.

Vide Nabulum. NABULO. Vorax. Dief. NABULUM, Merces nautica, Joanni de Janua : Loyer de Notonnier, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. imo tributum pro merce nautica, naulum, Italis, Nolo. Statuta Venetorum lib. 6. cap. 68 :

Quod vertitur.... in damnum patronorum, et aliarum mercationum propter dacias, Nabula, et vareas.

Ita et cap. 70. ubi interpres Nolo vertit. Utitur Andr. Dandulus in Chron. MS. ann. 1202. 1. NACA, Navigii species, scapha, Germanis Nachen, iisdem Ne, et Nhe, naves latiore alveo, qua vehicula trajiciunt, dicuntur : quas voces quidam a Grco deducunt. Monachus Altisiodorensis pag. 96 :

De Flandriis quidem 60. rates medi quantitatis, quas illi Nacas vocant, necessariis omnibus prmunit mare ingress sunt.
MS. :

Je vous eschaufferois les Naches, J'ardroi pylers, murs et estaches.

Male Gallicum Nache, quasi ejusdem significationis, allegatur ex Poemate de la Rose, ut videre est infra in Natic. Necchia. Jac. de Vitriaco lib. 3. Hist. Orient. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 283 :

Nam diebus paucis evolutis venerunt Daci, Normanni, Franci, Scoti et ceter gentes, qu inter Occidentem et Septentrionem sit sunt... navibus jocundis, qu Necchie dicuntur ac nocte.

Locum hunc mendis scatentem ex subsequenti corrigendum esse liquet. Legi tamen posset Nachi pro Necchie, vel Hilnachi. Hilnachia, apud Conradum Usperg. ann. 1187 :

Cter gentes insularum, qu inter Occidentem et Septentrionem sit sunt,... navibus rotundis, qu Hilnachi dicuntur, advect.
Isnecia, vel Ilnechia, Eadem notione, Scriptoribus nostris Esneches, Theutonibus Snack et Sneck. Miracula S. Wlfranni Episc. num. 8 :

Ecce repente ingens paro, qui barbara lingua Isnechia dicitur, apparuit.
Philippus Mouskes MS. in Philippo Augusto :

Prirent Galies et Esnekes, Bien bataillies breteskes, Et gens armes feleneskes, Qu'il orent tous s lius alvekes.
Et alibi :

Galies et berges, et ns Esneques, et dromons fiers, Roges, et busses, et vissiers, etc.

Sanutus lib. 3. part. 10. cap. 3 :

Jacobus de Avesnis cum multitudine navium, quas Esneches appellant, adducens Flandrenses, etc.
Nacella, diminut. a Naca, nostris Nacelle. Matth. Paris :

Transitum (fluminis) per Nacellas et alia vasa prparavit.

Epistola Friderici II. Imp. apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 1119 :

Competentiorem in Nacellis et chelendris aliis fieri fecimus apparatum.

Et Nassella, in Gestis S. Ludov. pag. 352. tom. 5. Hist. Franc. Will. Guiart :

De tous lez se rappareillerent D'armes, de nez, et de Nasselles.

Hist. Gallica Belli sacri apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 731 :

Si fist le Soudan venir d'Alixandre 22. galies et une Navisole, qui portoit la viande et estouvoirs des galies.

Vide Jal. Antiq. Naval. tom. 2. pag. 251. sqq. Unde Nacelle, ejusdem onus, in Ordinat. ann. 1415. ex Reg. 170. Chartoph. reg. ch. 1 :

Item aucun vendeur ne aura une foiz que une batele ou Nacelle de vin pour vendre.

Nanca, pro Naca, ut conjecto, Navicula piscatoria. Transactio Guillelmi Comitis Forcalquerii cum Monachis Montismajoris ann. 1212 :

Testes probaverunt Monasterium habuisse pacifice ab omnibus ibi piscantibus, singulis septimanis, levatam piscium, excepto die lun, et singulis noctibus singulos obolos pro singulis Nancis aut tres denarios pro una septimana.

Vel potius idem quod Nassa, piscatorii vasis genus, in quo pisces servantur ; quo sensu Nance accipi videtur, in Lit. remiss. ann. 1390. ex Reg. 140. Chartoph. reg. ch. 115 :

Lesquels alerent de nuit ou molin de Courtangis pour lever les gommes ou Nances, qui etoient aus portes ou escluses de la riviere dudit molin, et prendre les anguilles, s'aucunes en trouvoient.
Vide in Naca. 2. NACA, Cancer, apud Papiam. 1. NACARA, Crotalum, vel tympani species. Academici Cruscani :

Nacchera, strumento simile al tamburro che si suona a cavallo, Tympanum, senese dicono anco Nacchera ad un certo cerchio triangolo di ferro, che si percuote con una verghetta di ferro : Latine Crotalum.
Scriptor infimi vi in codice MS. 1343. Biblioth. Regi fol. 81 :

Quidam sambuco jocabant, gravatos dulciter recreantes : quidam Nacaria baculabant, magnum sonum facientes, etc.
Petrus de Valle in Epist. 6. ita appellari ait Tamburlorum, seu tympanorum bellicorum speciem, qua equitatus militaris Alemannicus, Septentrionalis prsertim, uti solet.

Tamburi a cavallo, che noi in Italiano chiamomo Nacchere

. Tymbales nostri vocant. Sanutus l. 2. part. 4. cap. 20. 21 :

Sint quatuor tubatores, tibicines, tibiatores, et qui sciant pulsare Nacharas, Tympana seu Tamburla.

Arestum 24. Jan. ann. 1320 :

Lusor seu menesterius Nacariarum.

Hinc emendanda Gesta Ludovici VII. Reg. Franc. cap. 8 :

Tympanis et Nacariis, et aliis similibus instrumentis resonabant.

Perperam enim Editio prfert Macariis : quo loco tribuuntur Nacar Turcis ac Saracenis, quas etiam iis ascribunt Scriptores nostri vernaculi, Joinvilla in S. Ludovico pag. 28. Froissart. 1. vol. cap. 147. et Orronvilla in Hist. Ludovici Ducis Borbon. cap. 76. apud quos ejusmodi tympana Nacaires dicuntur, ut Nachere, Joanni Villaneo lib. 10. cap. 59. Nacres, Raimundo Montanerio in Chron. Aragon. cap. 19. 139. 220. Joan. Molinetus Valentianensis fol. 96 :

Car en danant tant me lassa, Que ma muse bruyant cassa, Et mes Nacaires pourfendy, Onques puis corde ne tendy, Sur tabourin, ne sur rebeque.

A Turcis igitur ea nostri hausere : nam et Francis non semel tribuuntur a Scriptoribus laudatis in Notis ad eumdem Joinvillam : ubi etiam observatum interdum ab iis Anacaires appellari, ut et apud Grcos , Codino de Off. cap. 6. n. 15. , apud Nicetam, unde , Tympanist dicti apud eumdem Codinum loco citato, et Nicetam in Man. lib. 5. n. 7. et in Isaac. lib. 1. n. 10. qui ejusmodi tympana pulsabant. Vett. Gloss. Lat. Gall. : Tinctitare, Jouer des Nacaires. Alibi :

Tarantarizare, Tromper, ou Naguairer : Jouer des Nagaires.

Vide Octavianum Ferrarium in voce Onaccare et Muratorium voce Nacchere, Antiq. Ital. tom. 2. col. 1252. Nostris Nacaire et Naquaire. Guill. Tyr. contin. Hist. apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 660 :

Tantost comme il orroit les Nacaires sonner, qu'ils s'armassent et montassent et alassent aprs lui.
Vetus Poeta Ms. ex Cod. reg. 7612. pag. 55 :

Harpe, tabour, trompes, Naquaires, Orgues, cornes plus dex paires.

2. NACARA, Nacchara, Conchyliorum genus, Hisp. Nacara, Ital. Nacchera, Gall. Nacre. Invent. Ms. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Item quatuor vasa de Nacchara consimilia cum pedibus.... Item unam cupam de Nacchara... Item sex rotul de argento, cum quibusdam Nacaris amatistis.
Stat. Eugub. apud Cl. V. Garamp. in not. ad Leg. B. Chiar pag. 53 :

Quod nulla mulier...... portet aliquam cinturam,..... in qua sit.....

ambra, Naccara seu corallus.

Vide Nacrum. NACSELIDE. Vide infra Natselde. NACTARIUS, vel potius Nacarius aut Nacharius, Tympanotriba, Gall. Timbalier. Computum ann. 1333. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 277 :

Item, pro infoderandis robis duorum tumbatorum et unius Nactarii Domini, taren. xv.

NACCUM, Nachum. Vide Nactum. NACE, Piscaria. Vide in Nassa. NACER. Vide mox Nacrum. NACHSCHAIT. Vide Nastaid. NACHTBRAND, Nocturnum incendium a Belgico Nacht, Nox, et Brant, combustio. Leges Furnenses ex Archivo S. Audomari :

Qui vero de Nachtbrand inclamatus fuerit, per quinque coratores purgare se poterit.

NACISTERNA, Aquarium vas, apud Papiam. NACRUM, vel Nacer, Concha margaritifera, Gall. Nacre, Hisp. Nacar. Inventarium ann. 1347. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 556 :

Item, unum gobelettum de Nacro circumligatum circum, circa, inferius, superius et in medio, cum argento deaurato, cum uno coopertorio de Nacro.
NACTA, Apostema. Vide Natta 2. NACTARIUS. Vide in Nacara. NACTUM, vel Nactus. Jacobus Stephanescus Cardinalis lib. 1. de Coronatione Bonifacii VIII. cap. 9 :

Post ipsum quadratus equus, detextus ad ante, Velatusque rubro scarleti tergora Nacto Cygneus ad dextram vehitur.
Et infra :

Cornipedemque sedens niveum sub tegmine Nacti.

Hinc emendandus Alexander III. PP. Epist. 52. ad Philippum Coloniensem Archiepisc. :

Insigne quoque festivi equi, quod a quibusdam vulgo Naccum vocatur,.... confirmamus.
Ita etiam prfert illa quam descripsit Maximilianus Henric. in Apolog. Archiep. Colon. pag. 3. Et Innocentius III. PP. lib. 1. Epist. pag. 34. Edit. Colon. et 36. Edit. Venet :

Denique ut Pisana civitas..... amplius honoretur, equo albo, cum Nacho albo in processionibus utendi tibi licentiam damus.

Ita perperam Navo, editum apud Ughellum tom. 4. pag. 1200 :

Equo cum Navo albo in processionibus uti, etc.

Legendum enim utrobique Nacto, Nattum in Bulla ann. 1052. pro Archiep. Colon. apud Guden. Cod. Dipl. tom. 1. pag. 18. Quod porro hi Nactum, alii coopertorium, vel udonem appellabant, (locos dedimus in voce Equus albus) ita ut Nactus fuerit stragulum, quo totus equus insternitur. Balsamo in Nomocan. Photii tit. 8. cap. 1. ait, magnum Chartophylacem in Festi SS. Notariorum processione, . Vossius nachus retinet, et a , i. vellus vel lana, deducit : sed vix est ut assentiar. Vetus Interpres Juvenalis Sat. 6. v. 80. testitudineum conopeum Poet interpretatur, linum tenuissimis maculis Nactum. Quo loco Pithus netum aut nexum frustra conatur reponere : est enim Nactum, quod in Gloss. Gr. Lat. , , dicitur, Densum, pressum, , Premere, densare. Hinc fullo, , a densando et premendo, Nactina, fullonis uxor apud Apuleium. Hesychius , , , etiam interpretatur. Vide Thoracomachus, Equi albi et Udo. Nactum legendum censet Cangius, ubicumque vox Naccum occurrit : sed vix est ut assentiar ; frequentius quippe legitur, quam ut mendum esse putem ; prter enim allata, Naccum habet Bulla Bened. VII. PP. ann. 975. tom. 1. Hist. Trevir. Johan. Nic. ab Hontheim pag. 313. col. 2 :

Equitando cum Nacco per stationes.

Ita etiam Ordo eccl. Ambros. Mediol. ann. 1130. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 888 :

Tunc extra atrium ecclesi, equus albo Nacco coopertus stat prparatus ad suscipiendum dominum suum pontificem, ut ei supersedeat.
Utrumque ergo admittendum videtur. Nactum, metaphorice, Stragula seu casula ambiens totum corpus Sacerdotis, ut conjectat Sollerius. Translatio S. Apollinaris, tom. 5. Julii pag. 378 :

Erat eadem mitra cum superhumerali et Nacto, quam sibi S. Apostolus Petrus, ipsum Ravennam dirigendo, contulerat. Equus debet esse albus coopertus Naco in panno aureo, etc.

Nacum, pro Nactum, Stragulum. Gualvaneus Flamm apud Murator. tom. 12. col. 1047 : Sed et pro Panni specie, Gallice Nac, non semel legitur in Invent. S. Capel. Paris. ann. 1363 :

Item una infula, una dalmatica et una tunica de Nacto albo parvi valoris. Item du capp de Nacto viridi. Item du capp de Nacto rubeo. Item du ali capp de Nacto albo.
Alius ann. 1376 :

Item sunt du capp coloris violacei, pro servicio Quadragesim ordinat, qu solebant esse albi coloris, dict de Nac.
Rursum aliud Gallicum :

Item un chasuble, dalmatique et tunique de Nac blanc de petite valeur. Item deux chapes de Nac vert. Item deux chapes de Nac vermeil. Item deux autres chapes de Nanc (sic) blanc.
Unde non temerarie fortassis a , vellus vel lana aut a Netum seu Nexum quis deducet. Vide infra Nattus. NADILHA. Reparationes fact in Senescallia Carcasson ann. 1435. e MS. D. Lancelot :

Item pro uno alio ferro et Nadilha positis in alio molendino, et pro alia necessaria reparando, xxx. s. tur.
f. Ferrum quo mola sustinetur, vulgo Anille. NADIVUS, pro Nativus. Capitulum generale S. Victoris Massil. ann. 1218 :

De panno vero Nadivo, qui fit in ipsa provincia, in qua quisque moratur.
Vide Mantellarium in Mantum. NADONES, Nadoni, Agni, capreoli, Provincialibus, Nadons, quasi recens nati. Elenchus Ecclesiarum Cell Cariloci subditarum, apud Domnum Chanteloup in Histor. MS. Montis-Majoris :

Medietate omnium decimarum Nadonorum ad eas spectantium.

Charta ann. 1454. ex Archivo S. Victoris Massil. :

Conveniunt dare.... partem omnium et singutorum bladorum, vinorum, leguminum, Nadonorum, canapum, etc.
Liber Rubeus Archiepiscopatus Aquensis ex Bibl. Regia fol. 17 :

E sunt Ecclesi qu faciunt quartanos Nadonum, lini et canabi Domino Aquensi Archiepiscopo et primo de citra Durentiam, videlicet Ecclesia de Malamorte facit quartam partem Nadonum. Item quartam partem lini et canabi, etc.
Nadi, Eadem notione. Charta ann. 1416. ex Archivo S. Victoris Massil. :

Percipit medietatem Nadonum.

Alia Charta ejusdem Archivi :

Decimam omnium fructuum, Nadorum, pullorum, etc.

NAGALE, Animalis genus, in Gloss. super tres Lib. Salom. et Lament. Jerem. ex Bibl. Heilsbr. pag. 54. NAGARE. In Gloss. Isid. : Vacillare, huc et illuc fluctuare. Quidam putant idem esse quod Natare, nare, unde nostri Nager hauserunt : sed mallem legere, vagare, vel vagari, nisi ita etiam haberet Papias : Nagat, vacillat, huc illucque fertur. Grvius mallet nutare, si quid tamen mutandum. Nostris Nager et Nagier, Navigare, remigare, nave transvehere : unde Nageur,

remex. Joinvil. edit. reg. pag. 34 :

Il avoit bien trois cenz Nageurs en sa galie et chascun de ses Nageurs avoit une targe de ses armes.... En dementieres que il venoient, il sembloit que la galie volast, par les Nageurs qui la contreingnoient aus avirons.
Ibid. pag. 66 :

L'on escrioit nous qui Nagons par l'yaue, etc. Najer,

in Vita S. Ludov. ibid. pag. 372. Lit. remiss. ann. 1398. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 431 :

Blanchet osta audit varlet du basquier ses advirons et voult Nagier, combien qu'il ne savoit ; et par sa force et maistrise Naga par telle maniere, que peu tint que le batteau ne feust pril.
Ali ann. 1423. in Reg. 172. ch. 339 : Ms. part. 2 :

Lequel batel ilz Nagerent et firent Nager par la riviere de Saine. Devaient contreval, plus entrent el Ponton, Li maronnier les Nages contreval les sablon.

NAGARIA, f. pro Angaria : de quo supra. Charta Alexandri Leodicensis Episc. ann. 1131. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 710 :

In his locis et vicis prscriptis possidet Ecclesia bannum et justitiam, impetum et burinam... fora, telonea, vicecomitatum, prter in Sen deserta, qui tenetur ab Abbate dumtaxat in eadem villa in feodo, Nagaria, rectum et non rectum, vectigalia, et quidquid pertinet ad judicatum.

Legendum esse Wagaria monet Martenius in Glossario ad calcem Ampl. Collect. Vide in Waga. NAGDEDEN. Vide mox in Nagleden. NAGELLUS, Germ. Nagel, Clavus, apud Marten. tom. 2. Itiner. Liter. pag. 365. in Itinere Indico Balthasaris Spingeri. NAGEUM, Nugium, pallium tenue, apud Papiam. Gloss. Sangermam. MS. num. 501 : Nageum, Nugeum, palleum tenuem. Hinc forte Naie, Linamentum, vulgo Charpie, ut videtur Mirac. Mss. B. M. V. lib. 2:

De toutes pars est plains de plaies, De toutes pars est plains de Naies.... Es grans plaies, s creus parfons Convient souvent Naie ou estoupe.

Naeures vero, Particul auri vel argenti appellari videntur, in Charta ann. 1253. ex Tabul. capit. Carnot. :

Residuum auri et argenti remanentis post manum operarii seu operariorum, quo residuum vocatur vulgaliter cendres et Naeures, debent esse dicti Guillermi sive tenentis dictum feodum.
NAGLEDEN. Charta Balduini Comitis Guinensis ann. 1228. in Tabul. S. Bertini :

Propter hoc autem quod Castellanus de Broborgh in initio Augusti, et etiam per totum Augustum debet Nagleden prohibere, prter de decimis, etc.

In autographo legitur Nagdeden : quod erat interdictum aliquid exportandi ante solis ortum et post occasum, mense Augusto. Ban d'Aoust, in Consuetud. Atrebat. art. 48. NAHPRANT, Idem quod Nachtbrand, Nocturnum incendium. Vide Heimsuchung. NAIBIS, f. Fritillus seu alveolus aleatorius. Vita S. Bernardini Sen. tom. 5. Maii pag. 281 * :

Naibes, taxillos, tesseras, et instrumenta insuper lignea, super qu avare irreligiosi ludi fiebant, combustos esse prcepit.
Ital. Naibi, Ludi puerilis genus. Acad. Crusc. Serm. Barel. in fer. 2. hebd. 4. Quadrag. :

Ludus taxillorum, chartarum et Naiborum, et omnis ludus qui innititur fortun.

NAICUS, Nativus Hist. Gemmetic. MS. pag. 59 :

Fata peremerunt Franciscum tristia mortis, Naica cui Fontis nomina nuper erant.

i. e. qui nominatus erat de Fontenay. NALIS. Stat. Avell ann. 1496. cap. 124. ex Cod. reg. 4624 :

Nulla persona.... portare audeat.... aliquem cultellum.... majorem et longiorem uno pede et dimidio cum Nalibus.
NALUM. Acta Murensis Monasterii pag. 39 :

Unusquisque enim debet ex constitutione 4. boves prstare, et 5. hydrias supradict mensur adducere, et omnia qu sunt necessaria ex sua parte dare, nisi Nalum ad unum quodque, aut jugium nisi ad ultimum : dant tamen panem unum qui illis debet restitui a Prposito.
NAM, secundo loco in oratione, ut vox Enim. Vetus Interpres Juvenalis Sat. 7.

Armaria Nam advocatorum apud veteres scalas habebant

. Utitur et Sat. 7. vers. 192. et alibi non semel. Nam Non, pro Non vero. Testamentum Notherii Episcopi Veronensis sub Berengario Rege :

Nam non habeant potestatem ipsum xenodochium meum in emphyteusim, id est, precariam dandi, etc.

Infra :

Et ipsi ipsos denarios inter Monachos dividant, ad eorum vestimenta comparanda, Nam non Abbati eos dent ad dividendum, qui non eos conditionabiliter, aut exigitive dare censemus.

Occurrit non semel in Leg. Longobard. lib. 1. tit. 8. 29. lib. 2. tit. 8. 6. tit. 21. 5. tit. 29. 7. tit. 55. 1. 16. Roth. 357. Liutpr. 104. (6, 51.) Roth. 253. Liutpr. 149. (6, 96.) Roth. 164. Liutpr. 121. (6, 68.) in Capitulari tertio ann. 811. cap. 6. et alibi passim. 1. NAMARE. Vide mox in Namium. 2. NAMARE, Narrare, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7641. Vide alia notione in Namium. NAMBIPAYA. Georgius Marcgravius de vestitu Brasiliensium lib. 8. cap. 6 :

Auriculas perforant in tantum, ut digitum immittere possint foramini. Huic immittunt vel os aliquod cercopithecorum et vocant Nambipaya : vel lignum aliquod digiti humani magnitudine, filis gossypinis circumvolutum.

NAMFILUM. Vide infra Namphile. NAMIUM, Pignus, ex Saxonico Nam, pignoris ablatio, et Nyman, distringere, ut vult Lambardus : vel ut vult Joannes Stiernhookus lib. 1. de Jure Sueonum vetusto cap. 10. a voce Suecica Nema, et nam, qu capturam sonat : nans, apud Petrum de Fontanis in Consilio cap. 10. et in veteri Consuetud. Normanni 1. part. ubi complura habentur capita de ejusmodi namiis ; et in nova art. 63. et seqq. Hickesio tom. 1. Thesauri Ling. Sept. pag. 164. ubi de Grammatica Anglo-Saxon. Namps cum Latino-Barbaro Nampta videtur factum a Namfes, Namfs per contractionem a plurali Namfeos vel Namfeohs quod pecora districta significat. ut Namf in vetustis Danic et Scandic lingu libris ; Nams vero eliso p a Namps vocabulo. Namium Capere, Pecora seu pignus auferre. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 2 :

Quod si reddere noluerint, neque ad disrationandum venire, tunc cives, quibus debita sua debent, capiant in civitate Namia sua, vel de Comitatu in quo manet, qui debitum debet.
Adde cap. 51. Polyptychus Fiscamn. ann. 1235 :

Rogerius Anfrei tenet ix. acras terre, et debet facere submonitiones, et Nammia capere, et grantiam retegere et mundare. Nammiam capere,
in Charta ann. 1275. ex Chartul. S. Vandregesili tom. 1. pag. 1052. Leges vernacul Willelmi Nothi cap. 42 :

Ne prenge hum Nam ni l'en Cont, ne defors, dici qu'il eit tres fois demanded dreit, el Undred, el Cont, et sil a la tierce fie ne pot dreit aver, alt Cont, et le Cont l'en asene le quart jur : et celi eli defaut

deki il se claime, dunt prenge cong qui il puisse Nam prendre pur le son lum et pref.
Sic ea verba dispungenda et reddenda :

Non capiat quis Namium, neque extra, priusquam ter rectum petierit in Hundredo vel in Comitatu : et si ad tertiam vicem rectum non potest habere, eat ad Comitatum, et Comitatus assignet quartum diem : et si is deficit de facto cujus se clamat, tum licentiam capiat capiendi Namium pro suo proficuo.
Per Namia Distringere, Ablatis pignoribus compellere. Charta Matillis apud Th. Madox Formul. Anglic. pag. 313 :

Et si dictos sex solidos eisdem Monachis... ad dictum terminum non solverimus annuatim..... volo et concedo..... quod Baillivi Insul distringant me....... per Namia nostra in dicto manerio de Gatecumbe.

Namium Excutere, Datum vel ablatum eripere, Enlever le Namps. Leges Henr. I. cap. 51 :

Nemo Justiti vel Domino suo Namium excutere prsumat, si juste vel injuste capiatur, sed juste repetat, plegium offerat, et terminum satisfaciendi.... Qui Namium excussit, reddat, et oversennessa sit.

Vide Statuta secunda Roberti I. Regis Scoti cap. 21. 1. Namium Vetitum, Illegitima pecorum prehensio, et in locum illicitum abactio, sub prtextu damni per ea abigenti facti, quo casu clarigationis jus conceditur, quod Placitum de Vetito Namii dicitur. Namium enim extra Hundredum duci vetatur in Legibus Henrici I. cap. 29. Quod quidem Placitum pertinet ad Coronam Regis, ex Regiam Majest. lib. 4. cap. 27. Vide Statuta secunda Roberti I. Regis Scoti cap. 24. 7. Bractonum lib. 3. Tract. 2. cap. 37. 1. et Cowellum. Namiare, Pignorare, pignus auferre. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 51 :

Si Vicecomes injuste aliquem Namiet, convictus nox su causam perdat, et suppliciter (simpliciter) emendet.

Nammium, Nammiare, in Consuetudinibus municipalibus, Nantir, passim. Charta Henrici Abbat. Fiscan. in Tabulario Fisc. fol. 36 :

Nammia qu capta fuerint in terra Abbatis non nisi in terra Abbatis ponentur in parcum... forestarius sequetur forefactum usque in villam de Asiaco per roeriam, et si equus attelatus fuerit, Nammiabit, et Prposito Abbatis usque ad placita replegiabit.
Mors-namps appellatur pignus omne, quod non ex animalibus, sed ex pecunia capitur, in Lit. remiss. ann. 1384. ex Reg. 125 : Chartoph. reg. ch. 90 :

Jehan le boucher trouva en son dommage certaines bestes laine, qui estoient Geffroy le jeune, lesquelles bestes ledit Jehan print et mist en

parc, selon ce que par la coustume du pays lui loisoit faire ; et venu la cognoissance dudit Geffroy ala en l'ostel dudit Jehan, vouloit et soy efforoit avoir ses dites bestes, parmi baillant Mors-namps.
Namma, Idem quod Namium. Charta ann. 1259. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 974 :

Prcipio quod si dictum quarterium dicto termino a me vel successoribus meis, vel a locatis integre persolutum non fuerit dicti religiosi vel sui allocati capiant Nammas,.... et vendant dictas Nammas ad solutionem dicti quarterii faciendam.
Hinc Nammeare, Nammas seu pignora auferre. Charta ann. 1281. ibid. col. 1059 :

Quotiescumque cessatum fuerit in solutione dicti redditus, quocunque termino, in parte aut in toto, procurator dict abbati..... faciat Nammeari et Nammas distrahi et etiam explectari.
Exnammiare. Vetus Charta in eodem Tabulario Fiscanensi f. 71 :

Forestarius tam in bosco quam extra, etiam in tota terra manerii Exnammiabit forefactum nemoris, et mittet Nammia in feodo manerii, sed non debent reddi vel plegiari nisi per cellarium.
Namum, in Legibus Burgorum Scoticorum cap. 34. 47. Namus in Statutis secundis Roberti I. Reg. Scot. cap. 21. etc. Namare. Leges Burgorum Scotic. cap. 4 :

Burgensis non potest Namare burgensem in eodem burgo commorantem, sine licentia Prpositi sui.
Namnum. Concilium Islebonense cap. 19 :

Si duellum sine licentia Episcopi susceperit, aut Namnum ceperit, aut assultum fecerit.... Clericus, etc.
Ordericus Vital. lib. 9. pag. 721 :

Ut nullus homo alium assaliat, aut vulneret, aut occidat, nullus Namnum vel prdam capiat, etc.
Nannum. Charta Willelmi Comitis Ponvensis ann. 1135. pro fundatione Abbati Persiniacensis, apud gidium Bryum in Hist. Perticensi :

Nullusque in dicto Monasterio, nec in locis ejusdem hominem capere aut percutere, Nanna, animalia, blada, vina, aut alia bona eidem constituta capere, vel portare audeat.

Nantissamentum, Eadem notione, Gall. Nantissement. Litter Philippi Pulcri Franc. Regis ad Archiepiscopum Senon. et Episc. Altissiod. : Nantissamenta, id est pignora... propter hoc accipiant. Vide Glossar. Juris Gallici v. Nantissement. Nanneare. Tabular. Majoris Monast. circa ann. 1200 :

Si quis audeat Nanneare, vel molestiam facere, etc.

Passim ibi. Namptum. Regestum Olim ann. 1273. fol. 195 :

Et quia nolebant solvere, capta fuerunt et detempta Nampta eorum,

id est, Pecora. Vetus Consuetudo Normanni cap. 7 :

L'en doit savoir que celui qui tient Namps, ne leur doit pas donner manger, mais il doit pourvoir de les mettre en lieu convenable, qu'ils n'empirent par la raison des lieux o ils sont.
Namtum. Leges Norman. cap. 7. apud Ludewig. tom. 7. pag. 159 :

Bedelli autem sunt servientes minores, qui Namta debent capere et officia minus honesta exercere.
Charta ann. 1205. e Tabulario Meldensi : Nantum. Charta ann. 1247 :

Querela est de Namtis captis in clauso S. Celini. Item concordamus et unammiter arbitramur, quod domina et hredes Montis-morentiaci possunt capere Nanta in censiva sua... et tenere Nanta in castro B. Dionysii, donec eis satisfactum fuerit de redditibus suis et emendis. Et si forte contingeret, quod prdicti nummi ad dictum terminum non solverentur, Nanta pro prdicta pecunia .... capientur. Tenemur nauta ipsorum penes nos conservare... et nulli eorum Nauta reddemus, nisi per consensum Abbatiss. Datum an. Dom. mccxxxvi.
Nantare. Charta Ludovici Comitis Blesensis et Clarimontis ann. 1197. pro Credulio :

Occurrit in alia ann. 1252. in Hist. Monast. S. Martini de Campis pag. 207. Charta ann. 1205. ex Archivo Castri Vitreii :

Occurrit rursus tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 129. Nautum, Idem quod Nantum, ni ita legendum sit. Tabular. Calense part. 116 :

Quilibet plegium Nantare poterit, sicut debet : ego plegium meum Nantabo, sicut soleo, nisi plivin emendand plegium dederit.
Charta Communi Bituric. ann. 1181 :

Plegium vero vel societas illa pro homine de Duno seu Castellania data, non poterit Nantari vel capi, etc.

Adde Raguellum, et Thomasserium in Consuetud. localib. Bituric. pag. 64. 95. Ex hoc Nantare nostris dictum Nantir potius crediderim, quam a nancisci vel recentiori Grco , ut volunt alii. NAMPHILI, Vox qu non semel occurrit in Chartis Comitatus Venuxini, ac prsertim in licitationibus seu auctionibus Carpentoractensibus sculi xiv. qu fact dicuntur sono tub vel Namphili. An tympani ? Sed unde nata vox ?

Namphile, Namphilum, Tympanum, Gall. Tambour. Charta ann. 1321. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 30. col. 2 :

Prcepit... prconi jurato dict curi,... quod per loca, in quibus est consuetum fieri prconisationes in Montepessulano,... dicat et notificet gentibus palam et publice ordinationem infrascriptam cum tuba sive Namphilo.
Comput. ann. 1356. ibid. pag. 172. col. 1 :

Solvit clavarius Petro Sabbaterii et Jacobo Ynardi qui fuerunt per majorem partem dict diei cum eorum Namphilibus, dum dominus Baudilius Filioli consul scubiam faciebat de die.
Charta ann. 1384. in Reg. 126. Chartoph. reg. ch. 117 :

Qui prco iens et expost rediens, retulit suo juramento dicto domino regenti se prdicta... voce tub et Namphili proclamasse et notificasse per loca et trivia, talia fieri consueta.
Vide Nacara et Namphili. Legitur in Cart. Magalon. (Rev. Soc. Sav. 1873, p. 417) :

Habere Namphile ad tubicinandum horas noctis.

Qu vox tubam designat, ut Hispanis Anafil, non tympanum. Legitur Nafil in Guill. Anelier, Guerre de Navarre, v. 4715 ; confer de origine hujus verbi Journ. Asiat. 1869, Gloss. des mots portugais et espagnols drivs de l'arabe). Namphilum, in Charta ann. 1387. ex Reg. 132. Chartoph. reg. ch. 54 :

Prconisavit palam et publice voce tub et Namphili, etc.

NAMPIUM, f. pro Namptum, Pignus. Charta Henr. reg. Angl. in Reg. 118. Chartoph. reg. ch. 473 :

Prcipio vobis, quod non capiatis hominem aliquem vel Nampium ejus, pro aliqua occasione in mercato de Monteburgi, die ipso quo mercatum est.

Vide in Namium. NANCA, f. Navicula. Vide in Naca 1. 1. NANCTUS, pro Nactus, non semel usurpat S. Paulinus, sicque passim legi in aliis optim not MSS. observat Mabillonius in Onomastico ad calcem tom. 2. et 3. SS. Benedict. Gloss. Lat. Grc. Sangerman. : Nanctus, . 2. NANCTUS, Densus, pressus. Vide Nactum. NANDOMEAT. Tabul. Prior. Paredi in Burg. Ducatu f. 61 :

Dedit pratellum cum terra arabile, qui terminatur de una parte terra Assidei ; ... de tertia, terra S. Georgii ; de quarta Liger fluvius Nandomeat.
Quid id sit, non percipio, nisi vox dividenda, nando meat, i. ubi Liger fluit. NANGUINATA. Maffeius Hist. Ind. lib. 12. ubi de Japoniis :

Accedit pilum auro argentove bracteatum falce prfixum, Nanguinatam appellant.

NANITIRE, perperam pro Namtire, Pignorare, apud Bened. abb. Petroburg. in Henr. II. tom. I. edit. Hearn. pag. 249. ad ann. 1177 :

Ceter vero res hominum propri, sint in pace, neque eis pro dominorum debitis liceat cuique Nanitire.

Vide in Namium. NANNA, Avia, in Actis B. Jacobi Bitectensis, tom. 3. Aprilis pag. 530. Vide in Nonnus. NANNUM, Nanneare. Vide Namium. NANNUS. Chartar. Norman. ex Cod. reg. 4653. A. fol. 72 :

Viderunt aliquando Nannos episcopi capi propter brancas, et postea reddi.

Leg. Mannus. Vide in hac voce. NANSIA. Miracula B. Felicis Cappucini, tom. 4. Maii pag. 270 :

Cumque invenisset aquam odoratam ex floribus auranciorum vel gelsominorum (Namsiam vulgus appellant) in amphora quinque circiter quartalium, naturalem ratus, totam ebibit.
f. pro Nanfa. Acad. Crusc. Nanfa, aggiunto d'acqua odorifera. Unde Provincialibus Aiguo nafro, Gallice, Eau de fleurs d'orange. NANTARE, Pignus auferre. Vide Namium. NANTEE. Chronicon MS. Eccl. Nannet. :

Est autem Nannetum civitas Armori, et dicitur secundum aliquos Nannetis, quasi navium tenax vel naves tenens, ab eo quod habet portum aptum ad naves tenendas et recipiendas. Vel Nannetum a Nantee, quod est illa aqua sordida in qua coria macerantur et depilantur ; unde dicunt aliqui, quod primi fundatores Nannetensis civitatis erant alutarii, seu cordoues, Gallice Tenneurs, et quod a fovea illa, in qua coria sua reponebant, dicta est Nannetum : nunquam tamen audivi, quod Nannetenses se occuparent circa coria vel exteriores pelles, sed bene circa interiora, unde dicitur Tripier de Nantes.
NANTISSAMENTUM, Nantum. Vide Namium. NANTUM, Ruisseau :

A Nanto de la Chamoussa usque ad Nantum de Flumen.

(Chevalier, Inv. Archiv. delphin. n. 1551, an. 1293). NAOFILAX, pro Naophylax, vox Grca, dituus, templi custos. Mirac. S. Gauger. tom. 2. Aug. pag. 690. col. 1 :

Vir Domini Gaugericus a somno custodem ecclesi Baudegisilum

excitavit.... Ad hc Naofilax properato consurgens, etc. Debent invenire Napas Archiepiscopo in Natale Domini.
Constitut. Cluniac. MSS. :

1. NAPA, Mappa, Gall. Nape. Charta ann. 1181. ex Archivo Eccl. Dolensis :

Rursus et de domibus, qu committunt, extraunt animalia, culcitas, sargias, coopertoria, Napas, etc.

2. NAPA, Napa, naviaus. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23, xiii. s.) NAPARIA, seu Mapparia, Officium in aula Regia, cui incumbit mappas, canabum, manutergia, et similia providere, in Fleta lib. 2. cap. 19. Napes, nostri mappas vocant. Vide Octav. Ferrarium in Orig. Ital. voce Nappa. Hinc Servant de Naperie, in Ordinat. domus Joan. V. ducis Brit. ann. 1403. tom. 2. Probat. Hist. Brit. col. 737. NAPARSTEK, vox Polonica, qua haud dubie significatur Digitale instrumentum, in Mirac. S. Hyacint. tom. 3. Aug. pag. 370. col. 2 :

Puer quatuor annorum filius Nicolai muratoris Cracoviensis casu digitarium, alias Naparstek, deglutivit.

NAPATICA. Polyptychus Ecclesi Floriacensis Guerardo post Irmin. pag. 285. :

Debet unusquisque mansus servilis per totas hebdomadas dies 5. et unam Napaticam in vineis.
Alibi :

Solvit unusquisque mansus servilis [ingenuilis] per totas hebdomadas in anno dies 5.... debet Napaticas 11. etc. [habente unaquaque in longum perticas 40. et in transversum 4.]
Rursum :

Debet unusquisque mansus servilis per totas hebdomadas dies 5. et unam Napaticam in vinea de qua recipit tertiam partem, etc.
Vide Mappa, Modus agri, et mox Nappa. NAPELLUS, Napi species :

Si quis susceperit Napellum ad pondus unius grani.

(B. N. Ms. Lat. 10272, p. 286). NAPERII, Angl. Napery, Linteum ad mensam, ut mapp, Gall. Napes. Ordinatio Henrici VI. Angl. Regis ann. 1430. apud Rymer. tom. 10. pag. 471 :

Emat aliquem pannum lineum de Flandria aut de Hannonia, vel Naperii sive bokerum, in eisdem partibus confectum. Icellui Perrin en l'ostel de Jehan Alot le Roux embla un Naperon, que il vendi trois solz Parisis.
Ali ann. 1394. in Reg. 146. ch. 278 :

Gall. Naperon, Major mappa, Ital. Noppone. Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 142. Chartoph. reg. ch. 92 :

Une vieille nappe, une touaille, un viez Naperon.

NAPINA, Ager napis consitus, Pictavis, Nabine, in Lege Salica tit. 29. 13. Napinam, et rapinam, pro satione naporum et raporum habent Cato et Columella lib. 11. cap. 2. Nostris Naviere et Navine. Lit. remiss. ann. 1369. in Reg. 100. Chartoph. reg. ch. 25 :

Le suppliant se transporta en sa Naviere, et l trouva Guillaume le Moyne qui roboit les navez de ladite Naviere.
Ali ann. 1399. in Reg. 154. ch. 733 :

Le suppliant ala veoir certains bls et Navine o avoit navs, etc.

NAPLIA, Neapolis, Gall. Naples, in Actis S. Francisci de Paula tom. 1. April. pag. 122. NAPOCAULIS,

ex duobus oleribus compositum nomen habet, quia dum sit sapore napo similis, non in radice, sed in tyrso conscendit, ut caulis

, Isidoro lib. 17. cap. 10. et Johanni de Janua ; une maniere de chos semblans navez, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. MSS. NAPPA. Tabular. S. Eparchii Inculism. fol. 33. v :

Et inde reddant 3. sol. censuales, et 12. pro avena, et qustam, et agrerium terr, exceptis Nappis, et agrerium sine monacho S. Eparchii vel ejus misso non excutietur.

Vide Napatica. f. idem quod Napina, ager napis consitus : unde Napatica, naporum cultura. Naptz, napi, in Charta ann. 1407. ex Reg. feud. comit. Pictav. Cam. Comput. Paris. fol. 246. NAPPETUM, dimin. a Nappus. Vide NAPPUS, Napus, Italis, Nappo, Poculum, crater, scyphus, Charta ann. 936. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 1064 : Alia ann. 971. tom. 4. Cod. Ital. diplom. col. 1525 :

Et in merito recipimus de vobis domina Matelda... duo Napi argentei, etc. Portare debeamus... catinos et Napos.
Inventar. Ms. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Item unum Napum de auro ad faciendum azagium... Item unum Nappetum purificatorium vel perfusorium de auro, cum una manica. Item unum aliud purificatorium sive Nappetum de auro, cum una manica.
Charta ann. 1351. in Reg. N. Chartoph. reg. ch. 26 :

Item duos Nappos a tribus pedibus cum cooperturis de auro.... Item unum Nappum seu ciphum a tribus pedibus cum tribus servientibus... Item unum Nappum seu ciphum cum tribus pedibus.

Nappa. Eadem significatione. Walthar. vers. 308. Vide Hanapus et Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 4. col. 1130. voce Hnapf. NAPTA, pro Naphtha, Bitumen quod facile accenditur, scribunt Papias, Ugutio et Johannes de Janua : unde in Glossis Lat. Gall. Sangerman. : Napta, Norrissement de feu, ou os de olive, ou purgement de lin, ou d'autre chose. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Granhos, Prov. Napta olearum est. NAPUS. Vide supra Nappus. NARANCUM, Malum aureum, Ital. Narancio, Gall. Orange. Hist. belli Forojul. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1203 :

Cito vobis mittemus in castrum unum de nostris Narancis. Quibus fuit responsum : Et nos mittemus vobis de nostris pomellis.

NARCHA, Stephano est Piscis, quem si quis manu tenuerit, tremit manus ejus ob frigus. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 5959. NARCISSUS, Narcisus, Coloris species, idem qui Cineraceus. Inventar. S. Capel. Paris. ann. 1335. in Reg. J. Chartoph. reg. ch. 7 :

Item una pulcra casula de Narciso albo. Item una alia capa pulcra de Narciso Indo.
Aliud ann. 1363. ex Bibl. reg. :

Item una pulcra infula de Narcisso albo, cujus aurifrasus est ad losenginas Franci et Navarr et quasdam alias losenginas. Item alia pulcra infula de Narcisso Yndo, cujus aurifrasus est ad aquilas aureas et losenginas albas.
Qu sic redduntur in altero Invent. Gall. :

Item un chasuble cendr, dont l'orfroiz est loseng aux armes de France et de Navarre. Item un autre bel chasuble de Narciz Ynde, dont l'orfroiz est aigles d'or et losenges blanches.
NARCUS, Lo magistro de la nave. Glossar. Lat. Ital. Ms. Vide Nargus. NARDIFICARE, Fragrare, in Gloss. Arabico-Lat. Spirare odorem nardi. Gr. . NARDINUM, id est oleum. Ita Joannes de Garlandia in Synonymis Chymicis. NARDIUM, f. Molendinum olearium. Charta Otton. III. comit. Burg. ann. 1195. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 455 :

Grangiam de Masnil cum appenditiis suis, allodium cum molendino, Nardium de Noirant, etc.

Vide Nardinum. NARDOSTACHYUM, Spica nardi, apud Apicium lib. 7. cap. 6. Vide in Pisticus. NARDUS Equus. Processus de Vita S. Yvonis, tom. 4. Maii pag. 558 :

Qui quemdam equum Nardum, valoris 40. librarum vel circa, de domo episcopali ceperat.

Puto legendum Liardus, Gall. Gris pommel, ut suo loco dictum. NARES Prcidere. Vide Denasatus. NAREZ, Tributi species apud Bohemos. Vide infra Narod. NARGUS, Navis magister, Papi in MS. Bituric. ex Navargus, pro Navarchus, et per syncopen Nargus. NARICI, Bruti. Gloss. Isid. Recte Grvius : Narycii, Brutii, Narycia enim in Brutiis posita. Vide Virgilium lib. 3. neid. et ibi Servium. Naricia, Papi, locus est in quo abundant pic, vel potius pice, ut Grvius restituit, qui emendationem confirmat hoc Poet versu :

Naryci picis, aut Acti mellis Hymetti.

De pice Brutia, vide Plin. lib. 14. cap. 19. NARICUS, A chi goa el naso. Glossar. Lat. Ital. Ms. NARIGIA, Ferrum cavatum, cui vectis impositus facile volvitur. Guido de Vigev. Ms. de Modo expugn. T. S. cap. 12 :

Et in fundo ipsius ferri super lecto carri ponatur una Narigia ferri sic facta, super qua ponatur pes ipsius ferri acuati, sic quod ferrum volvatur super ipsa Narigia.

NARINOSI Dii, si hc vera lectio apud Lactantium lib. 5. cap. 12. dici videntur quod odoribus thuris colantur ; sed alii legunt cariosi, alii varicosi. Vide ibi notas Thomasii. NARIRE, Nares fricares, subsannare, Johanni de Janua ; in Catholico parvo, Nariller froter la narine ou mouquer : Nariller, foncier la narille, moquer, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. Hinc Nario, subsannans, in Glossis Isid. Nario, subsannator, in aliis. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Narire, nazilier des nazilles. Narille etiam, pro Narine, naris. Joinvil. edit. reg. pag. 64 :

La reume me filoit de la teste parmi les Narilles.

Stat. eccl. Turon. ann. 1396. cap. 15. ex Cod. reg. 1237 :

Aliud (manutergium) sit pendens circa missale ad tergendum os et nares sacerdotis.

Ubi versio Gallica habet :

A essuer la bouche et les Narilles du prestre.

Hinc prterea Nare, Irrisio, ludibrium, et Faire des nares, Deridere, ludificari. Lit. remiss. ann. 1420. in Reg. 171. Chartoph. reg. ch. 274 :

Lequel Jehan dist au suppliant : Que vous faites de Nares et de fredaines, pour le port que vous prenez... de vostre neveu.
NAROD, Tributi species apud Bohemos, in Charta Ottocari Regis Bohem. ann. 1221. in Bohemia Pia, pag. 88. Narok. Charta Wencesl. reg. Bohem. ann. 1249. inter Probat. tom. 1. Annal.

Prmonst. col. 521 :

Ecclesi Sanct Mari in Doxan... talem concessimus libertatem, videlicet quod homines jam dict ecclesi... sint liberi et exempti ab omni jugo servitutis, seu exactionis et gravaminis, tam ab his qu vulgariter dicuntur Narok seu swoode, quam ab his qu vocantur Narez seu Nozlech, etc.
1. NARRATIO, Causa, lis intentata. Prima Statuta Roberti I. Regis Scoti cap. 15 :

Ordinatum est et assensum, quod in placitis de conventione, Narratio non sit cassata, nec calumniata in aliqua curia, quandiu querelam vel suus prlocutor dicat annum et diem conventionis fact, etc.
Narramie, pro blme, reproche, Vituperatio, in Lit. remiss. ann. 1398. ex Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 330 :

Icellui Champion dist audit Grenet que c'estoit un trs mauvais garon, qui riens ne valoit, ne lui ne pi de son lignage : et icellui Grenet lui dist qu'il mentoit et que il faisoit que homme de neant de mettre son lignage en Narramie.

2. NARRATIO Feodata, Qu et Nominatio dicitur, Vassalli clientelaris professio, qua feudalium prdiorum cum suis limitibus ac terminis, atque adeo juribus ac oneribus descriptionem domino ex debito offert. Tabul. Trenorch. :

Protestatur idem Humbertus quod si aliqua in supradicta Narratione sua feodata omisit, quod ea in futurum possit prsenti Nominationi addere, dum et quando ad suam notitiam pervenerit ; et si aliqua in eadem prsenti Nominatione posuerit, qu non sint de feodo, dum fidem de hoc fecerit, non sibi noceat ; et his salvis confitetur se esse hominem feodalem ipsius domini abbatis.
Vide Denominatio et infra Numeramentum. NARRATIVE, Computando. Chron. Joan. Whethamst. edit. Hearn. pag. 442 :

Qua (summa pecuni) in medium allata, et per ipsum dominum regem Narrative numerata, etc.
NARRATORES, Advocati, Patroni causarum, Conteurs, in veteri Consuetudine Normanni cap. 64 :

Cil est appell Conteur, que aucun establit parler et conter pour soi en court.
Ubi Latina Editio :

Prolocutor autem dicitur, quem quis pro se instituit ad loquendum.

Matth. Paris. ann. 1239 :

Cum Prolocutoribus Banci, quos Narratores appellamus.

Vit Abbatum S. Albani :

Placitantium advocatorum, quos Banci Narratores vulgariter appellamus.

Bracton. lib. 5. Tr. 5. cap. 15. 1 :

Justitiarius potest recusari, si.... fuerit consiliarius vel Narrator suus in causa illa, vel in alia.
Fleta lib. 2. cap. 37 :

Et ulterius in Curia Regis pro aliquo Narrare non audietur, nisi pro semetipso, si Narrator fuerit.

In Glossis Isidori lego, Moratores, Advocati. Ubi forte legendum Narratores, vel oratores. NARSIA, Nemus. Necrol. prior. S. Rob. Cornill. ex Cod. reg. 5247 :

Petrus Clavelli dedit quatuor sestaria prati et quartam partem Narsi seu nemoris sui.
1. NARTA, Species solearum lignearum, quibus in transmittenda glacie altissimisque nivibus utuntur Scricfinni alique gentes finitim. Nil aliud sunt, ut Hofmannus exponit, quam lignum tenue et longiusculum, anteriori sui parte incurvum, in cujus medietate ansa est ex corio, cui pes inseritur, subjecta ex contorto vimine alia, qua posteriora pedis firmantur. Plura vide apud eumdem Hofmannum et apud Bened. Balduinum de Calceo antiquo cap. 6. 2. NARTA, Tuber, ganglionis species. Miracula S. Antonii de Padua, tom. 2. Junii pag. 738 :

Mulier.... qudam morbum periculosum, quod Narta dicitur, in cranio capitis radicatum, in quantitate pugni, passa fuit decem annis.

NARUS, , , in Glossis Lat. Grc. Sangerman. cognitio, cogitatio. Emendo Narritas, quod dictum sit pro Gnaritas, quemadmodum Narus pro Gnarus. Joh. de Janua : Narus, Sciens, peritus ; Sages, in Glossis Lat. Gall. Sangerm. NASALE, Nasile, Pars cassidis demissa qu nasum tegit, Italis Nasale, Lat. Errhinum. Catholicon parvum : Nasile, ce qui dfend le nez. Joh. de Janua : Nasilis, Pertinens ad nasum, Nasale, Quod nasum protegit. Gloss. Lat. Gall. Sangerman. : Nasilis, Nasile, Appartenant au nez, naziere. Matth. Silvaticus :

Nasale, intectorium nasi.

Ugutio : Nasale, quod nasum protegit. gidius de Roya ann. 1371 :

Dux Geldri habita hac victoria dum Nasale cassidis su pro respiratione levaret incaute, volante sagitta occubuit apud Beziers.
MS. :

Jus l'abati dou destrier sejorn, Par le Nazal l'a errament combr.
MS. :

Jusque Nazal l'a tranchi et fendu.

MS. :

Et Duc Rolland ne n'ot que corrocer, Quand de son elme vit le Nasel trancher Et son aubert desrot et desmaill.

Vide Ocularium. Nasale, in Gloss. Isid. Ornamentum equorum. NASANUS, inter pisces numeratur ab Angelo Rumplero lib. 1. Hist. Monast. Formbac. apud Pezium tom. 1. Anecd. part. 3. col. 433. Vide Naso. NASARE Canapum, Cannabem macerare, aqua subigere. Statuta Saluciarum Collat. 3. cap. 103 :

Nulla persona debeat Nasare canapum in fossatis civitatis Saluciarum.

Vide Nassa. NASCALE,

Quod matrici imponitur, simile suppositorio, pessarium vero simile clysteri, quamvis pro Nascali pessarium in libris antiquis spe inveniatur
. Matth. Sylvaticus. NASCARDUS. Joh. Eremita in Vita S. Bernardi Abb. lib. 2. num. 11 :

Est dictus Tescelinus Nascardus, quia de aqua fuerat sublatus et piscatus sicut piscis.
Lubentius legerem Nassardus vel Nassatus, a Nassa, vel Nacardus seu Natus, a Naca, de quo supra. NASCENDO Esse. Lex Longob. lib. 2. tit. 21. 9. Roth. 365. :

Et ille qui pulsat et wadiam suscepit, proximiores sacramentales, qui Nascendo sunt, debeat nominare tantum, etc. Qui Nascendeim.

Id est, qui genere proximiores sunt. Ubi Edictum Rotharis Regis tit. 109. 4 : 1. NASCENTIA, Horoscopus, Genitura, Suetonio, Spartiano, Firmico, et aliis, Genesis, Juvenali ; Nativitas, sancto Ambrosio lib. 4. Hexaem. Gall. :

Naissance, temps de la naissance.

Vita S. Eligii lib. 2 :

Nullus sibi proponat fatum, vel fortunam, aut genesim, quod vulgo Nascentia dicitur, ut dicat, qualem Nascentia attulit, taliter erit.
Vitruvius lib. 9. cap. 7 :

Achinapolus, qui non e Nascentia, sed ex conceptione genethliologi rationes explicatas reliquit. Est de Nascencia eorum una mulier nomine Adelaidis.

Vide Genesis. Nascencia, Origo, genus. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerman. fol. 123. col. 1 :

Nascentia, Apostema, nascens seu excrescens tuber. Acta B. Gerardi, tom. 1. Junii pag. 770 :

Apostema ad modum ovi grossi natum est... et tunc tam pro calore febris, quam pro dolore Nascenti, in periculo mortis se agnosceret.
Nascentia Terr, Fructus qui ex terra proveniunt, apud Luciferum Calaritanum lib. 1. pro S. Athanasio pag. 15. 1. Edit. ex lib. Paralipom. cap. 28 : ubi Vulgata, fructus terr tu. Occurrit etiam in veteri Charta imperante Lothario Francor. Rege, apud Jo. Lucium lib. 2. Hist. Dalmat. cap. 2. Atque ita hc vox capienda in Regula S. Benedicti cap. 39 :

Maledicti filii ventris tui, et Nascentia terr tu, armenta boum tuorum,

Ergo duo pulmentaria cocta Fratribus sufficiant. Et si fuerit unde poma, vel Nascentia leguminum, addatur et tertium.
Id est, si eo anno, vel hac anni tempestate, pomorum, seu fructuum, et leguminum ubertas fuerit, etc. quomodo Nativitatem hac notione usurpavit Gregor. M. Hic enim hallucinantur Interpretes Regul Benedictin. Lactantius lib. de Mortibus Persecutor. num. 31 :

Cum omnes fructus auferas, universa Nascentia violenter eripias, etc.

Sic gignentia, neutro gen. in plurali, pro iis qu e terra gignuntur, etiam dixisse veteres Scriptores observavit Juretus ad libellum secundum S. Ambrosii post Symmachum pag. 329. Vide Natura et Glossar. med. Grcitat. in . 2. NASCENTIA, Fetura, Gall. Porte. Stat. Vallis-ser. rubr. 129. ex Cod. reg. 4619 :

Prsumatur quod qulibet vacha, capra, ovis, qu data fuerit in socidum, peperit seu produxerit unam Nascentiam quolibet anno, etc. Son Naissement et son commencement veons.
Vita J. C. Ms. :

Nostris alias Naissement, pro Naissance. Vit SS. Mss. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. fol. 62. v. col. 2 :

Aprs icestui Naissement, etc.

NASCIO, nis, Nascendi proprietas, actus vel passio nascendi, apud Ugutionem. NASDA, Gibbus. Vide Natra 2. NASELLO, Piscis marini genus. Tract. Ms. de Pisc. cap. 117. ex Cod. reg. 6838. C. :

Asellus, aliis asino, aliis Nasello, nostris merlus dicitur.

Vide Nasanus. NASELLUS, Nasicelus, Nasitellus, a Nasus, Johan. de Janua ; Petit nerf, (nef vel nez) in Glossis Lat. Gall. Sangerman. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Nas, Prov. nasus, Nasellus, nasiculus, Nasitellus.

NASIDIANITA. Joan. Sarisberiensis lib. 8. Policr. cap. 8 :

Ab his ergo (conviviis civilibus) Nasidianit arcentur, et quicunque supercilii gravitate in inamno vultu admissorum hilaritatem offendit.

f. Irrisor. Vide supra Narire. NASILE, Quod tegit nasum. Vide Nasale. NASIS. Vide supra Gresa. NASISTERGIUM vel Nasitergium, Linteolum quo nasus emungitur, Gall. Mouchoir. Sebastianus Perusinus in Vita B. Columb, tom. 5. Maii pag. 351. * :

Receperatque munusculum et Nasistergium consutum propria manu B. Columb.

Menotus Sermon. fol. 54 :

Si sit macula in Nasitergio tuo, oportet ponere in lotritio.

NASO, Piscis quidam. Ruodlieb fr. 13. vers. 13 :

Pisces namque vorant, illos ubi prendere possunt, Prahsina, lahs, charpho, tinco, barbatulus, orvo Alnt, Naso, qui bini nimis intus sunt acerosi, etc.
Alant est Capito. Vide Nasanus. NASONA, Species glare. Statuta Astensia fol. 32 :

Si quis de cetero vetaverit allcui capere Nasonas vel garavellam vel sablonum in glarea Fanagri vel burburis, etc.

NASOSUS, Nasutus. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Nasosus, qui a grant ns. NASOYRUM, Locus, ut videtur, ubi aliquid reponitur et servatur. Stat. Avell ann. 1496. cap. 46. ex Cod. reg. 4624 :

Qu extraxerit seu exportaverit alienum canapum vel linum, in et de aliena canaperia, linerea, Nasoyro, exsutorio vel repositorio, solvat, etc.
NASPUM, Instrumentum ad modum alabri, quod Italis Naspo dicitur, factum, carchesii versatilis species, cujus usus describitur in Tract. Ms. de Re milit. et mach. bellic. cap. 39 :

Naspum est facile atrahendi, levandi altius omne magnum pondus et agiliter cum pertica aut sude intus ab homine sive hominibus giratur.
Cap. 40 :

Hoc quatripes cum Naspo est apprime utilissimum levandi de terra bombardas ;.... cum suo Naspo possunt pondera altius elevari et facile declinari ad beneplacitum operantis.
Vide infra Varochium. NASSA. Charta Occitanica ann. 1312. in 48. Regesto Tabularii Regii n. 44 :

Dedisse et concessisse eidem Bertrando Nassam illam qu vocatur la Viscontau in Castellania de sancto Makario, cum omnibus qu ad nos

ratione Nass illius in prsenti pertinent, et in futurum pertinere poterunt, habendam et tenendam eidem Bertrando et hredibus suis,..... reddendo inde nobis et hredibus nostris unam lanceam ad Sporlam in mutatione domini.
Charta ann. 1216. in Tabular. Abbati Frigidi montis fol. 88 :

Quitavi etiam Nassam dict Ecclesi quam contra eam in molendino de Cires reclamabant.
Nihil impedit, ut opinor, quominus iis in locis Nassa intelligatur Piscaria. Gall. Pescherie, ut intelligi certo debet in Literis Eduardi III. ann. 1341. apud Rymer. tom. 5. pag. 229 :

Querelam dilectorum et fidelium nostrorum Majoris Juratorum... civitatis nostr Baion recepimus, continentem quod ratione.... cujusdam fortalisii ibidem per ipsum constructi (prope) quandam Nassam sive piscariam, in aqua vocata la Dore, ubi naves et batell transire.... hactenus solebant.

Notum est Nassam esse Piscatorii vasis genus, ex vimine fere contextum, quo, ut habet Festus, quum intravit piscis, exire non potest, hinc piscaria, Nassa generatim dicta ; in piscariam enim ingressus piscis, ut in nassam, evadere non potest. Gurges, locus in fluvio coarctatus piscium capiendorum gratia, vulgo Gort, alias Nause. Libert. vill de Lunacio dic. Agen. ann. 1295. in Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 124 :

Dimiserunt medietatem Nassarum seu piscariarum in fluminibus de Garona et de Olto. Une Nause prendre anguilles,
in Charta ann. 1310. ibid. ch. 164. Alia ann. 1455. ex Cod. reg. 6956. A :

In medio dicti fluminis Vidassoa est dificata qudam Nassa sive piscaria, vocata Mongelos ;..... dict piscari sive Nass al pertingunt utrumque extremum dict ripari.
Vide mox Nasserium. Nace, Nasse, Eadem notione. Charta ann. 1409. apud Rymer. tom. 8. pag. 580 :

In qua quidem riparia idem Carolus habet quoddam Nace piscenarium vocatum la Nasse Guissen, dictis terr et dominio pertinens, per qu quidem Nasse et ripariam divers mercandis... qu per Nasse et ripariam prdicta transibunt, certum peagium, etc.
Nassa Follaria. Charta Girardi Hamensium Domini ann. 1145. ex Tabulario Corbeiensi :

In tota prfata aqua nec ego nec aliquis piscari poterit, nisi in fossatis castelli mei, et homines de Seancourt inter molendinum de Margellis et

molendinum de Seancourt piscari poterunt cum Nassis Follariis.

Alia Johannis, Girardi successoris, ann. 1248 :

Sciendum etiam quod homines de Seancourt, illi tantummodo qui cum Nassis Follariis pedes piscari de jure hactenus consueverunt subtus sclusam de Eskenfol, piscari pedes tantummodo cum Nassis Follariis ibidem in posterum poterunt prout debent.

Ex adjectis in hac altera Charta verbis pedes tantummodo forte quis suspicabitur, Nassas follarias eas dici, quas homo pedes, sine navicula, in ripa fluvii ponere tantum potest. Erit f. qui suspicetur pro follariis legendum fossariis, a fossis, in quibus nass poni consueverunt. NASSALE. Vide Macepediculum. NASSELLA, Navicula, Nacelle. Vide Naca. NASSERIUM. Inventarium Piquet n. 18. cap. 41. de Volta fol. 14. v. ex Archivo Principis de Rohan :

Item quoddam Nasserium cum tenemento itinere medio scitum.... confrontans oriente cum flumine Rodani.

An legendum Massorium, quod idem sit ac Mansus vel Massa. Utramque hanc vocem vide. Eadem notione atque Nassa, nostris Nassier. Lit. remiss. ann. 1403. in Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 52 :

Les exposans firent faire un Nassier ou chavissier en la riviere de Hercon.... avec certaines nasses ou cochoiz pour prendre les poissons. Nasson,

Nassa major, in Charta Phil. Pulc. ann. 1289. inter Consuet. Genovef. Mss. fol. 5. v. Unde diminut. Nasseron, in Libert. vill de Poilly ann. 1341. ex Reg. 74. ch. 68 :

Lesquelz habitans ont droit de tendre par touz les travers de ladite riviere Nassons, Nasserons et jonches. Nasten
vero, Navicul species, in Lit. remiss. ann. 1393. ex Reg. 144. ch. 318 :

Lesquelx comme ilz voulsissent passer la riviere d'Alier, pristrent un petit batel, appell Nasten.
NASTAID. Lex Alem. tit. 56. 2 :

Liceat illi mulieri jurare per pectus suum, et dicat, Quod maritus meus mihi dedit in potestate, et ego possidere debeo. Hoc dicunt Alamanni Nastaid.

Ubi Editio Heroldi habet Nasthait. Vox composita, ut volunt, ex Nst, sive Naest, hoc est, proximum, et aid, sive eed, i. juramentum ; quia, aiunt, nihil corde sive vita propius hominem tangit. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 906. Aliam lectionem tum verbis legis, tum praxi forensi convenientiorem affert

Schilterus, scilicet Nachschait, quod significat, inquit, donationem propter nuptias post pacta dotalia, durante matrimonio factam. NASTAL, Josepho, : nostris Esguilletes, Germanis Nestel, unde Nestelen, ut observat Josephus Scaliger Epist. 205. Gloss. Gr. Lat. : , pendiclum, , pendiculus, peniculum. Ugutio : Nastale, cingulum, vel fibula qu restringit pallium circa collum. Vetus Interpres Josephi Annal. 1 :

Nastale ex utraque parte ejusdem a parte pectoris et scapularum astringit.

Nastola, Eadem notione. Tabularium S. Remigii Remensis :

Casulam de cendato viridi 1. Nastolam cum margaretis 1. mapulam 1. etc.

Infra :

Alb 2. stol 2. Nastol 2. fanon 2.

Occurrit ibi pluries. Hariulfus lib. 3. Chronol. Centul. cap. 3 :

Vestimentum lineum dominicale 1. Nastol ex auro parat 2. wanti castanei auro parati 2. etc.
Hinc forte Nastro, Itali usurpant pro vitta, fasciola. Dantes :

Ne si parti la gemma dal suo Nastro.

Nastula, et Nastila, apud Petrum Comestorem in Histor. Scholast. cap. 63. Exod. :

Nastilibus vel Nastulis hinc inde super humeros capitium constringentibus.

Adde cap. 64. Translat. S. Vandreg. ex Cod. reg. 5506 :

De linteamine super quod transivit (S. Audoenus) et camisia et Nastula. Pro xij. Nastulis, xj. sol.
in Comput. Ms. ann. 1245. Nastulus. Statuta Ord. Prmonstrat. dist. 2. cap. 13 :

Et tam prlati quam subditi subtularibus rubeis, non Nastulos, sed ligaturas habentibus sint contenti.
Joh. Coleti Glossa in Statuta Trecensia xiv. sc. fol. 6. edit. 1530 :

Duo Nastuli seu du cordul, quibus amictus ante pectus ligatur, significant intentionem et finem.

Gloss Biblic anonymi ex Bibl. reg. : Nastuli, dicuntur ill vitt subtiles, qu solent in albis et in superpelliciis ad stringendum circa collum ; et quandoque improprie ponuntur pro modulis vel nodulis. NASTO, Italis Nastro, ruban :

Pro Nasto aureo posito in circuitu eorumdem frisiorum.

(Arch. Secret. Vatic. Intr. et Exit. Camer. 1471-72. f. 93.) NASTRUM, Ital. Nastro, Gall. Ruban :

Pro Nastro auri, seta, filo et factura.

(Mandat. Camer. Apost. Arch. Vatic. an. 1439-1443. f. 12.) 1. NASUS. Charta Silonis Regis Ovetensis in Hispania ann. Ch. 777. apud Sandovallium : Ubi ita reddit Sandovallius :

Calicem argenteum, et patenam, cum aquamanili, et cum suo Naso, etc. con aguamanil, y con su pico.
Puto legendum vaso, seu vase, hoc est, pelvi. Vide Vassus. D. Chtelain in suis Notis ad Martyrologium Romanum pag. 439. retinet Naso, qua voce calamum intelligit, quo fideles ad hauriendum sacrosanctum Christi Domini sanguinem olim utebantur. Hanc interpretationem confirmat verbis mox sequentibus :

Serviet ad dandum sanguinem Domini populo.

Dein addit calamum hunc sacrum non ita absurde dici nasum. 1. Quod nasi formam utcumque referat ; 2. Quod eo Christi sanguinem sugerent, ut naso ducimus aerem. Nec prtermisit quod in veteribus vasorum sacrorum enumerationibus, ut hic Nasus, sic calamus aut Pugillar calici et paten subjungi consuevit. Vide Pugillares et Canna argentea in Canna 4. Nasi Abscissio. Vide Denasatus. 2. NASUS,

Nasum suum digitis per summitatem tenendo

, injuriam expiabant in jure Normannico. Consuet. Norman. part. 2. cap. 20. ex Cod. reg. 4651 :

Quod si tali convicio querela fuerit procreata, et querelatus super hoc confessus fuerit vel convictus, per justitiarium debet graviter per pecuniam puniri, et passo per injuriam, per obprobrium corporale debet taliter emendare, quod Nasum suum digitis per summitatem tenebit, et sic dicet : Ex eo quod vocavi te latronem, homicidam,.... mentitus fui, quia hoc crimen in te non est, et ore meo quo illud protuli, me mendacem exhibui ; et hoc sollempniter debet fieri in assisiis, vel in ecclesia die sollempni.
1. NATA, ut Natta, Gall. Natte, Storea. Usus Fontanell. MSS. :

Veniam accipiant super natam.

Codex MS. Montis S. Michaelis :

Tenetur etiam invenire juncum.... et Natas in choro. Helemosinarius faciat Natas in claustro.

Reformatio Monasterii Castrensis ex Archivo S. Victoris Massil. : 2. NATA, Idem quod Noa 1. Locus pascuus, sed uliginosus, et aquis irriguus. Arest. parlam. Paris. ann. 1536. ex Tabul. de Chiss in Turon. :

Item unam aliam terr petiam... ex alia (longitudine) Natis, Gallice aux noues, ejusdem medietari contiguam.... Item unam prati et Nat petiam, etc.
Vide infra Natatorium 2. et Noa 1. 1. NATALE, Conditio, status, dignitas. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 64 :

Si quis de homicidio accusetur, et idem se purgare velit secundum Natale suum, etc.
Id est, productis testibus su conditionis. Cap. 68 :

Si quis liber aut servus occidatur, Natalis sui pretio legitime componatur, etc.
Adde cap. 69. 75. 76. Pretium nativitatis, cap. 88. Natalitium, in Legibus Edwardi Confessoris. Secundam Notaliciam meam, in Testamento Nobilis Johannis Thomassini Equitum armatorum Regis Capitanei ann. 1452. ex Schedis Presidis de Mazaugues. Vide Pretium. 2. NATALE, , in Gloss. Gr. Lat. Ammonius Grammaticus : ,... , Prfat. ad Libellum precum Marcellini et Faustini pag. .

Quos etiam cum ad Natale suum solemniter invitasset, etc

. Senator lib. 8. Epist. 33 : Lex 5. Cod. Th. de Spectacul. (15,5.) :

Qui ad Natale S. Cypriani religiosissime venerant peragendum, etc. Dominico, qui septiman totius primus est dies et Natale, etc. ... Proceres prconia Christo Lta ferunt, Regique poli Natale frequentant.
Chronicon Beccense an. Dom. 1390 : 3. NATALE, Acclamatio nostris olim familiaris in ltitia publica, Noel, Noel ! Frodoardus de Pontif. Roman. in Leone III :

Receptus cum gaudio magno, cunctis clamantibus Nol, Nol.

Vide Monstrelletum 1. vol. pag. 32. 52. 125. 147. 208. etc. Berrium in Hist. Caroli VII. ann. 1437. et ibi Andr. Duchesnium, Chronicon Scandal. Ludovici XI. Doronvilleum pag. 271. Histor. Arthuri Ducis Britan. pag. 7. etc. Hujusmodi usus etiamnum viget apud Rotomagenses, die Ascensionis Domini, in celebri illa processione, in qua vinctus unus dignus morte cum sociis suis, si quos habet, tribus vicibus S. Romani capsam sublevat, in absolutionis signum, toties acclamante populo Noel Noel Noel. Memor. D. Cam. Comput. Paris. fol. 94. ubi de baptismo Caroli VI :

Cum maxima multitudine plebis acclamante cum gaudio magno, Noe, Noe.

Hinc Jeux de Noel appellati, qui diebus ltiti public agebantur. Vide supra

Ludus Natalis. 4. NATALE, nude dicitur Festum Nativitatis B. M. V. Charta ann. 1257. in parvo Reg. S. Germ. Prat. fol. 47. col. 2 :

Actum anno Domini 1257. die Jovis post Natale mense Septembri.

Sed nescio quis festus dies significetur in Lib. nig. prior. S. Petri Abbavil. fol. 34. v :

Lesquelx capellain en recepvent xxx. sols l'an de Noel bacre, alias Noel le bruyant.
NATALIA, Oblationes pro baptismo, Gallic. Nataux, ut in Chartulario Gemmeticensi tom. 1. pag. 34 :

Nous tenons... le patronage et presentation de l'Eglise paroissiale de S. Vaast dudit lieu ou diocese de Rouen... et la moiti des sepultures, Nataux, offrandes et oblations, qui se font chaque jour de l'an en ladite Eglise.

NATALICIA, Conditio, status, dignitas. Vide Natale 1. 1. NATALICIUM, Nativitas, natalis dies. Anno a Dominico Natalicio 1476. apud Madox Formul. Anglic. pag. 336. 2. NATALICIUM, Donum, quod alicui die ejus natalitio offertur. Censorin. de Die natali cap. 1 :

Natalicii titulo tibi mitto.

Vide ibi Lindenbrog. 1. NATALIS, Festus dies Sanctorum a Christianis cultus. Beletus de Divin. off. cap. 4 :

Nativitas proprie appellatur festum illius Nativitatis, qua est in carne et in mundo, ita ut hinc solum dicatur Nativitas Christi, B. Mari, et Joannis Baptist, quod horum Nativitates duntaxat ab Ecclesia celebrentur. Natalis, vel Natale, et Natalitium vocatur Sanctorum ex hoc sculo commigratio : quia ut sculo et mundo moriuntur, ita tunc clo nascuntur.
Adde Amalarium lib. 4. de Eccles. offic. cap. 35. Rabanum lib. 2. de Instit. Cleric. cap. 43. Honorium Augustod. lib. 3. cap. 17. et Durandum lib. 7. cap. 1. n. 18. Smyrnensis Ecclesia apud Eusebium lib. 4. Hist. Eccl. cap. 15. diem mortis S. Polycarpi vocat :

diem passionis

vertit Rufinus. S. Augustinus Serm. 10. de Sanctis :

Digne Natalem istorum colimus, quos beatius tern vit mundus edidit, quam mundo maternorum viscerum partus effudit.
Idem in Psalm. 39 :

Mortes in quas Pagani svierunt, in illis hodie reficimur, Natalem

Martyrum celebramus, exempla Martyrum nobis proponimus.

Eusebius Gallicanus sive Csarius Homil. 50. de S. Genesio :

Beatorum Martyrum passiones, Natales vocamus dies, quando eos martyrii vita et Glori fides, dum ingerit morti, genuit et ternitati, et perpetua gaudia brevi dolore parturiit, etc.
Paulinus Natali 3. S. Felicis :

Venit festa dies clo, celeberrima terris, Natalem Felicis agens, qua corpore terris Occidit, et Christo superis est natus in astris, Clestem nactus sine sanguine Martyr honorem.
Philippus Eystetensis in Vita S. Willibaldi cap. 11 :

O quam optabilis est illa dies Sanctis et Dei fidelibus, in qua etsi moriuntur mundo, nasci tamen feliciter incipiunt in clo ! Et ideo sancta mater Ecclesia hunc diem non mortis, sed Nativitatis appellat, quia post mortem carius gaudia incipiunt possidere tern hreditatis.

Adde Petrum Chrysologum Serm. 129. Nicolaum PP. ad Consulta Bulgaror. cap. 5. Radulphum Flaviniac. lib. 4. in Levit. cap. 2. etc. Natalis, vox etiam usurpata in festo Translat. Reliquiarum. Martyrologium S. Hieronymi :

4. Non Aug. in Antiochia Natalis reliquiarum Stephani Protomartyris et Diaconi, etc.

Ita Natalis Calicis, Dies Cn Domini appellatur, cujus nomenclatur rationem affert Eligius Noviomens. Episcop. Homil. 10 :

Vocatur hc dies Cna Domini : vocatur et Natalis Calicis : et merito talibus prfulget miraculis, quia hac eadem die mysticum Pascha Dominus cum Discipulis celebrans, Sacramenta Corporis et Sanguinis sui illis atque per illos nobis tradidit, et ipse celebrationis initium fecit.
Vita S. Genovef num. 33 :

A die sancto Epiphani, usque ad Natalem Cn Calicis, qui est Domini, etc.
Ratramnus Monachus Corbeiensis lib. 4. contra Grcos, cap. 3. ex Vita S. Silvestri PP. :

Natalem Calicis similiter ut diem Dominicum habere debemus, in quo sacrificium Dominici Corporis et Divini Sanguinis ab ipso Domino celebrationis sumpsit initium.

Grca Eusebii, cui Vitam S. Silvestri adscribit Ratramnus, ut et aliquot Codices MSS. profert eadem Vita a Combefisio edita pag. 268. quo loco

vocatur, qu Natalis Calicis Ratramno. Petrus Blesensis, qui in Codd. MSS. Pictor cognominatus, in Tract. de S. Eucharistia cap. 13 :

Hoc in Natali Calicis non est celebratum, Quando pascha novum vetus est post Pascha dicatum.

Exstant Homili in Natalem Calicis ab Avito Viennensi conscript fragmenta, inter illius opera. Natalem Calicis, pro ipsa divina Eucharistia usurpat Paschasius Abbas Corbeiensis, de Corpore et Sanguine Dom. Natalis Sagramenti, lib. 1. Sacrament. Eccl. Roman. n. 1. sed et quasvis rerum memorabilium seu illustrium memorias annuas vocabant. Ita Sozomenus lib. 6. cap. 2. ait, sub Valentiniano quotannis celebrasse Alexandrinos, seu forte publicarum Litaniarum ob istum terr motum institutionem. Natales, Quatuor prcipu anni festivitates, nostris Jours Nataux. Charta Pontii Episcopi Atrebatensis in Tabulario S. Bertini :

Singulis annis 20. solidos cursalis monet reddere tenebitur 4. Natalibus, scilicet in festo omnium SS. 5. sol. in Natali Domini 5. sol. in Pascha 5. sol. et reliquos 5. sol. in Pentecoste.
Charta Nic. I. Camerac. episc. ex Tabul. S. Crucis Camerac. :

Ita quidem quod in solempnibus diebus, qui Natales vulgo dicuntur, etc. Encor i a ( Spies) li cuens iij. fis l'an, iij. Nautaux de l'an, iij. pls, k'on apele pls centains, c'est chacun Natal j. plait.

Redit. comitat. Namurc. ann. 1289. ex Reg. Cam. Comput. Insul. sign. Le papier aux ayselles fol. 23. v :

Natalis, Dies solennis, seu anniversarius, quo quis in dignitate quapiam inauguratus est. Natalis imperii, apud Capitolinum in Pertinace, et Eumenium Paneg. 9. Natalis Valentiniani purpur, in Laterculo Silvii. Natalis adoptionis, apud Spartian. in Adriano. Lactantius de Mortib. Persecutor. num. 46 :

Statuit Imperator prlium diei Kalendarum Maiarum, qu octavum annum nuncupationis ejus implebant, ut suo potissimum Natali vinceretur.

Ita Sixtus PP. in Epist. ad Cyrillum Alexandrinum anno 430. et in Epist. ad Joannem Antiochenum, Hilarus Papa in Ep. 2. ad Episcopos Tarraconens. provinci, S. Ambrosius Ep. 60. ad Felicem Comensem, Augustin. Ep. 255. Paulinus Ep. 16. Gregorius M. in libro Sacram. Fortunatus lib. 5. Poem. 3. Ennodius dict. 1. Anastasius in Hadriano I. Hadrianus II. Epist. 11. ad Actardum, Leo VII. in Epist. post Chronicon Reichersp. pag. 17. lib. 1. Sacrament. Eccles. Rom. cap. 97. 98. 101. lib. 3. cap. 37. Diurnus Rom. cap. 3. tit. 13. Testamentum Aldrici Episcopi Cenoman. in illius Vita pag. 51. 54. 92. Et hinc Natalis Cathedr Petri, cujus festum agunt Christiani, de quo sic Augustin. Serm.

15. de Sanctis :

Institutio solemnitatis hodiern a senioribus nostris Cathedr nomen accepit, ideo quod primus Apostolorum Petrus hodie Episcopatus Cathedram suscepisse referatur. Recte ergo Ecclesi Natalem sedis illius colunt, quam Apostolus pro Ecclesiarum salute suscepit.

Vide Turneb. lib. 23. Adv. cap. 4. Baron. ad Martyrol. 3. et 13. Jan. Rosweidum ad Paulini Ep. 16. Bollandum ad 18. Januarii, Livineium ad Paneg. pag. 332. etc. Solemnis erat Episcoporum, ac prsertim Romanorum Pontificum Natalis seu anniversarius ordinationis dies, atque ad eum celebrandum Consacerdotes suos, hoc est Episcopos invitare solebant, eosque solos ex more, nisi honoris ergo quandoque Presbyteri invitarentur. Hc patent ex Epistola 20. S. Paulini adhuc Presbyteri ad Delphinum num. 2. ubi loquens de Anastasio PP. ait :

Ad Natalem suum, quod Consacerdotibus suis tantum deferre solet, invitare dignatus est.

Aderant autem hisce festivitatibus Episcopi non pauci, ut constat tum ex illa venerabili Synodo, quam Natalis Sixti PP. dies favente Domino congregarat, ut ipse loquitur in Epistola ad Cyrillum jam laudata, tum ex pluribus Sermonibus, quos Natalibus suis ad Episcopos habuit Leo M. Sic Sermone I. cap. 3 :

Cumque hanc venerabilium Consacerdotum splendidissimam frequentiam video, angelicum nobis in tot sanctis sentio interesse conventum.
Exinde celebritatem illam ad B. Petri gloriam refert, ut et Sermone 3. quem sic claudit :

Illi ergo hunc servitutis nostr Natalitium diem, illi adscribamus hoc festum, cujus patrocinio sedis ipsius meruimus esse consortes.
Simili modo loquuntur Sixtus et Hilarus citatis epistolis. Natalis Templi, Basilic, seu ejus dedicationis, in Sermone de Dedicatione Ecclesi edito a Jac. Petito. 2. NATALIS, Patria, Gall. Pays natal. Vita MS. S. Winwaloei :

Natalem autem propriam linquentes, coacti acriter alienam petivere.

3. NATALIS, Fraternus, vel naturalis. Gesta Consulum Andegav. tom. 10. Spicil. Acheriani pag. 489 :

Sulpitius vir prudens armisque strenuus fuit, cujus frater Lisoius non inferior virtute extitit, qui ita Natali amicitia erant conjuncti, ut eorum vita ab omnibus laudaretur.
NATALITIUM Vide Natale 1. et Natalicium. NATALITIUS Dies. Vide Natalis 1. NATATA. Vide Chatasiarares. NATATICUM. Vide Navaticum. NATATORIA, Piscina, in Gloss. Lat. MS. Regio, et in Auctario Janssonii, ad

Glossar. Isid. Natatoria Siloe, Joann. cap. 9. in Gr. quam vocem Grcam idem Interpres Piscinam reddit cap. 5. v. 4. et 7. Ambrosius autem hic modo natatoriam usurpat, modo Piscinam cap. 4. de iis qui myst. init. Gloss Grc. Lat. : , Piscina, Natatura, leg. Natatoria. Vide Sidonium lib. 2. Epist. 2. 1. NATATORIUM, Fons Baptismatis, . Hist. Miscella in Zenone :

In Natatorio sancti Martyris Barla.

2. NATATORIUM, Idem quod supra Nata 2. Locus pascuus, sed uliginosus, et aquis irriguus. Charta Hug. episc. Autiss. ann. 1135. in Chartul. Pontiniac. lib. 5. ch. 18 :

Bertrannus de Salliniaco et Walterus filius ejus... dederunt quicquid, tam in plano quam in nemore apud ulmeta, qu sunt juxta Natatoria S. Aniani. Prterea Natatorium vel noam semoris (vel senioris) Tellei sub annuo censu xij. denariorum prscripti canonici S. Evurtii possidebunt.
NATATUS. Charta Piscatorum Massil. ann. 1451 :

Alia Manas. episc. Aurelian. ann. 1177. inter Instr. tom. 8. Gall. Christ. col. 521 :

Petierunt quod valeant visitare tonairas omnes, quotiescumque voluerint ut sint stagn et Natat,
hoc est, suberis frustis seu particulis instruct ex una parte, ut natent, et ex alia plumbi globulis, ut in profundum descendant ex ea parte, ut in retibus passim videmus. NATELLUS, dimin. a Natus, puerulus. Vita S. Clar tom. 2. Aug. pag. 767. col. 1:

Sancta et gloriosa virgo Clara, redde mihi miserum filium meum. Redde, ait, redde infelici matri Natellum. Neino, Huguenin Sauleu dist au suppliant qu'il n'estoit que ung Neino, qu'il lui tordroit le nez, si qu'il lui en feroit saillir le lait.

pro Nain, petit enfant, in Lit. remiss. ann. 1426. ex Reg. 173. Chartoph. reg. ch. 421 :

NATES Percutere, Usus apud Italos in cessione bonorum. Vide supra in Cessio. NATHA, Gibbositas. Vide in Natta 2. NATHINUS, Dedititius. Vide Natineus. NATHWITE. Charta Anglicana :

Quod nec dictus Philippus de Avery, nec hredes sui de ctero petere possint aliqua tallagia, nec etiam francum plegium, nec etiam aliam demandam, qu vocatur Nathwite.
Thomas Blount in Nomolexico suspicatur vocem derivari a Saxonico Ny , Nequitia, et Wite, Pna, mulcta, adeo ut idem sit quod Lairwita. Vide in hac

voce. NATIC, Clunes, Ital. Natiche, prsertim Danti in Inferno cant. 20. Vetus Interpres Moschionis apud Scaligerum in Epistolis : , Natic. Gloss Grc. Lat. : , Natica. S. Ambrosius de Noe et Arca cap. 7 :

Latera, Natic femora et crura mensur latitudinem ipsa specie significant.

Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Natica natul, dim. nates, ancas, Prov. Tract. Ms. de Re milit. et mach. bellic. cap. 150 :

Habens cornuum, remum, ac corio caprino cinctus super Natices conflato, vadit ac supernatat per pelagum sive flumen.
Hinc nostris alias Nache, Nage et Naige. Lit. remiss. ann. 1363. in Reg. 95. Chartoph. reg. ch. 58 :

Le suppliant courrouci et esmeu feri ledit Guillot Longuet de sa main deux cops sur les Naches.
Ali ann. 1385. in Reg. 126. ch. 248 :

Lequel Robert prist ledit Tassin et le bati sur les Naches ou sur les fesses d'unes verges.
Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Nage, fesse, nates. Charta Auberti abb. Castr. ann. 1247. ex Chartul. Campan. fol. 343. col. 1 :

La femme qui dira vilonie autre, si comme de putage, paiera 5. s. ou ele portera la pierre toute nue an sa chemise la procession, et cele la poindra aprs an la Nage d'un aguillon..
Lit. remiss. ann. 1387. in Reg. 132. ch. 65 :

L'exposant prist ledit Adenin, qui estoit enfant de l'aage de douze ans ou environ, le rebrassa par derriere et lui donna pluseurs cops de la pausme sur ses Nages.
Ali ann. 1426. in Reg. 173. ch. 455 :

Le suppliant fery Jehan Husson ung cop ou vif braon de la Nage.

Ali ann. 1451. ex Reg. 185. ch. 106 :

Le suppliant frappa par chaude cole icelle Agns deux ou trois coups, tant en l'un de ses bras que s Naiges, d'un petit coustel qu'il avoit.
Vide supra Naca. NATICIDIUM, Flagrum natibus exceptum, apud Scioppium. NATIMEATO. Charta ann. 1043. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1080 :

De isti rebus, qu superius legitur, omnia ex omnibus tollere vel suptraere aut minuare voluerit, sit Natimeato et maledicto, etc.

Ubi ali similes Chart habent, Anathematizatus. NATINARI, Negotiari. Gloss. Isid. ex Festo, apud quem : Natinatio, negotiatio et

Natinatores, (Negotiantes vel Negotiatores, ut supplendum videtur, et) ex eo seditiosi. Natinare dictum pro natare, docet Martinius in Lexico, exponitque More natantium semper in negotiis fluctuare : ubi et illud Catonis :

Audito tumultu Macedoni Etruriam et cteros

Natinare, redditur tumultuari. NATINEUS, Acolythus. Vita S. Hugonis Monachi duensis, sc. 5. Benedict. pag. 94 :

Sicque ex more ecclesiastico gradatim sacratus processit usque ad Natinei officium ; et licet in minoribus gradibus adhuc constitutus, tamen ipsis reverentissimis Sacerdotibus erat admirandus.
Vit scriptor allusit ad vet. Testamenti Nathinos seu Gabaonitas perpetuo famulitio addictos decreto, de quo Jos. cap. 9. tumque dictos Nathineos, cum David constituit ut Levitis servirent, sicut Levit Sacerdotibus scilicet ab Hebro ,Dedititii, ministri, servi publici. Nathini memorantur lib. 1. Paralip. 9. 2. et passim apud Esdram. Quidam legunt Nathini. Leg. Nitheni. NATINNEUS, Minister Inferioris ordinis inter ecclesiasticos. Codex Ms. tom. 1. Hist. Cassin. pag. 62. col. 2 :

Induunt se omnes pariter sacerdotes et levit, Natinneique sacris optimisque vestimentis, et procedunt caute.

Vide Natineus. Hinc forte Natier inter officiales nauticos infimi subsellii recensetur, in Reg. Pater Cam. Comput. Paris. fol. 180. r. :

Item comites prenoient chascun vj. l. le mois et pour despens xxx. solz... Item Natiers iiij. l. le mois et pour despens xx. solz. Pro homine libero secundum Nationem suam.
Adde Edictum Rotharis Regis Long. tit. 77. 3. Roth. 377. 98. Hinc emendand vet. Gloss : Navitio, . Legendum enim Natio. Gesta Trevir. Archiep. apud Marten. Ampliss. Collect. col. 383 :

1. NATIO, Nativitas, generis et famili conditio. Lex Longob. lib. 1. tit. 9. 16 :

Nam proprium occult Nationis fratrem, qui propriam uxorem occulte interfecerat spe solemnioris obtinend, licet ab Archiepiscopo pro fratre esset reputatus, supplicio rotali interimere permisit.
2. NATIO, Agnatio, cognatio, familia. Chartularium Matiscon. fol. 25 :

Dat mansum cum mancipiis illic commanentibus, cum Natione eorum.

Charta ann. 1029. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 343 :

Ordinamus, ut semper qui major fuerit ex Natione, habeat ipsam ordinationem. Nation,

eadem acceptione, in Pacto inter Rob. comit. Droc. advocat. monast. S. Valer. et monachos ejusd. monast. ann. 1321. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 290 :

Item du debat meu pour les frans de la Nation de S. Walery, sur che que les gens dudit conte disoient que il devoient estre appel, quant aucuns veut prouver que il est de ladite Nation.

Id est, de iis qui de familia monachorum habebantur. 3. NATIO, pro Natatio, apud Celsum lib. 3. cap. 24. qua scilicet state utebantur veteres, ut balneis hieme. Vide eumdem cap. 21. ejusdem libri, et lib. 4. cap. 5. 4. NATIO, Regio, Gall. Pas, contre. Chron. Anglic. Th. Otterbourne edit. Hearn. pag. 26 :

Qui (Aurelius) fdere inito, dedit eis vitam et Nationem juxta Scotiam.

Vide infra Naturalis 3. 1. NATIONES, in quas Studiorum, seu Academiarum Scholastici dividuntur, qu in singulis quaterno fere semper definiuntur numero ; verbi gratia Parisiensis quatuor nationibus constat, Franci, Picardi, Normanni, et Germani, qu olim Angli dicebatur. Ita in Privilegiis Academi Viennensis in Austria ab Alberto III. Duce Austri concessis ann. 1384. eadem Universitas

in quatuor partes, quas solitum est Nationes vocari, ad instar Parisiensis studii
dividitur, in Nationes scilicet

Australium, Rhenensium, Ungari, et Saxonum

. Vide Lambecium lib. 2. Comment. de Bibl. csar. cap. 5. et Histor. nuperam Academi Parisiensis. Savin. Histor. Jur. Rom. med. temp. tom. 3. cap. 21. 71. et 127. 2. NATIONES, Plebeii. Charta ann. 1059. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 15 :

Testificor etiam omnia dona, qu, me prsente, volente ac rogante, barones, milites et Nationes terr me eidem ecclesi in eleemosynam liberam contulerunt, etc.
NATITENUS, Usque ad nates. Vita S. Corbin. tom. 3. Sept. pag. 293. col. 2 :

Femur ejus dextrum ita flectebatur, ut calcaneum ejus Natitenus rigebatur. Tantum hic parva Nativitas fuit, ut nisi... frumenta de Sicilia congregentur, fames vehementer immineat.

1. NATIVITAS, Annon abundantia, fructuum collectio, Gallis Recolte. Gregorius M. lib. 1. Ep. 70 :

Vide Nascentia. 2. NATIVITAS, Dies Sancti natalitius. Martyrum nativitates, in 1. Indice Concilii Cloveshoviensis ann. 747. cap. 13. Vide Natalis 1. 3. NATIVITAS, Ingenuitas, sinceritas, quomodo Navet dicimus. Dinamius

Patricius in Vita S. Maximini Episc. Regiensis :

Nam ut mystic actionis ejus insignia nihil habeant ambiguum, nihilque ex iis vulgaris assertio fabulosum efficiat, aut de Nativitate suspectum, qu ab illo facta sunt et comprobata, veridico sermone narranda sunt.
Vide alio sensu in Nativus. Nicet vel Nichet, nostris, Simplicitas, imbecilillas. Lit. remiss. ann. 1395. in Reg. 147. Chartoph. reg. ch. 340 :

Le suppliant par Nicet et jeunesse fust par nuit en l'ostel de Jehan du Jat et de Guillemette sa femme, laquelle il prinst oultre le gr d'elle et de sondit mary.
Guignevilla in Peregr. hum. gen. MS. :

En toi je ne voi que sotie, Et Nichet et musardie.

Hinc Nice in Nidering, et Niche, pro Stolidus, ineptus. :

Il n'espargnoit sage ne Niche.

Unde etiam Nichment, pro Follement, ut apud practicos, id est, Prter jus et quum, in Consuet. Bellovac. Bellom. Mss. cap. 61. et 64. Vide Nidasii. Huc quoque pertinet vox Nigosseurment, Inepte, inscienter, in Lit. remiss. ann. 1478. ex Reg. 206. ch. 1022 :

Icellui Petit dist au suppliant, veez cy une lettre bien Nigosseurment faicte. Et lors ledit suppliant demanda pourquoy ; et ledit Petit lui dist qu'il y avoit beaucoup plus de terres declares dedans qu'il n'en estoit contenu au nombre d'icelles.

4. NATIVITAS, Corporis habitus, dispositio, temperamentum, qua notione utitur Gariopontus in Passion. lib. 4. cap. 4. 5. NATIVITAS, Secunda ex novem partibus Hosti in Missa Muzarabica. Vide Hosti fractio in Hostia 1. 6. NATIVITAS, Servitus. Vide mox in Nativus. 7. NATIVITAS, tas, tempus a nativitate, ab ortu. Inscriptio vetus apud Gruterum 712. 11 :

Vari Jucund defunct anno Nativitatis xviii. Nativitas

pro ortu seu natali die, qu desideratur apud melioris not Scriptores, passim ab aliis usurpatur, ab Ulpiano, leg. 1. dig. ad munic. (50, 1.) Minutio Felice pag. 143. Tertulliano de Anima cap. 39. Claudio Mamerto in Hymno Pange lingua gloriosi Lauream certaminis, et aliis recentioribus passim. Jacobus 3. 6 :

Lingua... maculat totum corpus et inflammat rotam Nativitatis nostr. ,

in Grco, hoc est totum vit nostr cursum sive circulum accendit, seu corrumpit actiones universas.

Secundum Suam Nativitatem Componere, in Capitulari 3. ann. 913. cap. 6. 7. Vide Weregeldum. Nostris Nascion alias, pro Naissance. Lit. remiss. ann. 1415. in Reg. 168. Chartoph. reg. ch. 294 :

Ds le temps de sa Nascion le suppliant a est entachi d'une maladie contagieuse, que l'en appelle le grant mal.

Sed et pro Ipso in utero materno conceptu usurpatur a Bellomanerio Ms. cap. 18 :

Tiex batardies, si sont aucunefois si couvertes, que on n'en puet pas bien savoir le vrit, et aucunefois que la vrit est seuee par l'apparanche dou tans de la Nascion, etc.
NATIVITUS, A nativitate, ab ortu. Tertull. de Anima cap. 12 :

Ingenitum, insitum et Nativitus proprium.

Ibid. cap. 39 :

Qu omnia Nativitus anim collata.

1. NATIVUM, Natum, genitum, Ottoni Frisingensi. Locum vide in Genuinum 2. 2. NATIVUM, pro Natalis festo. In Nativo S. Mari, in Hepidanni Annalibus Goldastinis. NATIVUS, Oriundus, quomodo Natif nostri dicunt. Natiu, apud Littletonem. Catholicon parvum :

Nativus, Natif.

Hincmar. Remensis Ep. 7. ex Labbeanis, de Hincmaro Laudunensi Episcopo :

Nam Attrabatis, Viromandis, et Bononia, ex cujus territorio es Nativus, etc.

Vita S. Udalrici Episc. Augustensis :

Ab eo interrogatus de qua provincia vel civitate esset Nativus : qui respondens dixit, De provincia Alamannia, et de civitate Augusta oriundus sum.
Nativi, Servi gleb, origine et nativitate, eoque ipsi dominis suis obnoxii, Anglis Niefes :

Naifs,

in Legibus Willelm. Nothi vernaculis cap. 23. Neifs, Littletoni sect. 286. 287. cui proprie ita dicuntur ancill, seu servituti obnoxi, ut e contra viri, Villani. Nativitate servi, in Legibus Henrici I. Regis Angli cap. 70. MS. :

Car cil qui sunt serf par Nature, Ne sevent garder mesure.
Bracton. lib. 1. cap. 6. 4 :

Servi aut nascuntur, aut fiunt. Nascuntur autem ex Nativo et Nativa alicujus copulatis vel solutis, etc. Item nascitur servus qui ex Nativa soluta generatur, quamvis ex patre libero, quia sequitur conditionem

matris, quasi vulgo conceptus. Item dicitur servus natione de libero genitus, qui se copulavit villan in villenagio constitut, sive copula maritalis intervenerit, sive non. Et si quis hominum Nativorum suorum, vel native de iis tenentium, aliquod delictum fecerit, etc.

Eadem habet Fleta lib. 1. cap. 3. Adde eumdem Flet Scriptorem lib. 2. cap. 51. et Rastallum verbo Nativo habendo. Indulphus pag. 875 :

Ejusmodi Nativorum mentio fit apud Thomam Walsinghamum pag. 258. 261. in Chartis variis tom. 1. Monast. Angl. pag. 372. 603. tom. 2. pag. 56. 93. 94. 174. 243. 837. 976. apud Thomam Madox Formul. Anglic. pag. 349. 417. 418. Sequela Nativorum, Cowello appellatur

Regale privilegium, quo qui fruitur, habet Villanorum, i. servorum et mancipiorum intra feudum suum propaginem, et potestatem de illis, ut de cteris suis, seu liberis, seu bonis mobilibus vel immobilibus pro libito disponendi
. Vide in Theam. Charta ann. 13. Edwardi III. Regis Angl. apud Thomam Blount in Nomolexico v. Neif :

Sciant prsentes et futuri, quod ego Radulphus de Combewel, Miles senior et dominus de Lambeley, dedi domino Roberto Vicario de Dedeling Beatricem, filiam Willelmi Hervy de Lambeley, quondam Nativam meam, cum tota sequela sua, cum omnibus catallis suis perquisitis et perquirendis, habendam et tenendam prdictam Beatricem, cum tota sequela sua, et omnibus catallis suis, et omnibus rebus suis perquisitis et perquirendis, predicto domino Roberto vel suis assignatis libere, quiete, bene et in pace imperpetuum. Ita quod nec ego predictus Radulphus et heredes mei, sive assignati mei aliquid juris vel clamii in predicta Beatrice, vel in catallis suis, sive in sequela sua, ratione servitutis vel Nativitatis, de cetero exigere vel vendicare poterimus, sed quieta sit et absoluta de me et heredibus meis, seu assignatis meis, ab omni onere servitutis et Nativitatis imperpetuum.
Placitum de Nativis,

id est, de servis fugitivis a veris dominis suis

, ad Vicecomites pertinere dicitur in Regiam Majest. lib. 1. cap. 3. 4. Adde lib. 2. cap. 11. 12. et Quoniam Attachiamenta cap. 56. ubi plura de ejusmodi Nativis. Charta Eadredi Regis tom. 1. Monastici Angl. pag. 169 :

Et prcipio quod omnes homines fugitivi, quos iidem Monachi, et testimonium 4. vel 5. hominum fide dignorum coram Vicecomite in patria, in qua tales manent, possunt affidare suos Nativos esse,

reducantur per prdictum Vicecomitem in Abbatiam eorum cum omnibus catallis et sequelis eorum.
Nativitas, Servitus, Naverie, in Legibus Willelmi Nothi vernaculis cap. 23. Quoniam Attach. cap. 56 :

Si autem nativi domino suo negent Nativitatem suam, sive bondagium, etc.
Occurrit ibi pluries. Acta S. Erconwaldi Episcopi n. 20. de quodam captivo :

In hunc modum est exorsus : Deus, quem nemo petit in vanum nisi vanus, Nativitatem meam evacua, etc.

Id est, servitutem, seu captivitatem. Apud Ratbertum de Casibus S. Galli pag. 48. Nativitas alia videtur notione accipi : locum expende. Nayvitas, Idem quod Nativitas, Nativa servitus. Fleta lib. 4. cap. 2. 8 :

Quod dicitur de his, qui in Nayvitate sunt procreati.

Lib. 5. cap. 5. 39 :

Liberatus fuit a Nayvitate cum tota sequela sua quocunque modo liberationis.

Adde Radulfum de Hengham in Parva cap. 8. NATOTS. Vide Medalho. NATRIX, Serpens, hydrus, Columell lib. 1. cap. 5. Gloss. Lat. Gr. : Natrix, , . Nonio cap. 1. num. 334 :

Natrices, angues natantes.

Sulpitius Severus lib. 3. de Vita S. Martini :

Serpens ipsum flumen secabat, et ripam, in qua constiteramus, adnatabat.

Fortunatus lib. 4. de Vita S. Martini :

Obvius ecce venit Serpens adnando per amnem, Pectoris impulsu sulcans vaca remige cauda.
Althelmus de Laude Virginitatis cap. 20 :

Dum contempserunt Christo famularier uni, Natricis horrendi cultum prstare putantes.
Cap. 45 :

Quatenus in crypta tibi, Natrix unde nefanda Aufugit, etc.

Aldhelm. Abb. Malmesbur. :

Et ubi primum nefand ejus Natricis Ermuli, cervulique cruda fanis colebantur stoliditate in profanis, etc.
Supra Celidrum, i. diabolum, dixit. Le Roman de la Rose MS. de Avaritia :

Dieu het avers et vilains Natres,

Et les dampne, comme ydolatres.

Ital. Natrice. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Natrix, noerresce, un serpent. A veteri Gallico Noer, Natare, sic appellatur. Vide supra Nabilis. NATSELDE, Natselide, ex Gloss. Csar. Heisterbac. in Reg. Prum. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 663. col. 2 :

Qulibet curia tenetur solvere hostilicium domno abbati. Hostilicium vulgariter appellatur Natselde.

Infra pag. 670. col. 2. Nacselide, et pag. 688. col. 1. Natselide. Perperam utrobique pro Matselde, ut legitur apud Brower. lib. 8. ejusd. Hist. pag. 472. 1. edit. Vide Hostilitium in Hostis 2. 1. NATTA, Storea, Matta, Gallis et Germ. Natte. Gregorius Turon. de Vitis Patrum cap. 18 :

Illud quod intextis junci virgulis fieri solet, quas vulgo Nattas vocant.
Will. Malmesburiensis :

Natta in qua cubare solebat.

Quo loco Ranulfus Cestrensis habet Mattam. Raimundus de Agiles in Hist. Hierosol. :

Veluti mortuus cecidit in terram, et pr angustia sudans, Nattam, super quam ceciderat, humefecit.
Stratum bene dura Natta, in Actis SS. Julii tom. 1. pag. 317. ubi de S. Monegunde. Vetus Poema MS. de Vulpe coronato :

Saint Martins, dont trovons lisant, Trovoit-on mult souvent gisant, Dedens Nates faisoit son lit.

2. NATTA, Tuber, ganglion, Ital. Natta. Miracula B. Simonis Erem. Aug. tom. 2. April. pag. 829 :

A die su originis ortus fuit cum una magnissima Natta in capite dextero, magna ut ovum anseris.
Ambr. Tgius in Vita S. Petri Mart. tom. 3. April. pag. 691 :

Sanctum rogavit virum, ut ipsum manu sua tangens eum a Natta, quam decem annis in manu habuerat, curaret.
Laurentius in Amalthea :

Natta, Steatoma.
Et paulo post :

Michael Toxites in brevi Onomastico, ubi voces a Paracelso usurpatas explanat :

Nacta, Apostema pectoris. Nasda, vel Natta, Gibbus.

Rochus le Baillif in Diction. Spagyr. :

Nasta vel Natha, Gibbositas.

Vocis origo forte , Premere, densare, et in Glossis Grc. Lat. Farcire ; unde in iisdem Glossis, , Farsa, id est, Farta, Tumor fartus, densus, oppletus. Vide Nactum. NATTULA, Ligula, vitta, Gall. Eguillette. Comput. Ms. ann. 1239 :

Pro xij. duodenis Nattularum lxxviij. sol.

Vide supra Nastal. NATTUS, Panni species. Inventar. S. Capel. Paris. ann. 1335. in Reg. J. Chartoph. reg. ch. 7 :

Item una tunica, una dalmatica et una casula de Natto albo. Item du cap de Natto viridi. Item du cap de Natto rubeo.

Sed legendum videtur Nactus, ut supra in Nactum. NATULA, dimin. a Natica. Vide supra Natic. 1. NATURA, Pars corporis, qua quis aut vir est, aut femina : Naturalia, Justino lib. 1 :

Non solum abscondimus,

inquit S. Ambros. lib. de Offic. cap. 18. et lib. 1. de Noe et arca cap. 8.

verum etiam qu abscondenda accepimus, eorum indicia, ususque membrorum suis appellationibus appellare indecorum putamus
. S. Hieronym. in cap. 47. Esai :

Disputant Stoici multa re turpia, prava hominum consuetudine verbis honesta esse, ut parricidium, adulterium, homicidium, incestum, et ctera his similia : rursumque re honesta, nominibus videri turpia, ut liberos procreare, inflationem ventris crepitu digerere, alvum relevare stercore, vesicam urin effusione laxare, denique non posse nos, ut dicimus a ruta rutilam, sic a mente facere.
Et ante Hieronymum Tullius lib. 1. de Officiis cap. 35 :

Nec vero audiendi sunt Cynici, aut si qui fuerunt Stoici pne Cynici, qui reprehendunt et irrident, quod ea, qu turpia re non sunt, nominibus ac verbis flagitiosa ducamus ; illa autem, qu turpia sunt, nominibus appellemus suis. Latrocinari, fraudare, adulterare, re turpe est ; sed dicitur non obscne : liberis dare operam, re honestum est, nomine obscnum ; pluraque in eam sententiam ab eisdem contra verecundiam disputantur. Nos autem naturam sequamur, et ab omni, quod abhorret ab oculorum auriumque approbatione, fugiamus.
Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 83 :

Pensandum autem est per visum accusantibus, visum concubitus propensius advertendum, ut scilicet ipsas coeuntium Naturas viderint commisceri.

Ita usurpant Cicero lib. 2. de Divinat. Vegetius lib. 1. de Arte veterin. cap. 61. Apuleius de Virtutib. herbar. cap. 40. Celsus Platonic. lib. 1. de Medic. animal. cap. 1. 15. cap. 3. 10. vetus Interpres Juvenalis Sat. 3. v. 97. Sat. 6. v. 73. Anastasius in Histor. Eccl. anno 8. Mauricii, et 7. Phoc, ubi Theophanes habet , ut et Nomocanon editus a Jo. Bapt. Cotelerio cap. 405. etc. Hinc Homme naturel appellatur, qui ea parte bene instructus est, in Lit. remiss. ann. 1469. ex Reg. 196. Chartoph. reg. ch. 82 :

Icelle Marote mettoit sus au suppliant (son mary) qu'il n'estoit pas homme Naturel, ne capable de mariage.
2. NATURA. Vetus Interpr. Iatrosoph. Alexandri lib. 1. Pass. :

Educi enim oportet materiam extrinsecus, quod ipsa Natura facere festinat. Agnovit tamen se Naturas corporis sui, quibus physici perniciem hominibus vel incolumitatem prdicunt, amisisse.
Vide Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 70. 3. NATURA, pro Sexu, in lege 17. Cod. Theod. de Prtoribus. (6, 4.) 4. NATURA, pro Vita, apud Jul. Firmicum lib. 8. Math. cap. 30 :

Ubi Gloss MSS. : Natura, id est, virtus expulsiva. Ordericus Vitalis lib. 5. pag. 592 :

Qui in desertis locis a bestiis lacerati Naturam perdent, etc.

5. NATURA, Natio, patria. Aimoinus lib. 1. de Mirac. S. Benedicti cap. 26 :

Peregrino sermone rusticitatem causandi exequebatur, nam Natura Germanus erat.

6. NATURA, Pars. Vita S. Hildeg. tom. 5. Sept. pag. 688. col. 2 :

In vera, inquit, visione vidi figuram hominis, qui quamvis in duabus Naturis sit, anim et corporis, unum tamen dificium est.

Qu notione spius occurrit in eadem vita, ut observant docti Editores. Naturas Audire, Physic studere ; unde Naturalis, Physicus. Acta Mss. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 59. r :

Item dixit... se intellexisse, ut dixit qui audiebat Naturas Tholos, et dixit ipsi qui loquitur,... quod ipse et quasi omnes Naturales Tholos et Parisius tenebant quod impossibile erat, et etiam contra naturam, quod de pane fieret Corpus Christi.
Natur Concedere, Mori. Bonincont. Hist. Sic. part. 1. apud Lamium in Delic. erudit. pag. 116 : Vox Latinis quoque nota. Naturam Facere. Vide supra in Facere 16. NATURABILIS, Naturalis. Apul. lib. 2. Floridorum :

Interea Mathildes senio confecta Natur concessit, et Luc sepulta est.

Pythagoras fertur Naturabilia commentatus.

Idem de Dogmate Platonis :

Sollicitudo et labor si Naturabiles essent.

NATURALES, Iidem qui Nativi, de quibus in hac voce. Eadmerus lib. de S. Anselmi similitudinib. cap. 73 :

Ita inter Deum et homines agitur, quomodo inter dominum aliquem et servos illius, qui vulgo Naturales vocantur, etc.
MS. :

Ses homes liges, Naturaux, Hardis, pros et buens vassaus.

NATURALESIA. Charta Hugonis de Mataplana Comitis Pallariensis ann. 1304. in Camera Computor. Parisiensi :

Absolvimus, liberamus, et quitamus ab homagio, Naturalesia, et fidelitate, aliis omnibus vinculis et obligationibus, etc.

Idem quod Naturalitas 3. Vide in hac voce. NATURALIA, Idem quod Natura 1. Pars qua viri sumus. Collectio Canonum Martini Bracarensis cap. 21 :

Si quis pro causa gritudinis Naturalia a medicis habuerit secta, etc. Remigium Rotomagensem Episcopum Naturalem suum ac Carlomanni fratrem cum Imperio dirigit.

1. NATURALIS, Filius nothus. Adrevaldus Floriac. lib. 1. de Mirac. S. Benedicti cap. 6 :

Fuit autem Remigius filius nothus Caroli Martelli. Filius Naturalis, Gallis Fils naturel, in Regiminibus Padu apud Murator. tom. 8. col. 451. et in Chronico Veron. ibid. col. 653. In Appendice ad Marculfum form. 52. Filii Naturales dicuntur ex conjugio procreati, si vir uxori su libellum dotis, ut lege jubebatur, dare neglexerat :

Ideoque ego ille, dum non est incognitum, quod femina aliqua nomen illa bene ingenua ad conjugium mihi sociavi uxore, sed qualis causas vel tempora me oppresserunt, ut chartolam libelli dotis ad eam, sicut lex declarat, minime excessit facere, unde ipsi filii mei secundum legem, Naturales appellantur.
Adde formulam 54. et notas Bignonii ibidem. Legitimum quoque et ex legali conjugio procreatum significat, in Charta ann. 1354. ex Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 822 :

Et quintus casus est (prstandi auxilium) in casu quo maritabit aliquam de filiabus suis Naturalibus et legitimis.

2. NATURALIS, Proprius, domesticus, subditus. Baldricus Dolensis Episc. in Vita B. Roberti de Arbressello pag. 9 :

De quo loquimur, Robertus, domine (sermo fit ad Episcopum Redonensem) tuus Naturalis est : Nam et Redonensis est, tuisque institutionibus satis accommodus, etc.
Charta Ludovici Regis Franc. ann. 1171 :

Notum facimus quod fidelis ac Naturalis noster vir venerabilis Manasses Aurelianensis Episcopus, etc. Judex et Alcaida sunt nobis ex Naturalibus Colimbri. Naturalis de regno Aragoni
, in Concilio Turiasonensi inter Hispanica tom. 3. pag. 494.

3. NATURALIS, Incola, Civis. Charta Henrici Comitis Portugalli apud Brandaon. tom. 3. pag. 282 :

Naturales monachi

, Cnobii incol seu possessores legitimi, in Chartula ann. 1063. ubi narratur

quomodo Cluniacenses occupaverunt locum S. Martialis

Lemovicensis, apud Baluzium tom. 6. Miscell. pag. 519.

Cum hominibus et feminabus inde Naturalibus

, in Donatione ann. 1110. apud Acherium tom. 10. Spicil. pag. 165. Charta Ludovic. VII. ann. 1162. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 313 :

Porro Naturales carnifices non audierunt (leg. nos adierunt) et su miseri pondus exposuerunt nobis, etc.

Vide supra Natio 4. Naturalis Dominus, Legitimus, qui jure dominium obtinet. Charta Henrici Ducis Glogovi, qua Regi Bohemi tanquam Domino suo naturali obedientiam et auxilium pollicetur ann. 1351. apud Ludewig. tom. 5. pag. 542 :

Promittimus etiam pro nobis, heredibus ac successoribus nostris, Regibus Boemi et ejusdem regni coron, fideliter assistere et parere et obedire, sicut vassalli Principes Naturalibus et ordinariis dominis suis noscuntur ex debito obligari.

Vide Haltaus. Glossar. Germ. voce Naturlich, col. 1408. Naturales Petr, Lapides naturales, qui et nativi, ex ipso solo, ex ipso metallo, apud Agrimensores. 4. NATURALIS, Physicus, qui physic seu natur studet. Vide supra Naturas audire in Natura 1. 1. NATURALITAS, Qua quid naturale est et necessarium. Naturalitas somni, apud Tertullianum de Anima cap. 43. 2. NATURALITAS, Cohrentia, necessitudo. Carolus Magnus de Gratia septiformis spiritus :

Sapientia enim et intellectus adeo sibi Naturalitatis nexu conjuncta sunt, ut unum sine altero nullo pacto subsistere queat.

3. NATURALITAS, Fidelitas, seu fides, ut videtur, quam subditus debet Regi suo. Liter Alphonsi Regis Aragoni ann. 1179. inter Concilia Hispan. tom. 3. pag. 657 :

Quapropter mandamus... sub fide et Naturalitate, quibus nobis adstricti sunt, universis ac singulis Viceregibus, Gubernatoribus, Bajecisis, Generalibus, Procuratoribus justiti.... et aliis quibusvis personis subditis nostris, quatenus, etc.
NATURALITUS, Naturaliter, natura. Sidonius lib. 9. Epist. 11 :

Mortalium mentibus vis hc Naturalitus inest.

NATURARE, Creare, res naturales condere, iis naturam donare. Verbum est Theologorum Scholasticorum, quibus Deus dicitur Natura Naturans, non natura naturata, id est, Auctor natur seu omnium in rerum natura constantium, non natura Naturata, seu res creata, ab alio condita, constituta. Charta Henrici Angl. Regis ann. 1417 :

Inter quos natura Naturans ipse Deus naturale fdus instituit. Gallicorum non aliter Naturata complexio.
Vita S. Richardi Episc. tom. 1. Aprilis pag. 311 :

Sallas Malaspin lib. 3. Rer. Sicul. apud Baluzium tom. 6. Miscell. pag. 258 :

Cui ab ipsa natura et omni Naturato honor et gloria in secula seculorum.

Vita S. Catharin Sen. tom. 3. Aprilis pag. 884 :

Sicut enim ignis naturaliter sursum tendit, sic spiritus ejus... quadam visibili consuetudine quodammodo Naturata semper tendebat ad ea qu sursum sunt.
Hinc Nostris Naturer, pro Ejusdem esse natur, alicui esse persimilem, Gall. Ressembler. Paraphr. psalmi Miserere MS. :

Bien Naturons noster mere,... Bien nous puet Eve fiex clamer.
Renaturer, eodem sensu, ibid. :

Bien Renature la vis paste, La chars qui ne veut estre caste.

Natur vero, pro Natus, oriundus, vulgo Natif. Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 235 :

Loron Pulegny bourgoiz de Toul Natur dudit lieu de Toul, etc.

Naturatum. Willibrandus ab Oldenborg in Itinerario Terr sanct de Antiochia :

Habet infra muros tres montes magnos et asperrimos, quorum medius adeo altus est ut suo cacumine nubibus innitens, cursum planetarum putetur impedire. Quem, ut puto, ipsa natura suis usibus prparaverat, ut dum sabbato ager a laboribus requiesceret, illic per amantissima loca,

qu circumjacent reficiebatur, et ab alto prospiciens, defectum sui Naturati consideraret ac repararet.

NATUS, us, Ortus, dies Natalis. Acta Georgii Mart. tom. 3. Aprilis pag. 215 :

Magnus quidem Georgius ante natalem diem, qui sanctus est in utero matris habitus, magnus post Natum, qui tam illustris, etc.

NATUS indutus et calciatus, nostris N chauss et vtu, Tritum adagium, de quo ita Cardalhacus in Serm. ex Cod. reg. 3294 :

Unde communi proverbio de quibusdam dicitur, quod Nati sunt induti et calciati, quando sunt in prosperitatibus.
NAVA. Nebrissensis in Prfat. ad libros de Bello Navariensi :

Navaria, nomen est novum, nuperque excogitatum, dicta, quantum assequi possumus conjectura, quod Hispani vocant Navas camporum areas planas, arboribusque purgatas, qu tamen habent in circuitu silvas dumetaque fruticosa : et inde Navarria fortasse dicta loca, qu complures habeant ejusmodi Navas.
Nebrissensi subscribunt Garibaius lib. 21. cap. 2. et Vasus in Chron. cap. 17. At Ludovicus de Lacerda in Advers. cap. 39. n. 10. Navas, apud Hispanos significare ait mapalia pastorum, et casas rusticas, cujus vocis originem ab Hebra, Neoth arcessit, qu idem sonat. Acad. Hispan. vox Arabica, Campi planities. NAVACULUM, Navale, navium statio. Gloss Gr. Lat. : , , minus recte in Supplemento Antiquarii, Navaculum. In MS. Cod. S. Germani Paris. Navalium habetur. Infra :

, Navalium.

Nostris alias Navay. Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 141. Chartoph. reg. ch. 236 :

Comme le suppliant eust prins es dittes boutiques (de poisson) ou Navay de la ville de Chalon sur la Saonne une chaienne de fer.
Nude pro Nave hc eadem vox legitur in Charta ann. 1328. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 243 :

Item quatre deniers Parisis de chacun gouvernail de Navay de plus de ung fust, ouquel on charge vin Tornus.
NAVADA, Navis onerata. Tabul. Dalonensis Abbat. sub ann. 1179 :

Dono..... unoquoque anno semel unam Navadam salis sui liberam et quietam ab omni consuetudine.

Vide Navata. NAVAGIUM, Onus quod tenentibus incumbebat res domini navigio deducendi quo vellet, vel vectigal ex navium transitu. Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 922 :

Liberi sint ab..... omni cariagio, summagio, Navagio, passagio, muragio, etc.
Charta Ricardi Reg. Angl. ann. 1192. pro Grandimontensibus Monachis Regest.

106. Tabularii Regii Ch. 293 :

Ab omni pedagio, fortalitio, venda, teloneo, passagio, foagio, rivagio, pondere et mansivo, (sic) excubiis, exercitu, equitatu, vinagio, fossagio, muragio, pasnagio, molinagio, fornagio, pontagio, tallia, Navagio, minagio, bianno, et ab omnibus emendis et forfactis,
Pro mansivo, mensura legendum, ut apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 649. Vide Navaticum. NAVALE, Navis onerata, vel onus navis. Will. Heda in Rixfrido Episcopo : Formula 12. Lindenbrogiana :

Nec de Navale, nec de carrale, neque de saumis.... teloneus exigatur. Nec de Navali, nec de carrali evectione, nec de rotatico.... telonius exigitur. Aquductum porro Consules a longe per Navalia subterranea introduxerunt, hinc indeque per civitatem.... emanatoria fecerunt.

NAVALIA, Tubi aquductus. Meisterlinus in Hist. Noriberg. apud Ludewig. tom. 8. pag. 34 :

1. NAVALIS, Onus navis. Charta Rob. episc. Lincoln. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonstr. col. 210 :

In Baruca unam Navalem lignorum, quam mihi debent homines mei.

Vide infra Navata. 2. NAVALIS, adject. Navale Flumen, Navigabile, ut infra Navigalis. Charta ann. 1333. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1317 :

Prope et inter duo flumina prdicta Navalia (Garonam et Tarnum) est dicta foresta situata. Molendinum navale.
Vide supra in hac voce. NAVALITIUM, Navale, statio navium. Vita S. Illidii, tom. 1. Junii pag. 428 :

Pontem esse lapideum.... super Elaverim fluvium stratum, prope ejus Navalitium.

NAVALIUM. Vide Navaculum. NAVARE, In aliquem irruere. Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 124. Chartoph. reg. ch. 124 :

Item pervenit quod dictus prventus, ad verba dict mulieris de eo conquerente, commotus Navit in eadem impetuose et rapuit eam ad gulam.

NAVARETIUS, Navargus. Joh. de Janua : Navargus, Navis magister, a navis et argus secundum Papiam. Gloss. Lat. Gall. Sangerman. : Navargus, Matre de nef. Sed legendum Navarchus, a Grco . Gloss. Isid. : Nauregus, Navaretius, pro Navaregius aut Navem regens, ut videtur Grvio. Detorqueri potuit Nauregus, ut Navargus, a Navarchus.

NAVARII, Navarri, Gall. Les Navarrois. Concil. Lateran. ann. 1179. apud Bened. abb. Petroburg. in Henr. II. reg. Angl. edit. Hearn. pag. 299 :

De...... Navariis et Basclis, qui tantam in Christianos immanitatem exercent, etc.

NAVAROLUS, Navarchus, navicularius. Stat. Mantu lib. 1. cap. 143. ex Cod. reg. 4620 :

Ordinamus quod aliquis nauta seu Navarolus non audeat vel prsumat cum navibus aliquibus.... arrivare ad ripam civitatis Mantu.

Vide Navaretius. NAVARRENI, Navarrenses, Gall. Navarrois, appellati, qui partibus regis Navarr adhrebant contra Carolum V. cujus fautores Dalphinales, Gall. Dalphinois cognominabantur. Memor. D. Cam. Comput. Paris. fol. 177. v. :

Robertus Assire... fuit ordinatus.... commissarius ad capiendum, ponendum et aplicandum ad manum et domanium regis omnes terras et possessiones quascumque, qu fuerunt Jacobi de Rue, magistri Petri dicti du Tertre ac Giloti de Hoyer, qui fuerunt justiciati tanquam proditores dicti domini regis, necnon omnes alias terras aliorum Navarrenorum proditorum existentes in regno Franci.
Charta ann. 1365. in Chartul. S. Joan. de Jardo :

Ego Guillelmus abbas monasterii S. Johannis de Jardo.... juro quod a tempore, quo Navarrenses villam de Meleduno hostiliter invaserunt et occuparunt ac occupatam detinuerunt, etc.
Lit. remiss. ann. 1359. in Reg. 87. Chartoph. reg. ch. 170 :

Icellui Colinet Navarrois, ou pur ali de nostre frere le roi de Navarre et de sa guerre contre nous, reprocha au suppliant, pour ce qu'il estoit frequentans devers les nostres, qu'il estoit Dalphinois.
Ali ann. 1389. in Reg. 138. ch. 98 :

Audoint voulut veriffier la rmission que Pierre de la Rue avoit obtenue pour avoir tenu le parti des Anglois, Navarrois, etc.
NAVATA, Onus navis. Tabularium Matisconense fol. 167. v. :

Novatam unam de lignis et tabulam et tripodes.

Charta ann. 1270. apud Menesterium in Probat. Hist. Lugdun. pag. 12. col. 2 :

Item quamdam Navatam lignorum.... adduxerunt.

Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 98. col. 2 :

Pedagium per aquam levatur in hunc modum..... Item qulibet Navata lapidum ad calcem faciendam, debet 12. denarios.
Vide Navada. Nostris Nave. Une nave de bl, in Lit. remiss. ann. 1394. ex Reg. 146.

Chartoph. reg. ch. 70. Ali ann. 1398. in Reg. 154. ch. 87 :

Icellui Gaultier avoit fait monter deux Naves de buche audessus dudit pont de Vernon.
Charta ann. 1409. in Reg. 163. ch. 322 :

Sur chacune Nave ou vessel chargi de sel, qui arrive en la ville de Paris, une mine de sel. Nave ou batelle de sel,
in alia ann. 1415. ex Reg. 170. ch. 1. Sed et navium classis, Nave appellatur, in Libert. mercat. Castel. ann. 1364. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 431. art. 19. Vide supra Navalis 1. NAVATICUM. Chart Caroli C. et Caroli Simplicis pro Monasterio Trenorchiensi, apud San-Julianum et Chiffletium :

Prcipimus ut nullus.... neque in mari aut Rhodano, seu Sagona aut Dou, vel Ligeri fluminibus navigantibus, aut littoribus commorantibus, requirere audeat, aut prsumat, aut Navaticum, aut cespitaticum, aut salutaticum, aut pontaticum, aut in terra rotaticum.
Quo loco Navaticum quidam volunt esse vectigal illud, seu conjectum, quod ad navium compositionem, ut loquuntur Capitula Caroli C. tit. 38. ad repellendos Normannos et inhibendos eorum incursus, populis induxit idem Carolus. Capitulare 1. ann. 810. cap. 15. et append. 2. Capit. cap. 15 :

De materiamine ad naves faciendas.

Ingulfus pag. 891 :

Tertio etiam anno pro triremibus per omnes portus fabricandis, et navali militia cum victualibus...... 200. libr exact sunt.

vocat Leo in Tacticis cap. 20. 71. a qua pensitatione, ingruente prsertim bello, nemo immunis erat. Vide Monachum Sangall. lib. 1. de Carolo M. cap. 32. Alii Navaticum esse contendunt, quod navale telonium appellant Chart Henrici III. Imper. ann. 1052. apud Meurissium in Episcopis Metensibus pag. 359. Henrici Ducis Bajoari ann. 1170. et Celestini PP. ann. 1191. qu exstant inter Privilegia Eccles. Hamburg. quod Naulage dicitur in Foris Beneharnensib. Rubr. de peages ; art. 13. 14. Charta Caroli C. apud Beslium in Episcopis Pictavensib. :

Postulavit Serenitatem nostram ut.... Teloneum de navibus eorum qui per fluvium Sequan sive per alia flumina discurrunt,... indulgere dignaremur.
Alia ejusdem Caroli apud Cateltellum in Archiepisc. Narbon. :

Et de quocunque commercio Telloneus exigitur, vel portaticus, ac de navibus circa littora maris discurrentibus, nec non salinis, etc.
Alia Alexandri II. PP. apud Ughellum in Episcopis Cremonensibus :

Cum uniuscujusque navis solito censu, etc.

Perperam Nataticum pro Navaticum, habetur tom. 5. pag. 1561. Vide Capitulare

5. ann. 819. cap. 4. lib. 4. Capitul. cap. 47. Capitul. Caroli Cal. tit. 13. cap. 5. etc. Navigius, Eadem notione. Charta Dagoberti Franc. Regis ann. 630 :

Neque... telonios, vel Navigios, portaticos, rivaticos, rotaticos.... exactare potuerit.

Alia ejusdem Regis apud Doubletum pag. 656 :

Persolvant de illos Navigios de unaquaque quarrada denarios duodecim.

NAVATIM, Per mare, navibus. Navatim venire, in Litteris ann. 1322. apud Rymer. tom. 3. pag. 947. NAUBARE. Petrus Damian. lib. 8. Epist. 11 :

Ne qui quietus poterat dormire sub tecto, exclusus foribus compellatur Naubare sub divo.
Ubi Caetanus, f. cubare. NAUCELLA, Navicula. Vita S. Dunstani Episc. tom. 4. Maii pag. 346 :

Alfegus Naucell injectus ad Grenewic vehitur.

Occurrit leg. 17. 1. Dig. de Instruct. vel Instr. leg. (33, 7.) Vide Naca 1. NAUCHERIUS, Nauta, nostris olim Nocher, vel Naucher, Italis Nocchiere. Naucherius ligni, i. navis, in Charta ann. 1273. apud Joan. Lucium lib. 4. de Regno Dalm. cap. 9. Naucherius dict navis, in Statutis Massil. lib. 4. cap. 17. Adde cap. 20. 1. cap. 29. etc. Naucherus, in iisdem Statutis lib. 1. cap. 18. 13 :

Sed nec magister, qui vulgariter Naucherus appellatur, vel aliquis dominus.... navis, etc.
NAUCI. Chartularium S. Vandregisili tom. 2. pag. 1288 :

Limonagium etiam quod de decima habuerat, et Naucos qui bubulcis dabantur, jam dict Ecclesi in perpetuum condonavit.

NAUCLEARIUS, Nauclerus, navicularius, nauta, Italis Nocchiere, governatore di navilio. Arnoldus Lubec. lib. 7. cap. 10 :

Transitus terr ejus difficillimus et incognitus est,... ut vix a quoquam sciatur, nisi ab Odewinis, qui spius illuc transeunt, et alios transeuntes ducunt, sicut Nauclearii navigantes in mari. Nauclearii galearum,
in Pactis inter Michaelem Palologum Imper. et Genuenses ann. 1261. a nobis editis. In iisdem Gallice editis Nocherii, dicuntur Nocliers. Vide in Naucherius. Naucleus, Eadem notione. Caffari Annal. Genuens. apud Murator. tom. 6. col. 253 :

Prter honorem Consulis et Naucleorum.

Annotat Cl. Editor in MS. legi Naucliorum. NAUCLERARE, Nauclerum agere, in Onomastico ad calcem tomi 2. SS. Maii. NAUCULA, Navicula. S. Paulinus Epist. ad Citherium v. 247 :

Cum puppe prceps ardua Saliens in illam decidisset Nauculam.

NAUCUM, Naucus, Vasis genus ad modum navis excavatum, canalis, alveus, Gall. Auge. Inquisit. ann. 1268. ex schedis Pr. de Mazaugues :

Item dixit quod eodem tempore ipse fecit apportare quoddam Naucum de puteo de Sauseto ad castrum de Mororium, pro eo quia illi de Sallone reputabant esse suum, quod Naucum erat Bernardi Gorcini de Sallone, etc.
Inventar. ann. 1218. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 68. col. 1 :

Item inveni in domo sacristi, qu est ad pratum, extra claustrum quatuor vaissellos, quorum unum plenum est vini puri,.... duas tinas magnas et tres paucas ; duos Naucos olivarum, unum ferratum.

Vide Nauci et infra Navia. NAUCUPES, Ad eundem acutum habens pedem, Gloss. Isid. Ad eundum post Martinium recte restituit Grvius, putatque pro Naucupes legendum Acupes : quod videtur probabilissimum. Vide Acupedium. NAUCUPLETIO. Vide Navipletio. NAUDA. Charta ann. 1215. in Tabulario Ecclesi Carnotensis num. 305 :

Prterea terram capientem 18. sextarios seminis, et unam Naudam qu est prope illud herbergamentum.
Charta ann. 982. in Probat. Histor. Lotharingi col. 391 :

In Gisboni manso mansum unum, in Beverone Naudam qu dicitur S. Mansueti, campum unum in Vercilliaco, Naudam quoque Widonis : hc omnia in usus Monachorum in eodem loco Deo deservientium delegamus.

Similia habentur in Charta ann. 965. ibid. col. 374. Videtur esse modus agri. Quid si idem quod Hoba nonnihil detorta voce ? Vide Huba. Idem prorsus videtur quod Noa 1. Locus pascuus, sed uliginosus et aquis irriguus. Charta ann. 842. inter Instr. tom. 8. Gall. Christ. col. 411 :

Fiscum nostrum, qui dicitur Vicus-Levandriacus, ...... cum sancta Maxentia, Nauda et geli, cumque omni exactione, etc.
Leg. et qualicumque. Vide supra Nata 2. et infra Nausa. NAUDIUM. Chronicon Breve Cremonense :

Fuit captus Burgus Pisonii et combustus et fere omnes habitantes fuerunt, et totum suum Naudium.
Videtur leg. Nantum, quod vide in Namium. NAVEGIUM, ut infra Navigium, Classis. Litter an. 1263. apud Rymer. tom. 1. pag. 772 :

Dicitur enim pro certo quod Rex Dacy, una cum Rege Norway cum magna multitudine Navegii, in forencisis insulis Scoti applicuit.

NAVELLUM, Sepulcrum, tumulus, arca sepulcralis, ex Italico Naviglio forte, quod navicul formam referret. Gualvaneus Flamma in Chronic. Mediolan. cap. 284 :

Cum autem morerentur, sepeliebantur in Navello rubeo marmoreo, quod erat positum super duos leones marmoreos rubri coloris.
Infra :

Et super Navellum est una Aquila ubi cantatur Evangelium.

1. NAVELLUS, Navis, navicula, Gall. Navel. Lit. remiss. ann. 1358. in Reg. 90. Chartoph. reg. ch. 11 :

Post sonum campan, vocat riote, nullus debet per dictum pontem (Abbatisvill) pertransire, nec subtus vaissaillos sive Navellos conducere.
Charta ann. 1360. in Reg. 88. ch. 120 :

Aussi et par maniere que de celui (sel) que on amenoit ladite ville (Corbie) nef ou Navel.

Occurrit prterea in Lit. ann. 1380. ex Reg. 116. ch. 182. et alibi. 2. NAVELLUS, Napus, Gall. Navet. Lit. Ludov. VI. ann. 1119. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 445 :

Amodo majoritatem terr habeat Valdricus et ejus hres cum milis et Navellis.

Id est, Prstatio qu ex napis percipitur. Vide supra Nappa. NAVENCUS. Molendinum Navencum, Navi superimpositum. Vide supra in Molendinum. NAVERIA, Gurges, locus in fluvio coarctatus piscium capiendorum gratia. Charta ann. 1333. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1159 :

Dictus miles Petrus de Via quasdam paxeriam, Naveriam, piscariam et molendina apud Villam-murum in flumen Tarni dicebatur construxisse.
Alia ann. 1334. in Reg. 69. ch. 65 :

Ordinantes quod si dictus miles (Petrus de Via) hredes seu successores sui et ab eo causam habentes seu habituri Naveriam, paxeriam, piscariam et molendina prdicta, seu alia tenere et habere voluerint ibidem, sic ea teneant, quod non impediant competens navigium in dicto flumine faciendum ; hoc etiam salvo, quod si nos.... vellemus alias dicere seu proponere quod propter Naveriam, piscariam et molendina prdicta, seu eorum occasione in nostris pedagiis.... dampnum.... inferretur, etc.
Alia ann. 1377. in Reg. 113. ch. 69 :

Cum qudam Naveria ac piscaria, in qua pisces regales et cujuscumque alterius conditionis in ascendendo, cum tensutis et filatis ad hoc necessariis et condecentibus, capi possunt, etc.

Lit. Lanceloti de Roya magist. forest. et aquar. in Occit. ann. 1394. ex Reg. 146.

ch. 121 :

Quod non erant ausi cum dictis eorum gabarrotis et parvis navibus per Naveriam sive piscariam.... dessendere nec assendere.
Vide supra Nass. 1. NAVETA, Navetta, Navicula. Annal. Genuens. lib. 10. ad ann. 1288. apud Murator. tom. 6. col. 594 :

Et inde in Hispaniam navigantes, quum invenissent quamdam Navettam..... oneratam sale, etc.

A navicul forma Naveta vulgo dicitur vasculum seu cymbium, ubi mic thuris asservantur, Gall. Navette. Inventarium Eccl. Noviom. ann. 1419 :

Item una Naveta argentea cum parvo cocleari argenteo tenente ad parvam cathenam ad ponendum thus.

Occurrit hac notione in alio Inventario Monasterii S. Johannis Bapt. apud Stephanotium tom. 1. Antiq. Occit. MSS. pag. 421. Inventario MS. Eccl. Antic. ann. 1444. Testamento ann. 1461. apud Baluzium tom. 2. Histor. Arvern. pag. 726. etc. Vide Navicula. 2. NAVETA, a Gallico Navette, Napi granum. Lit. official. Attrebat. ann. 1349. in Reg. 77. Chartoph. reg. ch. 427 :

Domicella Maria....... nutrivit eundem buffonem distrima Navet et pane benedicto.

NAUFFRAGIUM, Jus quod principi vel domino competit in naufragiis, seu in navibus vi tempestatis fractis. Lit. ann. 1471. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 321. col. 1 :

Pro faciendo quamdam summariam apprisiam.... de et super quodam Nauffragio, vocato Mast de nau, apud Villam-novam secus Magalonem : .... quod quidem Nauffragium sive mast officiarii domini episcopi Magalonensis ad se pertinere asserebant et occupare volebant, etc.

Vide Naufragium. NAUFICUS, Navis factor, in Glossis Isid. unde emendandus Papias, qui perperam habet Nausitus. NAUFRAAGA Res, Qu ad littus a mari ejicitur tempestatis vi. Lit. ann. 1277. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 672. art. 15 :

Si autem aliquem de dicta universitate naufragium in nostris domaniis pati contingat, propter hoc res eorum Naufraag, in parte vel in toto, nostr non erunt.
NAUFRAGARE, Navigare, Naufrager, in Chron. Caroli VIII. ad ann. 1496. ad calcem Monstrel. fol. 86. r :

Pour lors estoit le seigneur d'Orlans absent d'Ast : car il Naufrageoit sur

la rive de la mer de Genes pour les affaires du roy et en asseurant son voyage.

Vide alia notione in Naufragium. NAUFRAGIUM, Jus quod Principi vel Domino competit in naufragiis, seu in navibus vi tempestatis fractis. Naufragia qu Curi debentur, lib. 1. Constit. Sicul. Diploma Caroli Simplicis pro Ecclesia Narbonensi :

Concedimus prterea medietatem salinarum, telonei, portatici, et rafic, sive Naufragii, atque pascuarii.
Charta ann. 1099. apud Gariellum in Episcopis Magalonensibus pag. 90 :

Notum sit omnibus quod Raimundus, Melgoriensis Comes propter Naufragium et albergas, quas per vim in villa nova, et alibi in allodio S. Petri contra testamentum patris sui accipiebat, a Gotofredo Episcopo excommunicatus est.
Libertates Regni Majoricar. ann. 1248. MSS. :

Naufragium aliquod non erit unquam in partibus insul supradict. Naufragium

igitur interpretor navim fractam, qu ad littus a mari ejicitur, quod Angli Shipwrech vocant, id est, wreccum de navibus. Charta Edwardi Confessoris in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 237 :

Cum omnibus qucunque maris procellosis tempestatibus in aquam vel in terram ejecta fuerint, quod Anglice Schip-wrech promulgatum est onomate.
Alia Edwardi III. Reg. pag. 902 :

Similiter si naves aut scaph, aut bona ipsorum Monachorum infra dominium meum per procellum maris aut Naufragium, aut per aliud infortunium fracta aut submersa fuerint, ipsa vasa et bona sint ipsorum Monachorum.
Charta Philippi Regis Franc. ann. 1317. apud Argentreum lib. 5. Hist. Armoric. cap. 34 :

Exceptis et retentis dicto Duci.... peceio seu Naufragio marino, forefacturis, emendis, et emolumento ex fractura navium, et ratione prmissorum peceii et Naufragii ob defectum brevetorum, etc.
Charta ann. 1343. ex Archivo Eccl. Massil. :

Prpositus et Capitulum Ecclesi Massil. vendidit Domin nostr Regin Dei gratia Jerusalem et Sicili Regin omne dominium, senhoriam et jurisdictionem quam habet et possidet in villa superiori civitatis Massil. et in territorio ipsius necnon lesdas, pedagia, Naufragia, piscarias, etc.

Vide Lagan, Wrech. In Naufragium Ponere, Disperdere, dissipare. Formul vett. Pithi cap. 19 :

Nec vendere, nec donare, nec alienare, neque in Naufragium ponere, nisi quicquid ibidem elaborare et emeliorare potuerimus.
Cap. 30 :

Nec minuare, nec per nulloque ingenio in Naufragio ponere pontificium non habeas faciendi, etc.
Capitulare de Villis, cap. 8 :

Et ipsum vinum in bona mittant vascula, et diligenter providere faciant, quod nullo modo Naufragium sit.
Tabularium Brivatense Ch. 13 :

Et tamen nec venundandi, nec in ullo Naufragio ponendi non habeat potestatem.

Adde Ch. 138. Testamentum Andre Dertonensis Episcopi editum ab Ughello in Appendice tom. 4. pag. 9 :

Aut ipsis casis et rebus in Naufragium miserint, aut ullam disisionem exinde fecerint, etc.
Charta vetus in Metropoli Salisburgensi tom. 3. pag. 321 :

Nec vendere, nec alienare, nec ullum Naufragium imponere, sed emelioratas ad ipsum Monasterium revocare. Et aliubi ipsam rem nec dare, nec vendere, nec commutare, nec Naufragare pontificium non habeam.
Concilium Tolet. xvii. cap. 4 :

Naufragare, Eadem notione. Charta Deodati Clerici ann. 32. regni Caroli gloriosissimi Regis ex Archivo S. Bertini :

De universis Ecclesi ornamentis nihil unusquisque Sacerdotum pro suis usibus confringere, vendere, aut Naufragare pertentet.

Occurrit in Legibus Wisigoth. lib. 8. tit. 3. 12. in Legibus Longob. lib. 2. tit. 29. 6. tit. 32. 5. Liutpr. 117. 86. (6, 66. 33.) in Formula Lindenbrog. 175. in Annal. Bertin. ann. 870. etc. Vide Nauratus. Naufragiare. Charta Childeberti Regis Franc. ann. 697. apud Felibianum Hist. San-Dionys. pag. xvii :

Mancipia vel reliquas res,... Naufragiassent.

Naufragius, Infortunium, damnum. Formul Andegav. art. 33. apud Mabillon. tom. 4. Analect. pag. 253 :

Contegit gravis Naufragius, quod in villa illa casa sua per nocte fuit effracta, et omnes prsidios suos, aurum, argentum... fuit deportata.
Naufragalis, Naufragus, Mart. Capell l. 6. Naufragiosus, Naufragio expositus, periculosus. Naufragiosum pelagus, apud

Claudium Mamertum de Statu anim lib. 1. cap. 1. et Sidonium lib. 4. Epist. 12. Naufragosus, Eadem notione. Naufragosum sculum, in Capitul. Caroli C. tit. 27. cap. 15. extr. Naufragus, Decoctor. Gloss antiqu MSS. : Prodigus, Naufragus. Leges Luitprandi Regis tit. 119. 3. 152. (6. 99.) et Lex Longob. lib. 1. tit. 25. 60 :

Si quicunque homo qui est pauper aut Naufragus, qui vendidit aut dissipavit substantiam suam, etc. Naufragi homines,

eadem notione lib. 2. tit. 55. 17. Rach. 4. NAUFREDA. Rapina navis. Dief. NAUFUS, Sarcophagus, loculus. Vide Noffus. NAUGERS, incerta mihi notione, numerantur inter munitiones Castri Brestensis, in Charta ann. 1378. laudata in Balcones 2. NAVI, Operarii, in Glossis Sangerman. MSS. n. 501. A Navus, industrius, solers, sic dici videntur Operarii. 1. NAVIA, Sapientia, strenuitas, vigilantia, Johanni de Janua in Navus. Hinc in Glossis Lat. Gall. Sangerman. : Navia, Sagesse. 2. NAVIA,

Lignum cavatum instar navis, linter. Item, vas vindemiatorum

, apud Laur. in Amalth. Navium, in Macrob. Saturn. lib. 1. cap. 7. Vide supra Naucum. NAVIARE. Aurel. Victor seu Auctor Orig. gent. Rom. :

Unde hodieque aleatores, posito nummo opertoque, optionem collusoribus ponunt renuntiandi quid putent subesse, caput aut navem ; quod nunc vulgo corrumpentes, Naviandi dicunt. Signum Christi habet Na vicellas duas et murenas tres.

NAVICELLA, Ornamenti species in Navicell speciem. Anastasius in Gregorio IV. pag. 165 : NAVICIES, Industria, virtus, , in Glossis Grco-Lat. ex Navus. Navities, in Gloss. Sangerm. NAVICIO, , Generatio. Suppl. Antiq. Navitio, in Glossis Lat. Grc. Sangerman. NAVICLERUS. Veteres Gloss MSS. : Navigium, omnis classica profectio. Naviclerus, omnis consortii navalis exercitus. NAVICULA, Navetta, Italis : Acerra, Tertulliano de Adorat. Gentil. cap. 9. Gloss Isonis ad Prudentium : Acerra, vas thurarium, turibulum. Magnum Pastorale Ecclesi Paris. lib. 20. Ch. 208 :

Duas Naviculas argenteas cum quibus ponitur incensum in thuribulis. Tria paria candelabrorum........ duas Naviculas de argento : unam

Liber Anniversariorum Basilic Vatican fol. 144. ubi de Bonifacio VIII. PP. :

pyxidem de argento deauratam pro hostiis.

Historia Abb. Condomensis tom. 13. Spicilegii pag. 504 :

Unum thuribulum argenteum deauratum et subtiliter operatum, unam Naviculam, etc. Navis,

in Monastico Anglic. tom. 3. pag. 171. 311. Vide Brovium ann. 1280. pag. 1280. et supra Navetta. Navicula. Ugutio :

Radius, instrumentum texendi, scilicet pecten, vel Navicula.

Nostri etiamnum Navette appellant. Navicula Pedis. Constantinus Afric. lib. 2. Pantechn. cap. 8 :

Pedis calcanei divisio est necessaria : est enim cavilla, est et calcaneus, et pedis Navicula, et racha, qu sic lingua vocatur Arabica, est et pecten, sunt et digiti.
Infra :

Os Navicul ad modum navis est factum superius et retro, et utrumque operiens extremitatem cavill ; ante est ligatum, sicut esset concatenatum, per hoc pedi datur liberalis motus. Utrinque ista cum calcaneo est ligata, etc.

1. NAVICULARIUS, Isidoro lib. 19. Orig. cap. 19. navium est fabricator et artifex. Aliis est nauta. 2. NAVICULARIUS, Non gratuitus, sed mercenarius, et pro quo aliquid exigitur, ut pro transvectione naulum et merces a naviculariis, Institorius, Navicularia benedictio, non gratuita, apud Goffridum. Vindocin. l. 2. Epist. 11 :

Nam si pro benedictione, quam omnino gratis dare debuistis, usurpastis professionem, et pro professione ab alodiario B. Petri exigitis subjectionem, profana fuit illa professio, et ideo non tenenda : quoniam subsequens benedictio, quam exhibuistis, Navicularia potius videtur, quam gratis data, quandoquidem pro illa temporalem mercedem cum injuria fidei Christian exigere non erubescitis.
Utitur prterea eadem loquendi formula Opusc. 10. S. Augustinus Serm. 1. de Vita Clericorum suorum :

Navicularium nolui esse Ecclesiam Christi.

Id est, obnoxiam naviculari functioni, quod sequentia suadent. Et ni fallor, Severus in Epistola ad Salvium, in tom. 5. Spicilegii Acheriani pag. 535 :

Siquidem Dionysius fertur ejus possessionis jura servasse, neque hredes illius defecisse, qui dum viveret, rei Navalis in plurimos venenales aculeos intendebat.
Infra :

Multum mecum fuit et domi et in foro, cum me et apud patrem defensore, et apud judicem potrono spius uteretur, aliquando etiam Dionysium comprimebant, quod Porphyrio non deberet viginti jugerum causa Navicularia jurgia commovere.

Vide Nauticatio. NAVIFEX, Faiseur de nefs. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684. Vide Nauficus. NAVIGALE, Idem quod supra, Navaticum. Charta Theodorici III. ann. 668. apud Felibianum Hist. Sandionys. pag. ix :

Tam carrale quam de Navigale nullus quislibet de judicibus nostris, vel de tellonearis nullo tillonio de ipsa carra exigere nec requirire prsumatur.
NAVIGALIS, Navigabilis. Charta ann. 1339. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 545 :

In loco de Blanhaco est flumen publicum, Navigale, videlicet Garona,... in quo nullus portus extitit, per quem gentes per et supra dictum flumen Garon transire seu transvehi cum animalibus vel sine animalibus possint seu valeant.
Vide supra Navalis 2. NAVIGATUM, Idem quod Navaticum, Vectigal ex navium transitu. Dipl. Caroli M. ann. 781. tom. 5. Collect. Histor. Franc. pag. 745 :

Propterea per prsentem prceptionem decernimus, quod perpetualiter mansurum esse jubemus, ut nullo telonio, nec Navigato, nec carrado... nec vos nec juniores aut successores vestri eisdem requirere nec exactare faciatis.
Vide Navigale. NAVIGER, Nauclerus.

Navigeros sive pilotas ac navium magistros, nautas, naucleros

, in Charta ann. 1547. apud Rymer. tom. 15. pag. 161. Navieur, eadem notione, apud Froissart. 2. vol. cap. 37 :

Le comte de Flandres pour le recouvrer (Jehan Lyon) en chevance et tenir son estat, le fit doyen des Navieurs.
Unde Naviage, eorum officium, ibid. cap. 38 :

Jehan Lyon vouloit dire que Guisebert Matthieu avoit achapt l'offices des rivieres et du Naviage.
Vide Nauta. NAVIGERIUM, Iter, via navi emensa, navigatio. Visio Taionis :

Quumque ab eis interrogaretur..... quis ab Occidente properans tam longum peteret Navigerium.

Ubi Isidor. Pacensis ra 680. eamdem visionem referens, habet Navigium. NAVIGIATA, Navis onerata. Charta an. circiter 1330. tom. 2. Hist. Dalphin. pag.

230. col. 2 :

Item levavit idem Johannes Raymundi.... pro qualibet Navigiata salis... continente infra 50. saumatas salis unum larerium ipsius.

1. NAVIGIUM, Classis, apud Barthium in Glossario ex Baldrici Hist. Palst. Epistola de expugnatione urbis CF. per Latinos ann. 1205. apud Mirum tom. 1. pag. 111. col. 2 :

Iterato Navigium nostrum flammis aggreditur, intempest noctis silentio, sexdecim naves suas accensas, velis in altum expansis et inferius colligatis, ad proram flante fortiter austro, nostras mittit in naves.
Liter ann. 1315. apud Rymer. tom. 3. pag. 509 :

Venit Navigium vestrarum gentium de Anglia, cujus Amiratus existebat dominus Bonacorta.

Occurrit rursus in Mandato Edwardi III. ann. 1335. apud eumd. Rymer. tom. 4. pag. 656. Navigium Facere, Navi vehere. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerman. fol. 99. col. 2:

Et facit caropera usque ad silvam Waveram et Navigium usque ad Monasterium.

2. NAVIGIUM, Res nautica, Gall. Marine. Chron. Angl. Th. Otterbourne edit. Hearn. pag. 229 :

Capti sunt hoc anno (1400.) dominus Robertus Logan miles Scoticus, qui pactus fuerat destruxisse Navigium nostrum, et prcipue piscatores regni. Ex eo scilicet inditum, quod ejus consilio tmpulsuque matres Trojan, tdio longi Navigii, classem ibidem incenderint.
Acta S. Felic. tom. 1. Aug. pag. 26. col. 2 :

3. NAVIGIUM, Navigatio, iter navi emensum, Gall. Navigation. Aurel. Victor seu Auctor gent. Rom. :

Igitur cum ante Navigium inaudita opinio per populos divulgaretur, eo quod in Hispaniarum littore gravis in Christianos persequutio grassaretur, etc.
Vide Navigerium. 4. NAVIGIUM, Canalis ad navigandum idoneus. Charta ann. 1281. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 900 :

In communi fuerunt concordia, quod per commune Mutin canale sive Navigium Mutin asecurari debeat per ipsum commune Mutin et securum teneri usque ad foveas de Rufalcano.
Chron. Patav. ad ann. 1189. tom. 4. earumd. Antiq. col. 1123 :

Eo tempore incisum fuit nemus Gadii, et factum fuit Navigium, per quod itur ad Montemsilicem.
Ad ann. 1201. col. 1124 :

Eo tempore facta fuit venire aqua a Montesilice propter Navigium veniendo Paduam.
Charta ann. 1334. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1415 :

Erat Navigium ita periculosum, quod vix poterat navis transire, quin periret vel dampnificaretur. Navigage,
Navigatio, scientia nautica. Hist. Caroli VI. ad. ann. 1388. pag. 71 :

Leur fut permis de faire des moulins, tellement que le Navigage des vaisseaux ne fust point empesch.
Lit. remiss. ann. 1456. in Reg. 191. Chartoph. reg. ch. 234 :

Pour ce que icellui Village suppliant est fort duit et experiment en fait de Navigage, etc. Navire,
eodem intellectu, in Lit. remiss. ann. 1397. ex Reg. 152. ch. 20. Vide infra Navilium 2. NAVIGIUS, ut supra Navigatum. Dipl. Dagob. I. ann. 629. apud Dublet. Hist. S. Dion. pag. 655 :

Neque intra ipsa civitate Parisius, neque ad foras in ipso pago, theloneos, vel Navigios portaticos... exactare potuerit.
NAVILAGIUM, Portorium, ut videtur, dandum pro trajectione. Charta ann. 1480 :

Exceptis tamen et reservatis passagiis ripariarum, in quibus transire cum navi, qu passagia exsolvuntur respectu Navilagii.
Vide Naulum. NAVILE, Navis. Statuta Massil. lib. 6. cap. 45 :

Liceat curi Massili.... facere intrare naves, galeas, ligna et alia Navilia, transeuntia seu navigantia per mare Massili, qu portarent blada, farinam, etc. Le Navile venant ou havre de la ditte ville de Harfleur, etc.

Navile, eodem sensu, nostri dixerunt. Lit. ann. 1398. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 243 : NAVILIO, pro Nablio. Vide Nablissare. 1. NAVILIUM, Classis, ex Ital. Navilio Occurrit non semel in Historia Cortusiorum, ut et in Memoriali Potestatum Regiens. Chronico Parmensi, etc. MS. :

Li Dus out grant Chevalerie, Et mout out nefs en sa Navie.

Navilium, Navis, navigium. Informationes Civitatis Massil. de passagio transmarino in MS. Sangerman. :

Deinde salvo deliberato consilio venire Alexandriam et igne comburere omnia Navilia, qu reperirentur in portu.
Navile, eadem notione, apud Villehard. 17 :

Les messages alors emprunterent 2000. mars d'argent en la ville (de Venise) et si le baillerent le duc pour commencer le Navile. Navie,
in Hist. S. Ludov. Joinvil. edit. reg. pag. 92 :

Aprs ces choses atirerent les freres au roy leur Navie. Navire,

apud Froissart. vol. 1. cap. 10. et Christ. Pisan. in Carolo V. part. 2. cap. 38. 2. NAVILIUM, ut supra Navigium 4. Pactum inter Mutin. et Regiens. ann. 1202. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 385 :

Et quicumque ire voluerit per Navilium Mutin, libere possit et debeat ire sine contradictione Reginorum : et quicumque ire voluerit per Navilium Reginorum, libere possit et debeat ire sine contradictione Mutinensium.

NAVIMACIA, La pugna de la Nave, in Glossar. Lat. Ital. MS. NAVIOLUM, Lege Navilium, ut in textu. Navicula, navigium. Vita S. Franc, tom. 3. Aprilis pag. 393 :

Quia Navilium habere non poterunt nec pontem.... flumen illud absque incommodo transierunt. Quatenus posset ipse cum Monachis suis unam Navipletionem, quod Anglice Scypfilled dicitur, per se habere.
Et infra :

NAVIPLETIO. Charta Edgari Anglor. Regis ann. 964. pro Ecclesia Wigorn. tom. 1. Monast. Anglic. pag. 141 :

Constituant unam Navipletionem, quod Anglice dicitur Scypfylled oththe Scyphorne, in loco quem ob ejus memoriam Oswaldeslay deinceps placuit appellari, ubi querelarum caus-secundum morem patri et legum jura juridice discernantur.
Porro scypfylled, vox est Saxonica, ex scyp, Navis, et fyllan, Implere, vel fyll, Plenitudo. Navipletio, vel ut Hickesius legit ad calcem Dissertationis Epistolaris, Naucupletio, Tributum erat, quod ad navium constructionem exigebatur, Anglis hodie dictum Ship-money, alias Scyp-fylled, vel Scypsocne, ut habet Wanleius pag. 309. Antiqu su Litteratur Septentr. ubi ex laudata Edgari Charta, quamvis eam censura sua notet Hickesius Dissert. Epist. pag. 86. luculentum testimonium ducit ad probandum, inquit, in antiquis temporibus regiam illam exactionem obtinuisse. Eidem Wanleio Charta hc scripta fuisse videtur circa tempora Henrici I. Anglorum Regis. NAVIRE, pro Navare. Papias : Navit, strenue agit.

1. NAVIS, Pars dis sacr in qua plebs consistit. Ordericus Vitalis lib. 11 :

Navem quoque Basilic... auxit.

Et lib. 12 :

Ingens Basilic Navis qu nuper edita fuerat, corruit.

Leo Ostiensis lib. 3. cap. 27 :

Fenestras omnes et Navis et Tituli plumbo ac vitro compactis.... inclusit.

Adde cap. 32. etc. Sugerius lib. de Administr. sua cap. 29 :

Media Ecclesi testudo, quam dicunt Navim.

Chronicon Moriniacense lib. 2 :

Exterius etiam tabernaculum, quod Ecclesi Navis a populo vocatur, consummationis perfectionem acceperat.
Consuetudines Floriacensis Monasterii : Willelm. Abbas in Chron. Andernensi :

Atque in Navi ad stationem sedes antea Conventui prparant. Eum pro vit merito in Navi Ecclesi.... tumulari prcepit.
Bernald. Baldus ad Vitruvium scribit, quod Itali dicunt naves, seu navatas templorum, a Grca emanasse. Salmasius vero ad Solinum, hanc partem templi ita dictam putat, quod camera ejus veluti navium carina sit : ex Sallustio, ubi de mapalium Africanorum cameris :

Oblonga incurvis lateribus tecta, quasi Navium carin sunt.

Certe navim in dibus sacris, pro camera usurpasse videtur Anastasius in Leone III. PP. pag. 121 :

Sarta vero tecta Basilic B. Petri Apostoli, id est, Navem majorem, sed et aliam Navem super altare cum quadriporticu, simul et fontem, etc.
Ibid. pag. 128 :

Simulque et in Nave, qu est super altare, sarta tecta omnia noviter restauravit.
Et in Benedicto III. pag. 206 :

Sed et ipsius prcipu sarta tecta Ecclesi B. Petri Apostoli nutritoris sui, id est, Navem majorem, et aliam Navem qu super corpus ejus est... luciflue renovavit.
Ex quibus confici videtur longiori dium sacrarum parti, Navis nomenclaturam postmodum inditam, tum quod in ea major sit concameratio, tum etiam quod ex sua longitudine navis carinam referat. Non desunt tamen qui ex Grca vocis etymon hauriunt, quo nomine apud recentiores Grcos ea pars templi donatur, seu quod pars amplior sit , dis sacr : seu vox ipsa hac notione a , navis ortum habeat. Vide Glossar. med. Grcit. voce col. 985. 2. NAVIS. Testamentum Philip. Episc. Bellovacensis ann. 1217 :

Do, lego Ecclesi B. Petri Belvacensis.... calicem unum aureum, et navem argenteam, et Missale, etc. Turibulum cum Navi et ture.

Ubi Navis, forte sumitur pro Navicula, in qua thus asservatur, de quo vase supra agimus. Nam et Navis, dicitur in Concilio Mertonensi ann. 1300. cap. 4 : Leges Palatin Jacobi II. Regis Majoric. in Actis SS. Junii tom. 3. pag. lxxii :

Duo thuribula cum suis Navibus ad tenendum thus deputatis.

Adde Prceptum Philipp. Pulcri ann. 1311. tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 481. Potest prterea sumi pro eo quod in aulis Principum Nef vocant, abaci scilicet argentei specie, in navis formam confecti, in quo vasa ad potum reponuntur in ipsa interdum mensa. Charta ann. 1338. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 363 :

Navem magnam pro mensa Domin Dalphin de vitro, unam duodenam saleriarum vitri, etc.
:

Tressaut la table, s'est Garin saillis, Que la Nef d'or lui vost des poins tolir, Li vins espant sor le pelion gris.
Alibi :

Devant Gerin tint Mauvoisin la Nef, Toute fu plene de vin et de clar.

Chronicon MS. Bertrandi Guesclini :

Hanaps, couppes et Nez de fin or reluisant.

Inventar. ann. 1389. tom. 3. Cod. Ital. diplom. col. 366 :

Navis una deaurata cum rotis quatuor et fochis et banneriis et aliis operagiis.
Codicil. Oliver. de Clicio ann. 1406. tom. 2. Probat. Hist. Brit. col. 782 :

Item ordinavit quod Navis sua, nuncupata Riquerou, reddatur nobili viro Oliverio de Castello filiolo suo.
Lit. remiss. ann. 1393. in Reg. 145. Chartoph. reg. ch. 428. bis :

Rogier Percepot, sommellier de nos napes,.... en venant querre la Nef et les tranchouirs d'argent, que l'en met table devant nous, etc.
Navis Auri. Glaber Rodulphus lib. 3. cap. 2. extremo :

At Henricus (Imp.) cernens amici (Roberti Regis Fr.) liberalitatem, suscepit ex illis tantum librum Evangelii,... uxor vero illius pares auri tantum Naves accepit, ctera autem egrediens in gratia dimisit. Sequenti igitur die iterum Rex Robertus cum Episcopis ad Imperatoris tentoria transiens, qui eum satis sublime suscipiens, expletoque simul prandio, centum libras ei ex auro puro obtulit ; Rex quoque pares tantum Naves

auri ex illo sumpsit ; firmatoque uterque pacto amiciti, rediere ad propria.

3. NAVIS. Apicius lib. 6. cap. 9 :

Pullum aperies a Navi, et in quadrato ornas, etc.

Ubi Gabriel Humelbergius : hoc est a parte posteriore ventris, qui ut navis cavus, et figur ejus non dissimilis est. 4. NAVIS, Jus piscandi cum nave. Charta ann. 1138. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 486 :

Vendimus... tibi R. Trencavello... totam leddam, totamque Navem, qu habemus de temetipso Trencavello in stagno et in salinis.
Alia Barthol. episc. Laudun. ann. 1142. tom. 2. Monum. sacr. antiq. pag. 23 :

Qui et ipse pro sua suorumque salute pratum et piscationem duarum Navium in Ausona concessit supradict Ecclesi.

5. NAVIS de Portu, Qua portantur seu transvehuntur homines, equi et currus, vulgo Bac. Charta Joan. abb. S. Germ. Prat. in Chartul. Guill. itidem abb. fol. 144. r. col. 1 :

Prdicti homines bona fide promiserunt, quod si Navis de portu perdita fuerit, vel aliquo casu in detrimentum venerit, quantum ad eorum partem pertinet, ex integro restituere, vel si necesse fuerit, novam de suo facere tenebuntur. Navisole,
Navis onerari species, in Guill. Tyrii contin. Hist. apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 731 :

Si fist le soudan venir d'Alixandre xxij. galies et une Navisole, qui portoit la viande et estouvoirs des galies. Navisone,
paulo ante col. 728. NAVISSA, Instrumentum piscatorium. Charta Bon princ. Sabaud. ann. 1424. inter Stat. Perus. pag. 31 :

Eis licitum sit die noctuque, ac libere et impune piscari et facere ad rette, Navissam, trubiam, etc.
Vide infra Naza. NAVITIES. Vide Navicies. NAVITIO. Vide Navicio. NAVITOR, Nauta, navigator. Vita S. Columb Abb. tom. 2. Junii pag. 203 :

In hac quoque die aliqui de Scotia adventantes naut, hc eadem vobis de illis indicabunt Regibus. Quod venerabilis viri vaticinium eodem die de Hibernia Navitores, ad locum qui dicitur Muirbole paradisi pervenientes, suprascriptis ejus binis Comitibus, sed eadem navi cum Sancto navigantibus, de iisdem interfectis Regibus expletum retulerunt.
NAVIUM. Annales Francor. Fuldenses ann. 888 :

A Rege est clementer susceptus, nihilque ei antequsti Regni abstrahitur : excipiuntur curtes, Navium et sagum.

Editio Freheri habet, curtes Navium, absque virgula. Vide Pertz. Script. tom. 1. pag. 406. not. 9. NAULA. Vide supra Jus Naul in Jus. NAULAGIUM, Naulum, transvectio, Gall. Passage. Lit. Alfonsi comit. Pictav. ann. 1269. in Reg. 11. Chartoph. reg. fol. 146. r. :

Debet etiam dominus comes eidem (Imberto) providere de Naulagio sive loco in navi, pro se et dictis militibus suis.
NAULEIARE, Navem locare naulo convento. Statuta Massil. lib. 4. cap. 25 :

Qui navem in Massilia peregrinis Nauleiabunt, etc.

NAULIGARE, Naulisare, Navem ad vecturam conducere, unde Naulisatio, ipsum naulum. Contract. Navigii inter reg. Franc. et Massil. ann. 1268. in Reg. sign. Noster Cam. Comput. Paris. fol. 287. r. :

Item si voluerint Nauligare naves ad plateas, secundum quod consuetum est fieri in Massilia, etc.
Form. MSS. ex Cod. reg. 7657. fol. 17. r. :

Gaspar mercator... constituit.... Petrum prsentem... ad ducendum... ipsum lignum,... ipsumque lignum Naulisandum quibuscumque personis voluerit, et in illis naulis seu pretiis modo et forma, quibus eidem Petro patrono melius videbitur expedire,..... et etiam de quibuscumque Naulisationibus per eum fiendis, promittendis et firmandis instrumenta qucumque faciendum.
Vide Nauleiare. NAULIGIARE, De naulo convenire. Litter Potestatis Pisanorum Vicario Massil. ann. 1340 :

Quidam.... Pisanorum.... Nauligiaverunt cum.... patronis unius gale.... ensis in portu Massili.
Naulizare, Eadem notione. Charta Massil. ann. 1357 :

Quidam cum esset super quodam laudo, quem ibi Naulizavit et cepit, cujus erat Dominus, et patronus, etc.
Chron. Tarvisinum, tom. 19. Muratorii, col. 801 :

Illius crudelitatem aufugientes ad marinam venerunt, et Naulizatis navibus atque galeis a Januensibus, etc.

Naulizare, Navi imponere accepto naulo, apud Murator. tom. 12. col. 396. in Notis :

Patronus Venetus non possit Naulizare aliquam mercantiam forensem supra valorem yperperorum cm. a Monovasia versus Nigropontem.

NAULUM. Gregorius M. lib. 12. Epist. 16 :

Propterea misimus lanas 15. rachanas 30. lectos 15. pretium quoque de emendis culcitris vel Naula dedimus.
Naulum ad transvectionem ? Gloss. Gr. Lat. : , navis vectura, Naulum. Naulum, Portorium pro trajectione, Nolis, in ordinatione Gallica maritima. Venditio partis civitatis Massil. a Benedicto Ep. facta Carolo Andegav. Comiti Provinci ann. 1257. ex Schedis Prsidis de Mazaugues :

Episcopus possit... ad sui voluntatem recipere Naulum sive passagium, et reditum dictarum navium, etiam specialiter pedagium.
Naulum, Quvis exactio de novo imposita. Concilium Andegavense ann. 1365. cap. 28 :

Novas exactiones, servitutes, Naulum intelligimus in hoc casu, quorum impositio sive exactio memoriam hominum non excedit.
Supra :

Qui prmissa de novo imposuerit personis Ecclesiasticis, vel hominibus Ecclesi sine consensu illorum ad quos spectat, vel prmissa exegerit, etiamsi Naulum sit de novo impositum nomine suo vel alieno, excommunicationis sententiam incurrat ipso facto. Naulum sive jus passagii,

in Charta Petri Episcopi Pataviensis ann. 1277. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 390. Vide Navicularius 2. NAVO, vox Italica, Gall. Naveau vel Navet. Laudes Papi apud Murator. tom. 11. col. 42 :

Olera cujuscumque generis, rap suo tempore, et napi, quos Navones appellant.

NAUPEGIARIUS, ut Naupegus, apud Sponium Miscell. Erud. Antiq. pag. 67. et Reines. Inscr. pag. 602. Vide Naupicus. NAUPEGO, Navis inunctio, Papi, , navium adificatio. NAUPICUS, Navis factor, Papi, ex Gr. , faber navalis, in Gloss. Gr. Lat. NAUPREDA, Piscis genus, idem, ut videtur, quod Lampreta, Gall. Lamproie.

Piscis qui vulgo Naupreda dicitur

, in Vita S. Hermelandi Abb. Antrens. sc. 3. Benedict. part. 1. pag. 393. Vide Lampedra et Laupreda. NAURATUS. Chart Regales ac Parensales, cap. 13. apud Bignonium :

Taliter ei fuit professus, quod ipsam rem superius denominatam per suum neglectum et per suum facinus fuit perdita vel Naurata.
At in Cod. MS. Naufragata legi monet Baluzius. Utcunque sit, ab hisce vocabulis nata videtur vox Francica Navr, pro lsus, vulneratus. Statuta MSS. Galterii

Domini Commerciaci ann. 1263 :

Item si aulcun bourgeois de cette ville brise le march de cette ville, s'y payera c. sols, au mayeur xii. den. aux eschevins xii. den. au Navray xx. sols, et au batu x. sols.
Vetus Charta Anglo-Gallica in libro Justice of peace fol. 116. v. :

Et illonques en ledit assaut fist et lui bata, Naufra, et malement treta, et ouesque un esp lui ferist sur le test et sur le bras, etc. Nafrat,
apud Raimund. Montaner. in Chron. Catalanico Reg. Arag. cap. 191. et in Chron. Petri IV. Reg. Arag. lib. 3. cap. 16. 21. quasi naufragat. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Nafra, Provinc. lsio, plaga, vulnus. Nafrar, ldere, vulnerare. Nostris Navreure, eadem notione. Charta Phil. VI. reg. Franc. ann. 1348. ex Chartul. 23. Corb. :

Le procureur desdits religieux les a accus ou denonci d'une bature et Navreure, que fist Huet Crau et ses complices aux dessusdits prisonniers.

Occurrit in Charta ann. 1445. ex Chartul. Latiniac. fol. 42. Consule Menag. Diction. Gall. v. Navrer. NAUREGUS. Vide supra in Navaretius. NAUSA, Locus pascuus, sed uliginosus et aquis irriguus, idem quod Noa 1. Charta ann. 1195. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 141 :

Radulfus Ebroicarum... dedit S. Taurino.... omnem piscationem et Nausas ejusdem aqu.

Lit. admort. pro eccl. Tolos. ann. 1454. in Reg. 187. Chartoph. reg. ch. 111 :

Item plus quatuor macellatas prati,... confrontatas ab una parte cum honore Bernardi Bissa de castaneto et cum Nausa publica prdict rippari.

Vide supra Nauda. NAUSARE, pro Nauseare, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Gigar (leg. Gitar) Nausare, vomere. Gitadura, Prov. nausea, vomitus. NAUSIA. Papias : Helvus, rufus, pallidus vel Nausia. Puto legendum Nausea vel Nauseator, ut Helveus pro Helvus. NAUSIFICUS, Nauseam provocans. Willelmus Brito lib. 10. Philippidos :

Illum Nausifico crucians pedoris odore.

NAUSITARE, Clamor palumbis. Carmen de Philom. ad calcem Cod. reg. 6816 :

Nausitat arborea clamans de fronde palumbes.

NAUSIUM, pro Nausea. Nausii fastidium, in Miraculis S. Udalrici, tom. 5. pag. 130. et sc. 5. Benedict. pag. 470. NAUSUM, Species navigii Gallici. Ausonius Ep. 22 :

Nauso aliave quavis navi.

Rursum utitur infra. Bulla Frederici Imp. ann. 1157. inter Instrum. tom. 4. Gall.

Christ. col. 17 :

Concessimus... omnia jura regalia in....... comitatibus, foris, duellis, mercatis, monetis, Nausis, teleonis, pedagiis, castellis.

An Nausis hic indicantur portoria pro trajectione ? Mallem Naulis hoc ipso significatu. Vide Naulum. NAUTA, Genus magistratus in portubus navigationi et commercio prpositi. Vetus Inscriptio relata in Commentariis literariis Trevoltianis April. 1717. pag. 627 :

Tib. Csare Aug. Jovi Optum. Maxsumo Ram

. (f. aram.) Naut Parisiaci publice posierunt. Hic non esse intelligendos nautas vectores ibidem probatur pag. 639. ex eo maxime, quod Eques Romanus Nauta Araricus dicatur in alio veteri monumento ibidem pag. 640. memorato. NAUTATICUM, Vectigal ex nautis seu navium transitu persolvendum, idem quod Navaticum. Occurrit in Charta Caroli C. tom. 2. Annal. Bened. pag. 746. col. 2. Alia Rodulfi reg. ann. 927. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 572 :

Nec teloneum, aut inferendas, aut rotaticum, vel ripaticum, sive portaticum, seu etiam exclusaticum, vel Nautaticum, etc. Nauticum
ex eadem Ch. in Retiaticum. Vide Nauticatio. NAUTELLA, Navicula, seu navicella, Gallis. Nacelle. Eradius Presbyter de Lection. Evangel. cap. 2 : NAUTEO, , Odor corii, in Gloss. Lat. Grc. Sangerman. legendum Nautea, qu Nonio dicitur . Vox est Plauti. NAUTICATIO. Anastasius in S. Vitaliano :

Nautellam quippe istam, Fratres, Ecclesiam cogitate, turbulentum mare, hoc sculum. Aqua de coriis, vel, quod est verius, aqua de sentina, dicta a nautis Et talem afflictionem posuit in populo, seu habitatoribus..... per diagrapha, seu capita, atque Nauticationes per annos plurimos, quales a sculo nunquam fuerant.

Codd. alii habent Nauticationem. Tributum forte cujusmodi imponitur nautis, vel mercatoribus in mari negotiantibus, vel potius navicularia prstatio, seu quodvis tributum. Vide Navicularius 2. NAUTICI, Naut. Chronicon Casin. lib. 3. cap. 60. (al. 61.) :

Constituit ut omni tempore navis nostra cum nauclero et Nauticis suis libera maneat ab omni conditione et debito pensionis.

NAUTILENI. Naut, Nautileni galearum, in Pactis initis inter Michaelem Palologum et Genuenses ann. 1261. Aristophani. NAUTOLOGI, Qui naulum a vectoribus exigunt : , apud Clementem

lib. 1. Constit. Apost. cap. 57. ubi Latina Editio vetus, seu ejusdem Pontificis Epistola ad Jacobum 14. 15 :

Proret officium Episcopus impleat, Presbyteri nautarum, Diaconi dispensatorum locum teneant : hi qui catechizant, Nautologis conferantur.

Eadem habentur in Epist. 1. qu Anacleto tribuitur. Hesychius : , Vide Notas Cotelerii ad Constit. Apostol. pag. 182. . NAUTONERIUS, a Gallico Nautonnier, Nauta, in veteri Catalogo MS. Sodalium Confraternitatis B. Mari Deaurat Tolosan. NAUTONIUM. Vetus Charta apud Guichenonum in Hist. Bressensi pag. 228 :

Concessit teloneum infra regni sui spatia, jussit ut nullus sit exactor non in civitatibus, non in vicis sive in portis, sed nec ex Nantonio navium.
Ita habetur, sed puto legendum Nautonio, ut tributum fuerit a nautis pendi solitum, Navaticum. NAUTOR, Nauta.

Sicut Nautor desiderat venire ad proprium portum, ita scriptor ad ultimum desiderat venire versum

, in veteri Monito ad Lectorem ad calcem Collectionis Canonum e MS. DD. Chauvelin Custodis Sigillorum Regiorum. Passio S. Floscel. tom. 5. Sept. pag. 478. col. 2 :

Commoniti in somnis Nautores Christiani,... euntes furati sunt corpusculum ejus ; quod optimo sindone vestitum navi immittentes, etc.
NAUTUM, pro Nantum, Pignus. Vide Namium. NAVUM, pro Nactum. Vide in hac voce. NAUZILARE, pro Naulizare, Navem conducere. Vide in Nauligiare. Lit. Alfonsi comit. Pictav. ann. 1269. ex Reg. 11. Chartoph. reg. fol. 42. r :

De quadam navi pro ipsa conducenda seu Nauzilanda, etc.

Vide supra Nauligare. NAXA, pro Nassa, Piscaria, gurges. Charta ann. 1197. ex Chartul. prior. Lehun. ch. 20 :

Prior vero et monachi habent coram suis molendinis la Repentie et supra bordelum versus Brie suas naxas.

Charta 34. ibid. habet Nassas. Vide supra in hac voce. NAXO, Nasus, vultus. Auctor. Patav. anonym. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 317 :

At illo finito tempore, infulas et galeros, Forojuliano more, incipiebant portare, aut capucia cum rostris, ante Naxonem plus in altitudinem, quam ad depressionem tendentibus.
NAYSSIUM.

Quod in dicto terraylio non fiant latrine neque Nayssium.

(Chevalier, Cart. Fratr. Prdic. Gratianop. p. 36, an. 1323.) NAYVITAS. Vide Nativus. NAZA, Nassa, instrumentum piscatorium. Charta ann. 1157. ex Chartul. Miciac. :

Piscationem per totam aquam,... quolibet modo piscationis in eadem aqua, quo placuerit eis loco, duarum Nazarum, vel unius furetii continuam piscationem, et naviculam propriam ad eadem ingenia levanda.

NAZARENI, dicti primum qui Christi sequebantur doctrinam, postmodum vero a Christo deducto nomine auctoritate Synodi sub D. Luca Antiochi habit Christiani dicti sunt Fideles universi. Hc Villelmus Tyrius lib. 4. cap. 9. NAZAREUS. Hebris nezer, lev en dignit :

Solum id conaminis in hoc Nazareo.

(Du Mril, Pos. Lat. med. t. p. 74.) NCUNQULT. Charta Henr. IV. Imp. ann. 1065. ex Tabul. S. Maximini Trevir. :

Si quis ex familia interfectus fuerit, pretium illius id est, Ncunqult, totum Abbatis erit.
Niungilt. NEANISCOLOGUS, Qui juvenilia loquitur, ex Grc. . Vetus Interpres Juvenalis Sat. 8. v. 190 :

Planipedes audit Fabios, Nobiles Neaniscologos.

Quidam legunt Neanicologos. Vide Salmasium de Pallio pag. 335. NEBBIA, vox Italica, Gall. Brouillard, Nebula. Miracula S. Zit, tom. 3. Aprilis pag. 515 :

Nec videbat nisi ut in umbra et in Nebbia.

NEBLA. Vide mox Nebula 2. NEBRIA. Cf. Nebris ; sudarium ex corio cervino quocum mundantur equi. Dief. NEBRIDA, Vestis sacerdotalis, in Gloss. ad Doctrin. Alex. de Villa-Dei. 1. NEBULA. Fragm. Petronii :

Palam prostare nudam in Nebula linea.

Ita enim legendum, pro lan. Vestis tenuis ac subtilis, dicta quod transpareat sub illa corpus, ut clum sub nebula. Hesychius : , , . Fulgentius, lib. 1. Mythol. :

Astiterant itaque Syrmate Nebuloso lucid tern viragines, etc.

Suidas vocat , . Hesychio et alii, . LXX. Interpretes apud Isaiam cap. 3. Linteamina verterunt. Vide ibi Hieronymum. Ita Co vestes, apud Horatium lib. 1. Sat. 2. aranearum modo text. Plinius lib. 6. cap. 17. bombycinas factas ait, ut in publico matrona

transluceat. Ammianus lib. 14 :

Sudant sub ponderibus lacernarum, quas collis insertas singulis ipsis adnectunt, nimia subteminum tenuitate perflabiles.
S. Hieronym. adversus Helvidium cap. 6 :

Ingrediuntur expolit libidinum victim, et tenuitate vestium nud impudicis oculis ingeruntur.
Idem Epistola ad Ltam :

Talia vestimenta paret, quibus pellat frigus, non quibus vestita corpora nudentur.

2. NEBULA. Gloss Biblic MSS. : Tipsanas, panes qui dicuntur Nebul. Gloss. Lat. Gall. : Nebula, Ouble, mente. Gloss MSS. ad Alexandrum Iatrosoph. : Fabrici buccell, qu fiunt super ferrum, ut Nebul. Ebrardus in Grcismo :

Aeris est nubes, Nebul de flumine surgunt, Ac panis Nebula tibi subtilissimus extat.

Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 521 : Nebula, nubicula, Neule ou Nuble, Gallice. Nieule et Niule, in Stat. pro talemel. ann. 1300. inter. Consuet. Genovef. MSS. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Neula, Prov. Nebula ex flore farin et aqua, colerida. Bernardus Mon. in Consuet. Cluniac. MSS. cap. 77. et ex eo Udalricus lib. 1. cap. 49 :

Vel ea qu in ferramento caracterato de conspersione farin tenuissime fiunt, et ab hominibus Roman lingu, Nebul, a nostratibus appellantur oblat.
Idem Bernardus cap. 8 :

Et omni die in qua sumus omnes in capis ad Missam, per consuetudinem facit fieri Nebulas ad cnam Fratrum.
Editus part. 1. cap. 7. prfert Neblas. Liter ann. 1217 :

Unam pitansiam l. solidorum in vino piscibus et Nebulis in die Translationis S. Benedicti.

Vetera Statuta Canonicorum S. Quintini :

Ad postmeridiem debet Nebulas, et oblatas, et moretum, et vinum, Prp. debet ligna et sal.
Infra :

Debet habere unusquisque privatus 10. Nebulas et 5. oblatas.

Tabularium Brivatense Ch. 110 :

Et habet concessum, et ubladas et Nebulas, et pigmentum.

Ordinarius MS. Eccles. Rotomagensis : Et alibi, ubi de festo Pentecostes :

Tunc Nebul cum vino distribuantur.

Et dum incipitur, Veni Creator, projicientur per familiares Thesaurarii existentes in deambulatoriis inferioribus Turris, ante Crucifixum scilicet inferius et quam poterunt infra chorum, folia quercuum, Nebulas, et stupas ardentes in magna quantitate. Et a Gloria in excelsis, emittent volare versus chorum aves parvas et mediocres cum Nebulis ligatas ad tibiam in competenti numero, et continuabunt prmissa usque ad Officium Miss, nec cessabunt, nisi dum dicetur Evangelium. Et hc omnia fient expensis Thesaurarii et Capituli, quis partibus.
Ordinarium Eccl. Lexoviensis sc. xiii. exaratum in die Pentecostes :

Ad processionem Miss stupp inflammantur, quas custodes inveniunt : ad Kyrie Miss pulsator flores et Neullas (f. Nebulas) projicit.

Qui quidem ritus ad exprimendum sacr solemnitatis mysterium in aliquot apud nos Ecclesiis etiamnum obtinet. Adde Leges Palatinas Jacobi II. Regis Majoric. tom. 3. SS. Junii pag. xiv. Statuta Eccl. Barchinon. ann. 1332. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 613. Vide Joan. Bruyerinum lib. 6. de Re cibaria cap. 9. pag. 420. et infra in voce Oblata. Nebulas non esse cum Oblatis confundendas, prter locum e Statut. S. Quintini laudatum, suadent Antiqui ritus Ecclesi Bisuntin, quos refert Martinius Tract. de Antiq. Eccles. Disciplina in Divinis Officiis celebrandis pag. 311. ubi de Cna Domini :

Interim dum cantatur hymnus, deferantur panes azymi et Nebul et Oblat, et benedicantur ab Episcopo vel Decano hoc modo :
Benedic Domine hanc creaturam panis, etc. Sic in Consuetudinibus MSS. Monasterii Solemniac. iterum atque iterum legitur :

Ad Cnam Nebulas et Oblatas et tria ova.

Quibus in locis frustra Nebulis adderentur Oblat, si nullo modo discreparent. 3. NEBULA, Macula in oculo. Miracula e Henrici Baucen. tom. 2. Junii pag. 384 :

Habebat Nebulam in oculo sinistro, de quo nihil omnino videbat. Elatissimis et clarissimis lucernis vestibula Nebulant,

NEBULARE, Obscurare, quasi nebula tegere, obumbrare. Tertull. Apolog. cap. 35 : scilicet fuligine, quam edunt lucern vel clarissim. Victor. Utic. lib. 3. de Persecut. Vandalica :

Semper cupiunt splendorem et genus Romani nominis Nebulare.

NEBULARI, Nebulonem esse vel fieri. Gloss. Lat. Grc. : Nebulor, . NEBULARIUS, Pistor qui Nebulas conficit. Nebularius, consuetudinarium cibum et iii. ob. homini suo in die, in Libro nigro Scaccarii pag. 344. Cum eo in capite de pistoribus agitur, patet Nebularium hic dici pistorem Nebularum ; seu panum eorum, de quibus in Nebula 2. non textorem vestium illarum transparentium,

quas etiam Nebulas vocabant, ut dictum est in Nebula 1. Nostris alias Nieullier. Charta Phil. V. ann. 1320. in Reg. 60. Chartoph. reg. ch. 3:

Cum Nebularii vill Parisiensis a longe retroactis temporibus confratriam inter se tenere et habere in honore gloriosi Dei archangeli S. Michaelis consueverint, etc.
Arest. ann. 1402. 19. April. in vol. 9. arestor. parlam. Paris. :

Pour le Nieullier de laditte eglise (du Pui) une pierre de cire.

Ubi in alio Aresto legitur Nebularius. Sed is forte intelligitur, qui nebulas subministrabat. NEBULGEA, Rocho le Baillif, in Dictionario Spagyr. :

Est Sal ex humiditate nebul, spius in pratis cadentis, vi solis induratum.

NEBULLA, Panis levior in ferro coctus, de quo in Nebula 2. Usus MSS. Cultur Cenoman. :

Ad cnam habeant Nebullas dobletas, et ad collationem charitatem de bono vino.

Ubi forte legendum Nebulas et oblatas, pro Nebullas dobletas. NEBULONITAS, Nebulonis malitia, fraus, dolus. Guibertus lib. 1. de Pigner. Sanct. cap. 2. 5 :

Quarum tanta Nebulonitate concutimur, etc.

NEBULOSITAS, Nebula, obscuritas. Arnobius lib. 7 :

Non si mille tu pondera masculi thuris incendas, clumque hoc totum redundantium vaporum Nebulositate claudatur, etc.

Angelomus Prfat. in Genesim apud Pezium tom. 1. Anecd. part. 1. col. 48 :

Quoniam spiritualem intelligentiam, qu in nonnullis magnam obtinet Nebulositatem, etc.

NEBULOSUS. Vide in Nebula 1. NEBULUS, Lumbus, imbrex porci, nostris Nuble, idem quod infra Numbile. Charta ann. 1367. in Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 137 :

Percipere consuevit in dicto macello linguas omnium animalium bovinarum, qu ibi occiduntur, et Nebulos, sive Nubles, omnium porcorum et porcarum, qu etiam in dicto macello occiduntur pro vendendo.... Leydam linguarum et Nebulorum.

Vide Nunblicus. NECA, f. pro Veta, Ornatus vestis, de quo infra. Statuta Arelat. art. 53. e MS. D. Brunet :

Sartores accipiant pro corduris vestium sine fresso et Neca factarum infra scripta, scilicet pro capa cum pellibus iii. sol.

NECARE, Negare, Submergere, ut Italis, Annegare. Lex Burgund. tit. 34. 1 :

Si qua mulier maritum suum, cui legitime juncta est, dimiserit, Necetur in luto.
Lactantius de mortib. Persecutor. n. 38 :

Si qua detractaverat, in aqua Necabatur, tanquam majestatis crimen esset.

Adde n. 32. Gregorius Tur. lib. 3. Hist. cap. 52. de feminis maleficis :

Alias Enecat, alias incendio tradit.

Gesta Regum Francor. cap. 11 :

Uxoremque ejus ligato saxo ad collum, in aqua Necare prcepit.

Alii Codd. habent Negare. Agobardus lib. de Grandine :

Propter quam causam multos comprehensos audivimus, et vidimus, et aliquos occisos, plerosque autem affixos tabulis in flumen projectos et Necatos.

Hinc emendandam puto Inquisitionem ann. 1276. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 25. edit. Genev. et pag. 28. edit. Paris. ubi :

Quidam juvenis de Fuissino mortuus fuit, scilicet Nectitus in Rhodanum casu fortuito.
Legerem Necatus. Chronicon breve Andegavense ann. 1126 :

Filius Regis Anglorum in mari Necatur.

Adde Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1276. apud Murator. tom. 8. col. 1139. etc. Negare. Lex Alemann. tit. 73. cap. 3 :

Si aliquis aliquam clausuram in aqua fecerit, et ipsa aqua inflaverit, et ibi alicujus pecus Negaverit, etc.
Ita Editio Heroldi et veteres Codd. alii Necaverit habent. Lupus Protospata ann. 940 :

Et Negavit eum Pao in mari.

Id est, submersit. Chronicon Novaliciense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 744 :

Diabolus autem antiquus homicida perdidit hunc Negando ; suffocavit enim eum in gurgitem aqu.

Harumce vocum origo Hneigen, Celtis, Submittere, ut observat Schilterus in Glossario Teutonico. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Negar, Prov. Mergere, submergere. Necatio, Submersio. Chronicon Astense apud Murator. tom. 1. col. 280 :

Et alia infinita mala, qu fecit ipsum flumen Padi ..... tam in Necationibus hominum et bestiarum, quam aliter, esset longum scribere.
NECARONI, Iidem qui Hunni. Vita S. Vedast. tom. 1. Febr. pag. 793. col. 1 :

Qu olim ab Attila Necaronorum rege diruta, etc. Hunnorum regi Attil,

in altera ejusd. Sancti vita ibid. pag. 797. col. 2. NECCAR, Allium, , in Gloss. Gr. Lat. NECCHIE, Mendosa vox. Vide Naca. NECESSARE, Cogere. Nisi quod natura Necessat, Fortunato lib. 2. Mirac. S. Martini. Id quod domui Necessatur, apud Marin. in Diplom. Papyr. ann. c. 444. num. 73. lin. 32. 1. NECESSARIA, Necessarium, Latrina, secessus. Descriptio Regionum Urbis Rom edita a Mabillonio pag. 514 : Infra :

Postern 3. Necessari 4. fenestr majores forinsecus 107. minores 66. Propugnacula cum porta Prnestina 302. Necess. 1. fenestr major. forins. 80. etc.
Adde pag. 516. Lanfranc. in Decr. pro Ord. S. Bened. cap. 4 :

Unus eorum in dormitorio debet circumire lectos omnium, et omnia sedilia in Necessariis sollicite considerans, ne forte aliquis Frater dormiens ibi remanserit.
Liber Ordin. S. Victoris Parisiensis MS. cap. 22. de Novitio :

Debet autem ipse Magister diligenter instruxisse eum qualiter se discalceare debeat, vel cooperire, et Necessaria non nisi cooperto capite intrare.
Adde cap. 37. Hincmarus Opusc. 24 :

In mansione in qua degit, caminatum habet et Necessarium.

Passim Scriptores, Bertholdus Constantiensis ann. 1076. Udalricus lib. 2. Consuetud. Clun. cap. 5. 35. lib. 3. cap. 6. 89. Usus antiqui Ord. Cisterc. cap. 55. 72. 74. 77. 83. 108. Hugo Flaviniacensis in Chron. Vird. pag. 263. Regula Magistri cap. 30. etc. Loca Necessaria, apud Gregor. Tur. lib. 1. de Mirac. S. Martini cap. 37. Locus Necessariorum, in Chronico Afflegemensi cap. 15. Domus necessaria, in Statutis Ordinis de Sempringham pag. 732. et Ord. Prmonst. dist. 1. cap. 14. Chron. Laurishamense ann. 948 :

Dormitorium renovavit, dificium Necessariorum prominens aptavit, etc.

Sic , Grci usurpant pro latrinis : enim sine adjectione interdum pro necessitate redditur. Gloss Grco-Lat. : , . Apud Artemido. lib. 1. Onirocr. cap. 2 :

. Desidere exonerand alvi gratia : ad Necessitatem corporis sui sedere

, in Lege Longob. lib. 1. tit. 16. 5. Liutpr. 152. (6, 72.) Ad Necessitatem natur secedere, apud Lamb. Schafn. ann. 1076. Ad officia naturalia secedere, apud Aurel. Victorem in Caracalla. Etiamnum dicimus, Faire ses ncessitez.

Palladius in Hist. Lausiaca cap. 28 :

, .
Ado Viennensis in Chron. de Ario :

Divertens post forum Constantini ad causam necessariam, viscera ejus repente simul cum vita effusa sunt. Et cum Necessitate ad publica purgatoria pervenisset, etc.
Computum Stephani de la Fontaine, Argentarii Regii incip. 1. Jul. 1351 :

Gillebertus Episc. Londinensis in Cantica Canticor. cap. 2. n. 7. de eodem Ario :

Pour les couvertures de cinq chaires, etc. et pour cinq Ncessaires enveloppes de cuir, et couvertes de drap par dessus.

In prcedenti Computo, selles Necessaires appellantur. Vide Calciarium. Sed et Necessaria vocant Statuta Mediolanensia part. 2. cap. 268. ipsa hominum excrementa :

De Necessariis in state non spatiandis,

id est, deportandis. Vide Gloss. med. Grcit. in voce , col. 1759. et , col. 66. Ipsa ventris exoneratio. Liber de Mirab. Rom ex Cod. Reg. 4188 :

Per plurimas enim noctes viderat illum regem ad pedem cujusdam arboris pro Necessario venire.
Infra :

Ivit contra cum, qui jam peregerat Necessarium.

Necessitas, Eadem notione, unde nostris Faire ses necessitez. Lit. remiss. ann. 1354. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 695 :

Quadam Necessitate dictum Johannem cogente pro grossa materia et urina faciendis, in quodam parvo nemore prope dictum iter ivit,... in quo Necessitatem suam prdictam fecit.
2. NECESSARIA, Ut necessaria, besoins :

Magister puerorum capelle regis Parisius, pro eorum Necessariis, in duabus partibus.

(Mus. Brit. Addit. Charters, n. 13941, an. 1296). NECESSARIUS, pro Magis necessarium, dixit Alcuin. Epist. 1. NECESSITARE, Cogere, Gall. Necessiter, Ital. Necessitare. Verbum a Scholasticis non semel usurpatum, quod occurrit in Miraculis B. Colet, tom. 1. Martii pag. 573. in Vita S. Catharin Senensis, tom. 3. Aprilis pag. 907. et alibi. NECESSITAS. Charta Arturi primogeniti Ducis Britanni, Vicecomitis Lemovicensis ann. 1292 :

Super subsidio nobis et liberis nostris in quatuor Necessitatibus faciendo : scilicet ad filiam maritandam, ad novam Militiam recipiendam, ad

redemptionem solvendam, ad sustinendum crucis expensas, etc.

Vide Auxilium. Trinoda Necessitas apud Anglosaxones, Militia, arcis et pontis exstructio. Vide Philips. Hist. Jur. Angl. tom. 2. pag. 76. et infra in hac voce. Necessitas, Quvis exactio, f. sic dicta quod necessaria sit et coacta. Charta Ludovici II. Regis Sicili e MS. D. Brunet fol. 115. v :

Qustas aut tallias, angarias sive parangarias, aut Necessitates aliqualiter imponere.

Necessitas, Indigentia, inopia, Gall. Ncessit, in Barthii Glossario ex Hist. Palest. Roberti Monachi. Privilegium Caroli C. pro Monasterio Vedastino ann. 867. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 183 :

Si autem ex his prfatis villis, qu ad cameram deputat sunt, Necessitas Fratrum suppleri non potuerit, etc. Maxima monasterii Necessitas

, seu penuria, in Charta ann. 1417. apud Ludewig. tom. 6. pag. 85. Necessitas Corporis. Vide Necessarium. Necessitas. De necessitate virtutem facere, in Annal. Eduardi II. reg. Angl. auctore Joan. Trokelowe, edit. Hearn. pag. 39. Phrasis Gallica, Faire de necessit vertu, ut facile est credere ; qua tamen utitur Quintilianus. Alio sensu vide in Necessaria. NECESSITATIVUS, Necessarius. Mirac. S. Helen tom. 3. Aug. pag. 612. col. 1 :

Qui (Teutgisus) ex quadam Necessitativa causa non aderat prsens.

NECESSITUDO, Opus. Charta ann. 1130. in Instrum. tom. 4. Gall. Christ. col. 164 :

Et omnia sua usibus eorum nemora, tam ad domorum suarum materiam, quam ad ctera domus utensilia, sed ad Necessitudinem ignis.
NECESTUOSUS, Indigens, a necesse, nostris, Necessiteux, indigent. Epistola Episcoporum Synodi Carisiacensis ad Ludovic. Germani Regem cap. 12 :

Quicunque Necestuosi palatium adierint.

Flodoardus lib. 3. Hist. Rem. cap. 26 :

Et quia Missus Imperatoris erat, et Capitula ipsius pro defensandis advenis et Necestuosis habebat.
Liber 2. Miraculor. S. Bertini cap. 8 :

Propalans etiam quod competentibus Necestuosorum vicissitudinibus dignatur precibus electorum suorum pro sibi votivis supplicatibus prbere effectum.
Vox Hincmaro familiaris, ut notat Sirmondus in Notis ad Capitulare 23. Caroli Calvi. NECNE, pro Necnon. S. Hieronym. Epist. 7 :

Offerre Necne filiam potestatis tu fuit, etc.

Epitaphium lfrici Prsulis auctoris Glossarii Anglo Saxonici :

Defensor regni Necne salus populi.

Ordericus Vitalis lib. 11 :

Nam leo Necne lupus, draco, perdix, et basiliscus.

Et lib. 4. pag. 513. b. et alibi. Vide tom. 1. Sculi III. Benedictini pag. 178. 181. 199. 202. etc. Gloss antiqu MSS. : Necne vel non, necnon, quod si non. Nostris Neis, pro Etiam atque etiam. Gesta Ludov. Pii tom. 6. Collect. Histor. Franc. pag. 160 :

Pour sa restitution crut merveilleusement grant joie et grant lece ou pople ; Neis li element... s'en reslecierent.
Ubi vita ejusd. Imper. ibid. pag. 115. habet :

Ut etiam ipsa elementa, etc.

Vita S. Ludov. edit. reg. pag. 298 :

Lequel abit ele reut purement, Neis tenir.

Pedag. Paris. in Cam. Comput. Paris. fol. 5 :

Si ont... une haste de porc quelque jour que la feste (de S. Vincent) soit, Neis se elle estoit au Vendredi.

Occurrit apud Bellom. MS. pag. 30. r. col. 1. et pag. 70. v. col. 2. Nis apud Petr. de Font. in Consiliis pagg. 128. 151. et 154. NECROLIUM, Rocho le Baillif in Dictionario Spagyr. :

Medicamentum prohibens mortem et vitam conservans.

NECROTHYTHUS, Mortuis immolatus, a Grco , apud Tertull. de Spectaculis. NECSILES. Charta ann. 964. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 143 :

Prceptum istum ibi ostensimus, ut nullus quislibet dicere possit, quod nos eum occulte et concludiose abuissemus et tenuissemus, et Necsiles apareat.

An nescientibus appareat, notum sit ? NECTAR, Vinum pigmentatum, Ugutioni. Joh. de Janua addit : Dulcis liquor. S. Ambrosius de Bono mortis cap. 5 :

Hinc Nectar illud ex vino et melle prophetico.

Rochus le Baillif in Dictionario Spagyr. :

Nectar sit ex vino rubeo coagulato et ex vino albo.

Potionis delicatioris species, interdicta in Statutis Ord. Cartusiensis ann. 1368. 2. part. cap. 5. 30 :

Nectar quoque aut quaslibet alias vini et speciorum confectiones nullo unquam tempore in refectorio ministramus.
Tabularium Carrofense :

Et ipsi Monachi prfati Cnobii afferant illis gantos unos, et duos cereos,

cum duobus botis Nectare plenis, etc.

Vetus Ordinarium Cabilon. a Martenio laudatum pag. 77. Tractatus de ant. Eccl. Disciplina in divinis Offic. celebrandis :

His octo diebus (postremis Adventus Domini quibus totidem Antiphon O. in Ecclesia Cabilon. canebantur) post Vesperas... venit chorus in refectorio ordine processionali, duobus ceroferariis prcedentibus ; et interim sonatur campana grossa, et datur ibidem potus de Nectare et de vino.
Hujus consuetudinis rationem reddit Ordinarium Namnet. his verbis :

Item bibitur cum illo, qui incipit Antiphonam, ad significandum quod sitis antiquorum refrigata est per adventum Christi.
Aliis quoque diebus in quibusdam Ecclesiis Nectar distributum fuisse, quod postmodum in pecuniam commutatum fuit, nos docent Statuta Eccl. Barchinon. ann. 1332. apud eumdem Marten. tom. 4. Anecd. col. 613. ubi :

Item volumus.... quod Prpositi dict sedis, et quivis alii, qui Canonicis ejusdem Ecclesi Nectar et nebulas dare consueverunt et debent, dent et dare teneantur cuilibet Canonico, in festo Pasch resurrectionis Domini inclusive usque carnisprivium Adventus Domini exclusive, scilicet in festivitatibus et diebus ejusdem temporis, in quibus Nectar et nebul Canonicis ministrantur, pro eodem Nectare et nebulis xii. denarios monet Barchinonensis decerno. Item fiat officialibus et Ministris ejusdem Ecclesi, et aliis quibus Nectar et nebul dari consueverunt et debent, juxta ratam perceptionis ipsarum,

f. ipsorum. Vide Pigmentum. Nectareus et mellitus potus, in Crem. vet. MS. eccl. Carnot. qui Ipocras appellatur in Lib. virid. ejusd. eccl. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Clare, mellicratum, i. Nectar. Idem ergo quod Medo et Mellita. Vide in his vocibus.

Nectar carnis

in Ecbasi vers. 112. et

caro Nectorea

ibid. vers. 272. NECTESARE, Purgare, mundare, Ital. Nettare, Gall. Nettoyer, alias Niier et Nier ; unde Niage, Expurgatio. Chartar. notar. Daubagne ex schedis Pr. a S. Vincent. :

Quod teneatur curare et Nectesare vallata.

Redit. comitat. Namurc. ann. 1265. ex Reg. Cam. Comput. Insul. sign. Papier velu fol. 9. v. :

Cil doivent Niier l'estaule des kiens le conte et faire nete, se on les

mande.

Sent. arbitr. ann. 1313. in Reg. 53. Chartoph. reg. ch. 53 :

Item nous voulons... que se lidis bis avoit mestier de Nier, que il soit nis de sis ans en sis ans,... et se fera chius Niages as termes dessus dis,... desquieux niages et frais fais pour le niage, li ville paiera le tierch... Lesqueis (accord) fait mention des hentis, des voies, des Neis, de ouvretures et des resures.
Hinc Netaieure et Netoieure, Immundities, purgamentum, vulgo Ordure, immundice. Charta ann. 1372. in Reg. 103. ch. 104 : Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 163. ch. 407 :

En laquelle place l'en porte communment les Netaieures et ordures, etc. Comme le suppliant eust admen le tumberel... pour vuider grant foison de Netoieures, qui estoient issues de l'ostel de son maistre, et icelles Nettaieures, etc.
Vide infra Netegamentum. NECTITUS, pro Necatus, Submersus. Vide Necare. NECTUM, Statim, continuo, ut videtur. Libert. Clarim. ann. 1248. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 600. art. 8 :

Quocienscunque dicti burgenses a villico suo vel scabinis ex parte nostra requisiti fuerint, Nectum cum armis venire tenebuntur per duos dies in propriis sumptibus suis.
1. NECTUS, Nitidus, mundus, ut conjecto, Gall. Net, Ital. Netto. Chronicon Parmense apud Murator. tom. 9. col. 846 :

Item eodem anno (1333.) magna siccitas fuit... et blav steterunt ad nascendum, taliter quod vix videantur usque ad mensem Aprilis... sed frumenta et ali blav satis bona et Necta, Deo concedente, fuerunt.

2. NECTUS. Canto dolis Nectum, in Antiq. Rhythm. de S. Othmar. apud Pertz. tom. 2. Scriptor. pag. 55. ubi glos. interl. mortificatum. NECUTIARI, pro Negotiari. Charta Pipini Fr. Regis apud Doubletum Hist. San. Dion. pag. 694 :

De omnes Necutiantes... tam ibidem et alicubi ad Necuciandum vel Necucia plurima exercendum, etc.
Alia vetus Charta :

Vineas vero... nos antea de Sargite quondam Necutiante, parte divina, cum terra comparavimus. Omnes hospites navigiis advenientes et pausam communem, qu

NEDACRA, Modus agri, fortean idem quod Arca. Vide locum in Nydbedripes. NEDDERLAGE. Charta ann. 1312. apud Ludewig. tom. 9. Reliq. MSS. pag. 585 :

Nedderlage dicitur, in eadem aqua facientes, evolutis duobus diebus thelonium obligatorie dare tenebuntur.
Sensum vocis docet Charta ann. 1424. inter Leg. Polon. tom. 1. pag. 88 :

Teloneum et depositum, vulgariter Niderloge,... suspendantur, nec a mercatoribus... exigantur.

Vide Haltaus. Glossar. German. col. 1417. voce Niederlage. NEDFRI, vel Nedfratres, ut minus recte scribit Baluzius, ex Nedfres, quam pro Nedfratres acceperunt. Capitularia Caroli M. lib. 5. cap. 2 :

Illos sacrilegos ignes, quos Nedfri vocant, sive omnes.... paganorum observationes diligenter prohibeant.

Concilium Leptinense ann. 743. cap. 2. Nedfratres habet, perperam, inquit Lindenbrogius, ubi ille : Rusticani homines in multis Germanni locis, festo S. Joannis, palo ex sepe extracto, funem circumligant, illum que huc illuc ducunt, donec ignem concipiat : quem stipula aliisque aridioribus lignis aggestis curate fovent, ac cineres collectos supra olera spargunt, hoc medio erucas abigi posse inani superstitione credentes. Eum ergo ignem Nedfeur, quasi necessarium vocant. Hc ille. Sed nec vox Nedfri, subdit Spelmannus, aliena est omnino ab ista significatione apud Saxones Anglicos : ned enim Necessarium sonat, et fyr, ignem. Is tamen aliam voci originem statuit : ductam scilicet a prisco Saxon. neod, quod obsequium sonat : proinde putat nod firs, ignes esse in obsequium manium ethnicorum editos. Hc sane omnia valde incerta sunt : ut et an sacrilegi isti ignes ii sint, quos in mysteriis suis, arte quadam magica, et nescio quibus prstigiis excitabant pagani Sacerdotes ut auctoritatem ac reverentiam sacris suis conciliarent ; de quibus Henricus Valesius ad lib. 4. Eusebii de Vita Constantini cap. 20. Schilterus Notfyr et Notfeur exponit Coactus ignis fricando, non male, ut probat ex Indiculo superstitionum et paganiarum in Concilio Liptin. ann. 743 :

De igne fricato de ligno, id est, Nodfyr. Notfyres

etiam pro mendoso Nodfratres restituit in Capitulari 1. Carlomanni ann. 742. cap. 5. Dein addit hunc ignem longe diversum esse a rogo, qui in Concilio Trullano can. 69. damnatus est his verbis :

Qui in noviluniis a quibusdam ante suas officinas accenduntur rogi, super quos etiam antiqua quadam consuetudine, salire inepte et delirare solent, jubemus deinceps cessare :
quem ibi Ehingerus, inquit, eumque secutus Spelman. confundit cum nostro ex ligno vel palo excitato, nec in obsequium numinum ethnicorum edito. Observat denique idem Schilterus utramque hanc superstitionem in festo S. Johannis alicubi probabiliter concurrisse, quod hodieque Germanis dicitur ein Johannes feur ; de quo laudatus Ehingerus :

Hanc impiam consuetudinem hodie in Germania, in festo S. Johannis Bapt. observant quidam, ut in plateis excitato igne, super ipsum saliant. Sed pii Evangelici Magistratus per ministros urbis tales ignes dissipant, et delirantes de plateis abigunt.

Ejusdem originis sunt ignes, qui in Galliis nostris etiamnum excitantur ipso Nativitatis S. Johannis Bapt. pervigilio. A calamitate (Not) quadam, cui averruncand superstitioni hunc ignem adhibebant, ex Wacht. Glossar. Germ. voce Feur pag. 443. Vide Grimm. Mythol. German. pag. 341. NEENUM. Charta MS. ann. 1315 :

Ex parte Ecclesi Majoricar. extitit exposita querela coram illustrissimo D. Jacobo felicis recordationis Rege Majoricar. quod ipse seu ejus Officiales non permittebat, quod in locis dict Ecclesi assignatis et datis ratione Neeni terr insul Majoricar. qu fuit per illustrem D. Jacobum bon memori Regem Aragonum, et Barones et Prlatos qui captioni dict insul interfuerunt, datum et concessum ipsi Ecclesi, eadem Ecclesia seu ejus Officiales possint punire aliquos extraneos delinquentes in locis supradictis, etc.
Infra :

Imo per instrumenta Neeni dict terr constabat quod nulla jurisdictio fuit concessa in dictis locis... tempore concessionis dicti Neeni.

NEEZ, in Schedis D. Aubret Dumbensis Historiographi, Locus in fluvio, ubi cannabis maceratur. Vide Rothorium. Idem forte sonat vox Nette in Charta ann. 1318. ex Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 233 :

La riviere si comme elle se comporte en lonc et en ley, avec aucunes Nettes et illettes apartenans ladite riviere.

Vide infra Neisius. NEFANDARIUS, in Glossis Isid. Grvius putat legendum, Nefandus, Nefarius, qu promiscue a Scriptoribus usurpantur, quamvis discrimen inter utrumque statuatur. NEFFLERIUS, Mespilus, Gall. Neflier. Charta ann. 1177. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 320 :

Statutum igitur ex concessione utriusque partis, quod quidquid monasterium S. Richarii jure ecclesiastico possidebat... in... potellis et Neffleriis, etc.
Vide infra Neplarius. NEFFN-I-KYN. Leg. Danic apud Ludewig. tom. 12. Reliq. MSS. pag. 168 :

Item pro quacunque causa aliquis impetitur, quod ad illam causam

consilium dederit vel mandaverit, pro qua causa aliquis privari potest pace, si juramento cognatorum, quod dicitur Neffn-i-kyn, se non defenderit, etc.
Ibid. pag. 177 :

Item notandum, quod in istis legibus novis omne juramentum cognatorum sit juramentum Neffn-i-kyn.
NEFFNINGER. Andreas Sueonis lib. 3. Legum Scani cap. 1 :

Est prstanda defensio tatem legitimam alleganti cum duobus testibus, et per Neffninger de placito ubi bona vendita sunt.
Qui jurato tenetur asserere aliquem deliquisse, interprete Ludewigo ad easd. Leg. Dan. ibid. pag. 169 :

In qualibet villa forensi sint veridici et Neffningi.... Item in quocumque hareth vel villa forensi facta fuerit rapina in placito illius hareth, debent Neffningi illius heret discernere, et qui accusatur pro causa rapin, debet in placito sui hareth tempestive citari ad illum placitum, etc.
Vide Jurata 2. Nembda et Veredictum. NEGERE, Non fingere, et putare, in Glossis antiquis MS. NEFRENDICIUM, in Glossis Isid. : Annuale tributum, quod certo tempore rustici dominis vel discipuli doctoribus afferre solent, duntaxat sit carneum, et porcellus. Addit Ugutio circa nativitatem. Vide Maialis. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Nefrendicium, panage. Melius in altero sign. 521 : Nefrendium, pernage ; a Nefrendus, porcus etesticulatus, ibid. NEFUS, Nefastus, malus, improbus. Hadrianus PP. in Carmine ad Carolum M. Imp. :

Nefa perfidi Regis calcabis Desiderii colla.

NEGANTIA, Recusatio. Vita B. Agnetis de Bohemia n. 5. Martii tom. 1. pag. 510 :

Nec Venceslaus patris Ottogari decreto quidquam suis Negantiis derogare prsumpsit.
Nianche, pro Negatio, apud Bellom. MS. cap. 29. 1. NEGARE, Ejurare, abjicere, Gall. Renoncer, Renier. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1218. apud Murator. tom. 8. col. 1095 :

Et quotidie quidam Saraceni exibant de civitate, et negabant eorum legem et baptizabantur ; et de malis Spagnolis et de malis Anglicis fugientes ad exercitum paganorum, Negabant Christum filium S. Mari Virginis.
2. NEGARE, Submergere, Noyer. Vide Necare. NEGATIVI, Hretici, qui coram Inquisitoribus fidei per testes legitimos, quos nolunt, vel non possunt repellere, de aliqua hresi rite, secundum leges Inquisitionis, convicti sunt ; sed non confessi, imo in negativa constanter

perseverant, Catholicam fidem profitentur et hreticam pravitatem detestantur. Hc et plura Hofmannus in Lexico : quod, si vacat, consule. Iis opponuntur Affirmativi, de quibus supra. NEGATOR, Reus, qui quod actor ait, negat. Bernardus de Breydenbach Itin. Hierosol. pag. 110 :

De possessionibus recuperandis judicia talia sunt inter eos, qualia et apud Hebros, ut scilicet petitor comprobet, ac Negator semetipsum expurget.
Vide Lapsi. NEGGILDARE. Leges Henrici I. Regis Angli cap. 70 :

Non cogitur liber cum servo Neggildare, nisi velit ei facionem facere, nec servus cum libero.
Ubi Leges In Regis 78. exponunt hanc vocem per

cognationem solvere. Non cogatur liber cum servo Cognationem solvere, nisi velit eum factione liberare
. Vide Gildare in Gildum. NEGITARE, Pernegare, in Onomastico ad calcem tomi 4. SS. Maii. NEGLECTIBILIS, Contemnendus, vilis.

Neglectibiles herb, quibus vix brutum pascitur animal

, Salas Malaspin lib. 1. Rerum Sicul. apud Baluzium tom. 6. Miscell. pag. 202. NEGLECTRIX, Negligens, non curans, in Chron. Adem. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 145 :

Ecclesiarum potius Neglectrix, quam nutrix.

NEGLECTUM, Negligentia, sed maxime ea qu culp proxima est. Capitulare de Villis cap. 4 :

Si familia nostra partibus nostris aliquam fecerit fraudem de latrocinio aut alio Neglecto, illud in caput componat.

Occurrit ibidem semel ac iterum. Adde Legem Alemann. tit. 36. 3. et Leges Luitprandi Regis Longob. tit. 58. 2. tit. 60. 16. Liutpr. 80. 84. (6, 27, 31.) NEGLIGENTI Cogitationum, apud Salvian. adv. Avarit. lib. 1. cap. 12. Quod de peccatis minutis, qu theologis venialia appellantur, intelligit Baluzius ad hunc loc. NEGLIGENTIAS suas profiteri coram Abbatissa, in lib. 4. Insinuat. S. Gertrudis cap. 2. NEGOCIENS, Negotiator, Gall. Negociant. Formul Andegav. num. 50 :

Domini fratri illo ego illi Negociens rogo, preco atque suppleco per hunc mandatum ad vicem meam servo meo nomen illo, natione gentile, quem mihi confugio fecit, ubi et ubi cum ipso invenire potueris.... quidquid exinde ad vicem meam prosequere et excausare vel admallare eas facias.

Vide infra Negotium 1. NEGOCISTA. Mercator. Dief. NEGOSSA, Retis ad capiendos pisces species, qu describitur a Petro de Crescentiis lib. 10. de Agricultura cap. 37. 1. NEGOTIARE, pro Negotiari, in Pacto Legis Salic tit. 43. 8 :

Si quis cum servo alieno sine consilio domini sui Negotiaverit, etc.

Hoc autem loco, ut et cap. 50. in malam partem sumitur, nempe pro Machinari, moliri furtum aut crimen aliquod cum alio. Vide mox in Negotium 1. 2. NEGOTIARE, Alicui operi vacare. Memor. F. Cam. Comput. Paris. fol. 24. ad ann. 1395 :

Nicolaus de Pratis et Johannes Bouillon qui Negotiabunt (i. e. auditioni computorum vacabunt), videlicet dictus Nicolaus in camera Campani cum magistro Johanne de Cruce, et dictus Johannes Bouillon in camera monetarum, cum magistro Johanne Regis. Sicuti faciunt mulieres antiqu, quando per domum Negotiantur.

NEGOTIARI, Eadem notione. Lit. remiss. ann. 1417. in Reg. 170. Chartoph. reg. ch. 47 : NEGOTIATA, Besoignement, in Glossis Latino-Gall. Sangerman. MSS. NEGOTIATIO, Negotiator. Vide Negotium 1. NEGOTIT, vel Negotist, Mercenarii, sellarii vel tabernarii, opifices, institores. Papias, Ugutio. Joh. de Janua : Negocita, Negotiator, institor, opifex, mercenarius. 1. NEGOTIUM, Negotiatio, Mercatura, , nos vulgo Negoce, Trafic, Commerce. Gloss. Lat. Grc. : Negotiatio, . Gloss. Gr. Lat. : , Negotiatio, nundinatio. , Negotiator, mercator. Gloss MSS. ad Canones Concilior. : Mercimonia, Negotia. Mela de gyptiis :

Forum ac negotia femin, viri panes ac domos curant.

Gregorius M. lib. 6. Epist. 36 : Canones Afric. cap. 16 :

Lucris tamen Negotii vestri congaudeo. Placuit ut Episcopi, Presbyteri, Diaconi non sint conductores, aut procuratores, neque ullo turpi Negotio et inhonesto victum qurant.
Charta Ottonis Imp. ann. 964. pro Ecclesia Patavina, apud Ughellum :

Castella cum turribus et propugnaculis erigere ; Negotia constituere, molendina componere, etc.

Ita etiam usurpari in leg. 1. De exercit. act. annotarunt alii. Adde Alypium Antiochen. seu auctorem Descript. orbis cap. 16. cap. 17. 7. 19. 21. 36. 38. 40. 47. 50. etc. Capit. Caroli M. lib. 1. cap. 131. lib. 5. cap. 210. Negotium. Merx ipsa. Formul vett. Bignonian form. 45 :

Venditor vel commercius quodlibet Negotium habeat vendendi.

Synodus Vernensis ann. 755. cap. 26 :

De teloneis vero sic ordinamus, ut nullus de victualio et carris, qu absque Negotio sunt, teloneum prehendat.

Ita in Capitulari Metensi cap. 6. in Concilio seu Capitulari Francofordiensi ann. 794. cap. 5. alias 3. etc. Negotiare, Mercaturam exercere, Negocier. Apuleius lib. 5 :

Magnis pecuniis Negotiantem.

Capitulare ann. 803. cap. 2 :

De negotio super omnia prcipiendum, ut nullus audeat in nocte Negotiare in vasa aurea et argentea, mancipia, gemmas,... sed in die coram omnibus et coram testibus unusquisque suum negotium exerceat.
Adde Capitul. 2. ann. 805. cap. 7. et lib. 3. Capitul. cap. 6. Negociator. Diploma Neapolitanorum pro Amalphitanis ann. 1190 :

Ita ut vos Negociatores, Campsores seu Apothecarii, etc.

Brencmannus Dissert. 1. de Republica Amalph. pag. 17. Negociatores mercatores interpretatur qui particulatim merces suas distrahunt, Apothecarios vero eos, qui acervatim seu per aversionem vendunt. De Campsoribus dictum in Cambiare. Institor, nostris Ngociateur, eadem acceptione. Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 141. Chartoph. reg. ch. 183 :

Guillaume Corault varlet et Ngociateur de Marguerite de Montagu,... gouvernant les ngoces et besongnes d'icelle Marguerite.

Vide Negotit. Negociatus, Negotiator, qui negotium seu mercaturam exercet. Ratherii Veron. Synodica ad Presbyteros, tom. 2. Spicil. Acher. pag. 261 :

Sacra vasa et vestimenta sacerdotalia nolite in pignore dare Negociato aut tabernario.
2. NEGOTIUM. Res. Arnobius lib. 6 :

Sicut illi referunt, qui Negotia Thespiaca scriptitarunt.

Negotium Fiscale, Jus fisci. Privilegium ann. 704. tom. 1. Monastici Anglic. pag. 12. col. 2 :

Ego Ina Rex..... hanc libertatem Monachis, qui in Ecclesia B. Dei genitricis Mari et B. Patricii.... hanc privilegii dignitatem super altare pono, ut sine impedimento secularium rerum, et absque tributo fiscalium Negotiorum, liberis mentibus, soli Deo serviant.
Negotium Sculare. Epistola Monachorum Montis-majoris ad Gregorium PP. apud Mabillon. lib. 51. Annal. Benedict. num. 55. ad ann. 997 :

Prorupit quidam Monachus ex Monasterio S. gidii, et a Negotio sculari, vel a Principibus sculi ultro se ingerens, ausus est se facere Abbatem.

Idem sonant a Negotio sculari et a Principibus sculi ; a Negotio igitur sculari hic idem est quod Principum scularium ac Magnatum auctoritate vel patrocinio. Nostri Ngoce, eodem sensu, dixerunt. Feuda Norman. in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 154. r. col. 1 :

Robertus de Castello tenet terram suam de rege per sergenteriam, et debet ire cum serviente regis ad capiendum latrones, vel ad capiendum Negotia (sic lego) defortiata. Willelmus de Pulcro campo tenet terram suam usque ad xxv. acras tali servicio, quod debet adjuvare ad tenendum placita Rothomagi ter in anno, et ad capiendum latrones et Negotia defortiata per submonitionem famuli regis.
Lit. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 516 :

L'arcevesque de Tours estant en la court de Romme pour les Ngoces de son eglise, etc. Ne quis supergrediatur, neque circumveniat in Negotio fratrem suum.
Grcum habet . Hincmarus Remensis Epist. 7. cap. 11 :

3. NEGOTIUM, Ipsa actio venerea. Sic enim plerique interpretantur illud S. Pauli 1. Thessalon. cap. 4 :

Non de hoc verecunde quramus, quod et Apostolus non nudo, sed velato nomine loquens apud legitime conjugatos studuit appellare dicens, Ne quis circumveniat in Negotio fratrem suum.
4. NEGOTIUM, pro Prlio. Saxo-Grammaticus lib. 1 :

A quo terrestri Negotio superatus Hadingus, etc.

NEGRITA, pro Nigrita. Vide Niger. NEGROMANTICUS, pro Necromanticus, Gall. Necromantien. Qui ad divinandum evocat animas mortuorum. Utitur Jac. Malvecius in Chronico apud Murator. tom. 14. col. 930. NEGUOSSIARE, Negotio seu Rei alicui vacare, incumbere, Gall. s'Occuper. Vet. Ceremoniale MS. B. M. Deaurat :

Post (Vesperas) intramus claustrum, et quilibet Neguossiat ad libitum usque ad Completorium.

Paulo post iterum recurrit. NEIAGIUM, Neyagium, Prstatio, qu ex nebulis fit. Charta Phil. Pulc. ann. 1310. in Reg. 45. Chartoph. reg. ch. 147 :

Item montonnagium, Neyagium, cum uno boissello bladi annui redditus pro obleiis faciendis, valentia tres solidos annui et perpetui redditus. Neiagium,

in Reg. 47. ch. 85. Vide supra Nebula 2. NEISIUS, Locus in fluvio, vel aquarum receptus, ubi cannabis maceratur. Terrear.

Trevolt. ann. 1535 :

Juxta Neisium hredum Philiberti Verne.

Vide supra Neez. NE ISSAC, vox vulgaris, qua significatur Vectigal pro mercium exitu. Charta ann. 1452. in Reg. 181. Chartoph. reg. ch. 109 :

Cum a prdecessoribus nostris ducibus Aquitani concessum extiterit hospitelario hospitalis S. Andre, in civitate nostra Burdegalensi tunc existentis, et suis successoribus, quod acustumare potuissent xl. dolia vini, de suis propriis vineis et redditibus et decimis exeuntia, absque alicujus custum Ne issac in castro nostro Burdegalensi solucione.
NEMA, Filum. Gloss Grc. Lat. : , Netum. , apud Suidam.

Nema sericum

, lib. 39. Dig. tit. 4. cap. 16. 7. Nemen, Eodem significatu, in antiqua inscriptione laudata in Thesauro Fabri. NEMANCEPS, in Gloss. Lat. Gall. Franc, Liber, non subditus. Vox, ut conjecto, ficta ex hoc Ulpiani loco Instit. 19 :

Omnes res mancipi sunt, aut nec mancipi,

hoc est ut exponit Martinius in Lexico, sunt in mancipio, aut non sunt ; subsunt dominio, juri et potestati, aut non subsunt. Aliter, at minus recte, Joh. de Janua :

Nemanceps, i. Emanceps, ex ne et manceps, quasi qui jam non est manceps, et a Manceps et Nemanceps dicitur Mancipi et Nemancipi, nomina indeclinabilia et omnis generis..... Res mancipi dicitur, qu cum alienatur, i. qu, cum a potestate vendentis transit in potestatem ementis, manu capi potest, ut equus. Sed res mancipi (Nemancipi) dicitur, qu, cum prmisso modo alienatur, manu capi non potest, ut ager.

NEMBDA, in Jure Sueonum vetusto judicem significat. Vide Joan. Stiernhookum pag. 31. 52. et seq. Nembda, Nempda vel Nemda non judicem, sed ctum duodecim proborum seu legalium hominum significat, quos vel partes ips litigantes, vel ipse Judex eligebat, et quibus quarumdam causarum inquisitionem atque etiam spius judicium committebat, prsertim cum nulli aderant testes. Ita in Legibus Urbanicis Biorco Sueonum antiqu metropoleos, ab Hadorphio Stockolmi editis cap. 11. n. 1 :

Si nulli adfuerint testes, Nempd sive duodecim virorum judicio res committatur.
Nmd, inquit Olaus Verelius,

ubique in legibus judicium ordinarium duodecim assessoribus constans ; dicitur a Nemna, denominare, eligere, quod a litigantibus denominabantur, sex ab actore, totidem a reo
. Idem in Notis ad Bervarar Sag cap. 14 :

Postea deprehensum magis ex usu esse, non requisita litigantium nominatione, duodecim hos judices auctoritate constitui publica, non in causas singulas, sed omnes judicandas.

In Legum Wisigothorum libro, quem edidit Olaus Rudbeckius, multa leguntur de Nemda et Nemdariis a capite 2. ad 10. Idem itaque est duodecim Juratorum numerus sive Jurata apud Anglos, quod Nemda apud Danos, Suecos et Norvegos, a quibus per Normannos in Angliam invectum videtur ejusmodi judicium. Plura Hickesius Dissert. Epist. pag. 37. Nemdarius, Unus e duodecim judicibus seu legalibus viris, qui Nemdam constituunt. Ol. Rudbeckius in suo libro Legum Wisigothorum cap. 2 :

Nullus qui servit Nemdarius esse debet, ni cum colonorum et prfecti territorii consensu.
Et cap. 3 :

Si ad judicia non veniat Nemdarius octo trientibus mulctabitur.

Huc spectare videtur vox Belgica Niemschewit vel Nimpscewit ex Charta Arnulphi comit. Ghinar. pro homin. Bredenardi ann. 1272. in Reg. 147. Chartoph. reg. ch. 325 :

Voirs est que chil de Bredenarde doivent avoir et tenir et warder de droit et de anchien establissement et par droite longue tenanche, eschevinage et de loy plainement et entierement de Bailloen en Flandres, qui en Flameng est ditte Nimpscewit.
Lit. confirmat. ejus Chart ann. 1279 :

Je me suis assentis que mi eschevins de Bredenarde.... aient le loy de Bailoeul en Flandres, que on appelle la Niemschewit.

Vide supra Neffinger. NEMEN, Filum, a Nere. Vide Nema. NEMITOR. Vide Minutor in Minuere. NEMO, Nullus. Nemo dies, apud Prudentium. NEMOMENUS, Antiquus, ex Gloss. ad Alex. Iatrosoph. MS. lib. 1. Passion. cap. 106 : Hoc enim adjutorium probatum est et maxime ad diuturna ulcera et Nemomena. Ibid. cap. 111 :

Item ad nimium sordida ulcera et Nemomena, vinum et urinam pueri, in vescibus commixtis cum melle, in aurem mittes.
NEMORALE Jus, Emphyteuticum. Jus est consuetudinarium, scribit Haltausius, concedendi fundos silvestres, duro labore exstirpatos, in emphyteusim

Germanicam, in proprietatem sub censu annuo plerumque satis modico ; placuit favor ejusmodi novalium, unde factum est ut etiam extra silvas, agros, areas, molendina sub jure ac nomine Waldrecht impetrarent. Alii scribunt Waltrecht a Walten, Pro suo arbitrio agere. Charta Hassiac. ann. 1353. apud Haltaus. Glossar. col. 2021 : W. de Twiste concedit 2. hortos monasterio..... singulis annis 4. solidos graves cadentes de 6. agris satis in monte juxta molendinum de Jure Nemorali, id est, Emphyteutico, quod vulgariter Waltrecht nominatur. NEMORATUS, Nemorosus. Charta Gerardi de S. Oberto ann. 1193. in Chartul. Mont. S. Mart. ch. 31 :

Quandocumque voluerint eam (partem nemoris) sartent vel incidant, vel Nemoratam conservent.
NEMOREUS, Ligneus. Vita S. Gervini, tom. 1. Martii pag. 287 :

Repertum est corpus domini Nitardi... sepulti in sepulchro Nemorio cum sale.
Memor. G. Cam. Comput. Paris. fol. 207. v. ad ann. 1412 :

Pro construendo et faciendo unum pontem Nemoreum in villa Paris. incpturum in buto vici S. Martini, in loco qui dicitur vulgaliter la planche de Mibray, transversaturum fluvium Secan usque ad S. Dionysium de carcere, iturum recto tramite ad parvum castelletum Paris.
Nemoseus, Eadem notione. :

Corpus B. Winwaloei a dicta veteri theca in novam thecam Nemoseam...... seposuimus.

NEMORISTA, Nemorum incola. Vita S. Bertel. tom. 3. Sept. pag. 452. col. 1 :

Sanctus vero Dei, gloriam et honorem timens temporalem, abiit in desertis montibus vagans, ut Nemorista.
NEMOROSITAS, La spezea de arbori. Glossar. Lat. Ital. MS. NEMUS, Arbor, vel fructus. S. Paulinus Epist. 30. pag. 190. nov edit. :

Ut qui naturali bono oculos mentis apertos innocenti, et iniquitati clausos habebam letalem prudentiam boni malique delectu, de infausto Nemoris interdicti cibo ccatus pariter et male luminatus haurirem.
Idem in Pom. pag. 179 :

Munere quo signum dedit et peccata piare, Et Nemoris vetiti vincere septa fide.

Nemus, Lignum, materia. Statuta Monasterii S. Claudii pag. 79 :

Item tenetur idem eleemosynarius consimiliter manutenere claustrum ejusdem monasterii de coopertura atque dificia prscripta, adeo ut coopertur defectu, Nemus seu morrenum non corruat.
Ibidem pag. 82. de Pitantiario :

Item tenetur ministrare mantilia pro novitiis et juvenculis in refectorio, nec non scutellas Nemoris.
Charta Joan. comit. Pontiv. ann. 1178. in Libr. nig. prior. S. Petri Abbavil. fol. 323. v. :

Concessi... unam quadrigatam Nemoris libere et absolute.

Comput. ann. 1450. ex Tabul. S. Vulfr. :

Item Colino le Carpentier serrario, propter quamdam serruram Nemoris cum clave alto ostio posterioris grangi appositum, xij. den.

Nemus Adapertum dicitur in Chartul. Montis-Maur. illud quod non est defensum, in quod nimirum hominibus bestiisque patet ingressus. Nemus Grossum, Cui opponitur silva cdua. Charta ann. 1320. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 572. r. col. 2 :

Item sexdecim arpenta cum dimidio et decima parte unius grossi Nemoris dict forest.
Nemus Nigrum, Dicitur de quercu aliisque solidis arboribus. Libert. Brianc. ann. 1343. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 729. art. 21 :

Et etiam banna Nemorum omnium, tam nigrorum quam aliorum, dict baillivi, etc.
Nemus Nigrum, Praltis densisque arboribus umbrosum, Gall. Bois de haute futaye. Vetus Charta :

Omnia autem Nemora nigra et egressus aquarum... sunt propria Comitis.

Nemus Vivum, Mortuum. Vide Boscus. NENA, Potionis species. Charta ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 316 :

Item du sarcinat vini et Nen, stimat annuatim valere xiij. sol. iiij. den. Turon.

NENIUM, pro Nenia. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mensonegua, Prov. mendacium, Nenium, nuga, gerra. Ubi leg. forte Messonegua. Vide infra Nugidus. NENTUM, Nentare, pro Nantum et Nantare, in Charta Romani card. ann. 1228. ex Chartul. Campan. fol. 89. v. Vide in Namium. NEOCORUS. dis sacr dituus, . Julius Firmicus lib. 4. Math. cap. 7:

Aut simulacrorum consecratores, seu certe Neocoros, vel Sacerdotum Principes, etc.

Vox Grcis Scriptoribus notissima, sed qu negotium jure facessit rei antiquari ac numerari studiosis, in veteribus numismatibus, ubi h voces, vel A. vel B. vel . epitheton populis integris adscribitur, tanquam publici ditui fuerint alicujus atque adeo publici etiam templi ; quemadmodum Phlegon Trallianus lib. . p. mihi 69. ait , fuisse , nisi legendum sit

 , etc. pro , ita ut Grci populi ejusce communis templ. vicissim fuerint. Sed consulendi de hac re Antonius Augustinus Dial. 5. Sebast. Erizzus part. 2. de Numismatib. Veterum, Adolphus Meckerus de Lingu Grc pronuntiat. pag. 53. Nonius, Goltzius, Casaubonus ad Monumentum Ancyranum, Seldenus ad Marmora Arundeliana pag. 103. 1. Edit. et Santamantius in Julio Csare, ac prsertim Vandale Dissert. 4. et Vaillant in Numismat. Imperatorum Grcorum. NEOFYTUS. Vide mox Neophytus. NEOMENI Judeorum, in Concilio Viennensi in Austria ann. 1267. cap. 18. Nota sunt qu de hisce commentantur passim Scriptores. NEOMINUS, Nihilominus, Gall. Neanmoins, in Charta Officialis Rotomag. ex Archivo B. M. de Bono nuntio ejusdem urbis. Instr. ann. 1452. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 281. col. 2 :

Cum ad notitiam eorundem... pervenisset diversas personas... esse de morbo lepr infectas, tactas et suspectas, et Neominus conversantes dietim... cum aliis personis sanis, etc.

Occurrit ibid. tom. 4. pag. 62. col. 2. NEONIDES. Gervasii Tilberiensis Otia imperialia apud Leibnitium tom. 9. Scriptor. Brunsvic. pag. 889 :

Luna enim secundum sui augmentum nomina variat, in neomenia, hoc est, in novilunio dicitur Neonides, in majori incremento Diaconios, in circuli perfectione Amphikyrtos, in plenilunio Pansilenos.

Forte legendum Neonidos, a , Nova facies. NEOPATRIA, Vox ibrida, a , Novus et Patria, in Decreto Alphonsi Regis Aragon. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 670. NEOPHYTUS. Gloss. Lat. MS. Reg. Cod. 1013 : Rudis, Novellus, . Isidorus lib. 8 : Neophytus Grce, Latine Novellus, et rudis fidelis. Papias : Neophytus, nuper renatus, nuper ad fidem veniens, vel noviter : Suid, , qui nondum Confirmationis sacramentum suscepit, in Concilio Regensi cap. 4. et Arelat. III. eoque ipso ad Diaconatus vel Sacerdotii officium ordinari non poterat, ex Apostolo 1. ad Corinth. 3. Concilio Nicno can. 2. Arelat. II. cap. 1. etc. Neophytorum seu Neofytorum, epitaphia aliquot proferunt Baronius ann. 367. n. 1. 5. et Gruterus 1051. 9. 1053. 7. 1054. 1. 1057. 6. 1060. 3. Vide Diploma Leonis VII. apud Gervoldum, et Justellum ad Canones Ecclesi univers. Neophyti, etiamnum in Comitatu Provinci vocantur novelli Christiani e Judis facti, quos Lusitani Christianos nuevos dicunt, a quibus Ludovicus XII. Rex 5000. libras ad bellorum impensas exegit 21. Decemb. ann. 1511. Neophyti dicuntur prterea Novitii Clerici, et nuper e Monachorum, vel Laicorum numero in Clerum adscripti, in Concilio Sardic. can. 13. et apud Zozimum PP. in

Epist. ad Patroclum. Nam Neophytorum duplicem ordinem statuit Synodus VIII. can. 5. scilicet, et . Gregorius I. PP. lib. 7. Ind. 2. Epist. 112 :

Sicut autem tunc Neophytus dicebatur, qui initio in sanct fidei erat conversatione plantatus : sic modo Neophytus habendus est, qui repente in religionis habitu plantatus, ad ambiendos honores sacros irrepserit.
Hincmarus Remensis ad Clerum et plebem Bellovac. :

Neminem et Lacis Neophytum, id est, noviter attonsum, et sine disciplina, vel non per tempora constituta ad Ecclesiasticos gradus provectum Episcopum eligatis.

Adde Vitam S. Hermelandi Abb. n. 6. Goffridum Vindocin. lib. 1. Epist. 1. ubi Sirmondus, Leon. Oct. lib. 1. cap. 43. lib. 2. cap. 29. lib. 3. cap. 14. etc. Neophyti, Novitii in Monasteriis. Ordericus Vital. lib. 3 :

Neophitos ad conversionem non nisi quatuor susceperat.

Infra :

Mitibus et modestis indoctisque Neophitis affabilitate et obsequiis semper placere studuit.

Et lib. 6 :

Novitiorum copiam monachali norm mancipavit, Neophitisque optimos ritus rigid conversationis tradidit.
Neophytos, Novos inductos Monachos vocat idem Ordericus Vitalis lib. 8 :

Ritus Cluniacensium... imitatus non est, sed modernas institutiones Neophytorum, prout sibi placuit, amplexatus est. Miles, Eques, Tyro, Tyrunculus, atque Quirites, Atque Neoptolemus, novus est regnator in illis.
Vita S. Neoti Abb. num. 10 :

NEOPTOLEMUS, Tyro, novus Miles, ex Grco , quod fuit cognomen Pyrrhi Achillis filii. Brito in Synonym. :

Hunc ergo locum Christi miles eligens, tamquam Neoptolemus, et conversus a sculo, rursus elapsus est, etc.
Cunradus Fabariensis de Casib. S. Galli cap. 14 :

Junior frater Neoptolemus in Curia, frater Imperatoris magni, Cremon factus, auxilio venerabilis Curiensis Episcopi et Abbatis nostri, cingulum Militare morum decoravit honestate.
Ubi legendum puto a fratre Imperatoris, etc. Pactum ann. 1306. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 125 :

Item promittit ipse Johannes (Comes Vapincensis) quod ipsum Rolletum (Dominum de Intramontibus) ad suam requisitionem Neoptolemum faciet,

et quod ipsum tenebit ad raubas sui corporis, quandiu ipse Rolletus fuerit in humanis.
Vide Tyro. NEPCIA, Neptis. Charta ann. 1058. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 241 :

Ut si aliquis eorum sine filio legitimo mortuus fuerit, tunc fili et Nepci legitime habeant ; et si filium aut nepotem vel pronepotem, seu filiam aut Nepciam, ut supra legitur, non habuerit, et fratrem legitimum, vel filium fratris legitimum habuerit, ipsi habeant.
Vide Nepta. NEPHIAS. Sebastianus Perusinus in Vita B. Columb, tom. 5. Maii pag. 374 * :

Nephias vetus subito turbine superbiret. Cl.

Editor putat legendum Coecias, qui est Euroboreas, nubes non dispellens, sed adducens. An non Nephias fingi potuit a , nubes ? NEPHIDUS, Macellarius, ut videtur, Gall. Boucher. Lit. remiss. ann. 1362. in Reg. 93. Chartoph. reg. ch. 101 :

Cum quadam die festi S. Romani Raymundus Peyroni... luderet cum Merudone fusterio dicti loci,... et casualiter ibi supervenisset Johannes dictus Barganas, Nephidus dicti loci... Dictus Johannes cepit quoddam ferreum instrumentum, vocatum partidor, cum quo carnes venales scinduntur, etc.

NEPHRENDUS. Nefrendis. Dief. NEPITA, Herba qu Latinis Grcisque vocatur Nepenthes, vel quam iidem Calamentham dicunt, qu ab Academicis della Crusca Italice redditur Nepitella. Acta S. Francisci de Paula, tom. 1. Aprilis pag. 135 :

Et postea imposuit quamdam herbam dictam Nepitam et mentam silvestrem.

Adde ex Animadv. D. Falconet : Nusquam Latinis Grcisque Nepenthes : utrum vero Nepenthes apud Homerum fuerit planta, aut compositum pharmacum, dubitatur. Nepita est Nepeta mentha, calamentha. Castigat. in utrumque Glossar. : Nepita, montana, nitilla, . Latina desunt in edit. NEPLARIUS, Mespilus, Gall. Nflier ; unde, ni fallor, Neiplerant, Ager mespilis consitus. Charta Oliver. abb. S. Remig. Senon. ann. 1311. in Reg. 47. Chartoph. reg. ch. 127 :

Et poterunt dicti emptores... dicta centum arpenta nemorum scindere,... sive sint pomerii, pirarii, alierii, Neplarii, et qucumque ali arbores.
Alia ann. 1336. ex Cod. reg. 8448. 2. 2. fol. 138. v. :

De la maison du prieur de Courtenay en retournant audit chemin, qui est en droit le Neiplerant.

Vide supra Nefflerius. NEPOS, Filius fratris aut sororis, , . Dinam. Patricius in Vita S. Maximi Episcopi Regiensis :

Ansam Diaconi Regiensis Nepos, id est fratris ejus filius. Neptis per sororem,
apud Spartianum in Adriano. Joannes Sarisberiensis Epist. 89 :

Ricardus cognatus Willelmi de Saccavilla et Nepos, sicut sororis filium vulgus Nepotem dicere consuevit, etc.
Decretio Childeberti Regis cap. 1 :

De illis tamen Nepotibus illud placuit observari, qui de filio vel filia nascuntur, non de fratre.
Fortunatus lib. 6 Pom. 4 :

Non cecidit patruus, dum stat in urbe Nepos.

Gregorius Turon. lib. 1. Hist. cap. 8 :

Octavianus Julii Csaris Nepos, quem Augustum vocant.

Et lib. 3. cap. 18. de Chlotario qui filios fratrum occiderat :

Parvipendens de interfectione Nepotum.

In Historia Miscella Justinianus dicitur

Nepos Justini Imp

. qui , Theophani. Abbo lib. 1. de Bellis Parisiacis vers. 452 :

Unde Nepos ejus, nimius tristans Adalelmus.

Ubi Glossa : Adalelmus Nepos ex sorore Regis Odonis. Capitul. Caroli C. tit. 26 :

Ut sic simus sicut fratres ad invicem, et patrui cum Nepotibus, et Nepotes cum patruis esse debent.
Ita passim usurpant S. Hieronym. Epist. 3. ad Heliodorum, Concil. Autisiod. can. 32. Lex Longob. lib. 2. tit. 14. 18. Grimoald. 5. Annales Francor. Fuldenses ann. 880. 881. Regino ann. 892. Sermo de Tumulatione SS. Martyrum Quintini et Victorici, etc. Vide Casaubonum ad Spartianum. MS. :

Cil estoit Nis l'Ampereor, Si avoit fait moult bien le jor.

Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Nebot, Prov. fratruus, filius fratris. Rursum :

Nep, Prov. Nepos, filius fratris, fratrualis, sobrinus, sororius. Nessa, Prov. fratrua, sobrina, sororia.
Monet nihilominus Eckartus tom. 2. Comment. de Reb. Fr. Orient. pag. 824. Nepotis vocem medio vo non solum de nato ex fratre, sed etiam de nato ex patris, avi, et proavi fratre usurpatam. Nostris alias Nis. Annal. regni S. Ludov. edit. reg. pag. 251 :

Mainfroy avoit pris par force et par barat le royaume de Sezile et de

Calabre, contre le droit que Courradins ses Niez i povoit et devoit avoir. Johan d'Ibelin... envoia plusors lettres Balian de Sajette et Johan de Cesaire, qui estoient ses Mesfil de sa seror.
Ubi legendum, Ses Nis, fil de sa seror. Vide infra Netus 2. Nepos, Patruelis vel Consobrinus, Gall. Cousin germain. Annales Metenses ad ann. 892 :

Unde emendandus Marten. in Guil. Tyrii contin. Hist. tom. 5. Ampl. Collect. col. 709 :

Walgarius, Nepos Odonis Regis, filius scilicet avunculi ejus Adelelmi.

Tum vero maxime patrueles vel consobrinos nepotes dictos volunt, cum tate inferiores erant, aut dignitate. Vide Menagium in Hist. Saboliensi pag. 21. 45. et 304. Charta Phil. Aug. in Chartul. Campan. ex Cod. reg. 5993. fol. 7. v. :

Nos karissimum nepotem nostrum Theobaldum comitem Campani recepimus in hominem nostrum ligium... de tota terra, quam avunculus noster comes Henricus pater ejus tenuit.
Conradi Fabularius Ms. :

Nepos etiam dicitur cognatus, quasi natus post.

Nepos, fem. gen. Fratris aut sororis filia, Gall. Nice. Charta ann. 1229. ex Chartulario S. Vandregesili tom. 1. pag. 10 :

Ego Ricardus Anglicus... vendidi et concessi Rothaisi Nepoti me et Eli Amiot sponso suo, etc.
Miracula B. gidii Ord. Min. tom. 3. Aprilis pag. 244 :

Si ei Dominus meritis B. gidii redderet suam Nepotem.

Breve Sixti IV. PP. ad Episcopum Patav. ann. 1472. in Actis SS. Maii pag. 601.

Confirmari in Abbatissam, dilectam in Christo filiam ejus Nepotem canonice electam

. Nepotus. Gloss antiqu MSS. : Pronepos, filios (sic) Nepotorum. Pronepos, Nepos Nepoti. Nepotulus. Charta ann. 1242. tom. 2. Histor. Eccl. Meld. p. 150 :

Legavit... Johanni Nepotulo suo omnia utensilia domus su.

Gall. Petit Neveu. Joan. de Cardalhaco Serm. in festo S. Nic. :

Si boni beneficii vacatio evenerit, Nepotulis et consanguineis dabitur.

Nepotula, Gall. Petite nice. Reg. visitat. Odon. archiep. Rotomag. ex Cod. reg. 1245. fol. 94. v :

Prcepimus prioriss et subprioriss Bondevill quod suas Nepotulas et quandam aliam amoverent.

Nepticula, Eadem notione, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Felena, Prov. neptis, Nepticula. Neptus, Filius fratris, in Actis S. Rudesindi Episcopi tom. 1. Martii pag. 105 :

Ex semine supra memorati Herminigildi Comitis et Neptus supra dicti Pontificis Rudesindi.
Neptus, ut Nepos Latinis, Filius filii vel fili. Qustiones Jurisperitorum ad Leges Longobard. apud Murator. tom. 1. part. 2. p. 163 :

Si homo decesserit et reliquerit filium vel filiam et Neptum filium de filio suo vel filia, qualiter succedant.
Nepus. Epistola Monachorum Montismajoris ad Gregorium PP. tom. 4. Annal. Benedict. p. 112. ad ann. 997 :

Omnes congregati in unum, una cum Episcopo Riculfo, qui fuit Nepus prdict Deo devot.
Nepotismus Pontificius. Carmen de Curia Romana v. 929 :

Res tamen est constans, aliquis de sanguine Pap, Si tecum fuerit, dicta petita feres. Si potes, efficias Pap venturus ad aures, Proferat illius ut tua verba Nepos. Papa facit quod spe volunt : Verumtamen illi Justa petunt, non rem qu rationis eget.

NEPOTA, Neptis, seu fratris aut sororis filia. Codex MS. D. Prpositi S. Martialis Lemov. apud Stephanotium tom. 1. Fragm. Histor. MSS. :

Anno mclxxvii. Nonis Octobris Audebertus Comes Marchi, unici filii morte turbatus, cum prter Marquisiam sterilem nullum haberet fratrem aut sororem, filium vel filiam, nepotem vel Nepotam, etc.
Vide Nepta. NEPOTALIS, Conveniens nepotibus seu luxuriosis. Ammian. lib. 31 :

Dum in Nepotali mensa ludicris concrepantibus diu discumbens vino marcebat et somno, etc.

Vide Nepotatio. NEPOTARI, de beneficiis ecclesiasticis ad nepotes vel consanguineos transmissis, dicitur in Hieratio juris pontificii pag. 181. NEPOTATIO, Prodigalitas. Ordericus Vitalis lib. 8 :

De sanctitate et miraculis Sanctorum mallem scribere multo libentius, quam de nugis infrunitorum frivolisque Nepotationibus, etc.

Cur vero Nepos dicatur prodigus, vide Reinhardum Robigium lib. 7. Robigal. cap. 9. Nepotatus, Eadem notione. Gloss. Lat. Grc. Sangerman. : Nepotatus, ; Luxuria, lascivia, in Supplemento Antiquarii.

NEPOTISMUS, Nepotulus, Nepotus. Vide paulo ante Nepos. NEPTA, pro Neptis, crebro occurrit, in Capitulari Suessionensi ann. 744. cap. 8. Vermeriensi ann. 755. cap. 1. in Capitul. Compendiensi ann. 757. cap. 19. Capit. 5. ann. 803. cap. 14. etc. Neptia. Charta Nobiliac. ann. 12. Caroli Regis, apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Pictav. MSS. pag. 240 :

Donatque cum infantis suis quatuor et Neptias suas his nominibus Juliane, Odolenane cum infanti eorum et alius hredis.
NEPTICULA, Vestis brevissima, Papi. NEPTITAS. Vide Eginhardum Epist. 34. Neptitas, Titulus, quo Lotharium alloquitur Eginhardus in Epist. 34. tom. 6. Collect. Histor. Franc. pag. 378 :

Quapropter admonendum censui Neptitatem vestram, ut per prudentiam a Deo vobis concessam caveatis periculum vestrum.

Hanc vocem varie varii scriptores interpretati sunt, quos hic appellabo ex Animadv. D. de Foncemagne tom. 14. Comment. Acad. Inscript. pag. 216. Mabillonio tom. 2. Annal. Bened. pag. 246. gradum cognationis sonat ; si quidem Imma, quam uxorem duxerat Eginhardus, filia erat, ut vult Chronographus Laureshamensis, Caroli Magni, ac proinde Lotharii amita. Idem quoque censet Papebrochius tom. 2. Jun. aliunde licet repetita cognatione : nempe quod Imma soror esset Ermengardis imperatricis et matris Lotharii. Pro Neptitatem legendum esse Pietatem autumat Leibnitius ; cui accedit Fabricius, modo addatur a me, quo facile formari potuit prima syllaba vocis Neptitatem. Verbum esse suspicatur Sminckius ad Vitam Caroli M. ab ipso editam, quo Eginhardus suum erga imperatorem studium et amorem significare voluit. Denique D. Le Beuf in Dissert. ann. 1740. merito prmio donata ab Acad. Suess. Neptitas idem est quod Principalitas, a voce Teuton. Nempt vel Nept, Principalis, prcipuus. Hinc D. Bouquet in Glossar. ad calcem tom. 6. supra landati : Neptitas, principalis seu prcipua dignitas. NEPTUNUS. Gervasius Tilleberiensis MS. lib. 3. de Otiis Imperial. cap. 63 :

Anglia dmones quosdam habet, dmones, inquam, nescio dixerim, an secretas et ignot generationis effigies, quos Galli Neptunos, Angli Portunos nominant. Illis insitum est quod simplicitatem fortunatorum colonorum amplectuntur, et cum nocturnas propter domesticas operas agunt vigilias, subito clausis januis ad ignem calefiunt, et ramunculas e sinu projectas prunis impositas comedunt, senili vultu, facie corrugata, statura pusilli, dimidium pollicis non habentes, panniculis confertis induuntur, et si quid gestandum in domo fuerit, aut onerosi operis agendum, se ingerunt citius, humana facilitate expediunt. Id illis inditum

est, ut obsequi possint, et obesse non possint. Veruntamen unicum nocendi modulum habent ; cum enim inter ambiguas noctis tenebras Angli solitarii quando equitant, Portunus nonnunquam invisus equitanti se copulat, et cum diutius comitatur, eumdem tandem loris arreptis equum in lutum ad manum ducit, in quo dum infixus volutatur, protinus exiens cachinnum facit, et sic hujuscemodi ludibrio humanam simplicitatem deridet.
Adde qu de ejusmodi Neptunis refert Thomas Cantipratanus lib. de Apib. cap. 57. n. 10. 11. NEPTUS, Nepus. Vide supra in Nepos. NEPUS, pro Nepos, in Epist. ad Gregor. V. PP. ann. 997. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 491. NEQUIS, , Nugator, Spurcus. Supplement. Antiquarii. Mox infra habetur Nequus. NEQUITARE et Nequitari, Nequam esse, nequiter agere, Prisciano lib. 8. et apud Papiam. NEQUITAS, Nequitia, Rolandino Patavino de factis in Marchia Tarvisina lib. 8. cap. 7. NEQUITIA, Nugacitas, . Reg. Enugax. Germ. Enug. forte H nug. Castigat. in utrumque Glossar. NEQUITIOSUS, Nequam, improbus. Thwroczius in Joanne Huniade cap. 48 :

Sed quid Nequitiosa rebus in bellicis valeat proditio, tunc patuit.

NEQUUS, Nullus. Gloss. Gr. Lat. : , a Nequo ; , a Nequibus. Idem Gloss. , Nequus, spurcus, nuga, nugator. NERA, , in Gloss. MSS. Sangerman. in Editis : Scorpius, Nepa, ut omnino est legendum. NERBILIUM. Consuetudines et jura Ecclesi de Regula in Aquitania :

Si extraneus portaverit sturjonem, denarium habebit claviger : et si ibidem fractus fuerit sturjo, Nerbilium et budellum habebit claviger, nec minus habebit denarium (denario.)

NERCA, Amurca. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Nerca, Prov. Nerca, murcum. Nercas, Prov. murcorium. NERETUS, Monet minutioris species, qu argente opponitur ; unde nigra seu rea appellatur, nostris Neret. Charta Phil. V. ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 194 :

Item Odinus dictus Chat-brul, pro domo sua in qua moratur, sex denarios. Item pro planta de la Minote, unum Neretum..... Et sic ascendit summa dictorum censuum ad quatuor libras, xiij. solidos, tres denarios et unum Neretum... xv. lib. xiij. den. cum obolo et uno Nereto.

Lit. remiss. ann. 1462. in Reg. 198. ch. 372 :

Une grant quantit de mailles ou Neretz, pesant le poix de soixante six livres pesant on environ.

Vide Neret in Diction. Gall. Menag. edit. ann. 1750. et Moneta Nigra. NERI, Pensa mulierum ; Neris, Viris, Papi in MS. Bituric. Vide Nero 1. NERIES, , in Supplem. Antiq. Salaria, seu Licentia, potestas maris ; ut sonat Grcum. Vide mox Nero 2. NERITEI, Villici, coloni Massariorum consortes. Charta ann. 1033. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 17 :

Offerimus nos qui supra jugales ..... mansos sex in loco, ubi dicitur Fredo, qui regere videtur una per Petro, alia per Martino, tercia per Jeminiano masariis, sive suis consortibus, qui vocantur Neritei, quod sunt rebus ipsis sicuti per nostris regitur masariis per mensura justa inter sediminibus et areis.
Vide Massarius. 1. NERO, , Fortis, in eodem Antiquarii Supplemento. Vide Neri. Nostri Neron appellarunt partem securis alteriusve instrumenti, qu in crucem formata erat, vulgo Croise. Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 124. Chartoph. reg. ch. 181 :

Icellui maistre Pierre reut dudit Jehan un coup de Neron de la hache qu'il tenoit, prs de l'oreille senestre.
Ali ann. 1406. in Reg. 161. ch. 68 :

Le suppliant getta audit Cleret la serpe, et du bout d'icelle, nomm Neron, chey sur cornet dextre de la teste dudit Cleret.
Ali ann. 1427. in Reg. 173. ch. 92 :

Laquelle navreure avint par aucunes choses, qui sont autour d'une hache, que l'en nomme Nerons, et sont trenchans.
Denique ali ann. 1467. in Reg. 201. ch. 14 :

Le suppliant donna ung seul coup icellui Marchaison sur la teste de la croise ou Neron de son espieu. Nairon,
in Mirac. B. M. V. Ms. lib. 3 :

Mors porte une misricorde, Ou n'a point de misricorde ; Li Nairon sont si affil, Qu'ele en fiert tout fil.

2. NERO. Gloss. MS. Regium : Nero, Aqua. Papias : Nero, Grce, Aqua, Jacobus de Vitriaco in Hist. Hierosol. cap. 32 :

Et quoniam fontibus et rivis totus est irriguus, Mons Nero, id est, aquosus

nuncupatur. Neros enim Grce, aqua Latine. Simplices autem et laici Noire, id est, nigra exponunt in vulgari sermone.
Apud Sanutum lib. 3. part. 5. cap. 4 :

Alius mons versus Septemtrionem vocatur Montagnera Neros, id est, aquosa.

Adde part. 7. cap. 1. Grci recentiores aquam vulgo dicunt, voce corrupta ex Grco , humidus, uti censet Salmasius. Jo. Cananus pag. 190 :

, . , , etc.
Hist. Politica pag. 9 : Historia Apollonii Tyrii :

Charta Rogerii Comitis Sicili apud Ughell. tom. 1. pag. 1027. , etc. Anonymus de Locis Hierosol. cap. 15 :

, etc. , , .

Ex his emendand Gloss Basil. , . Perperam editum. Utitur non semel Nicolaus Myrepsus sect. 1. cap. 505. 511. sect. 8. cap. 52. Adde Meurs. in Gloss. Casaubonum ad Capitolin. Salmasium ad Solinum pag. 1298. et ad Hist. Aug. pag. 311. ubi plura de hac voce. Vide supra in Aquarius. et Glossar. med. Grcit. in . Bonincont. Hist. Sic. part. 1. apud Lamium in Delic. erudit. pag. 93 :

A latere vero Septentrionis murus urbi (Antiochi) propinquus satis ingens aquarum abundantia, Grco vocabulo nomen accepit Montagnanero. Nero enim Grce aqua dicitur.

Ubi Lamius sic notat : Vel locus corruptissimus est ; vel ineptit Bonincontrius. Certe nemo nisi Lamius. NERONIANUS Lapis, Smaragdus. Vide in Lapis. NEROZARE. Annales Genuens. ad ann. 1194 :

Non solum promissa non observavit, verum etiam in cuncta asperrime erga civitatem Janu, quam ei regnum tradidisse proprio ore confitebatur, Nerozavit. Cl.

Editor Murator. tom. 6. col 371. annotat in alio codice legi tractavit ; tum addit forte legendum Neronizavit, id est, expressit Neronis tyrannidem. NERTAGIUM, f. Prstatio succi expressi e foliis et fructibus myrti, a Provinciali Nerte, Myrtus, Gall. Myrte. Liter Caroli II. Regis Sicili ann. 1307. ex Armario Forojul. S. Victoris Massil. num. 133 :

Super petitione, quam faciebant, Nertagii, candelarum, seu cere, lesde et aliarum omnium perceptionum.
Nertegeare, Nertijare, Myrti folia et fructus excerpere et inde succum exprimere. Sententia arbitralis ann. 1497. inter Dominos et Communitatem Calliani :

Neque eam dicti Domini licentiam dare valeant ac possint aliquibus exteris in dictis Mauris leigneirandi, fusteiandi, eyssartandi, Nertegeandi, rusqueiandi, ac pegas faciendi.
Et infra :

Rusquiare tamen seu Nertijare possint.

Nertus, Myrtus. Statuta S. Victoris Massil. ann. 1531. MSS. :

Tenetur providere eleemosynarius de bonis virgis de Nerto, pro regularibus disciplinis ad vapulandum pueros.

NERVA. Appendix ad Agnelli Pontificale, tom. 2. Muratorii pag. 196. col. 2 :

Oravit ad Dominum et Nervam illam abjecit, et velocitatem pristinam recepit in Christo Jesu Domino nostro.

Additur in Notis f. leg. Herniam vel Ignaviam. Si retinendum Nervam, dici posset fuisse morbum nervorum, quo in lectulo detinebatur ger, de quo hic agitur. NERVARE, Ligare, constringere, Papias. NERVICEUS, Funis e nervis, Judic. 16. 7. , in versione Grca. NERVICUS, Nervicosus, fortis, in Glossis Isid. Vitruvio lib. 8. cap. 3. Nervici dicuntur qui nervorum morbo laborant : qua notione etiam legitur Neurici, a Grco , unde apud Dioscoridem. NERVORA, pro Nervi, enuntiatione Longobardica, in Capitulis ad Legem Alamann. cap. 4. Edit. Baluzii :

Si (coxa) non fuerit transpuncta, et Nervora tetigerit, ut ibi wasilus intrat, solvat sol. 3.

Occurrit rursum cap. 8. NERUS. Quidam populus qui in state transformatur in lupos. Dief. NERVUM, pro Nervus, apud Nicolaum Specialem de Rebus Siculis lib. 1. cap. 11. NERVUS, pro Carcere quod Nervis in eo compedibus ligneis alligarentur rei, vel quod Nervis torquerentur. Gloss. Grc. Lat. : Nervos, , f. Nervus, .

In Nervum rapere, In Nervo jacere, enecare

, apud Plautum,

In Nervum ire

, apud Terentium. Paral. 2. cap. 16. v. 10 :

Jussit eum mitti in Nervum.

Edit. Grc. . Ubi Mamotrectus :

In Nervum, i. in cippum.

Adde Hierem. cap. 20. Ubi Hieronymus ait, Symmachum , sive , vertisse, quod utrumque tormenta significat :

Nos autem, inquit, Nervum diximus more vulgari, etc

. Facundus Hermianensis lib. 6. cap. 1 :

Quasi amplioris sit criminis lapsum putasse Cyrillum Episcopum, quam Prophetam, ut alia omittam, de peccato arguentem, in Nervi custodiam tradidisse.
Vita S. Mederici cap. 13 :

Audiens duos fures retrusos in Nervo a judice, etc.

Ex quo emendandus Folcardus in Miracul. S. Bertini cap. 2. ubi de quodam Sacrilego :

Missus est in Nervum in loco famoso, Castello videlicet Menapiorum.

Quod scilicet hodie Cassel vocant, ubi perperam editum in Nervium. Adamus Bremensis cap. 183 :

Erat autem videre alios flagris torqueri, multos in Nervum mitti, quosdam pelli a domo, etc.

Vide Dissertat. 91. ad Joinvillam. Huc referri potest festivum illud Catonis adagium, quod exscripsit Gellius lib. 11. cap. 18 :

Fures privatorum furtorum in Nervo atque in compedibus tatem agunt : fures publici in auro atque in purpura.
Sed hic, ut et alibi non semel, Nervus intelligi potest genus vinculi lignei, quo vinctorum pedes arctabantur. Sic apud Tertullianum ad Martyres cap. 2 :

Nihil crus sentit in Nervo, quum animus in clo est.

Et apud Livium lib. 6. cap. 36 : Passio Martyrum Lugdun. n. 8 :

Corpus in Nervum et supplicia dare. Alias machinas diabolus excogitavit, ut scilicet in obscurissimum ac molestissimum carceris locum conjicerentur, utque pedes in Nervo ad quintum usque foramen distensos haberent, ac reliqua hujusmodi cruciatuum genera perferrent.

Truncum ligneum intelligit Valesius, quinis hinc et inde foraminibus certo invicem spatio divisis excavatum, in qu foramina, tamquam in ocreas quasdam, pedes inferebantur noxiorum, et vinculis seu nervis astringebantur. Henschenius vero exponit Pnale lignum, super quo Martyrum corpora velut nervi in cithara tendebantur, septem punctis notatum, tamquam gradibus levioris graviorisve tormenti a judice prscribendi ; nec ultra, inquit, septimum procedere tendendo licuit aut potuit, citra prsens periculum mortis, quam opus erat

caveri in qustionibus. Grave id supplicium fuisse ex eo colligit Ruinartius, quod in eo Martyres plures occubuerint. De omnibus ejusmodi instrumentis consulendus omnino Gallonius de Martyrum cruciatibus. NESAPIUS, Qui non sapit, ignarus. Occurrit in Fragmento Petronii de Cna Trimalcionis :

Ne me putetis Nesapium esse, valde bene scio.

NESAPUS, Eadem notione. Terent. Scaurus de Orthographia :

Ne, pro non positum est apud antiquos. Sic, nefrendes porci sunt, qui sine dentibus sunt, id est, qui fabam frendere non possunt. Sic Nesapus, qui non sapit.
NESCIENTEM Se Facere, Ignarum agere. Vide supra in Facere 16. NESCIENTIA, Ignorantia. Claudianus Mamertus lib. 1. de Statu anim cap. 11 :

Cumque non nisi ab ignorantia proficiscatur dubietas arbitrantis, agnosco te nobis qurentibus veritatem, pro una quam polliceris scientia multorum Nescientias attulisse.
Utitur etiam lib. 3. extremo, ut et sanctus Eulogius lib. 1. Memor. Sanct. :

Claritatem sacr legis pravo errore Nescienti interpolantes.

Idem in Documento martyrii :

Et si fortassis in aliquibus san doctrin sententiam meam obstare repererint, Nescienti, id est, non voluntario errori ascribant.

Adde Legem Wisigoth. lib. 12. tit. 1. 3. et Concil. Toletanum xvi. can. 6. NESCIRE Certitudinem, De re aliqua nihil certo scire. Charta ann. 1273. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 243. r :

Super quo dictus Jaquinus Nescit certitudinem, sicut dicit.

NESPILA, Mespilum, Gall. Nefle, S. Wilhelmo lib. Constitut. Hirsaug. cap. 10. Nespilus, Mespilus, Gall. Neflier, in Literis ann. 1152. apud Marten. tom. 1. col. 431. NESTIGANTIO, Nestigantius, in Pacto Legis Salic tit. 53. nomen proprium esse, sicut Titii, vel Sempronii sunt paradictica apud Romanos, censet Wendelinus, et post eum Eccardus, qui addit fabricatam fuisse hanc vocem ex nesciens, passive pro ignoto vel incerto usurpato ; atque ex hoc, ut videtur, loco morem ad nos derivatum, incertum nomen litera N exprimendi. Vide supra. NETEGAMENTUM, a Gallico Nettoyement. Ital. Nettamento, Expurgatio. Comput. ann. 1362. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. p. 261. col. 1 :

Solvit..... tribus puerulis, qui vaccarunt ad mundandum domum veterem, quia valde indigebat de Netegamento.
Vide supra Nectesare. NETHINUS, Dedititius. Vide Natineus. NETHIRDES. Famuli inferiores, vilioribus operibus addicti, ab Anglico Nether,

inferior. Testamentum Johannis de Nevill ann. 1386. apud Madox Formul. Anglic. pag. 428 :

Item volo quod cc. marc.... distribuantur inter carucarios, plaustrarios et custodes animalium meorum, videlicet hyne, Nethirdes et shephirdes.
NETI, orum, Li venti, in Glossar. Lat. Ital. Ms. NETILA. Mygale. Dief. NETON. Macrob. lib. 1. Saturn. cap. 10 :

Martem solem esse quis dubitet ? Accitani etiam, Hispana gens simulachrum Martis radiis ornatum maxima religione celebrant, Neton vocantes.

NETORIUM, Fusus, quo netur. Isid. Gloss. : Netorium, fusum, fusile. Perperam Netorsum. NETTURA, Netio, Gall. Filage. Charta Henr. episc. Claromont. ann. 1392. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 169 :

Petebamus nobis solvi.... quoddam tributum, appellatum badatge, videlicet....... per quamlibet mulierem viduam, vel aliam viventem ex sua Nettura, unam cuppam bladi. Insula Sicili remansit de Netto dicto Rege Frederico, Ex candentis bissi Netibus ludebantur.

NETTUS, Nitidus, clarus, Ital. Netto, Gall. Net. Joh. Demussis Chron. Placent. apud Murator. tom. 16. col. 533 : hoc est plane, penitus, nostris, Tout net. 1. NETUS, Netus, Filamen; unde Marcialis (Martianus lib. 2.) Capella : Ita Joh. de Janua. Gloss. Lat. Gal. Sangerman. : Netus, s, Filement. 2. NETUS, Nepos, ex Hispanico Nieto. Occurrit in Charta Jacobi Regis Aragon. ann. 1238. apud Diagum in Historia Regni Valenti lib. 7. cap. 24. Charta Petri III. reg. Aragon. ann. 1343 :

A modico tempore citra accidit quod quidam nepotes sive Nets, mortuo eorum patre vel matre, et consequenter mortuo avo seu avia eorumdem, petunt legitimam aut supplementum ejus in bonis dicti avi seu avi.
Vide supra Nepos. NEVEROFRESIS. Miracula S. Dionysii lib. 2. cap. 6. in Actis SS. Benedict. sc. 3. part. 2. pag. 354 :

Alius, vocabulo Airbertus, ex fisco Riogilo, eam quam Medici Grco vocabulo Neverofresim vocant, passionem inciderat.

An Nephresis, inquit Mabillonius. Puto esse morbum nervorum, a Grco , Nervus. NEUGAVIUS, Desponsatus, Gall. Fianc. Comput. ann. 1399. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. p. 154. col. 2 :

Cum uxor Johannis Thenchardi, Neugavii noviter facti, dicta die se declinasset in prsenti villa Nemausi, pro nuptias suas faciendo, etc.
Ibid. p. 155. col. 1 :

Cum Guillermus Salvatoris convolasset neptem uxoris su in uxorem Johanni Lobeti,...... domini consules fuerunt invitati, quod..... irent apud Montempessulanum, pro dictam Neugaviam associando.
NEULLA, f. pro Nebula 2. Ibi vide. NEUMA, tis, Neuma, , Vocum emissio, modulatio, Johanni de Janua ; Emission de voix, modulation, espris, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. Vide Pneuma. Neumaticus, Neumatizare. Vide ibid. Neuma Floridum, Moneta minutior, f. eadem qu infra Nummus. Charta Geraldi Abbat. S. Johan. Angeriac. ann. 1385. ex Chartulario ejusdem Monasterii :

Item dominus Abbas debet facere tribus pauperibus Mandatum, et cuilibet dare unum pane et unam justam vini de Conventu ; et illis tribus pauperibus debet dare Neuma floridum.

Haud raro post Mandatum seu lotionem pedum pauperibus distribuebatur pecunia, ut etiamnum fit die Cn Domini pluribus in locis. Vide Mandatum. NEUMATIZARE. Vide infra in Pneumatica Nota. NEUMATUM, an Neomenium ? Charta ann. 1252. in Reg. M. Chartoph. reg. ch. 2 :

Quod Januenses possent in Neumato stare et esse secundum modum et formam, de qua dictus dominus rex vel aliquis pro ipso esset in concordia cum dicto syndico.
NEVO, Candidus. Papias. NEVOLA, ut supra Nebula 2. Species crustuli. Chron. Parm. ad ann. 1308. apud Murator. tom. 9. col. 870 :

Omnes libros,... dilacerarunt et de fenestris in plateam projecerunt ad modum Nevolarum, ita quod tota platea erat plena de chartis laceratis.
In statutis Placenti fol. 55. v. memorantur

Ludi qui fiunt cum Nevolariis, vel Nevolis

. NEUPMA Sacrum, Spiritus Sanctus, Gr. .

In omnipotentis Dei nomine, Unigenitique Filii ejus, D. N. J. C. et in Neupmate Sacro

, in Tabulario S. Maxentii. Vide Pneuma. NEUROBATA, vel Neurobates, , Funambulus, ambulans super nervis, a et . Utuntur Firmicus lib. 7. Hyginus cap. 273. Mytholog. Vopiscus in Carino cap. 19. Vide Turnebum lib. 11. cap. 15. NEUSTERUS. Lit. ann. 1382. ex Bibl. reg. :

Quia idem episcopus (Redonensis) magn potenti et Neusterus est,

adeo quod de facili capi non posset, etc.

Cur Radulfus de Treal, de quo hic sermo est, Neusterus appelletur, haud satis scio ; cum ex Britannica gente nobilissima esset oriundus. An quod partes ducis Britanni contra Carolum V. regem pertinaciter teneret ? Sed et tum quare Neusterus dictus ? Unde legendum fortassis Austerus ; quod innuere videntur verba Episcopus magn potenti. NEUSTRIA. Vide Austria 1. NEUTERICUS. Guibertus Abbas Novigenti lib. 1. contra Judos cap. 1 :

Plane hunc non incongrue Neutericum novo vocabulo dicam, qui neutrum sectatur, dum ea qu laudat, jure non prosequitur, et qu videtur prosequi, Christiani studii jura non laudat.
NEUTHA, Rocho le Baillif in Dictionariolo Spagyr.

Pellicula oculis adnascens, sive auriculis puerorum, sive totam pueri faciem in partu contingens
. NEUTER, Nullus, apud Barthium in Glossario ex Baldrici Historia Palst. NEUTRALICALIS, Neutralicana, Scriptur genus. Vide in voce Scriptura. NEUTRALIS, Medius, neutrius partis, Gall. Neutre.

Francigen facti fuerunt Neutrales

, in Chronico Engelhusii, apud Leibnitium tom. 2. Scriptor. Brunsvic. p. 1136. NEUTRALISARE, Neutram in partem inclinare, neutr parti favere : unde Neutralisatus dicitur is, qui nec admittitur nec rejicitur. Arest. ann. 1411. 12. Mart. in vol. 11. arestor. parlam. Paris. :

Bullas a Petro de Luna, in regno nostro Neutralisato, et a papatu postea expulso, concessas obtinuerant.
Hinc 1. NEUTRALITAS. Joan. Sarisber. lib. 2. Policrat. cap. 2. de Medicis :

Futuram etiam sanitatem, aut gritudinem, aut statum quem dicunt Neutralitatem, fatalitatem quoque ipsam ex prcedentibus signis agnoscunt.
Et cap. 29 :

Sanitatis, gritudinis, et Neutralitatis censores sunt.

Neutralitas, Media conditio, Gall. Neutralit. Instr. ann. 1408. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 43 :

Et insuper temporis qualitas Neutralitatis in quo sumus, quo non poterat neque potest ad superiorem, nec est spes quod in proximo haberi possit recursus, etc.
2. NEUTRALITAS. Calendar. Ms. eccl. Camerac. fol. 36. v :

Hic fiat celebris et votiva deprecatio pro Christianissimo rege Francorum

Ludovico, qui sua regia dignatione nobis Neutralitatem restituit.

An Libertas ab omni dominatione, immunitas ? NEUTRI, apud Luitprand. in Legat. ubi de Grcis :

Molles, effeminatos, manicatos, tiaratos, teristatos, mendaces, Neutros, desides.

Ubi Baronius Eunuchos hac voce designari putat. Atqui Grci omnes non Eunuchi fuerunt. Proinde nescio, an hoc loco neutri dicantur pro neutroti, quorum nervi succisi sunt, eoque imbelles, qu est significatio vocis, ut mox docemus. Idem Luitpr. cap. 43. qui neutrius erat generis scribit, ubi agit de Niceta eunucho, neque cap. 54. omnes Grcos neutros dicit, sed homines ejusmodi apud Grcos purpura indutos esse, eis exprobrat. NEUTRONES, pro Nitores. Vide Nitela. NEUTROTUS. Octavianus Horatianus lib. 1. cap. 19 :

Si telo, seu morsu canum, aliarumve ferarum, seu ex quolibet casu neutro vulnerato, quos Neutrotos appellamus, impactis vulneribus omnibus, generaliter continuo hoc adhibendum erit, quod glutinare et curare valeat membra vulnerata.
Locus non sanus. Legendum enim videtur,

seu ex quolibet casu nervo vulnerato, quos Neurotrotos appellamus : ,

quomodo habetur apud Galenum lib. 3. de medicam. gener. pag. 346. Emendationem firmant sequentia :

Si vero his accidentibus vulneribus etiam nervus fuerit vulneratus, etc. Si vero major fuerit, quocumque instrumento in eo piscari voluerit ad commodum duntaxat mens su, prter rete, quod Neuvod dicitur, habeat liberam facultatem.

habet Democrates ap. Galen. tom. 2. Edit. Basil. pag. 327. NEUVOD. Charta Hermanni Ord. Militum Prussi Magistri ann. 1233 :

NEXA, Regio, tractus ab alio dependens, Gall. Canton. Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Item plus pari modo dixit se reperisse in parsano sive Nexa, vocata de Sunt Leuge, pertinentiarum dicti loci Montis-astruci, etc.
Vide Parsanum. NEYAGIUM. Vide supra Neiagium. NEXARE, Nectere, in Vita S. Wilfridi, tom. 3. Aprilis pag. 304 :

Trementes caten pedes Nexare devitant. Nexans nodos

dixit Virgilius neid. lib. 5. Nexantur ab ictu Lucretius lib. 2. pro copulantur. NEXIBILIS, Nexilis, Ammiano lib. 19. cap. 13. NEXIM, Conjunctim, Johan. de Janua ; Conjoinctement, in Glossis Lat. Gall.

Sang. NEXURA, pro Nexus, apud Virgil. Grammat. pag. 85. NEYRIALE. Charta Philippi Regis Franc. ann. 1299. pro Pariagio vill Sarlatensis, in ejusdem Regis Regesto ejusd. ann. ex Tabulario Regio n. 6 :

Item in muris dict vill non fient port privat a privatis personis, nec fenestre, sive Neyrialia, vel archeri, qu non sint ampliora vel ampliores a parte exteriori dimidio pede manuali, etc.
Vide Archeria. NIBARUS, Splendidus. Gloss. Isidori : Gebhardus mallet : Nivatus, Splendidus : Grvius vero :

Nitens, nitidus, lucens, micans, splendens,

ex Papia. Legendum Nibotus, ut habet Joh. de Janua. Vide mox Nibulatus. NIBATA, Nibita. Gloss. Isidori : Nibita, aqua ex nubibus facta. Emendant viri docti, aqua ex nivibus facta. Ugutio : Nibata, aqua veniens ex nivibus. Nivatam Petronius dixit. Legi posset et Nivica, ut observat Grvius, et Niblata, ut putat ex voce Nibulatus. NIBLUS, Lo vento cum aqua. Glossar. Lat. Ital. Ms. NIBULATUS, Niblatus, Nibulata. Ugutio, et ex eo Joh. de Janua : Nibulatus, (al. Niblatus) a Nix, splendidus, et hc Nibulata, (al. Nibata,) aqua veniens ex nivibus. In Gloss. Latin. Gall. : Nibatus, Resplendissant, et dicitur a nive. Jo. Diaconus in Vita S. Gregorii M. PP. lib. 4. cap. 83 :

Ferens in capite matronalem mitram, candentis brandei raritate Niblatam.

Ita prferre omnes Codd. monet Angelus Roccha, ubi Niblata, est splendida. NICCULA. Gall. Niche ; vide sub Gessum. NICES, pro Merces, scriptum videtur tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1554. ut jam dictum in Arrivare. NICETERIA, Grcis , Prmia victorum et convivia post partam victoriam. Joh. de Janua :

Niceterium, a Nice vel Nicos ( vel , victoria) et dicuntur Niceteria filateria, qu gestabant athlet, facta de summitatibus armorum, qu a victis acceperant, et ea collo suo suspensa gerebant, quotiens victores extiterant, quasi signa victori ; ideo filateria talia in quibus designabantur victori a victoria Niceteria sunt dicta.
Perottus :

Niceteria, Torques, qui donari ludorum victoribus solebant.

Carolus de Aquino censet, quicquid pro victoria, prsertim apud Athletas, tradebatur in prmium, appellatum fuisse Niceterium et plane nomen esse generatim omnia complectens, idque sibi persuadet ex iis, qu edicit Jason apud

Xenophontem lib. 6 :

Et Niceterium auream coronam fore, si quis e civitatibus bovem ductorem pulcherrimum Deo aleret.
Vide Filaterium. Niceterii, Milites a victoria seu victori prmio sic appellati. Ammianus lib. 6 :

Eum insectabatur Dorus quidam ex medio scutariorum, quem Niceteriorum Centurionem sub Magnentio Rom provectum retulimus accusasse Adelphium. Cum murdro et morte hominis, et plaga, et Nichaim et sanguine, et duello, et lacone, et aqua, et rapo.
Paulo aliter tom. 4. p. 1411 :

NICHAIM, pro Mahaim, Membri mutilatio. Charta Henrici Regis Angl. tom. 3. Hist. Harcur. p. 183 :

Plaga Nichaim, et sanguine, et duello et lectione ; In Nichiis tribunettarum ecclesi S. Marci.

pro quo, ut et pro lacone restituendum Latrone. Vide Mahamium. NICHIA. Niche : (Edif. publ. 1467-71. f. 37. archiv. Vatic.) NICHILARE. Vide Nihilari. NICHILIANIST, Hretici, qui negabant, Christum esse aliquid, quorum auctorem Petrum Abaelardum statuit Gualterus de S. Victore. NICHILUS, Nichilinus Lapis, Achat species. Inventar, Ms. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Item unum urceum de argento deauratum, cum lapidibus Nichilinis et calcidoniis..... Item unam aliam cupam de cristallo vel de Nichilo cum pede. Item unam cupam de Nichilo nigri coloris.... Item unum annulum de argento, cum uno Nichilo inciso.
Italis, Nicchio, Concha, ostrea. Vide Murator. Antiq. Ital. tom. 2. col. 1254. Nichinus, Eadem notione. Inventar. sacr supellect. abb. Prum. ann. 1003. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim p. 349. col. 2 :

Urcei tres, unus aureus cum aquamanili,... alius ex Nichino totus absque aquamanili.

NICITARE, a Nictare, Vigilare vel palpebras movere, Johanni de Janua : Veiller ou mouvoir la paupiere des yeux, in Glossis Latin. Gall. Sangerman. Nictere, vel Nictare, eidem de Janua, proprie canum est, quoniam bestiarum vestigia insequuntur et acute ganniunt ; unde Cecilius de quodam cane dicit : Bene Nictit oletque. Gl. Isid. : Nictit canis, quum acute gannit. Si vera lectio est Nicere pro Movere dixit Plautus :

Emoriere ocyus, si manus Niceris,

Quid si manus Nicerim ?

Vide Turnebum lib. 24. Adversar. cap. 17. NICOLAUS, Dactylus. Gloss. Isid. Sic a quodam Nicolao Damasceno, Peripatetico, Augusti familiarissimo, eos dactylos dictos scribit Rhodignius lib. 2. cap. 6. ex Plutarchi Sympos. 8. qust. 4. et Atheno. Horum meminit Plinius lib. 13. cap. 4. Vide Lexicon Martinii et Palat. Nicolaus Panis. Vide in Panis. NICONTE, Machina bellica. Vide in Lupus 2. NICROMANTUS, Necromantes, magus. Vita S. Anton. tom. 1. Maii pag. 339. col. 1:

Joannem de Canibus dictum, adventitium accolam Florentini soli, magicum et Nicromantum, etc.
NICTALINUS. Nyctalops. Dief. NICTARA, Nictere. Vide Nicitare. NICTARE, ICARE. Noctu vigilare. Dief. NICTATUS, La vigilancia, in Glossar. Lat. Ital. Ms. Vide Nicitare. NICTICATOR. Vigil. Dief. NICTILOPA. Alex. Iatrosoph. Ms. lib. 1. Passion. cap. 96 : NICULUM. Italis Niccolino, onyx :

Qui post transmutatum solem non vident, hos Nictilopas vocant. Caput Herculis pueri cum ligatura pellis leonis in Niculo.
(Inv. Card. Barbo ex transcript. Mntz, 1457.) NIDALIS, Dicitur de falcone, qui ex nido raptus est. Vide infra Nisus. Nostris alias Nye, pro Niche, couve, Pullatio. Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 152. Chartoph. reg. ch. 70 :

Lequel suppliant avoit une Nye de grans poucins bons mangier.

Ali ann. 1428. in Reg. 174. ch. 196 :

Jehan Blanchet estoit mont en un arbre, pour avoir une Nye d'estourneaulx estans audit arbre. Et tout ausi comme l'agache, Par son crier et agachier, Nul oysel ne laisse Anichier, Prs de li : ains les fait fuir.

Niera, Prov. Pulex, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Unde Anichier, Nidificare, apud Guignevil. in Peregr. hum. gener Ms. :

NIDASII, Falcones dicuntur Friderico II. Imp. lib. de Arte venandi cap. 30. 31. et alibi. Nidarii, Petro de Crescentiis lib. 10. de Agricult. cap. 3. Thuano, Nidularii, nostris vulgo Niais, qui in nido capiuntur, seu, ut Budus in Pandect. qui ex nidulo rapti sunt, et domi aluntur. Nidasi, etiam Italis appellantur.

NIDERING vel Nidernig, Nequam, ignavus ; nostris, Faineant. Will. Malmesbur. in Willelmo II. p. 121 :

Anglos suos appellat, jubet ut compatriotas advocent ad obsidionem venire, nisi si qui velint sub nomine Nidering (al. Nidernig) quod nequam sonat, remanere. Angli qui Nihil miserius putarent quam hujusce vocabuli dedecore aduri, catervatim ad Regem confluunt, et invincibilem exercitum faciunt.
Quo loco Matthus Paris ann. 1089. habet sub

nomine Nithing, quod Latine nequam sonat, recenseri

. Codd. alii Olthing prferunt. Annales Waverl. MSS. eodem anno, apud Spelmannum :

Rex Willelmus junior misit per totam Angliam, et mandavit, ut quicunque foret Unnithing, sive Francus, sive Anglicus, sive in burgo, sive extra, veniret ad eum ; et adunato magno populo, ivit ad Rovecestre, et obsedit Castellum. Si confratrem suum propter nimiam stultitiam suam et negligentiam, et longvo rancore existente confratrem occiderit, exeat a consortio omnium confratrum, cum malo nomine Nithing, et recedat.

Ubi vox scribitur charactere Saxonico. Leges convivii in memoriam et honorem B. Erici Regis Ringstadiensis olim celebrati :

Occurrit ibi pluries. Vocem Runicam esse aiunt : Runice enim Nidingur, est contemptus, infamis, inhumani alicujus patrator. Vide Lexicon Runicum Wormii pag. 22. 92. Ejusdem notionis est vox Nithing-sorth apud Suenonem in Legibus Castrensibus cap. 10. et 11. de qua Stephanus Stephanius Suenonis editor pag. 179. Janus Dolmerus ad Jus aulicum Norveg. vetus cap. 37. et Petrus Resenius ad Jus aulicum Canuti II. Regis Dani cap. 4. Ejusdem significationis videtur vox Gallica Nice, quam usurpat MS :

Trop estes malostrus et Nices, N'entrerez huy par vos estices.

Nequaquam, ut videre est supra in Nativitas 3. NIDERLOGE. Vide supra in Nedderlage. NIDIUS, Subniger. Charta ann. 1219. ad calcem Chron. Walt. Hemingf. edit. Hearn. tom. 2. pag. 598 :

Item ut habitum et vestes ferant clericales, prout decet fratres hospitalis,.... cruce tamen nigri aut Nidii coloris in mantellis et indumentis suis superioribus decenter impressa.

Vide Nigellus 1. NIDOROSUS, Nidore plenus, fumosus, vapidus. Holocaustomata Nidorosa,

Tertulliano lib. 5. adv. Marc. cap. 5. Medicina Salern. pag. 62. Edit. 1622 :

Caput quoque dolentibus malum est (lac)... cujus rei causa alia non est, quam quod sit Nidorosum, ac facile evaporet, caputque petat, etc.

NIDULARII Falcones. Vide Nidasii. NIDUY vel Niddui, Excommunicationis levioris species apud Judos, ab aliorum societate separatio. Arest. ann. 1374. 3. Febr. in vol. 6. arestor. parlam. Paris. :

Certa sententia seu excommunicatio, quam Judi inter se vocant Niduy... Dictus Viventius Columbum prdictum in Niduy posuerat.... Nostra curia inhibet expresse... Judis omnibus,... ne ipsi de ctero in regno nostro Franci utantur dictis sententiis se pronuntiationibus de Niduy, etc.

NIELLATUS. Vide mox in Nigellus. NIEMSCHEWIT. Vide supra in Nembda. NIENAGANIL, Nienaganiona, Voces Polonici juris. Stat. Casimiri ann. 1347. inter Leg. Polon. tom. 1. p. 23 :

Petrus non provocavit nec appellavit, vulgariter Nienaganil. Nos itaque hujusmodi sententiam judicis, qu non fuit aliqua provocatione suspensa, vulgariter Nienaganiona, declaramus transivisse in rem judicatam.

NIGEIRAL, Mensur nomen apud Claromontanos, an eadem qua carbonem metiuntur ? Charta Guid. episc. Clarom. ann. 1281. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 1 :

Qui solvet bladum, radat quartam, si voluerit, exceptis censibus aven, qui nobis debentur in dicta villa ad magnam quartam Nigeiral, de quibus volumus, quod solvantur ad dictam quartam.
NIGELLA, Melanthium, sic vulgo dictum a seminis nigredine, Gall. Nielle. Bernardus de Breydenbach Itin. Hierosol. p. 277 :

Culices ex fumo palee et ex fumo vaccini stercoris, et quam maxime ex fumo calami et Nigelle fugantur. Scriptum ex literis Nigellis puris in cruce, etc.
Vita S. Fulgentii Episc. Ruspens. cap. 18 :

Vide Valesium in Notitia Gall. pag. 375. col. 2. 1. NIGELLUS, Aliquantum niger, Joanni de Janua. Anastasius in S. Silvestro PP. :

Nigello vel lactineo pallio circundatus incessit.

Nigellum, Encaustum nigrum, vel subnigrum, et argento et plumbo confectum, quo cavitas sculptur repletur, uti describitur a Vasario in Vitis Pictorum cap. 33. Italis Niello. Gloss. vett. : Nigellum, . Epistola Nicephori Patr. Constantinopol. ad Leon. III. Pap. apud Baron. ann. 811. num. 58 :

Encolpium aureum, cujus una facies crystallum inclusum, altera puta

Nigello est.

Ubi Gr. . Vita S. Odilonis Abbatis Clun. cap. 11 :

Cujus columnas vestivit argento, cum Nigello pulcro opere decoratas.

Perperam jugello, tom. 1. SS. Januarii pag. 69. Leo Ost. lib. 2. cap. ult. :

Laternam argenteam magnam librarum quinque cum Nigello.

Lib. 3. cap. 5 :

Scrinium argenteum super altare cum Nigello librarum novem,... scutellam argenteam cum Nigello, etc.
Cap. ult. :

Fumigatorium cum Nigello.

Anastasius in S. Silvestro PP. :

Scriptum ex litteris puris nigellis.

Inventar. Ms. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Item unam cupam auri,... cum lapidibus, perlis et corallis et scutis ad Nigellum.
Nigellatus, Nigello distinctus, in Historia Episcoporum Autisiod. cap. 20 :

Bacchonicam anacteam circulatam et Nigellatam, etc.

Ibidem :

Scutella Nigellata, ratella Nigellata, etc.

Testamentum Ermentrudis Matron apud Mabillon. Liturg. Gallic. pag. 463 :

Baselic domini Stephani anolo aureo Nigellato valente sol. quatuor dari volo.
Invent. S. Capell Paris. ann. 1376. ex Bibl. reg. :

Item duo alii morsus argenti Nigellati.

Niellatus. Testamentum Leodebodi Abbatis apud Helgaudum in Roberto Rege :

Scutellas 2. minores Massilienses deauratas qu habent in medio cruces Niellatas.

Idem videtur quod Noell nostratibus. MS. : MS. :

Et brandissent les astes des espis Noellez. Affichiez s'est ens estriers Noelez.
Alibi : MS. :

Cors ot gaillart, et espi Noel. Et vint espes au pont d'or Noielez.

Fallitur vir doctus : Noell enim idem sonat quod Noueux, nodosus. Niellatus Pannus, ut Nigellus, Aliquantum niger. Computum ann. 1333. tom. 2. Histor. Dalphin. p. 283 :

Pro cannis octo de panno Niellato de liberata Domini pro robis Pandulphi Fisici, etc.
Nigellatum, apud Paulinum Nolanum Epist. 1. Vide ibi Rosweidum, et Notas in Epistolam 5. nov editionis pag. 32. num. xx. 2. NIGELLUS, Species monet. Vide Moneta nigra. Eadem qu supra Neretus. Vide ibi. NIGER, Nigrita, Gall. Negre, Hisp. Negro. Synodus Lim ann. 1582 :

Intelleximus quod....... aliqui Clerici habeant Nigros ad lucrandum pecunias... Prcipimus... quod posthac eorum nemo habeat Nigrum vel Nigras ad ejusmodi lucrum, sub pna perdendi quidquid ejusmodi Negrita lucrabitur. Nigros
etiam appellat Nigritas, seu mancipia ex Nigritia Afric regione aliisve terris abducta, Tiburtius Navarrus in Vita S. Francisci Solani, tom. 5. Julii pag. 884. Niger Exercitus, apud Hungaros : de quo hc habet Bonfinius Rer. Hungar. lib. 9:

Exercitus hic idcirco Niger appellatus, quia Matthi jussu sub dio semper hibernare et stivare solebant, stu et algore juxta obdurati, et assiduis militi laboribus obfirmati, ut nihil esset ita arduum et difficile quod expugnare non auderent.
NIGOSUS, pro Ningosus, Nivosus. Chronic. Abb. S. Trudonis lib. 12 :

Per Nigosa et saltuosa devia fatigabiliter deductus.

Sed videtur legendum jugosa. NIGRATUS, Miser, infelix, tenebrosus. B. de Amoribus in Speculo sacerd. Ms. cap. 27. ubi de peccato mortali :

Efficit Nigratam vitam tollitque beatam.

NIGRERE, Nigrescere, Johanni de Janua ; devenir noir, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. 1. NIGRI et Albi, Factiones du in Italia famosissim, de quibus hc Spondanus ad ann. 1295 :

Observat quoque Ptolemus Lucensis, se in gestis Lucensium invenisse, hoc anno cpisse discordiam Cancellariorum de Pistorio, ut nominarentur Albi et Nigri, quod nomen, inquit, fermentavit Florenti et Luc, et ex eo nomine utrobique exorta sunt multa mala.
Odericus Rinaldus Annal. Eccl. :

Emersere oodem tempore in Etruria Alborum et Nigrorum perditissim factiones, qu in alias Itali partes serpere cperunt ; ad quas sedandas, et alias plurium Itali provinciarum res componendas, Matthus Aquaspartanus Episcopus Portuensis missus a Bonifacio est.
De origine harumce factionum non consentiunt Scriptores Florentini : quorum

opiniones vide apud Carolum de Aquino in Lexico Milit. v. Albi. Vide supra Albi. 2. NIGRI, Monet genus. Vide Moneta argentea. 1. NIGROMANTIA, pro Necromantia. Ebrardus in Grcismo cap. 8.

Mors nigron est, Nigromantia dicitur inde.

Et cap. 10 :

De nigris proprie Nigromantia dicitur esse.

Nigremanche, in Mirac. B. M. V. Mss. lib. 1 :

Tant savoit d'art et de Nigremanche, Qu'a l'anemi faire faisoit Toutes les riens qu'il li plaisoit.

Libri Nigri, Necromantici, apud Eckehardum de Casibus S. Galli cap. 2. Nigromantici, pro Necromantici.

Sortilegi, magici, incantatores, Nigromantici

, in Literis ann. 1406. apud Rymerum tom. 8. pag. 427.

Nigromanticus diabolica illum machinatione pervertere cogitavit

, in Vita S. Petri Mart. tom. 3. Aprilis pag. 693. Nigromanticus legitur in Vita Edwardi II. Regis Angl. pag. 249. 2. NIGROMANTIA. Necromantia :
UM

Capitulum 7 . de hiis qu ex arte Nigromanti inventa sunt in libro de agricultura Caldea quem Abubaec Abenuaxiet de lingua Caldeorum transtulit in Arabicum.
(B. N. Ms. lat. 10272, xv. s.)

Nigromantiam appellamus omnia qu homo operatur et ex quibus sensus sequatur.

(B. N. Ms. lat. 10272, p. 5.) NIGROMONACHI, in Gestis Innoc. PP. pag. 126. qui cteris Nigri Monachi, quo nomine intelligi Monachos Benedictinos infra docemus, in v. Ordo. Apud Grcos Monachi etiam nigri dicuntur, in Synodo Trullana cap. 42. Vide Glossar. med. Grcit. col. 897. NIGRUM, Appellari videtur Textus legis, Rubrum vero commentatio in textum. Inscriptio. Charta ann. 1362. in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Vienne fol. 47. r :

Renunciantes..... juri dicenti in Rubro plus valere quod agitur, quam quod simulate concipitur ; et in Nigro quod in contractibus prospici debet veritas potius quam scriptura.
NIHIL, Nullo modo. Consuetud. Fontanell. MSS. Dicitur in Regula : In conventu omnino brevietur oratio.

Ita Nihil producend vel corripiend sunt orationes

. Occurrit alibi. NIHILARI, In nihilum recidere, exinaniri, mori. Rolandinus Patav. de factis in Marchia Tarvisina lib. 7. cap. 8 :

Sed illic multi consumti fame, siti quoque arida Nihilati.

Occurrit in Ruodlieb. fr. 2. vers. 116. fr. 3. vers. 244. 436. Nihilasse, ibid. fr. 2. vers. 140. Vide Nullificare et Forcellin. in Annihilo. NIHILEITAS, Qua quid nihil censetur, apud Henr. de Hassia in Spec. anim. pag. 7. NIHILFECIT, ita cognominarunt aliquot ex Regibus Franci, prim et secund stirpis, quod deliciis palatinis dediti, rerum civilium et militarium summam Majoribus domus demandarent : quamquam non desunt qui illos ab ejusmodi Scriptorum calumniis vindicare conantur. Hinc vox nota nostris Faitneant, pro ignavo. Harigerus Lobiensis de Vita S. Ursmari apud Mabillonium sculo 3. tom. 2. pag. 610 :

Tunc fratres gemini Dagoberto Rege creati, Francorum gentem simili nec sorte duellem Secernunt sceptris, Chlodoveus Belgica segnis Regni sceptra tenens, sed Nil laudabile linquens, Tres ibidem segnes proprio de semine fratres Liquit Hlotarium, Hildricum, et Theodericum, etc.

Maxime vero Ludovicus Balbus Caroli C. filius ita indigitatur. Aimoinus lib. 2. de Miracul. S. Benedicti cap. 1 :

Verum Augusto Karolo rebus humanis exempto, filius ejus Hludovicus successit, qui Nihil-fecisse nomen sortitus est, sive quod vix duobus annis regno potitus nil strenue gessit, sive quod sanctimonialem quandam, sicuti a majoribus accepimus, Kal Monasterio puellarum abstractam conjugio copulans suo, peccatum, quod Nihil esse dicitur, perpetrarit.
Gesta Consulum Andegav. cap. 2. n. 5 : Et cap. 3. n. 1 :

tate Ludovici Balbi cognomento Nihilfecit. Tempore Ludovici Regis Nilfacientis.

Sic etiam cognominatur ab Orderico Vitali lib. 5. pag. 571. et Willelmo Gemetic. lib. 2. cap. 21. Vide Facere nihil. NIHILIFICARI, Ad nihilum redigi. Hist. elevationis S. Illidii apud Stephanotium tom. 3. Frag. MSS. :

Intrans Pontifex locum illum cum devotione maxima et reverentia, qu decebat, sacra membra collegit, qu propter tot temporis intervalla et humiditatem fuerant aliquo modo Nihilificata et extenuata.
NIHILITAS, Humilitas, abjectio, vilitas, Gall. Neant. Vita B. Joh. Bonvisii n. 15. tom. 5. Maii pag. 104 :

Humilitas vera est quoddam Dei lumen, per quod nostram Nihilitatem conspicimus.
Claudius Rapine Clestinus Paris. xv. sc. in Psalm. 118. MS. :

Seipsum exuere qurit dicens : Vide humilitatem meam, paupertatem meam, Nihilitatem meam.

Occurrit rursum in Libris de Imit. Christi. Nihilitas, Rescisio, qua quid reflgitur et aboletur. Concil. Pisan. ann. 1409. sess. 9. apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 1089 :

Processus autem et sententias, condemnationes, privationes, Nihilitates, constitutiones et censuras quascumque per ipsos contendentes in ipsorum alterum in prjudicium unionis Ecclesi.... factos.... hc sancta Synodus cassat et annulat.
Nostris Nierelle, Res nihili, vulgo Bagatelle, chose de nant. Lit. remiss. ann. 1361. in Reg. 92. Chartoph. reg. ch. 6 :

Icellui Jehan dist Guillaume Forthomme : Forthomme te souvient-il point que je te fis perdre une foiz une pongnie d'or ? Lors dist ledit Guillaume et lui respondi tout courtoisement : Feustes vous ce qui me feistes perdre telle Nierelle ?
NIHILOMINUS, Etiam, perinde. Sedulius in Prfat. ad Opus Paschale :

Cognoscant peritissimum divin legis Origenem tribus Nihilominus editionibus prope cuncta qu disseruit, aptavisse.
Leo Ost. lib. 3. cap. 20 :

Similiter fecit et de Sacramentariis... et duobus Nihilominus Evangeliis et Epistolario uno.

Infra :

Sed et gradum Nihilominus ligneum extra Chorum... constituit.

Cap. 28 : Cap. 32 :

Eique ejusdem Nihilominus operis (donum) copulavit. A pedibus vero frisa Nihilominus lista..... circundatam.
Ita Salvianus lib. 4. de Gubern. Dei, Rupertus de Divin. off. lib. 8. cap. 5. et alii passim. Nostris Nekedent et Nequedent, pro Cependant, nanmoins, Verumtamen. Vita S. Ludov. edit. reg. pag. 364 :

Nequedent, se vos vos i tenez, ja n'estes vos que uns hons ne que uns autres.

Charta Joan. comit. Pontiv. vernacule reddita in Lib. albo domus publ. Abbavil. fol. 3. v :

Nekedent sauve le droiture du segneur.

Ubi Ch. orig. ann. 1184. habet :

Tamen salvo jure domini.

Occurrit prterea in Cons. Petri de Font. p. 79. art. 6. et alibi. NIHILUS, Homo nihili, feneus. Vide Cenitus. NIMA. Nimarum Nimarus Patiens, Maritus, cujus uxor, ipso tacente, mchatur. Lit. remiss. ann. 1354. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 275 :

Baudericus Mutez prfatum Colardum in ejus absentia vocaverat publice Nimarum patientem, Gallice Coux souffrant.

Vide Nimuarus et Patientia. NIMBUS, Isidoro lib. 19. Orig. cap. 31 : Fasciola transversa ex auro assuta in linteo, quod est in fronte feminarum. Plautus : Quo magis eam aspicio tanto magis Nimbata est. Nam et lumen, quod circa angulorum capita pingitur, Nimbus vocatur : licet et Nimbus sit densitas nubis. Eadem Papias, qui pro angulorum rectius scribit Angelorum. Agitur enim de nimbo seu fluido illo lumine, quo Angelorum capita spe cinguntur, Gr. : qua notione Virgilius neid. lib. 2 :

Jam summas arces Tritonia, respice, Pallas Insedit, Nimbo effulgens, etc.

Vox hac notione antiquariorum familiaris, qui hujusmodi nimbos seu circulos lucidos bene multos observant in numismatibus Imperatorum Mauricii, Phoc, etc. Vide Glossar. med. Grcit. in , col. 1669. NIMIDA. Indiculus superstitionum et paganiarum, in Concilio Liptin. ann. 743 :

De sacris silvarum, qu Nimidas vocant.

Vide Grimm. Mythol. Germ. pag. 372. NIMIETAS, Vehementia. Mirac. B. Simon. de Lipn. tom. 4. Jul. pag. 570. col. 1 :

Item qudam alia maxima capitis gravitate et dolore sic consternata, ut pene ex Nimietate doloris amentiam sibi evenire speraret, etc.
NIMIETUDO, Immoderatio, nimietas. Goclenius. NIMITICUS, Nimius, eximius, immanis, in Excerptis Pithanis. In Glossis Isid. habetur Niniticus ; male procul dubio. Suspicatur Grvius, in ipsis Excerptis Nimiticus expungendum, ut in Glossis Isid. Niniticus, ut eximius sit explicatio nimius : qua certe notione passim accipitur apud Scriptores non adeo purioris Latinitatis amatores, ut mox vide. NIMIUS, in Scripturis sacris passim, ut et apud Auctores Ecclesiasticos, Magnus, ingens, eximius, excellens, prclarus, validus. Sic Ephes. 2. 4 :

Deus autem, qui dives est in misericordia, propter Nimiam (Gr. ) charitatem suam, qua dilexit nos, etc.
S. Hieron. in Isai cap. 66 :

Sudore et labore Nimio ad ubertatem fructuum pervenitur.

Petrus Damiani in Vita S. Romualdi n. 37 :

Erat autem prdictus Imperator (Otto III.) monastico Ordini valde benevolus, et Nimia circa Dei famulos affectione devotus.

Innumera prtermitto, ne longior sim in re nota. Huc spectat vox Nimis pro valde passim usurpata in sacris Bibliis, sed et illud notum. NIMNARUS, pro Minnarius, ut ibi dictum est. NIMSEWIT. Vide supra in Nembda. NIMUARUS, Cujus vox (leg. uxor) mchatur et ipse tacet. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide supra Minarius 4. et Nima. NINGIDUS, Niveus, candidus. Joh. de Janua. NINGUIDUS, Nivosus : ninguis enim pro nix dixerunt veteres. Ninguidi saltus, apud Ennodium in Vita S. Epiphanii. Ninguidi montium colles, in veteri Epitaphio apud Gruterum 1169. 6. Adde Prudentium Hymno 6. v. 97. Et recentiores, qui etiam eodem loco utraque voce usi sunt. Wigon. epist. 4. ann. circ. 913. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 1. col. 112 :

Quando nivoso prosternimur pavimento ex omni parte nive afflati, cnosi volutamur. Sed tamen communiter degentes hc opportune toleraremus, si dominicum altare a Ninguine defendere possemus. Niele,
eadem notione, apud Guill. Guiart. ad ann. 1269 :

Comme par brueillaz, ou par Niele, En tous les vaissiaus n'a eschiele.

Sed et Noif, Nois et Nef dixerunt nostri. Noif, in Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 196. Nois, in Cons. Petri de Font. cap. 6. pag. 85. art. 4. et 5. Lit. remiss. ann. 1456. in Reg. 187. Chartoph. reg. ch. 6 :

Le suppliant couchoit la pluspart du temps par gelle, Noyfz et pluye en un jardin soubz ung orme.
Galt. Met. dans la Mappemonde :

Les geles et les grans Nois Aviennent par l'air qui est frois.
:

Plus estoit blans que n'estoit Nef sor giel.

Vide infra Nivare. NINIOSUS, Gall. Garrulus, in Glossis Isid. pro Nniosus, Nugator, ut habet Papias. NINITICUS. Vide supra Nimiticus. NINNARIUS, pro Minnarius. Vide in hac voce. Nynnyn, nomen proprium, in Lit. remiss. ann. 1470. ex Reg. 195. Chartoph. reg. ch. 414 :

Ung nomm Innocent Sale, Nynnin Sale freres, etc.

Vide Niniosus. NIOBA, Mutus aut mente alienus. Papias MS. Bituric. Notio ducta ex fabula Niobes, qu, ut refert Ovidius lib. 6. Metamorph. ex liberorum orbitate in saxum, seu luctum ternum conversa est ; unde Tullius lib. 3. Tuscul. cap. 26.

Niobe fingitur lapidea, propter ternum, credo, in luctu silentium

. NIOTA, Latro, apud Papiam MS. NIQUETUS, reus quadrans tempore Caroli VI. Fr. Regis cusus, Gall. Niquet. Statuta Monast. S. Claudii ann. 1448. pag. 59 :

Quilibet ejusdem Ecclesi (S. Romani) parochianus in festo..... (debet sacristi S. Petri) unum Niquetum pro quolibet, qui quidem Niqueti in tribus partibus dividuntur, etc.
Vide Monstrell. 1. vol. cap. 251. Comment. Petri Fenini de Carolo VI. ad ann. 1415. pag. 495 :

Tost aprs ledit roy Henry V. fit forger une petite monnoye, qu'on nommoit Doubles, qui valloient trois mailles, en commun langage on les appelloit Niquets.
Le Monologue des armes et des dames :

Bien assailly, bien deffendu ; Tout ne m'a pas valu trois Niques.

Niquet prterea vocarunt nostri gestum quemdam, quo aliquis irridetur. Lit. remiss. ann. 1458. in Reg. 188. Chartoph. reg. ch. 16 :

Perrin Cohen fist au suppliant, en soi mocquant de lui, le Niquet.

NIR. Bened. abb. Petroburg. in Henr. II. reg. Angl. tom. 2. pag. 682 :

Draco ille attrahit ad se undas, hauriendo cum tanta aviditate, quod si navis aliqua fuerit prope haustum illum, etiamsi fuerit onusta Niris, vel quibuslibet aliis ponderosis, tamen hauritur et defertur in sublime.
Ubi Hearnius editor, forte Viris : non placet. NISARE, Implicare ; Papias. 1. NISI, pro Prterquam. Victor Schotti in Augusto :

Adjectis Imperio civium Rhetis, Illyricoque, ac pacata externarum gentium ferocia, Nisi Germani.
Sed et Terentius ipse :

Nihil aliud Nisi Philumenam volo.

Et Tullius de Amicitia cap. 5 :

Nisi in bonis amicitia esse non potest.

2. NISI, pro Sed. Capitulare ann. 779. cap. 10 :

De eo qui perjurium fecerit, nullam redemptionem dat, Nisi manum

perdat.

Adde Capitulare Suession. ann. 744. Anastasius in S. Clestino PP. :

Constituit ut 150. Psalmi David ante sacrificium psallerentur antiphonatim, quod ante non fiebat, Nisi tantum recitabantur Epistol Pauli Apostoli, etc.

Adde pag. 41. d. prterea Legem Burgund. tit. 66. 1. Formulas secundum Legem Romanam form. 1. Synodum Romanam ann. 743. cap. 3. Legem Longobardorum lib. 1. tit. 9. 9. tit. 36. 5. 6. lib. 2. tit. 8. 4. 5. tit. 10. 1. tit. 14. 27. tit. 15. 2. tit. 21. 28. tit. 26. Rothar. 144. Grim. 3. Liutpr. 96. (6, 43.) 33. 34. (5, 4, 5.) Roth. 205. Aist. 1. Roth. 173. ubi Murat. et. Rach. 1. Liutpr. 95. (6, 42.) Constitutiones Sicul. lib. 3. tit. 30. Formulam 13. ex Lindenbrogianis, Concilium Londoniense ann. 1328. can. 1. etc. Eadem notione Terentius in Adelphis :

Ecce autem de integro ; Nisi quicquid est scire volo.

Rursum utitur in Eunucho 3. 4. extr. ut et Plautus, et alii. Concilium Rotomagense ann. 1074. cap. 9 :

Hos vero qui sacros Ordines reliquerunt, placuit sanct Synodo Nisi anathematizari.
Ubi Nisi nihil sonat. Apocal. 21. 27 :

Non intrabit in eam aliquid coinquinatum aut abominationem faciens et mendacium, Nisi (Gr. qui scripti sunt in libro vit Agni, )
id est, sed solum, etc. Obligatio, Clausula de Nisi, Qua quis fidem suam obstringit se quippiam prstiturum, ea conditione ut si promissa non perfecerit, pnis subjaceat in hujusmodi obligationibus appositis sub hac, aliave simili, formula :

Nisi contenta adimpleverit, etc.

Liter Ludovici XI. Franc. Regis ann. 1475. apud Rymerum tom. 12. pag. 543 :

Obligabimus nos sub pnis Camer apostolic et per Obligationem de Nisi.

Iisdem verbis utitur Ludovicus XII. in suis Literis ann. 1498. ibid. pag. 688. Tractatus ann. 1518. tom. 13. pag. 643 :

Prfatus Francorum Rex obligavit se sub pnis Camer apostolic et per Obligationem de Nisi.
Liter Francisci I. Franc. Regis ann. 1527. tom. 14. pag. 196 :

Dantes etiam prdictis nostris Oratoribus... omnimodam potestatem pro securitate prmissorum.... in animam nostram jurandi....... et sub censuris ecclesiasticis etiam Camer apostolic, si opus fuerit, cum Clausula de Nisi... confitendi omnia promissa... consentiendi quod, Nisi contenta, acta, conclusa et capitulata, realiter et de facta (facto)

adimpleantur, sententia excommunicationis contra Constituentem aut Confitentem proferatur, a qua non solvatur, Nisi prius adimpleverit qu implenda forent. Liter de Nisi,

eadem notione memorantur in Statutis Eccl. duensis, apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 515. Quam vocem eodem sensu legimus in instrumentis vernacule scriptis. Lit. remiss. ann. 1388. in Reg. 132. Chartoph. reg. ch. 305 :

Lequel notaire fist audit exposant un Nisi ou obligation.

Ali ann. 1396. in Reg. 149. ch. 330 :

Lesquelz Huguenin et Jehan furent en accord, par lequel ledit Jehan fist un Nisi, ouquel il estoit obligi paier, etc.

NISSUS, Nisus : Nissus, Efforchemens. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23, xiii. s.) NISULA, Nisus, Emouchet. Dief. NISUS, Avis nota, Halietus, seu aquila maritima. Numeratur

cum sparveriis seu austoribus inter feras bestias, qu ad majus dominium spectare noscuntur
, in Sententia arbitrali MS. inter Aymarum de Pictavia, Comit. Valentin. et Abbatem de Lioncellis ann. 1303. Id est, Harumce ferarum venatio ad solos superiores dominos pertinet. Etiam inter prstationes majoribus dominis debitas Nisi recensentur, ut in Testamento Guillelmi de Gisortio Militis ex Chartulario Pontisarensi :

Item, cum Robertus et frater suus scutiferi mei singulis debeant michi annis unum Nisum, volo et concedo quod loco hujus Nisi solvant annuatim unum par cerothecarum valore sex sol. Paris.
Minus recte ; Falco enim intelligendus, qui ex nidulo raptus domi alitur, vulgo Niais, ut ex sequentibus patet. Charta ann. 1216. ex Chartul. monast. de Bauges. :

Cum Gaufridus de Lauduno miles et antecessores sui quemdam redditum sive retributionem annuatim in monasterio Villelup haberent, videlicet duos Nisos nidales, etc. Dominus rex remisit et dedit Guillelmo de Buesautier armigero ad ejus vitam xl. libras Turon. in quibus eidem domino regi singulis annis tenebatur, pro feodi firma molendinorum fullonum de Moritonio : ita tamen quod quamdiu vivet, tenebitur qurere Nisos in foresta de Landa putrida, ipsosque nutrire, custodire, et ad curiam regiam mittere suis propriis sumptibus et expensis.
Chron. Bohemic. ad ann. 1300. apud Ludewig. tom. 11. Reliq. Mss. pag. 148 :

Ubi in margine, Eperviers niais. Charta ann. 1317. in Reg. 54. Chartoph. reg. fol. 35. v :

Non opus est armis, aut arma ad speciem militi jam portare, sed potius falcones, Nisos et crodios (l. erodios) aliaque volatilium genera, qu ad ludum et jocunditatem pertinent.
Vide Nidasii. NIT, Fluit, apud Papiam. NITAS, Nicolaus Specialis lib. 7. Rerum Sicul. cap. 17. ad calcem Marc Hispan. col. 733. et apud Murator. tom. 10. col. 1069 :

Ipsas etiam acripomorum arbores, quas vulgo arangias vocant, qu sub antiquis temporibus in regio solatio cubb velut nemus Massiliensium consecratum diis Nitate concreverant, quas ipsi etiam ad debitum sibi regni dominium aspirantes defensare debuerant, immaniter succiderunt.
Pro diis nitate corrigo diuturnitate. NITELA, Nitella. Gloss Isidori : Nitell, Neutrones, parunitores, deminuti. Reponunt viri docti :

Nitell, Nitores, parvi nitores.

Papias : Nitela, nitor ; Nitel, nitores parvi. Johan. de Janua : Nitella, parvus nitor. Grvius nollet parvus ; Nitela, enim, inquit, idem est quod Nitor : quod probat ex hoc Solini loco cap. 35 :

Prcipua virorum gloria est in armorum Nitela. Depurgant in minium Nitelas pulveris,

Sed Nitelas nitores parvos dici potuisse patet ex alio ejusdem Solini loco cap. 36 : id est, micas aureo colore resplendentes ex arena. Hac notione solent exponere Nitellam apud Martialem lib. 5. Epigr. 38. de Erotio puella :

Qu crine vincit Btici gregis vellus, Rhenique nodos, aureamque Nitellam.

Quem ad locum Raderus pag. 396 :

Nitella aurea, pulvis aureus fuit, aureaque ramenta, quibus illuminarunt capillos.

Sed rectius Salmasius ad Solinum pag. 22. Nitellam Martialis interpretatur murem agrestem vel sciurum, adeo ut rutilos puell crines comparet Poeta cum lana Btica, capillis Germanorum et pilis Nitel seu Nitedul. Nitela vero dicitur non quod niteat, sed quod nitatur in scandendis arboribus. Hinc in Glossis Lat. Gall. Sangerm. Nitela, , Scandens arbores. Vide Vossium Etymol. pag. 343. NITERE, . Gl. Lat. Gr. Sangerm. MSS. Suppl. Antiquarii : Nitit, . Net. Nitum, , Filum. Idem Suppl. pro Netum. NITHING, Nequam, ignavus. Vide Nidering.

NITICORAX, Nycticorax : Niticorax, fresaie. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36, xv. s.) NITIRE, Nitum. Vide in Nitere. NITRARE. Ningere. Dief. NITRUM, nude, pro Nitratus pulvis, Gall. Poudre canon. Inscript. Patav. Tomas. pag. 48 :

Franc. Barbarossa vir prudens in scientia Nitri.

Idem forte qui nostratibus Artificier, ut suspicatur D. Falconet. NITTERE, Prov. Glatir, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Latinis, Gannire. NITURA, Genitura, in Glossis Isid. et apud Papiam. Grvius reponit Nisura, a Niti vel Eniti, Parturire, unde Nixus, Partus. NIVARE, Ningere, apud Johannem de Janua ; Nger, in Glossis Lat. Gall. Sangermanens. MSS. Hispan. et Provinc. Nevar. Glossar. Provinc. Lat. ex cod. reg. 7657 : Nevar, Prov. Ningere, nivare. Vide Ninguidus. NIVARI Tabern, in quibus Romani servabant nives per totum annum, ex quibus vinum per statem refrigerabant. Vide Pancirolum tom. 1. Rerum memorab. pag. 501. NIVATA, Aqua nivalis. Vide Nibata. NIVELLUS, a Gall. Niveau, Libella. Instr. ann. 1490. inter Probat. tom. 4. Hist. Nem. pag. 52. col. 2 :

Accipiendo sub eodem et simili contextu et Nivello, etc. Nivescunt lavacro.

Ibid. num. 22 :

Hinc Nivius. NIVERE, Nivescere, Albescere, album esse instar nivis. Tertull. de Pallio cap. 3 : Vita S. Eulogii Presb. tom. 2. Martii pag. 95. n. 21 :

Columba miro candore Nivescens.

Sacerdotes miro candore Niventes.

Gloss. Phil. : Niviet, . Martinius emendat Nivet vel Nivit, vel . Gloss. Cyrilli : , Ninguit, pro Ningit more veterum. NIVICOLLINI Britones, appellati Walli Anglici, qui colles seu montes altissimos, nivibus oppletos habitant, a Joan. Sarisber. lib. 2. Policrat. cap. 27 : Horum prterea meminit lib. 6. cap. 6. ubi et Wallorum regionem Nivium collem vocat, et cap. 16. ubi Wallenses eos nominat : quibus verbis expressit Wallica ista, Craig-Ericy, Eiry, id est, niviferos montes, qui potissimum in ea Walli sunt regione, quam Caernarvonshire Angli vocant. Vide Camdenum in Britannia pag. 539. 3. Edit.

Cum adversus Nivicollinos Britones Regis esset expeditio producenda, etc.

NIVIGARE, Ningere.

Nivigavit multum per totam diem, et pluit cum magno frigore

, in Regiminibus Padu ann. 1327. apud Murator. tom. 8. col. 439. NIVITARI, Nive conspergi. Gloss Cyrilli : , Nivitor. NIVIUS, Ad libellam exactus, Gall. Nivel. Elmham. in vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 62. pag. 167 :

Alii vero... per alveos fossarum Nivios, ipsas, laboriosa telluris injectura replente, semitas planas conabantur dirigere.
Vide Nivellus. NIUNGILDUM, Idem quod Novigildum, quod vide. Apud Keronem niun, novem sonat. Vide Guillimannum lib. 1. Rer. Helvet. cap. 9. pag. 81. NIUS, Miser, apud Papiam. NIUSALTUS. Capitulare de Villis cap. 34 :

Lardum, siccum, sulcia, Niusaltus, vinum, acetum, etc.

Cap. 67 :

De capris et hircis, et eorum cornibus et pellibus nobis rationes deducant, et per singulos annos Niusaltos crassos nobis inde adducant.
Pertzio Caro recens sale condita. NIXA, Hispanis, Prunus Damascena,

a multitudine enixi fructus

dicta, ut est apud Isidorum lib. 17. cap. 7. Occurrit apud Pelagium lib. 5. de Vitis Patrum, libello 4. cap. 65 :

Et attulit quidam frater Nixas siccas, et fecit pultes.

Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Coquinella, prunus, pruniens, Prov. Nixa, idem. NIX, , Dolores partus, in Supplemento Antiquarii. Dicitur Nixa, vel saltem Enixa, femina partu levata. 1. NIXARE, Parturire. Vita S. Guthlaci tom. 2. Aprilis pag. 39 :

Cum parturiendi tempus immineret, et viscera Nixandi inscia, etc.

2. NIXARE, Spius natare, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7641. NIXE, Munite, in Glossis Isid. Melius, ut puto, Constantiensis : Nix, Munit. Papias : Nix, conjuncta. Nixus vel Nisus, a Nitor, id est, Munitus, illigatus, incumbens. Putat Grvius, cum Nixus explicatur Munitus, respici illa dicendi genera, Nixus ejus auctoritate, potentia, etc. NIXUS, pro Myxus. Vide in hac voce. NIZOLA, Nux avellana, Ital. Nizzola, Gallice Noisette, in Statutis Vercell. fol. 57. recto. NIZOLLA, Nux avellana, Acad. Crusc. Nocciuola, Charta ann. 1281. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 901 :

De soma amigdalarum : de soma pignolorum extractorum de pignis : de soma Nizollarum, etc.

Vide Nizola. 1. NOA, in Tabulario Majoris Monasterii, videtur esse locus pascuus, sed uliginosus et aquis irriguus. Tabular. Absiense :

Tertiam partem et molnarii, et vern et No, etc.

Rursum f. 60 :

Quandam Noam inter prata ipsorum.

Charta Petri filii Regis Franc. Comitis Carnotensis ann. 1279 :

Item apud Esseyum unam Noam usque ad valorem 8. solidorum Turon.

Charta pro libertatibus S. Palladii in Biturigib. ann. 1279. apud Thomasserium :

Prata vero sive Nohe, quas et qu dicti homines habent in dicto nemore, etc. L'arpent de No,

in Consuet. Carnotensi art. 12. et Castellinovi in Thimeraisio art. 11. stimatur 6. sol. Occurrit vox Noa in Chartulario S. Vincentii Cenoman. fol. 75. 79. in Tabulariis Monasteriorum, Virzionensis, S. Sergii Andegav. et S. Albini de Nemore, sed ita nude, ut nihil addatur, unde vera significatio vocis innotescat. Ceterum indubia nobis est expositio Cangiana, qu confirmari posset tum ex Tabulario Calensi pag. 40. ubi memoratur Noa sita in maresiis ; et ex Chartulario B. M. Magdalen Castridun. fol. 22. ubi Noa adjungitur erbagio animalium ; tum ex ipsis vocibus Gallis Noe vel Noue, quibus etiamnum intelligunt in plerisque provinciis hujuscemodi loca pascua, paludosa, vel aquis e vicinis collibus defluentibus irrigua. Sic vocem hanc exponit Lobinellus in Monito Vitis SS. Britanni prfixo pag. 12. quam minus attente Nucetum exposuerat in Glossario ad calcem Histor. Britan. Quod spectat etymon, conjicit Menagius, sed levi fundamento, Noam dictam fuisse a Nova, supplendo prata : cui opinioni favet Glossarium Juris Gallici, ubi Noue dicitur Ager, recens redactus in pratum. Certe pro prato sumitur in Testamento ann. 1382. apud Menagium in Probat. Histor. Sabol. pag. 390 :

Une Noe contenant journe deux hommes faucheurs de pr : laquelle Noe est joignant la riviere d'Arve.
Charta ann. 1215. in Tabul. S. Petri Carnot. :

Dedi etiam eis... dietas trium falcatorum in Nois meis de Fatgermont.

Abbatia B. Mari de Noa in dicesi Ebroicensi nuncupatur Ecclesia S. Mari de Nathatoria, in Chartis ann. circ. 1150. ex Bibl. reg. Unde confirmari videtur eorum opinio, qui vocis Noa etymon a Natare deducunt. Hinc etiam Nata et Natatorium, eadem acceptione, videre est supra. No vero Canalis seu molendini alveus aut gurges in quo aqua ex molendino cadit, dicitur in Instr. ann. 1406. ex

ead. Bibl. :

Leur a convenu faire de nouvel l'anne passe de bonne pierre de taille le No du moulin.
Lit. remiss. ann. 1479. in Reg. 206. Chartoph. reg. ch. 335 :

Guillotin Barbes avoit gett et mis certaines pierres au No du moulin fouler draps,... en telle maniere que ledit moulin et la tourneure d'icellui en estoient empeschez. Salo donavit prdict Ecclesi (Pontiniac.) Noias suas de Ponte Naiselas, et inde viginti octo libras habuit.

Vide infra Novium. Noia, Eadem, ut puto, significatione. Charta Hugonis Episc. Altissiod. ann. 1146 :

Vide Noda. 2. NOA, Idem, ut puto, quod Altissiodorensibus Noue, Congeries majorum herbarum in aquis crescentium, in quibus pisces delitescunt. Liter Odonis Primogeniti Ducis Burgundi ann. 1265. e Chartulario civitatis Altiss. fol. 39 :

In dicto biezio de Brichol piscari valeant quicumque voluerint, et cum omnibus ingeniis : ita tamen quod non impediant aliquatenus cursum aqu, hoc excepto quod dicti piscatores vel alii habere vel facere non poterunt in memorato biezio vel in aliqua parte ipsius Noas vel boichetas.
NOARA, Prov. Nurus, uxor filii, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. NOB, Idem, ut videtur, quod Nobi, Nupti, seu census Domino solvendus ad obtinendam licentiam ducendi matrimonii : quo de jure plura in Maritagium. Charta ann. 1068. Marc Hispan. col. 1144 :

Et castros istos... dono... in ecclesia S. Petri Agerensis cum omnibus juribus et pertinentiis... et servitiis cunctis, cum calonicis et placitis, et cum cartariis silvaticis, cum pregera et questia, et hostes et cavalcatas, et carrigamentis et fabricas et Nobas, et cum baucias, cugucias, et exerquias, et homicidiis, et omnia placita, etc.
Vide Nubei. NOBI, Nupti. Vide infra Nubei. NOBILE, Genus monet Anglic, vulgo Noble la rose. Lexicon CambroBritannicum :

Nobl. aureus.

Henricus Knyghton sub ann. 1344 :

Eodem tempore Nobile, et Obolus, et Ferthing de auro cperunt florere in regno.

Chronicon Windesem. lib. 1. cap. 31 :

Centum Nobilia dedit Monasterio.

Ibid. :

Dedit Nobilia quinque.

Charta ann. 1430. apud Rymer. tom. 10. pag. 454 :

Recepimus.... 25000. Nobilium monet Anglican pro summa 50000. salutiarum auri.
Conventio ann. 1489. apud eumd. Rymer. tom. 12. pag. 369 :

Concordatum... quod denarius currens in Anglia valeat in Britannia... secundum ratam 80. denar. Angl. ad valorem unius Nobilis Angli vocati Angelet, unus grossus Angl. valeat in Britan. 4. den. Angl. 20. grossi Angli valeant 1. Nobile vocatum Angelot.
Tractatus ann. 1502. apud eumdem tom. 12. pag. 790 :

Unoquoque Nobili, vocato Angel nobilis, valente 20. grossos legalis monet. Recueilli fut en somptueuse entre, Ou espargn ne fut Escu ne Noble.

Vide Lindwodum ad Provinciale Eccl. Cantuar. lib. 3. tit. 13. et novam Gall. Christ. tom. 4. col. 703. Octavianus de S. Gelais in Viridario honoris :

Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 111. Chartoph. reg. ch. 195 :

Florins,... appellez Nobles d'Angleterre, etc.

Noblus, Eadem notione, apud Ericum Upsaliensem lib. 4. Hist. Suecic pag. 141. Nobulus, lib. 5. ejusd. Hist. pag. 148. 159. 189. NOBILIS, Dominus, Gall. Seigneur. Privilegium Brunonis ann. 1317. apud Ludewig. tom. 1. pag. 276 :

Nos Bruno Dei gratia Nobilis in Sman dictus de Quernvorde, etc.

Alia Charta ejusdem Brunonis ibid. pag. 277 :

Ea propter nos Bruno Nobilis de Quernvorde, Dominus in Sman, etc.

Quandoque etiam Nobiles nude dicuntur regni Proceres, ut in Vita S. Leodegarii Augustod. Episc. non semel ; neque absimili notione Primores Andegav civitatis, Nobiles vocat Aimoinus lib. 2. de Miraculis S. Benedicti cap. 24. Nobilis Homo, in Lege Longob. lib. 2. tit. 4. 2. Liutpr. 88. (6, 35.) Apud Nithard. lib. 4. Hist. Saxones dicuntur in tres ordines divisi :

Sunt enim, ait ille, inter illos qui Edhilingi, sunt qui Frilingi ; sunt qui Lazzi illorum lingua dicuntur. Latina vero lingua hoc sunt, Nobiles, Ingenuiles, atque Serviles
. Capitulare Saxonum ann. 799. cap. 3 :

Nobiliores Saxones solidos 12. ingenui 5. liti 4. componant.

Adde cap. 5. Capitulatio Caroli M. de Partibus Saxoni cap. 14. de iisdem :

Et inter centum viginti homines Nobiles et ingenuos similiter et litos, servum et ancillam eidem Ecclesi tribuant.
Adde cap. 16. 18. 19. 20. Lex Saxonum tit. 2. 1 :

Qui Nobilem occiderit, etc.

Adde 3. 4. 7. et Legem Frision. tit. 1. 2. et 3. Nobiles Person, in Legibus Wisigoth. lib. 2. tit. 3. 4. lib. 6. tit. 1. 2. in Decreto Tassilon. 9. Arno Archiepiscopus Salisburgensis :

Reliqua vero quod ibi traditum est, de genere Nobilium hominum esse videtur, etc.

Nobilis Natu, in Vita S. Theodardi Archiepiscopi Narbon. ut Majores natu, apud Scriptores alios :

Principes autem et Nobiles natu, omnesque bellatores qui contra illum arma tulerunt, etc. Gentilshommes de nom et d'armes,

Nobiles Nomine et Armis, in Charta Institutionis Ordinis Velleris aurei a Philippo Burgundi Duce, ann. 1431. apud Mirum in Diplomat. Belg. lib. 2. cap. 98 : de quibus integram dissertationem instituimus ad Joinvillam. Sed non desunt viri doctissimi, qui eam quam hic protulimus conjecturam, non omnino amplectuntur, aliasque subnectunt ; sed ultra harum probabilior, eruditorum erit decernere. Nobilis Terrerius, Indigena nobilis. Lit. Caroli VI. ann. 1418. tom. 10. Ordinat. reg. Franc. pag. 493 :

Cum in casu eminentis periculi certi barones et Nobiles terrerii dict civitatis nuncupati, cum suis arnesiis, familia et victualibus in dicta civitate nobis serviendo residere habeant, periculo durante. Nobilissimi pueri

Vide Terrerius. NOBILISSIMUS, Epitheton honorarium tributum Imperatorum filiis, qui interdum nude appellantur, in Constitutionibus Impp. hisce litteris, N. P. ut observatum a Cujacio ad leg. 4. Cod. de Privileg. eorum qui in sacro Palatio militant, lib. 12. tit. 28. interdum hisce Nob. P. ut est in Notis Magnonis. Exstat Epistola Valentis et Ursacii in Fragmentis S. Hilarii,

data Gratiano Nobilissimo P. et Dagalaifo Coss. Nobilissim

dict perinde Augustorum fili, ut ex Cod. Th. colligitur leg. un. de Privileg. domus August. et (10, 25.) leg. 21. de Lustrali conlat. (13, 1.) Domus Nobilissim Marin, Arcadi, in Descriptione CP. a quibus Domus ips Nobilissim dicuntur in Collectione civitatis. Sed Csaribus potissimum id nominis adscriptum deinceps. In Passione SS. Perpetu et Felicitatis, Geta Nobilissimus Csar dicitur : in nummis a nobis descriptis, Nobilissimi Csares passim appellantur, qui postea nude Nobilissimi. Vetus Inscriptio Baiocensis :

C. Pesubio Tetrico Nobilissimo Cs. P. F. Aug. L. 1.

Vide Gualterum in Tabulis Siculis n. 159. Sed et Nobilissimi interdum dicti ipsi

Augusti. In Collatione Legis Mosac cap. 15. Diocletianus et Maximianus Nobilissimi AA. inscribuntur. Divulsa deinde Nobilissimi dignitas a Csarea. Nam, ut auctor est Zozimus lib. 2. Constantinus Mag. Constantium fratrem, et Anaballianum ex fratre nepotem, Nobilissimos creavit. Vetus Inscriptio Belluni in Ecclesia S. Petri,

Imp. Cs. Fla. Valer. Constantio Nobilissimo anno

xx. DD. apud Philostorgium lib. 8. cap. 8. Jovianus alterum ex filiis Varronianum , , renunciat. Apud eumdem lib. 12. cap. 10. Honorius Valentiniano, Constantii filio, ex sorore nepoti, , seu, ut habet Olympiodorus, , contulit : qui quidem Valentinianus postea Csar a Theodosio dictus est. Ex hinc fluxit Nobilissimi dignitas diversa a Csarea. Marcellinus Comes :

Justinus Imperator Justinianum ex sorore sua nepotem, jamdudum a se Nobilissimum designatum, regni quoque sui successorem creavit.

Hac postea donati dignitate subinde Imperatorum liberi vel fratres, ut ex Stemmatibus nostris Byzantinis colligere est, atque interdum alii e proceribus, ut apud Annam Comnenam in Alexiade pag. 274. Ab hac formata alia , de qua nos qudam attigimus in Notis ad eamdem Alexiadem pag. 339. Vide Glossar. med. Grcit. in et , col. 431. 1010. et Append. 73. Id etiam honorificum epitheton ad Regum seu Imperatorum nostrorum filios transiisse videtur. Quippe in veteribus Litaniis sub Carolo M. apud Mabillonium tom. 2. Analect. hc legimus :

Pipino et Carolo Nobilissimis filiis ejus vita.

Et lib. 6. de Re Diplom. pag. 503. Chartam Ghysel, Caroli M. sororis, ann. 791. subscribunt ipsa

Ghysela Nobilissima filia Pippini Regis, Carolus, Pippinus, Chlodoicus Nobilissimi filii domni Caroli prcellentissimi Regis

. Sed et Regibus ipsis interdum tributus Nobilissimi titulus, ut patet ex Pauli PP. Epistola 42. e Codice Carolino, quam inscribit

Dominis Nobilissimis atque excellentissimis filiis Carolo et Carolomanno Regibus Francorum

. Ex posterioribus Stephanus Tornac. Epistolam 34. perinde inscribit

Nobilissimo B. Hungari Regi

, ut observat Mabillonius Diplom. pag. 90. qui et pag. 602. refert Chartam Samsonis Archiep. Remensis qu data dicitur

anno Incarnati Verbi millesimo clvii. Indictione vi. regnante Ludovico

Nobilissimo Francorum Rege anno xxi.

Vide Nobilitas. NOBILISTA, Nobilis alumnus. Sebastianus Perusinus in Vita B. Columb Reatin, tom. 5. Maii pag. 344 * :

Illustrissimus dominus Csar Borgia, nunc Dux Valentinus, adolescentulus inter Nobilistas studii Perusini sacris legibus operam dabat.
NOBILITARE, Clarum, illustrem et notum facere, celebrare ut in hoc Ciceronis loco libri 1. Tuscul. cap. 15 :

Poet post mortem Nobilitari volunt.

In malam partem apud Terentium in Eunucho :

Tu jam pendebis, qui stultum adolescentulum Nobilitas flagitiis.

Posterioribus vero Scriptoribus idem est quod hominem plebeium in nobilium numerum cooptare, adciscere, Gall. Annoblir, Ital. Nobilitare : qua notione non semel occurrit in Instrumentis inferioris vi ; unum dumtaxat exscribam locum ex Literis Humberti II. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 537. quibus Jaqueminum et Perrinum Vauterii in Nobilium ordinem aggregat ann. 1346 :

Probitatis merita, morum decor, fidelitatis sinceritas, quibus person vestr laudabiliter decorantur, nobis merito induxerunt affectum, ut vos quos dignos dignoscimus ab experto, favore specialis grati prosequamur ac honoribus congruis attollamus ; potissime contemplatione dilecti et fidelis nostri Capellani Fratris Humberti de Saletis Cartusiensis Ordinis, germani vestri, qui se... nostris gratum reddidit obsequiis... ut igitur affectum nostrum evidenter agnoscatis... ut fides vestra et memoria Fratris Humberti vestris aperta servitiis et obsequiis comprobata, de bono semper in melius augeatur, vos et quemlibet vestrum, ac etiam omnes et singulos liberos vestros, prsentes et futuros ex nunc in antea Nobilitamus, et Nobilium consortio aggregamus ; volentes ac etiam de gratia speciali concedentes, quod et vos et quilibet vestrum, nec non liberi vestri omnes et singuli, prsentes et futuri, uti, frui et gaudere possint et debeant omnibus franchesiis et libertatibus, immunitatibus, privilegiis, gratiis et honoribus, quibus alteri Nobiles nostri Dalphinatus soliti sunt gaudere, absolventes et liberantes vos et quemlibet vestrum, ac etiam liberos vestros omnes et singulos, prsentes et futuros, ex nunc in posterum ab omni tallia, cumplinta, corvata, gayta, exchalgayta, focagio, cornagio, rentagio et alio quovis usagio, ac etiam ab omnibus sordidis muneribus et extraordinariis, a quibus omnibus volumus vos et quemlibet vestrum, et liberos vestros omnes et singulos, prsentes et futuros, penitus excusandos... potissime a tallia quatuor solidorum

Viennensium, quam vestri predecessores et vos, nobis et nostris hactenus inferre estis consueti, quam vobis remittimus pleno jure, ac etiam quittamus et donamus.
Hanc nobilitationis formulam fere descripsimus integram, tum ut hinc innotescat, qu fuerint Nobilium prrogativ, tum quia singularis visa est, ex eo maxime quod viris non militibus honores deferantur, qui iis temporibus solius bellic virtutis merces esse consueverant. Vide Miles literatus. Nostris Nobiliter. Lit. procur. Caroli V. reg. Franc. ann. 1380. pro Joan. duce Bitur. locumtenente in partibus Occit. ex Reg. Cam. Comput. Paris. fol. 31. r. :

Damus auctoritatem et potestatem... innobiles subjectos nostros Nobilitandi, et pro dictis nobilitationibus financiam recipiendi et levandi.
Ali ann. 1351. in Reg. 137. Chartoph. reg. ch. 89 :

Item donnons auctorit et plain pouvoir de Nobiliter ou lgitimer, etc.

Nobilitatem suis etiam subditis concesserunt domini ecclesiastici scularesve, si tamen ejusdem vocis eadem est vis et acceptio. Angelus abbas Cassinensis Joannem Petri Riccii de S. Victore nobilium collegio aggregat

de certa ejus scientia et speciali gratia

, Literis ex archivo ejusd. monast. Spius vero immunitas a servitiis aut vectigalibus intelligenda est, ut eruitur ex Charta ann. 1273. ejusd. Tabul. :

Volumus, statuimus et firmiter ordinamus, ut omnes nobiles ejusdem castri, qui per nostras litteras vel privilegium nobiles assignabuntur, ad hoc quod melius vivere valeant et melius possint alia sua onera supportare, de ordeo, spelta, avena et surico, de vino etiam et hortis nihil monasterio Casinensi persolvant aut reddere compellantur, nec ut terraticum, nec ut decimam spiritualem, sed omnino a prstatione prdictorum sint liberi.

1. NOBILITAS, Titulus honorarius, quo Bovo Sithiensis Abbas Widonem Archiepiscopum Remensem compellat, in Epistola prfixa Relationi de Inventione et elevatione S. Bertini. Eodem etiam Nobilitatis titulo compellantur Reges Fr. in Epist. 34. et 52. ex iis qu habentur tom. 4. Hist. Franc. Adde Joannem VIII. PP. Epist. 1. 73. Gregor. VII. lib. 1. Epist. 18. 19. 38. 45. et alibi passim. Declaratio Barrali domini Bauciensis facta Carolo I. Comit. Provinci ann. 1251. ex Schedis Prsidis de Mazaugues :

Promittimus... quod... de dicta terra et castro de Baucio cavalcatam faciemus vobis et heredibus vestris secundum quod Nobilitas nostra, et possibilitas terr et Constitutiones Provinci requirunt. Nobilitatem vestram monendam duximus, etc.

Comes et comitissa Campani eo titulo donantur ab Honor. PP. III. in Chartul. Campan. fol. 26. v. :

Marchio Montisferrati a Greg. X. PP. in Epist. ann. 1272. Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 70 :

Nobilitatem tuam rogamus et hortamur, etc.

Abbas monasterii Ambrosiani Mediolanensis in Charta ann. 957. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 718 :

Vestra magnificentissima Nobilitas scriptio facere dignetur, etc.

Nobilitates, Prrogativ, privilegia, jura honoraria. Regestum 8. Memorialium Camer. Comput. Paris. fol. 208 :

Dom. de Clion institutus in officio Constabularii Franci ad nobilitates, jura, vadia et emolumenta consueta per literas Regias datas 28. die Novemb. 1380.
Nobilitates, Dona, munera, largitiones. MS. :

Des Noblesces qu'il fist, si comme nous lison, Et du contenement qui i ert en sa meson, De chandelle et de vin et d'autre livroison, Porroit un sage clerc fere une grande lechon.

2. NOBILITAS, Idem quod Feudum nobile et honoratum, prdium rusticum illudque prcipuum. Chron. Mediol. ad ann. 976. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 160 :

Et tunc isti omnes capitanei, derelicta civitate, terras et Nobilitates suas inhabitantes, numquam de cetero bene fuerunt civitatis habitatores. Noblece
vel Noblesse, nostris alias, idem quod Jus domini capitalis, prrogativa. Charta ann. 1353. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 256 :

Item la Noblece du haule, que le seigneur d'Ault a de deffendre vendre poissons, jusques il en y ait pris ce que lui en appartient pour son hostel... Item la Noblece que lidiz sires a sur les poissons royaulx et sur les gros poissons.
Lit. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 415 : Charta ann. 1454. ex Chartul. 21. Corb. :

Les fiez, arrefiez, seignories, Nobleces, hommes, vassaulx, etc. Ouquel fief et en ce qui en estoit tenu, il avoit toute justice et seigneurie haulte, moyenne et basse, avec tous drois, prouffis et Noblesses appartenans icellui justice.
Adde tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 793. 3. NOBILITAS, Morum elegantia, urbanitas, agendi ratio qu nobiles decet. Elmham. in vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 31. pag. 73 :

Regnorum Angli et Franci Nobilitates, modos et gesturas, quorum

fama laudabilis digno laudis prconio, multorum assertione fideli, suis auribus frequencius insonabat, cognoscere et videre desiderat (Sigismundus).
4. NOBILITAS, Amplitudo, magnificentia. Vita Ms. S. Mart. Lemovic. :

Quantumcumque habuit (Stephanus dux) in provincia Lemovicensi, ipsi sanctissimo viro tradidit, ut faceret exinde Nobilitatem ecclesiarum, quas esset fabricaturus, et suppleret omnem indigentiam clericorum, qui in eisdem Deo essent servituri.
5. NOBILITAS, pro Notabilitas, ni fallor ; dicitur de re quavis resplendente. Stat. Mss. eccl. S. Petri Insul. ann. 1388. ex Tabul. ejusd. :

Nullus portet sotulares rostratos, laqueatos, decisos vel desuper fenestratos, neque caligas albas, rubeas aut virides, aut minus notabilis coloris ; de qua Nobilitate stabitur simplici dicto quatuor personarum. Rigonde la fille le roi Chilperic, qui en Espaigne s'en aloit tel Nobloiz, com vous avez oy.
Vit Patrum Mss. :

Nostri Nobloiz de pompa et magnifico apparatu dixerunt. Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 240 :

A lendemain grant Noblois Emmena sa fame li rois... Un hermitage ot en chel bois, Ls un castel de grant Noblois.

NOBILITATIO, In nobilium ordinem cooptatio, Gall. Annoblissement, in Literis ann. 1361. apud Rymerum tom. 6. p. 342. Vide Nobilitare. Nobilitacion, in Instr. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 480. art. 6. Plurima hac de re disquirenda sunt, qu ad Glossarii institutum quam maxime pertinent. Et primo quidem, quando plebeios homines nobilium ordini et prrogativis aggregandi usus incpit ; tum qua ratione quave de causa id fiebat ; denique inquirendum utrum acquisita semel nobilitate quis poterat spoliari, imo et ab antiqua, a parentibusve accepta descisci ; et quo pacto id contingebat. Quibus utcunque ad faciendum satis, ea, qu mihi Regesta Chartarum regiarum ex Chartophylacio regio evolventi hanc in rem notanda occurrerunt, hic exhibere propositum est, iis tamen prtermissis, qu satis accurate et ex Chartis authenticis profert D. La Roque in suo de Nobilitate tractatu. In primis vero monitum velim lectorem, observandi, non decernendi animo hc a me proponi, cum nonnulla sint, qu non modo hodiernis nostris moribus, sed et iis, qu tatis ejusdem sunt, monumentis repugnare videantur ; ita ut in hac re, uti et in pluribus aliis, qu ad historiam nostram spectant, aliquid statuere

difficillimum sit, quod omni ex parte certum stabilitumque ab omnibus existimetur. Qu nequaquam gratuito dicta esse ex sequentibus patebit. Hc certe inter homines, qui natura pares sunt, distinctio cuique san mentis probaretur, si ingenii acuendi aut virtutis remunerand duntaxat causa adinventa fuisset : nam, qu ex iis ortum habet, sola propriam laudem meretur, non qu fortuito et casu accidit. Hinc literis, quibus homines plebeii in nobilium ordinem cooptantur, hc vulgo prmittitur formula :

Licet usus gentium nobilitatem in divitiis acquisitis introduxerit dominari, rationi tamen sagacius disponenti placuit ut mores et actus demonstrent nobilitatem hominum, et exinde mereantur nobiles verius reputari.

Verum favori pecuniisve spissime accepta referri debet nobilitatio : neque enim ex hujusmodi literis, qu formul sunt, quidquam in gratiam illius cui conceduntur, certo concludi potest ; nisi in iis singularia afferantur hujusce concessionis argumenta, ex quibus persona stimari liceat : ea quippe interdum levissima sunt, cujusmodi est pia ad Jerosolymam peregrinatio, ob quam Arnaldus Bernardus civis Tornacensis a rege nobilitate donatur anno 1476. in Reg. 195. ch. 1615. Latino sermone spius scribebantur liter nobilitationum : tametsi plurim Gallico idiomate exarat reperiuntur, quarum prima, qu mihi occurrerit, ad annum 1323. pertinet. Antiquior, qu a me visa est, nobilitationis litera, ad finem 13. sculi spectat, annum inter 1285. et 1290. pro Egidio de Curte superiori in Reg. 34. ch. 71. Feudorum itaque institutione longe posterior est nobilium creatio, qu tum tandem cpisse videtur, cum plebeis hominibus feuda possidendi facta est licentia. Sed cum inde etiam nobilibus nequaquam exquarentur, licet divitiis eos plerumque superarent, quo ad eos accederent propius, et a paribus suis magis secernerentur, literas a rege pecuniis aut favore obtinuerunt, ut qui ordine dispares erant, privilegiis saltem quales forent : neque enim feuda nobilitatem conferebant, quod exemplis probare facile est. Poncius dictus le Roy, dominus castri de Cortona, nobilitatur anno 1315. ex Reg. 52. ch. 115. ita et Grimoardi anno 1319. ex Reg. 59. ch. 232. qui domini de Ville-Brumier et de Monbet nuncupantur ; eodem quoque beneficio, ut cteros omittam, donatus Stephanus de Caritate, dominus feudi trium puellarum Parisiis anno 1389. ex Reg. 136. ch. 166. Non omnium tamen feudorum hc fuit conditio : erant quippe feuda nobilibus tantum adscripta, ut patet ex Literis anni 1321. in Reg. 61. ch. 43. quibus nobilitas Petro Touset ea ratione conceditur, ut feudum obtinere valeat. Nobiles creare unius regi seu suprem dignitatis potestatisque est prrogativa, quam principes interdum legatis suis, in dissitis prsertim provinciis, attribuerunt ; modo liter ab ipsis concess ad regem confirmand deferrentur ; quod passim occurrit. Quam consuetudinem ad imperatores CP. ex

Gregorii Nazianzeni poemate 2. nonnulli referendam esse censent. Consule Desmolet. tom. 9. pag. 161. et novum Tract. de re diplom. tom. 4. pag. 551. Extrane regionis nobiles, qui regnum incolere volebant, literis regiis petebant nobilitatem suam firmari et stabiliri ; ejusmodi sunt qu dantur anno 1348. in Reg. 76. ch. 1. Hennequino de Lucerode equiti, qui ex comitatu Juliacensi transductus apud Viromanduos uxorem duxerat, ibique consederat. Sponte assentior D. la Roque, qui eos tantum inter nobiles cooptatos censet, qui honesto et libero loco nati erant. Hinc est sane quod libertatis prius concess mentio fit in literis, quibus nobilitate donantur homines gleb adscripti. Extant nihilominus Liter annorum 1354. et 1365. qu libertatem ab ejusmodi hominibus obtentam antea fuisse, silent. An a Cancellario scribave id oscitanter prtermissum esse probabiliter allegari possit, haud satis scio. Vide supra in Miles. Nobilitatio ad vitam illius, cui concedebantur, interdum fuit determinata, uti docent Liter ann. 1363. ducis Barrensis pro Hussone Chaulmont, qu a rege confirmantur ann. 1364. in Reg. 98. ch. 118. Vulgaris usus est memorari in literis officia exhibita ab eo, qui nobilis efficitur ; singulare vero prorsus ea enumerari, qu futura sunt, ut videre est in Literis ann. 1373. ex Reg. 105. ch. 430. quibus Rogerus, dictus Louvet, burgensis seu civis Rotomagensis inter nobiles adscribitur ob ea servitia, qu ab ipso anno sequenti prstanda dicuntur in officio majoris et prfecti ejusdem urbis. Extant liter, ut recte monet D. La Roque, quibus nobilitas viduis filiisque ex eisdem natis confertur ; cui addi potest, et nascituris ; quod legitur in Literis ann. 1393. ex Reg. 145. ch. 145. pro Jaqueta Bertine, vidua Laurentii de Petraponte, et in aliis pro Maria, vidua Joannis de Bezegneul ibid. ch. 229. Neque etiam prtermittendum quod ejusmodi liter viri defuncti nomen aliquando taceant, ut efficere licet ex Literis annorum 1368. et 1384. ex Reg. 100. ch. 154. et 126. ch. 159. pro Mauguieta, dicta la Paenne et Margarita la Gaillarde ; nisi, prout tunc temporis mos erat, virorum nomina, le Paen nimirum et le Gaillard, inflexione feminina hic efferantur. Sed quod maxime notandum est, ipsi etiam superstites viri nobilitatis, uxoribus liberisque suis concess, aliquando non erant participes ; quod demonstrare videntur liter, qu appellatis licet virorum nominibus, de eorum nobilitate silent ; id enim eas tacuisse haud probabile est, si gente fuissent aut concessione nobiles. Ubi conjecturis nos liberius indulgere nemo suspicabitur, si sequentia paululum attente adverterit. Margarita filia naturalis Joannis de Kyerisy militis, domini de Mureto, tunc uxor Colini des Cais, omissa ipsius conditione, legitima et nobilis cum prole sua masculina declaratur Literis ann. 1363. in Reg. 95. ch. 104. Joannes le Coq, cujus uxor Jaquelina filia Joannis Maillart, cum patre et fratribus suis nobilitatur ann. 1372. in Reg. 104. ch. 175. ejusdem concessione

particeps nequaquam dicitur. Iis addi potest Joanneta de Villepinte, filia naturalis Petri du Chateau consiliarii Camer Computorum, et uxor Reginaldi Freron regis archiatri, qu ann. 1391. ex Reg. 142. ch. 231. legitimatur, et cum prole sua nobilitatur. Eo etiam spectant Liter ann. 1428. in Reg. 174. ch. 203. et 204. quibus Perreta de Billy, necdum nupta, legitimatur, et cum nascituris ex ea liberis nobilitatur : neque enim id privilegii ea conditione ipsi concessum est, ut nobili viro nubat ; si secus itaque fecisset, ex plebeio homine procreasset liberos nobiles. Idem denique probant Liter ann. 1320. ex Reg. 59. ch. 458. qu nobilibus accensent Nicolaum et Joannem de Molendinis

cum eorum posteritate etiam ex feminis descendente

, et ali ann. 1368. ex Reg. 99. ch. 230. pro Philippoto de Modulan et Coletta Joannaque sororibus suis. Matris ergo, non patris, conditionem nonnunquam sequebantur liberi, ut rursus ex infra dicendis manifestum erit. Armigeri seu Equitis appellatio nobilium propria erat ; hc tamen tribuitur Guillelmo de Conros, filio illegitimo Astorgii d'Orelhac, in Literis ann. 1341. ex Reg. 74. quibus legitimatur et nobilitatur. An militum bastardis attributa hc prrogativa, qui nihilominus legitimationis nobilitationisque literis, prout cteri, indigebant ? In exemplum sit Joannes de Bosco, dominus de Domo forti, d'Onay et de Toussi, filius illegitimus Radulphi comitis Aucensis, Franci comitis stabuli, qui an. 1395. Literis regiis ex Reg. 149. ch. 146. nobilitatur. Cingulo militari donabantur publice, qui ad nobilium ordinem promovebantur ; adeo ut, si certa de causa privatim id actum fuisset, auctoritate regia resarciretur quod minus legitime factum esse putabant. Hinc est quod Gerardus de Turre d'Escure regi supplicat, ut nobilitatem suam confirmare velit, qu ei denegabatur unicam hanc ob causam, quod Petrus de Turre pater suus moriens, militi honoribus domi intra privatos parietes fuisset ornatus. Cui supplicationi annuit rex Litteris ann. 1337. ex Reg. 70. ch. 365. quibus Petrum de Turre militem obiisse pronuntiat, non secus ac si ex nobilibus ortum habuisset. Cum de alicujus nobilitate controversia erat, auctoritate regia de ea inquirebatur, qu hac inquisitione primo statuta, literis regiis deinde firmabatur, quibus hc addebatur formula, Eumque, quantum opus est, nobilitamus : quod non omnibus gratum fuisse non injuria suspicor. Ubi vero nobilitatis argumenta proferre difficillimum erat, iis exhibendis, simul et inquisitione de iis facienda nonnunquam liberabantur a rege ; cujus dispensationis mentio fiebat in literis, quibus nobilitas, etsi invalidis argumentis stabilita, asserebatur, vel etiam conferebatur ; quod factum reperimus ann. 1408. ex Reg. 163. ch. 201. in gratiam Joannis de Bosco, scrib parlamenti in re criminali, et ann. 1409. in Reg. 167. ch. 325. pro Michaele et Roberto de Rouvres, qui ridenda potius quam probanda in suo supplici libello afferunt argumenta ; sed, ut quod res est fatear, ridicula magis sunt, qu a Joanne et

Gasparo Bureau ann. 1447. in Reg. 178. ch. 256. allegantur, ut pote qui nobilitatem suam ad Literas Henrici comitis Campani ann. 1161. etsi a Joanne rege ann. 1361. confirmat reperiantur, referre non dubitant. Simplicior est Joannis des Bourdils ex senescallia Carcassonensi agendi ratio : is enim, cum gentis su antiquitatem non satis dilucide probare potuisset, Literas obtinet a rege ann. 1382. ex Reg. 122. ch. 1. quibus inter nobiles adsciscitur. Nobilitas ergo amitti poterat ; et id quidem multiplici ratione. Prima est practicam, ut cum ipsis loquar, artemve mercatoriam exercendo. Occurrunt quamplurim liter, qu id evincunt. Altera est, non vivendo seu non se gerendo prout nobiles decet, uti habent liter, quibus, quid his verbis significatum voluerint, non apertius declaratur. Sic Petrus Saffroy armiger, ex patre et matre nobilibus ortus, nobilitate donatus, vel nobilitati restitutus, dicitur in Literis ann. 1358. ex Reg. 87. ch. 58. quod parentes ejus nobilium more non vixerint. Iis tamen nonnullam lucem prferunt ea, qu leguntur in Instr. ann. 1391. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 116. col. 1. ubi quibusdam nobilitas denegatur ea potissimum ex causa,

quod prdicti dicentes se nobiles, non habent equum seu equos, nec alia arma in domibus ipsorum

. Verum non armis duntaxat, sed et vestium forma nobiles ab aliis distinguebantur, ut videre est supra in Miles, unde qui ejusmodi privilegiorum minus erat studiosus, more nobilium non censebatur vivere. Tertia, qu frequentior est, quantumvis minus nota videatur, uxores plebeias ducendo ; quod pluribus facile est probare argumentis. Guillelmus de Savigny ann. 1345. ex Reg. 68. ch. 340. Bertrandus de Batut ann. 1356. ex Reg. 84. ch. 701. et Joannetus de Marton ann. 1365. ex Reg. 98. ch. 462. ex patribus nobilibus orti, quod matres ex plebe habuerint, literis regiis nobilitantur. Sic et Beatrix, viri nobilis Petri de Rochedun uxor, cum posteritate sua ann. 1372. in Reg. 103. ch. 88. et Isabella, uxor Joannis Thibaut armigeri, cum liberis natis et nascituris ann. 1405. ex Reg. 60. ch. 198. pari donantur beneficio pari ex causa. Neque ab iis secernenda est Joanna de Clamecy, qu cum posteritate sua nata et nascitura ann. 1362. ex Reg. 91. ch. 341. nobilitatur, tametsi nobilitatem Andre du Moustier, ejusdem Joann mariti, in dubium revocare videatur D. La Roque, maxime ex iis verbis :

qui a nobilibus traxisse dicitur originem, sicut fide digna relatio testatur,

ut legitur in iisdem literis. Erroris occasio fuit verbum dicitur, quod ubi etiam de re certissima, puta de Dei existentia, sermo est, usurpari solitum hac tate non attendit : id tamen suspicari promptum erat ex iis qu adduntur, sicut fide digna relatio testatur, qu cum re dubia nequaquam alligari possunt. Sed vereor ne quis hc superflue dicta esse existimet, quando ipse Andreas Domicelli nomine ibi appelletur. Hanc denique nostram de amittend nobilitatis ratione

sententiam invicte, ut arbitror, probant Liter ex Reg. 97. ch. 7. quas anno 1366. supplicando regi exhibent Petrus des Bordes et Jacobus ejus fratris filius, ut antiqu nobilitati su restituantur, a qua majores sui defecerant, dum, ut rebus suis providerent, uxores copiis amplissimas, posthabito genere, duxissent, quod a rege ipsis ultro conceditur. Eadem quoque erat virginis nobilis conditio, si viro plebei ordinis nupsisset. Id sane innuere videntur Liter ann. 1374. ex Reg. 106. ch. 118. quibus nobilitate donatur Gileta, qu domicella appellatur, una cum viro suo Eustachio de la Pierre, castelleti Parisiensis consiliario. Unde effici potest, quod tamen pro certo ponere non ausim, nobilitate privatos fuisse, qui dispari genere conjungebantur. Ut quid enim nobilis efficeretur, qu a parentibus suis hanc habuerat prrogativam ? quando quidem, ut superius diximus, matris conditionem sequerentur filii. Vide Disparagare. Idem quoque opinatus est Auctor Cremonialis Gallici MS. a Cangio laudati in Dissert. 10. ad Joinvill. :

Et se un noble homme d'anciennet est issu aprs sa noblesse de quatre lignes non nobles, c'est savoir de celle de l'esle (ayeule) de suzesle (bisayeule) et de mere, il ne se devroit plus nommer gentilhomme, et pour cette cause tout noble homme doit desirer soy marier noble lignie.

Unde ejusmodi nobiles degeneres appellat Monstrelletus 1. vol. cap. 44. imo nothi vel spurii habebantur liberi ex dispari conjugio prognati, ut legitur in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Spurius, de parte nobili et de matre vili. Ibidem : Notus (pro Nothus) de patre non nobili et de matre nobili. Hc vero, quanquam certis pluribusque stabilit sint monumentis, ab usu tamen recepto aliquando discessum esse, videre est in voce Bastardus supra, ubi homines etiam illegitim originis, nobilitatis privilegia cum uxore plebeia liberisque ex ea natis communicasse observavimus. Nihil itaque est, ut paulo ante monuimus, quod adeo firmum statutumque sit, cui statim opposito exemplo repugnari non possit. Idcirco nobis sufficiat facta protulisse, rem alii definiant. Et quidem pro libito hac in re actum olim fuisse conjicere est, cum nobili S. Juliani Brivatensis collegio, cui nemo nisi ex nobilissima gente adscribi asseritur, huic tamen prpositum reperiamus Joannem Talapin, qui Literis ann. 1391. ex Reg. 142. ch. 109. inter nobiles cooptatur. 1. NOBILITER, Libere ab omni servitio. Arest. parlam. Paris. ann. 1390. ex Bibl. reg. :

Nobiliter et in francum allodium terram suam tenere.

Vide supra Nobilitas 2. 2. NOBILITER, Large et copiose ; quo sensu Noblement dicimus. Charta Carol. Crassi ann. 886. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 346 :

Monachis in monasterio jam dict abbati Deo famulantibus una refectio Nobiliter prparetur et honorifice exhibeatur.
NOBILITI, ut Nobilitates, Prrogativ, etc. Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 1151. in Fragmentis Chronicorum Principum Pictav. et Aquitan. :

Helvis primogenitus Hugo, Rainaldi primi viri sui filius castrum de Podio fagi tenuit a Roberto de Mauritania consobrino, terramque totam de Podiofagi....... mero et mixto imperio, cum Nobilitiis, hostagitiis, hominibus, censibus, etc.
NOBISCUM, Clamor militaris, a Christianis in prliis inclamari solitus, apud Vegetium lib. 3. cap. 5. et alios a nobis laudatos in Dissertat. 11. ad Joinvillam pag. 206. id est, Deus nobiscum, , apud Annam in Alexiade. , apud Theophanem ann. 2. Justiniani. NOBLUS, Nobulus. Vide in Nobile. 1. NOBUS, pro Novus, tom. 4. Annal. Benedict. pag. 263. ex Charta anni circiter 1018. 2. NOBUS, Vici species. Glossar. Lat. Gall. ann. 1352. ex Cod. reg. 4120 : Nobus, Vesse de Champ. NOCA, Modus agri. Monasticum Anglic. tom. 2. p. 331 :

Unam virgatam terr quam tenuit... et tres Nocas terr quas tenuit Willelmus Gloyn, etc. Illi qui tenuerunt dimidiam virgatam terr, vel Nocatam terr, vel cotagium de bondagii tenura, etc.

Nocata Terr, Agri modus, in veteri Inquesta apud W. Dugdalum in Antiquitat. Warwic. pag. 665 :

Vide Nocha terr. NOCCUS, Plumbeus canaliculus, nostris alias Noc, vulgo Gouttiere. Comput. ann. 1469. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Item pro reficiendo et majorando in utroque latere borduram Nocci, qui est inter tectum navis ante crucifixum et novum portale, etc.
Alius ann. 1367. ex eod. Tabul. :

Item mestre Pierre le couvreur.... pour ressauder le Nock de Nostre Dame, etc.
Lit. remiss. ann. 1382. in Reg. 121. Chartoph. reg. ch. 172 :

Annette de Boussen estant en une chambre derriere en l'ostel de son pere accoucha d'une fille, laquelle... elle getta par un Noc estant en ladite chambre, en un jardin d'une sienne voisine. Nocq
et Nolz, pro Baquet, auge, Canalis, alveus. Lit. remiss. ann. 1443. in Reg. 176. ch. 276 :

Wiart le Wauquier dist icellui Laurens qui lui rendist un Nolz ou auge de

pierre de maubre, qu'il disoit lui avoir prins en sa maison.

Comput. ann. 1526. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Pour un Nocq de marbre, servant audit four, etc. Nocenti judex et exactor.

Vide Nogueria 2. NOCENTIA, Iniquitas, qua quis sons est, nocens. Tertul. Apolog. cap. 40 : Idem adv. Marc. lib. 2. cap. 13 :

Quomodo innocenti mercedem secter, si non et Nocenti spectem.

NOCHA Terr, apud Madox Form. Anglic. p. 424 :

Hengeromus de Bulles legavit Christin fili su unam Nocham terr.

Agellum puto sic dictum ab Anglico Look, Angulus. Vide Noca et Loka. NOCHERIUS, Nauclerus. Vide Nauclearius. NOCHIA, Species monilis seu armill, qu infra dicitur Nosca et Nusca. Testamentum Ricardi II. Regis Angl. ann. 1398. apud Rymer. tom. 8. pag. 76 :

Ordinamus quod de omnibus jocalibus nostris residuis, videlicet circulis, Nochiis et aliis jocalibus quibuscumque, perficiatur nova fabrica navis Ecclesi S. Petri Westmonasteriensis per nos incepta. Nullas arbores diminuetis, nec per venditionem nec per alium modum, exceptis scopis, Nochis et carpinis, qu liceat vobis habere.

NOCHUS, Arboris species, Corylus, ut videtur, Ital. Nocciuolo. Charta ann. 1198. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 442 :

NOCIBILIS, Nocivus, noxius, Gall. Nuisible, in Concilio Tolet. XV. inter Hispanica tom. 2. pag. 727. Gloss. Grc. Lat. : , Detrimentabilis, Nocibilis. NOCIBILITAS, Noxa. Ordo celebrandi Concil. Hispan. pag. 229 :

Qui tibi tribuit regnum, ipse cor tuum conservet inlsum a Nocibilitate omnium populorum.
Et tom. 2. pag. 727. in Concilio Tolet. XV :

Illsum semen regium a Nocibilitate servabitur.

Adde Regestum Ecclesi Andegav. ann. 1444. in Vita Matth. Menagii p. 93. NOCIMENTUM, Malum, damnum, jactura, Ital. Nocimento. Annal. Bertin. ad ann. 851. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 67 :

Ut omnium prteritorum malorum et contrarietatum et supplantationum, ac malarum machinationum seu Nocimentorum in invicem actorum abolitio ita inter nos fiat, etc.
Vide Nocumentum 1. NOCITUS, Cui nocitum est. Vetus Interpres S. Ireni lib. 5. cap. 7 :

Ananias et Asarias et Misael missi in caminum ignis septuplum exardentem, neque Nociti sunt aliquid, neque odor ignis inventus est in eis.

Acta S. Andoch. tom. 6. Sept. pag. 676. col. 2 :

Accenso igne, ligatis manibus et pedibus, eos in ignem jactari prcepit : et nihil Nociti ab omni combustione ignis, etc.
id est, Passi, ut notant docti Editores. Vide infra Nocuatus. NOCIUM. Monasticum Anglic. tom. 2. p. 380 :

Et quolibet die unum panem,.... dimidiam lagenam cervisi, unum Nocium carnis, die carnium, et tria allecia quolibet die piscium.

Segmen puto sic dictum ab Anglico Nock vel Notch, Incisura. NOCQUERIA, ut supra Noccus. Comput. ann. 1518. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Pro scopis datis Francisco pro mundatione Nocqueriarum per plures vices, etc.
NOCTANTER, De nocte, Gallis, Nuitamment. Noctanter furari, in Fleta lib. 2. cap. 72. 10. cap. 76. 8. cap. 79. 7. Occurrit apud Rymer. tom. 3. p. 672. et apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 958. etc. Neuctantement, in Lit. ann. 1354. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 295. art. 9. Nuitrantr, eadem notione, in Charta ann. 1343. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. :

Item quant l'article faisant mention de Jehennot Cousin pris pour ce qu'il chassoit aux moines et Nuitrantr.
Paulo ante, Par nuit. Nostris, A la Nuitier, pro Sur le soir, Sub vesperum, vespere. Guill. Tyrii contin. Histor. apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 599 :

Quant vint la Nuitier, etc.

Stat. ann. 1395. ex Cod. reg. 8312. 5. fol. 145. r. :

Esquels (bouticles) la Nuittier elles seront tenues d'avoir chandelles allumes ou autre clart. A heure obscure et sur la Nuytier,

in Memor. E. Cam. Comput. Paris. fol. 277. r. ad ann. 1392. A l'anuitier. Vide infra Nuterans. 1. NOCTARE, Noctem agere. Supplem. ad Vitam S. Bonifacii, tom. 1. Junii pag. 476 :

Ut in omnibus locis in quibus contigit meridiare sive Noctare, etc.

Aliter Joh. de Janua : Noctare, nocte vigilare. 2. NOCTARE, i. Nocte vigilare, veiller, in Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684. Vide in Noctare 1. 3. NOCTARE, f. Canalem fodere, quo aqua excurrat, vel pro Nectare aut Nettare, Expurgare, Gall. Nettoier. Vide supra Nectesare. Charta ann. 1228. in Lib. nig. S. Petri Abbavil. fol. 308. r. :

Et sciendum quod ego et hredes mei dicta fossata vel marisca, sine licentia prdictorum prioris et conventus expressa, non potero Noctare vel exalrare, vel aliquem cursum facere.

Aliud sonat vox Gallica Nocter, in Lit. remiss. ann. 1410. ex Reg. 164. Chartoph. reg. ch. 358 :

Lesquelx compaignons dirent icellui Benjamin que l'en pourroit bien Nocter ou dire qu'ils estoient de ce coulpables.
An Murmurare, venire in suspicionem de scelere ? NOCTESCERE, Noctem venire, fieri vel esse. Nicolaus Specialis lib. 2. Rerum Sicul. cap. 10 :

Cumque Noctesceret in Augustam Rex terrestrem movet exercitum, ad quam etiam ab occasu Rogerius navigabat.

Occurrit apud Nonium pro Ccari, ut exponit ipse. NOCTIANUS. Gloss. Gr. Lat. : , Noctianus, nocte custos, vigilis. Lege Vigil. Supplementum Antiquarii : Noctianus, Nocticustos. Vox Noctianus abest in MS. Cod. S. Germani Parisiensis. Nocticula, in Glossis antiquis MSS. et apud Ugutionem, Luna, exponitur, ubi legendum forte Noctiluca, quod nocte luceat. Ugutio, Noctilucam vermem esse ait, sic dictum, quod noctu luceat. Joh. de Janua : Nocticula, parva nox ; item luna. Petite nuit, in Glossis Lat. Gall. Sangerm. NOCTICIA, pro Notitia, in Charta ann. 692. apud Felibian. Hist. Sandionys. pag. xii. NOCTICULA, Luna, apud Papiam MS. Lege Noctiluca, et vide Noctianus. NOCTIFICARE, Noctem agere. Chron. Veron. ad ann. 1333. apud Murator. tom. 8. col. 648 :

In episcopali curia duobus diebus requievit... ipse dominus Carolus in castro Avii Noctificavit.

NOCTILUCA. Ver luisant. Dief. NOCTIOSUS, Qui melius vespere videt. Papias. Perperam in MS. Bituric. Notiosus. Et alibi :

Nuscio, Noscio, Nosco, Nusciosus, etc.

NOCTIPUGA, Obscna dicta, quod quasi noctibus pungantur, Papi. Festus habet :

Noctilucam Lucilius cum dixit, obscnum significat.

Legendum Noctipugam. Calepinus :

Noctipuga Lucilius vocavit obscna, quod noctu pungant atque excitent venerem.
Hinc, opinor, mendose, Joh. de Janua :

Noctipugnas, Obscurus, quia quasi noctibus contrapugnatur, vel compugnat.

NOCTISSIMUS, Qui fit media nocte, si ita legendum ; sed lubens emendarem Novissimus. Pontificale Pictav. annorum circiter 800. apud Marten. de antiqua

Eccl. Disciplina p. 374 :

Providendum est, quatenus mox ut in nocturno officio lampades accens fuerint, et Noctissimus clangor signorum vel tabularum fragor personare cperit, illico antiphona prim nocturn incipiatur a cantore.
NOCTIVAGI. Charta Communi Hamensis :

Habent et potestatem banniendi quoslibet infames, et malefactores, et Noctivagos mali testimonii pro voluntate sua, etc.
Eadem Gall. :

Maufaiteurs et chiaus qui vont par Nuit, etc.

In Legibus Burgorum Scoticorum cap. 118 :

Nulli liceat transire de Nocte sine legalibus testibus, nisi sit homo boni testimonii, vel ob istas causas, pro Sacerdote ad infirmum, pro blado ad molendinum portando, etc.

Ita , noctuam appellatam scribit Hesychius, in voce . Gloss Grc. Lat. : , Noctuago, forte Noctivagus. , apud Oppian. lib. 3. Cyneget. NOCTIVALIA, Tinnitus et vociferationes, quibus sponsis ad secundas nuptias convolantibus illuditur, prsertim in Galliis. Statuta Eccl. Meldens. ann. 1365. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 923 :

Nonnulli cupiditatis et gulositatis filii, dum vir aut mulier ad secunda sponsalia vel nuptias transeunt, injurias, carmina, libellos diffamatorios contra eosdem sponsos, et de eisdem, seu altero eorum dicant, faciant et palam vociferantur, et lingua materna promulgant Noctivalia, Gallice Charivaris, durantibus dictis sponsalibus, et alias insolentias et nefanda quamplura committunt, etc
. Hujusmodi inepti Noctivalia dict, quod potissimum noctu peragerentur. Vide Chalvaricum. NOCTIVIDUS, Noctu videns.

Noctivida ales

, Noctua, qu noctu videt, Martiano Capell lib. 6. Noctue, pro Chouette, hibou, in Consolat. MS. Boetii lib. 4 :

Il sont semblant la Noctue, Qui tant a foible la vehue, Que plus clerement voit de nuit, Que de jour, quant le soleil luit.

NOCTUAGO. Vide supra in Noctivagi. 1. NOCTURNA, Jus piscandi per unam noctem in molendinis. Charta Alelmi de Ambianis in Chartul. Eccl. Ambian. :

Pro banno vini, et Nocturna anguillarum reddidit 15. sol. et 15. capones.
Alia Theodorici Episc. Amb. ann. 1146. in eodem Tabulario Ch. 31 :

Alelmus de Ambianis .... Amb. Ecclesi annuam piscium capturam, qu vulgari nomine Nocturna appellatur, perpetuo jure donavit.
Charta alia in Hist. Monasterii S. Nicolai Andegav. :

Piscaturam quoque piscium unius Noctis molendinorum de Braum eis donavi.

Tabular. S. Eparchii Inculism. fol. 63 :

Dono iterum Deo et S. Eparchio illam levationem auguillarum, quam habebam in anguillariis de Visnaco semel in anno, id est in una Nocte, qu melior et utilior hominibus meis habebatur, etc.
Tabular. Dalonensis Abbat. :

In illa piscatoria, qu derivatur per fossatum novum de Barbarello capturam anguillarum unius Noctis per singulos annos.
Tabul. Vindocinense Ch. 104. ubi de juribus Comitis Burchardi :

A Tociaco usque ad Fractam vallem habebat unam Noctem in unoquoque anno ad capiendos pisces.

Occurrit prterea in alia Ludovici Pii Imp. a Mabillonio edita tom. 4. SS. Ord. S. Benedicti pag. 118. Adde Prob. Hist. Guin. pag. 340. Vetus Regestum Camer Comput. Paris. signat. M. ubi de Episcopo Ambianensi :

Item a le tent et prinse de le raiz des anguilles par une Nuit telle comme il lui plait, chascune escluse de la chit d'Amiens.
Charta Philippi Com. Flandri pro portoriis et prstationibus ejusdem urbis Ambian. :

Li Vesques et li Cuens cascun dans une Nuit en l'an, quelconque nuit que il vauront, ont le tent et le prise de le raje as anguilles cascune escluse de la chit d'Amiens ; puis l'escluse Doisel et l'escluse de Soustraine en aval dusque l'cluse Destous, et tous les moulins qui sont dehors la fermet de la chit, et qui sont entre ches escluses devant dites, si comme au molin de Camons et au molin de S. Pierre, etc.
2. NOCTURNA, Nocturni, Nocturnale officium, quod noctu peragitur, in Capitularibus Carol. M. lib. 1. cap. 80. Messianus in Vita S. Csarii Arelatensis :

Omnibus rebus sanctus vir semper modum voluit custodire, prcipue ad Nocturnos vigilantissime observabat, ut absque eo quod sibi peculiariter Deo solo teste dicebat, nullus suorum qui secum manerent excitaretur ante horam legitimam.
Infra :

Tunc implevimus Nocturnos.

Beletus cap. 20. et ex eo Durandus lib. 5. Ration. cap. 3. n. 7 :

Nota quod Nocturna, n, ponitur pro Hora : sed Nocturni, nocturnorum pro officio. Vel Nocturna, nocturn, est collectio Psalmorum qui dicuntur ante Lectiones in Dominica, vel in profestis diebus. Nocturn in plurali, dicuntur tempora in quibus Psalmi cantantur. Nocturni, nocturnorum, dicuntur novem Psalmi, et novem Lectiones cum suis Responsoriis in solennitatibus.
Vide Noctissimus. Rupertus lib. 1. de Divin. off. cap. 10 :

Vigilias in tribus dispertimur Nocturnis.

In tres autem nocturnos ejusmodi officium distinguitur, quod ter in nocte surgerent prisci Christiani, quo Deo laudes persolverent, ut observat Durandus loco laudato num. 17. NOCTURNALES, Crepid, Gall. Mules, Pantoufles, quibus de nocte utimur. S. Lanfrancus in Decretis pro Ordine S. Benedicti cap. 12 :

Crastina die Nocturnales suos calcient.

Et cap. 23 :

Calcietur caligis supradicto panno factis, usque ad genua attingentibus et Nocturnalibus.

Capitulare Aquisgranense ann. 817. cap. 22 :

Calciamenta diurna paria duo, subtalares per Noctem in state duas, in hieme vero soccos, etc. Sotulares diurni et Nocturnales,

vel Nocturni, apud Guigonem II. in Statutis Cartusiensibus cap. 57. et alibi, in Regula Ordinis de Sempringham pag. 718. 720. Nocturnalibus calciari, pag. 769. Nocturnales calcei, in Chronico Trudon. lib. 13. pag. 510. et apud Bernardum in Consuet. Clun. MSS. cap. 5. et Udalricum lib. 2. cap. 24. Adde lib. 1. cap. 40. lib. 2. cap. 21. Guidonem in Disciplina Farfensi cap. 2. et Usus antiquos Ordin. Cisterciens. cap. 71. Bet videntur appellari in Tabulario S. Martini de Campis :

Ego Theobaldus Prior S. Martini de Campis et omnes seniores nostri concedimus ei singulis annis in festivitate S. Remigii.... et in festivitate hiberna S. Martini agnina pellicia, et Nocturnales, qui vulgo Bet dicuntur.

Vide Subtalares. 1. NOCTURNALIS, Alia, sed incerta mihi notione. Tabularium Bellilocense num. 110 :

Et omni anno unum Nocturnalem ad Missam S. Petri ad Vincula per consensum donamus.... Facta regnante Roberto Rege.
Testamentum S. Fulcranni Episcopi Lodovensis :

Et det in Ascensu Domini Nocturnalem de candela S. Genesio.

Fortasse sic a Nocturnis Horis dictus certus cereorum numerus.

Nocturnales Libri, in quibus Nocturni matutini continentur. Acta Murensis Monasterii pag. 32 :

Sunt et hic quinque Nocturnales libri, quorum primus habet tantum Lectiones ab Adventu Domini usque ad Pascha ; secundus autem a Pascha usque ad Adventum Domini ; tertius vero habet tantum Lectiones de Sanctis per circuitum anni : alii duo pleniter scripti sunt. Antiphonarium optimum,..... Nocturnalem perfectum, etc.
Inventar. ann. 1492. in Necrol. eccl. Paris. MS. :

2. NOCTURNALIS, Liber continens officium nocturnale, Gall. Nocturnal. Anonym. de Casib. monast. Farf. apud Murator. tom. 6. Antiq. Ital. med. vi col. 293 :

Item ung breviaire contenant seullement le Nocturnal.

Vide Nocturna 2. Noturnale Analogium, Ad quod officia nocturna leguntur, apud Ekkehard. IV. in Casib. S. Gall. Pertz. Script. tom. 2. pag. 81. lin. 5. NOCTURNARE, Noctem ducere, peragere. Statuta Collegii Dainvillensis ann. 1380. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 511. col. 1 :

Si propria stultitia vel per alium inductus Nocturnet extra eandem domum absque licentia..... expellatur.
In Actis MSS. S. Winwaloei fol. 95. idem est quod Nocturnas horas officii divini peragere :

Dum vero hc ita agebantur.... in Basilica cum suis Nocturnabat Gwingualoeus. Cumque Nocturnas debite percelebrassent vigilias, etc. An non sacrificavit, qui imagines idolorum per noctem ludentes, quod Nocturnam vocant, libentissime spectavit ?
NOCTURNUM Dare, Hospitio per noctem excipere, Galli dicimus, Donner coucher. Acta B. Goth. apud Pezium tom. 1. Script. Austr. col. 111 :

NOCTURNUM, Magica Gentilium illusio, qu noctu fiebat. Augustinus Serm. de Tempore barbarico, cap. 4 :

Cum una dierum su peregrinationis ad villam dictam Maur...... pernoctando venisset, et quidam rusticus Nocturnum ei dedisset, ad horreumque dormitum ivisset, etc. Veretro Nocuato calcibus jumentarum, etc.

NOCUATUS, Lsus, vulneratus. Vita S. Corbin. tom. 3. Sept. pag. 288. col. 2 : Vide supra Nocitus. NOCULUS, Navicula. Charta ann. 1377. apud Lamium in Delic. erudit. inter not. ad Hodoepor. Charit. part. 2. pag. 625 :

Quod omnibus et singulis piscatoribus et aliis de Monte Lupo et de Capraria, et etiam aliunde, liceat navigare cum navibus et Noculis, et omnibus aliis arteficiis aptis ad navigandum et piscandum per flumen

Arni.

Et pag. 626 :

Quod navis sive Noculus cum qua vel quo transirent, etc.

1. NOCUMENTUM, Damnum, detrimentum, Practicis Nuisance ; Nusance Thom Blount : quem consule in hac voce : Noisement, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. Bulla Alexandri III. PP. ann. 1172. e Tabulario S. Nicasii Rem. :

Altare de curte monasteriali cum decima et Nocumento.

An mulcta propter damnum irrogata ? Vide Damnum 2. In Nocumentum Esse Alicui, Ei resistere, vel in eum animadvertere. Liter Willelmi Rotomag. Archiep. et Suffraganeorum ad Philippum Franc. Regem circa ann. 1296 :

Et si aliquis clericus contra hujus institutionem venire prsumeret, nos essemus in Nocumentum eidem clerico de querela ista.
2. NOCUMENTUM, Excusatio, ratio vel causa. Statuta Ordinis Artigi apud Stephanotium tom. 1. Fragm. MSS. :

Inhibemus ne prceptores juceant in cameris sic a dormitorio separatis, quod ingressus ad eas potest haberi per aliud ostium, quam per ostium dormitorii ; quod si fecerint, et justum Nocumentum super hoc non habuerint, excommunicationis sententiam ipso facto incurrere volumus.
Mendosa vox, si recte puto. An legi posset Documentum hac notione ? Vide Documenta. 3. NOCUMENTUM, Fragmentum, Gall. Eclat. Lit. remiss. ann. 1352. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 505 :

Qui (pater) quoddam parvum Nocumentum de bosco, quod habebat (filius suus) in oculo, quam dulcius poterat, adimebat eidem. Nuisement Item totum Nuisement juxta nemus Guillelmi.

vero, pro Mulcta, qu propter damnum seu Nocumentum irrogatur, in Reg. feud. Norman. ex Cod. reg. 4653. A. fol. 184 : 1. NODA, Nodula, Idem quod Noa 1. Locus pascuus et aquis irriguus. Vetus Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 250 :

Et in capite marcasii levat fossa per montem Huelgoret, que recte vadit quasi ad Orientem. Tunc relinquens Nodam, que vadit ad puteum, tenens Nodam unam cum fossa contra horam tertiam... et tunc vadit fossa S. Catuodi quasi ad horam nonam per abrupta loca usque dum pervenit ad unam Nodulam ; tunc namque fallit fossa et accipitur Nodula per ipsam petram, que est in ipsa Nodula in directo transversa, et postea recte vadit per marcasium usque ad mare. Ibi sunt mirande aque, videlicet tria marcasia miro modo ebullentia.
Alias Noda et Nota, si credimus Valesio in Notitia Gall. pag. 413. Nucetum

significat ; unde Centinodium apud Sugerium de Administratione sua, Vicus non procul a Sequana et Argentolio, qui Centumnuces dicitur in vett. instrumentis. Quod autem ibi addit idem Valesius, Gallicum Noue aut Noux Nucetum esse, nullo, quod sciam, nititur fundamento, neque hinc dicta esse credo varia Galliarum loca in Noue desinentia, sed a Noa, eo quo supra exponitur, significatu. Valesii sententi adversatur ipse Centumnucum vicus, qui non Centnoue nostris, sed alias Centnois, deinde Connois, ac tandem corrupta voce, Sanois appellatur. 2. NODA, Grex. Stat. Vallis-Ser. cap. 65. ex Cod. reg. 4619. fol. 117. r :

Sub pna librarum trium.... pro quaque Noda pecudum.

Hinc Dare in Nodam, Idem quod Dare in socidam. Vide in hac voce. Stat. Cadubr. lib. 3. cap. 79 :

De peccudibus, de medietate vel Noda. Decernimus et mandamus, quod si aliquis de Cadubrio dederit peccudes, sine fetas vel capras alicui in Nodam, vel ad medietatem, quod tales peccudes in capite trium annorum dividantur, videlicet ill de medietate, et quod ill de Noda, restituantur.
Vide Nodus 1. eo quo apud Isidorum sensu. NODATOR, Qui pro rei firmitate Nodum faciebat in corrigio ex Charta pendente : cujus moris, in Vasconia prsertim vigentis, exempla refert Mabillonius Diplom. pag. 632. ducta ex Chartis Monasterii S. Severi. Sic Petrus de Olbjio dedit unam culturam, postea vero Vicecomitissa et Ulnaldus filius affirmarunt factis in corrigio Nodis. Similiter in Charta donationis fact per quemdam Fort-Anerium Vicecomitem de Saltu, circa ann. 1130. hc leguntur :

Horum necnon signo donorum ipse Forto-Anerius Nodum in hoc corrigio primus fecit, et alium Nodum Bruno de Saltu frater ejus : alios deinceps Nodos idonei Barones. Hujus rei testes fuerunt Bonushomo Adurensis Episcopus.

Ex qua Charta patet Nodatores esse a testibus distinguendos. Conventus Aquitani Procerum Burdigal habitus ann. 1079. apud eumd. Mabill. ibid. pag. 587 :

Isti sunt Nodatores ac prfat donationis firmatores, etc.

NODATUS, Nodus calceamentis ad ornatum annexus. Synodus apud Montempessulanum ann. 1214. in Fragmentis Stephanotii MSS. tom. 10. pag. 79 :

Item non habeant (Canonici et Monachi) calceamenta cum Nodatis, vel aliter aperta, sed sint clausa et alta calceamenta eorum.

Vide mox Nodellus. NODELLUS. Nodulus, species ornamenti virorum, vel feminarum, cujusmodi fuit

Nodus Militaris, de quo mox, fibul. Vetus Charta in Hist. Vergiacensi pag. 113 :

Insuper dedit eis Domina duos equos, et 4. libras, et 10. solidos, et Nodellum aureum.
Testamentum Adalaidis ann. 978. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 97 :

Rogo ut filia mea sit inde Abbatissa, (S. Salvatoris Narbon.) et ad ipsam remaneant ipsi Nodelli mei, cum ipsos mancusos et inaures.
Noiel et Nouel, nostris. Joinvil. edit. reg. pag. 85 :

Et y avoit (aux robes) grant foison de Noiaus touz d'or.

Stabil. artif. Paris. ibid. in Glossar. : Noiaus robe que on fait de os, de cor et de yvoire. Lit. remiss. ann. 1369. ex Reg. 100. Chartoph. reg. ch. 711 :

Jehan Viart s'estoit prins injurieusement audit Jehan le Boucher en le ferant et dessirant les Nouiaux de son mantel, qu'il avoit vestu. Nollure
et Noueleure, vulgo Garniture de boutons. Lit. remiss. ann. 1406. in Reg. 160. ch. 329 :

La suppliante acheta aussi deux Noueleures d'argent dores.

Ali ann. 1473. ex Reg. 195. ch. 1018 :

Deux Nollures de chaperon ou boutonneures d'argent, valans ensemble cinquante deux solz et demi les deux. Une fillette commune, vestue d'une houppelande longue grans coudieres Noles au poing.
Ali ann. 1408. in Reg. 162. ch. 181. bis :

Unde Noler et Nouler, Globulis constringere, vulgo Boutonner. Lit. remiss. ann. 1402. in Reg. 157. ch. 46 :

Icellui Jehannin fu feru de ce horion, et depuis Jehan Rousselin lui dist, Noule toi et te va chauffer, car tu es tout deslarr.
Vide infra Nosca et Nucleatus. NODFYR, Ignis accensus fricando. Vide Nedfri. NODITAS, Nodatio, nexus. Statuta Guidonis Episc. Helen. ann. 1340. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 599.

Hc est virga de radice Jesse absque tortuosa Noditate culp

. Mallem NODOSITAS, ut apud S. Augustinum Confess. lib. 2. cap. 10 :

Tortuosissima et implicatissima Nodositas.

Occurrit hc vox in Concilio Tolet. VII. inter Hispanica tom. 2. pag. 541. in Vita S. Swiberti apud Leibnitium tom. 2. Scriptor. Brunsvic. pag. 223. NODOSUS, Impeditus, intricatus, Gall. Embarrass, compliqu. Charta ann. 1180. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 46 :

Quod si querela eis gravis visa fuerit et Nodosa, adeo ut alieno suffragio se egere cognoverint, etc.

Nostris Nouilleux et Noullu alias, pro Noueux, nodosus. Lit. remiss. ann. 1426. in Reg. 173. Chartoph. reg. ch. 397 :

Le suppliant dessira la manche de la robe d'icellui Douin dudit baston, qui estoit Nouilleux.
Alia ann. 1454. in Reg. 182. ch. 124 :

Le suppliant.... tenant en sa main ung baston Noullu pluseurs broz, etc. Nouteilleux,
apud Math. de Couc. in Carolo VII. pag. 697. NODRIGAMENTUM, Nodrimintal, Victus, res ad victum necessari. Tradit. Sangall. ann. 745. apud Neugart. Cod. dipl. Alem. tom. 1. pag. 21. num. 15 :

Costa me... donare Audemaro abbati de parvola terra mia pro mircete mee vil pro sirvitium sum, vil pro Nodrigamentum, quod inter vivo servia Audemaro, et ille me notricet, etc.
Infra :

Pro mercede mea vel pro Nodrimintal que me Audemaros notricat. De igne fricato de ligno, id est, Nodsyr.

NODSYR, Indiculus superstitionum et paganiarum, in Concil. Liptin. ann. 743. apud Lalandum : Leg. Nodfyr. Vide Nedfri. NODUA, vel Nodwa, vox Cambrica, Asylum, protectio, refugium, Boxhornio, Nodded. Occurrit in Legibus Hoeli Boni Regis Walli cap. 10. NODULA, Parva Noda. Vide ibi. NODULATUS, Nodulis ornatus et distinctus. Conc. Turon. ann. 1277. apud Maan. pag. 75. et 201 :

Ne insuper ipsi canonici regulares decolatos aut Nodulatos habeant sotulares, nisi tres nodos ad minus habeant in quolibet sotulari. Sibi supervenit una Nodulitas ad modum unius avellan.

Vide Nodatus et Nodellus. NODULITAS, Tuber. Processus de B. Petro Luxemburgo, tom. 1. Julii pag. 598 : 1. NODUS, seu Nodi societas, Ordo Militaris 300. Militum, institutus a Ludovico Tarentino Rege Sicili sub ann. 1352. ita dictus quod singuli illius Ordinis Milites Nodum, seu Nodellum aureum, gemmis interstinctum ad pectus deferrent, in mutu amiciti symbolum, ut ex Mattho Villaneo lib. 3. cap. 79. et ex tractatu MS. de institutione ejusdem Ordinis, docuimus in Historia nostra FrancoByzantina lib. 8. n. 13. Habetur apud Carolum de Lelis in Familiis Neapolitanis sequens Epitaphium :

Hic jacet strenuus Miles Colutius Bozzutus, qui fuit de societate Nodi illustris Ludovici Regis Sicili, quem Nodum in campali bello victoriose dissolvit, et dictum Nodum relegavit in Hierusalem, qui obiit anno Dom.

1370. etc.

Nodus, Isidoro lib. 9. Orig. cap. 3. sect. 60.

proprie est densa peditum multitudo, sicut turma equitum ; Nodus autem dictus pro difficultate, quod vix possit resolvi
. Nodus in corrigio Chartarum. Vide Nodator. 2. NODUS, Vertebra. Charta ann. 1341. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 250 :

De cervis dare consueverunt domino nostro regi... de Nodo aquarum usque ad renes.

Vide supra Aqua 6. 3. NODUS, Globus, ut videtur, Gall. Boule. Hist. Ratispon. ad ann. 1430. apud Oefelium tom. 2. Script. Rer. Boicar. pag. 512. col. 2 :

Tonitruus tantus factus est, quod cunctos terruit et Nodum turris magn in pede montis Ratisponensis dejecit ; Nodum vero turris de prope in suburbio, qu dicitur judicis, accendit.
NODWERS, Nood-Were, Necessaria defensio, apud Kilianum. Consuetudines Arkensis vill ann. 1231. in Tabul. sancti Bertini :

Qui se defenderit in necessitate, qu vulgo dicitur Nodwers, si a Chora cognitum fuerit, non cadet in emendam.
NOEGA, Fundus, imum, a Germanico Neige : quod idem significat. Adagium acrioribus Alemanni et Prussi potoribus notum :

Qui bibit ex Noegis, de Frischibus incipit ille ; Cur sic, si quras ? Sic lex Pruthenica sanxit.

Hoc est, ut in Bibl. German. exponitur tom. 15. pag. 73. Qui siccat fundum calicis, primus ex eodem calice rursum repleto bibit ; sic enim sanxit lex Prussi : cujus hanc afferunt rationem, quod alias quidam in exhaustum calicem venenum injecerint, ut ex eo potentes enecarentur. Id ut caveretur, lata lex vino devotis haud ingrata. NOELLUM, Canaliculus, quo aqua fluvii excurrit. Charta Guill. Senon. archiep. ann. 1176. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 193. r. col. 1 :

Noellum aqu, quod beatus Germanus titulo elemosin possidebat, et Reginaldus auferebat, prfat ecclesi possidendum adjudicavimus. Noellum aqu in Secana,
ibid. fol. 204. r. col. 2. NOELLUS, pro Novellus. Doctr. Alex. de Villa-Dei :

Scribere clericulis paro doctrinale Noellis.

Ubi Gloss : Librum dantem doctrinam Novellis clericulis. NOERETUS, Nux arbor, Gall. Noyer. Charta Stephani Comitis xii. sc. :

In eleemosynam delegavit Ecclesi, videlicet B. Mari de Rupibus duos

sextarios nucium de Noereto,

Gall. Noix de noyer, ad discrimen nucularum seu avellanarum. NOERIUM, Nux, arbor. Charta ann. 1268. in Chartul S. Maglor. ch. 138 :

Cum... orta esset materia qustionis super duobus Noeriis,... super eo videlicet quod... volebant eradicare vel eradicari facere dicta duo Noeria, etc. Nouerdier,
eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1396. ex Reg. 149. Chartoph. reg. ch. 290 :

Pierre Lengloys de une serpe avoit copez ou jardin dudit exposant pluseurs arbres, c'est assavoir Nouerdiers ou jorrassiers.

Vide Noerius. NOERIUS, Idem quod Noeretus. Charta venditionis ann. 1276. e Chartul. minori S. Benigni Divion :

Super le paleton situm super le Noyer et super dictum Noerium... et super unum Noerium situm... in campo... qui fuit patris Johannis Omairot usque ad Noerios Constantii.
NOERUS, , Intellectualis. Tertull. adv. Valentin. cap. 20 :

Clos Noeros deputant, eosque Angelos faciunt.

NOFFUS, Naufus. Gloss. Pithi : Naufo, sarcofago ligneo, quibusdam, quod navis formam referat, qu Francis nostris olim Nau dicta. Lex Salica tit. 17. 1 :

Si quis mortuum hominem, aut in Noffo, aut in petra, qu vasa ex usu Sarcophagi dicuntur, super alium miserit.

Edit. Heroldi tit. 17. 4. habet in offo ; tit. 57. 4. Naufo habetur, ut et apud Gregorium Turon. de Gloria Confess. Sancta corpora pallis ac Naufis exornata : sic enim vett. Cod. prferre observant viri docti. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 83 :

Si quis corpus in terra, vel noffo, vel petra, vel pyramide, vel structura qualibet positum..... effodere prsumpserit.

Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 1. col. 1052. voce Noff. Forte leg. Toffus, ut legitur in Cod. Estensi Leg. Salic, teste Muratorio tom. 1. part. 2. Script. Ital. quod sarcophago satis convenit. Vide Tufus. NOGADERA, Nogaderia, Nucetum, ager nucibus consitus ; Noueroie, in Charta ann. 1340. ex Chartul. abbat. Boni portus. Invent. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Item plus unam Nogaderiam sive Nogadera ultra riperiam Loti,... loco vulgariter vocato... la Nogareda de Madelham.

Vide Nogareda. NOGAREDA, Nucetum, Nogarede, Occitanis, Nochiere aliis. Charta fundationis Abbati Vabrensis ann. 23. Caroli C. apud Catellum in Comitib. Tolosan. pag. 69 :

Villam cujus vocabulum est Vaber, cum omni integritate et Vedotio,

similiter Biarcio, similiter Nogareda, similiter et in Tarnesca, in villa qu dicitur Betianus, vineas nostras quas Leotgarius ibi construxit.

Hic est loci nomen proprium. 1. NOGUERIA, Idem quod Nogareda. Charta Occitanica ann. 1213. in 49. Regesto Philippi Pulcri Tabularii Regii Ch. 91 :

Item sex quartonat, et quarta pars quart partis alterius quartonat terr oblialis, cum quadam borda, et quadam mota, et Nogueriis ibi existentibus.

Malim Nogueriis a Noguerius, qu sit ipsa arbor Nux dicta, quam a Nogueria, Nucetum, deducere : quod innuunt voces subsequentes. Nogarius, Nux, Gall. Noyer, Provinc. Nougicier. Nougui. Charta ann. 6. regnante Radulfo Rege Alamandorum, ex Chartul. Eccl. Apt. fol. 120 :

Cedimus... clausam de vinea superiore cum ipsos Nogarios et ipsas salices.

Nogerius, Eadem notione. Charta ann. 1312. ex Archivo S. Victoris Massil. Armar. Din. n. 46. data dicitur in cimeterio B. M. subtus Nogerios. Charta ann. 1317. ex schedis Pr. de Mazaugues :

Quod dicta domus S. Andre seu podium totum, in quo dicta domus est situata, usque ad Nogerium seu nucem, qu est prope introitum seu gradarium, per quod ascenditur ad dictam domum, et recta linea descendendo a dicto Nogerio seu nuce usque, etc.

Pariag. inter reg. et abb. Gemondi ann. 1322. in Reg. 65. Chartoph. reg. ch. 53 :

Si sint ibi Nogerii, mediam partem nucum excussarum vel collectarum ad pedem seu radicem Nogerii reddant.
Noguerium, Eadem notione. Charta ann. 1035. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Unam arborem, qu est prope condaminam, qu vocatur Noguerium, dono.

Vide infra Nucarius 2. Noguerius, Noguerrus, Pari intellectu. Lit. remiss. ann. 1352. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 400 :

Transeuntibus ipsis subtus aut prope quemdam Noguerium, idem supplicans unum lapidem pro habendo de nucibus in dicto Noguerio jactavit.

Stat. pro arte parator. pannor. Carcass. renovata ann. 1466. in Reg. 201. ch. 121 :

Item quod nullus possit... tingere sive tingi facere aliquos pannos... cum escorcia nucis seu Noguerri. No
et Noullon appellari videtur viridis nucis cortex, in Lit. remiss. ann. 1402. ex Reg. 157. ch. 241 :

Laquelle femme avoit mis au four bannal certaine quantit de Noez ou Noullons de noiz faire de l'uille pour les faire saicher.

2. NOGUERIA, Plumbeus canaliculus, Gall. Noquet. Processus criminalis MS. Roberti Comitis Atrebat. fol. 25. e Bibl. DD. Chauvelin Custodis Sigillorum Reg. :

Elle toit monte en haut en une chielle pour mettre led. coffret ou lesd. lettres et mucier jouxte la Noguierre ou gouttiere de lad. maison.
NOHA, Locus pascuus et aquis irriguus, idem quod Noa 1. Vide in hac voce. Charta ann. 1261. ex Chartul. S. Sulpit. Bitur. :

Sarlo de Vallibus..... dedit in eleemosinam ecclesi B. Mari de Acheriis quamdam Noham sitam in parochia de Nonesto Sarloniz.
NOIARIUS, Nucetum. Charta ann. 1108. ex Chartul. S. Hugon. episc. Gratianopol. :

Gaufredus... habet terram de Colongis, ubi est Noiarius.

Vide Nojeria. NOIERETA, Idem quod supra Noha, nostris Noeraye. Charta Guar. de Venisiaco ann. 1140. in Chartul. Pontiniac. ch. 66 :

Ab occidentali parte rivi usque ad Noieretas, etc.

Lib. censual. terr d'Estilly ann. circ. 1430. ex Cod. reg. 9493. fol. 4. r :

Quatre soulz assis sur le herbergement de la Barre-Dieu et sur les terres, Noerayes, vignes et vergiers appartenants audit herbergement.
Hinc diminutivum Noette, in Lit. remiss. ann. 1373. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 43 :

Icellui Drion un baton en sa main encontra ledit Jehan tout seul en une Noette.

Aliud vero est Noerie, Aqua nimirum profluens et abundans, in Charta ann. 1328. ex Reg. 65. 2. ch. 4 :

Et se y a Noeries, ou cretine d'yaue y venoit en cas perillous, li religieux le porroint torner aler entre leur dous portes pour leur dommage eschiver.
NOJERIA, ut Nogueria, Nucetum. Charta ann. 1022. apud Menest. in Probat. Hist. Lugdun. pag. vii. col. 2 :

Per vetulas cappas Nojeriarum, qu sunt juxta plantata Burciaci, et per Nojerias qu sunt juxta mansionem Gislandi.
NOIM. Acta S. Turiani tom. 3. Julii pag. 617 :

Omnes ergo tam laici ephibati, quam clero Noim una voce gratulantes, toto ore et corde glorificaverunt Deum.

Lectio mendosa, qu varie posset emendari. 1. pro Clero Noim, restitui posset Cleronomi. Vide Cleronomus. 2. legi posset Clerici Noim, posito vocem hanc Noim esse pro Noel, Acclamatio ltantium, de qua in Natale. 3. Denique pro

Clero Noim, corrigi posset Clerici Naut, hancque lectionem hinc reor esse probabiliorem, ut quemadmodum laici ephibati vel potius epibati, ita clerici naut vocabantur, ut supra dictum in Epibati. NOIO. Inquisit. forest de Lyons in Reg. 34. bis part. 2. Chartoph. reg. fol. 118. r. col. 1 :

Robertus de Pissiaco habet... mortuum boscum ad ardendum, ad Noionem vel ad Herum.

Forte loca qudam forest nominibus suis hic appellantur. 1. NOIS, Idem quod Noa 1. Locus pascuus et aquis irriguus. Charta Hugon. episc. Autiss. ann. 1146. in Chartul. Pontiniac. ch. 19. :

Extra fossatam tres pecias terr, unam ante Noem Ysambardi, etc.

Rursum occurrit in Ch. ann. 1156. ibid. 2. NOIS, NUS. Mens, grcis, , Dief. NOISIA, a Gallico Noise, Altercatio, rixa, contentio. Privil. curi Rem. fol. 8. r. ex Bibl. reg. :

Registri autem officium odibile est ultra modum, super omnia etiam servilia opera, ponderosum ; et qui ipsum exercet satis habet hujusmodi in colo : asinus enim est curi, et talis debet esse quod patienter sustinere valeat clamores, Noisias, jurgia, minas, rixas, convitia, etc. Le suppliant respondi qu'il ne vouloit point rioter ne Noisier.
Ali ann. 1401. in Reg. 157. ch. 42 :

Hinc Noiser et Noisier, Altercari, rixari, et Renoisier, Rixam iterare. Lit. remiss. ann. 1375. in Reg. 107. Chartoph. reg. ch. 376 :

Commena icellui Perrin Renoisier et rioter audit Jehan de Neully comme devant, et en Noisant, ainsi qu'ilz se dbatoient ensemble, etc. Icellui Franois, qui estoit moult rigoreux et Noisif, etc.

Unde Noisif, pro Querelleur, qui cherche Noise, Rixosus, ad jurgia, proclivis, in Lit. remiss. ann. 1408. ex Reg. 163. ch. 95 : Noysium, Eodem intellectu. Charta official. Autiss. ann. 1338. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 40 :

Incpit fortius clamare et sibi dicere : Surgatis ex parte diaboli,... secum duxit seu duci fecit tres equos, quandam quadrigam cum hoc Noysio ipsorum, etc. Ego Johanna qu fui uxor Walteri le Blount... tradidi... Henrico Adams unum mes. et unam Nokam terr cum pertin. in villa de Momele.
NOLA. Ugutio et Joan. de Janua :

NOKA, Idem quod Noca, Modus agri seu agellus, ab Anglico Nook, Angulus. Charta ann. 5. Edwardi III. Regis Angl. apud Blount in Nomolexico v. Nok :

Nola civitas Campani, et hinc Nola, illud tintinnabulum quod appenditur

collis canum, vel pedibus avium, vel aliud, quod appenditur frnis et pectoribus equorum... et dicitur a Nola civitate, quia ibi primum inventum et factum fuit tale instrumentum ; et ampliato nomine invenitur Nola pro quolibet parva campana, vel pro campanella refectorii.
Anselmus Episcopus Havelbergensis lib. 3. Dialog. cap. 16 :

Signa Ecclesi, qu in Campania apud Nolam civitatem primo inventa sunt, unde et Nola Campana vocantur.
Vox non omnino nupera. Avienus de cane :

Hunc dominus, ne quem probitas simulata lateret, Jusserat in rabido gutture ferre Nolam.

Ita porro campanulas, seu minores campanas vocant. Walafridus Strabo libro de Reb. Eccles. cap. 5 :

Minora vero (vasa) qu et a sono Tintinnabula vocantur, Nolas appellant, a Nola civitate Campani, ubi eadem vasa primo sunt commentata.
Chronicon Montis Sereni ann. 1128 :

Nolam cujus signo homines solent eleemosynam petere. Sequitur de campanella, qu etiam Nola dicitur, etc.
Vita S. Hiltrudis Virg. sc. 3. Benedict. part. 2. pag. 428 :

Fridericus II. Imp. lib. 2. de Arte venandi cap. 41. de campanula qu falconum pedibus alligari solet :

Nolarum audiri cpit sonus, qu feretro S. Virginis anteferebantur.

Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Nola, Eschelette. Ita pariter appellant Scriptores campanulam qu in refectorio ad mensam Abbatis appenditur, qua is, vel lectionis, vel convivii finem significat. Nola refectorii, dicitur in Statutis Ordinis de Sempringham pag. 770. et sedere ad Nolam in refectorio, est Abbatis ibidem munus exercere in libro Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 17. Constitut. Ordin. Prdicat. Dist. 1. cap. 5. 1. in Usibus Antiq. Ordinis Cisterciensis capit. 80. 111. 112. et in Institutionibus Capitul. gener. ejusdem Ordinis cap. 60. Vide eosdem usus cap. 77. 79. 106. Statuta ejusd. Ordinis ann. 1134. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1243. Alia ann. 1195. ibid. col. 1283. Capitulum generale Ordinis Prdicat. ann. 1257. ibidem col. 1717. Vita S. Willelmi Abbatis Roshildensis n. 20 :

Willelmus animatus zelo Ordinis, et amore justiti, post ingressum refectorii, prsumptorem illum (Priorem) a Nola submovit, et Subpriorem adhibuit.
Exstant apud Canisium hi versus antiqui in Nolam Capituli :

Prceptor fratres hoc signo convocat omnes, Exemplo Domini cum lavit unda pedes. Necnon consilium constat si forte gerendum,

Hoc moniti signo conveniunt subito. Laudibus et noctis interdum rite peractis, Captamus somnum, si dederit sonitum. Cperit et radiis Phbus conspergere lucem, Hoc resonante sopor ocius omnis abit.
Eadem, de qua Csarius lib. 7. cap. 19 : Lib. 9. cap. 51 :

Nocte quadam putans in oratorio Nolam ad matutinas esse pulsatam. Wido Cardinalis aliquando Abbas Cisterciensis cum missus fuisset Coloniam ad confirmandum electionem Ottonis, bonam illic consuetudinem instituit : prcepit enim ut ad elevationem hosti, omnis populus in Ecclesia ad sonitum Nol veniam peteret, sicque ut ad calicis benedictionem prostratus jaceret.
Ermenricus Augiensis apud Mabill. tom. 4. Analect. pag. 336 :

Ita ut noctu ante tinnitum Nol hunc versum cantaret ante me : O alumne tuos comprime luctus.

Nolam etiam cum majori campana confundit Flodoardus lib. 2. Hist. rem. cap. 12. Giraudus in Vita S. Johannis Valentin. Episc. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1699 :

Nolis sonantibus ad altare Dei Genitricis

Te Deum laudamus clara voce canendo pervenit. Nolam denique in Monasteriis pulsari ait Beletus cap. 86. seu ut habet Durandus lib. 1. Rationalis cap. 4. n. 11. in Choro. Nolula, seu Dupla, Campana, qu in horologio pulsatur, inquit Beletus cap. 86. et ex eo Durandus lib. 1. Ration. cap. 4. n. 11. Nolarium, Campanarium. Charta ann. 894. tom. 4. Miscellan. Baluzii :

Sicque veniens Ludermus Tullensis Episcopus ad eundem locum, Nolarium ipsius capell evertit, campanas cum vestibus sacerdotalibus secum detulit, ipsam capellam anathemathizavit, secundum Ecclesiasticam auctoritatem, omnesque qui ad prdictum locum deinceps attenderent, a liminibus Ecclesi Catholic repulit.
NOLENTIA, ut mox Noluntas. Tertull. lib. 1. Adv. Marc. cap. 15 :

Ira, discordia, odium, dedignatio, indignatio, bilis, Nolentia, offensa.

NOLISATIO, Nolizamentum, Conductio navis, a naulo prstando. Nolizamentum duarum galearum, in Charta Massil. ann. 1344. Nolisatio, in alia ann. 1317. Vide supra Naulizare. NOLLE Alicujus habere, Recusari, Gall. Etre refus. Helgald. in Roberto rege tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 113 :

Ut in his qucumque volui nunquam ejus habuerim Nolle.

NOLULA, Parva Nola. Vide in hac voce. NOLUNTAS, cui opponitur voluntas. Gloss Arabico Lat. : Noluntas, ab eo quod nolumus. Papias : Noluntas, ab eo quod nolumus, sicut voluntas, ab eo quod volumus. Utitur sanctus Augustinus lib. 14. de Civit. Dei cap. 6. et Auctor. Dialogi inter Cluniacensem et Cisterciensem, apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 1618. 1. NOLUS, pro Nola, Campanula. Buschius de Reform. Monast. apud Leibnitium tom. 2. Scriptor. Brunsvic. pag. 870 :

Cna finita cum omnes a comestione cessassent, Nolum contra me super mensam pendentem ad unum latus parumper tetigi, ut sonum daret.
2. NOLUS, Qui spernit, nec vult, contemptor. S. Columbanus Instruct. 14 :

Amator mediocrium, Nolus opum, animi depressor, etc.

NOMEN. Nominis Impositio. Lex Ripuar. tit. 36. 10 :

Si quis partum in femina interfecerit, seu natum priusquam Nomen habeat, 100. sol. culp. jud.
Leges Henrici I. Regis Anglor. cap. 70 :

Si infans occidat vel occidatur, sive Nomen habeat, sive non habeat, plena wera conjectetur.

Romanos maribus nono die a nativitate, feminis octavo nomen imposuisse, auctor est Plutarchus in Problemat. Neque multo aliter Grci, ut ex Aristotele, Aristophane, et Polluce constat. De his Nominalibus, vel , multa viri docti congessere ; atque in his Casaubonus in Notis ad Capitolinum, et ad Persii Sat. 2. Menardus ad librum Sacrament. Gregorii Magni pag. 98. Goarus ad Eucholog. pag. 322. 323. et Meursius 1. parte Exercit. Critic. pag. 182. Vide Leges Presbyterorum Northumbrensium sub ann. 977. cap. 10. et Simocattam lib. 8. cap. 13. Nomen, pro Persona, ex forensi usu sculi iv. ut observant docti Hagiographi ad Acta SS. Donat. et Rogat. tom. 5. Maii pag. 280. col. 2. et pag. 281. col. 2 :

De Nomine tuo, Donatiane, currente relatione comperimus, quod Jovem vel Apollinem... non solum contumaciter adorare recuses, sed etiam blasphemiis... infames.

Occurrit prterea tom. 6. Sept. pag. 582. col. 1. Nomina Mutari in Confirmatione possunt, ex Constitut. Odonis Episc. Parisiensis cap. 4. 4. etc. Hujus moris testis est Charta ann. 1173. in Chartul. Clarifont. ch. 65 :

Guiricia, qu postea Agnes in Confirmatione vocata est, etc.

Vide in Patrinus et Tenere 2. Summos Pontifices nomina mutare consuevisse notum est, quod Sergium Papam primum fecisse scribunt, quod Os porci vocaretur. Vide Michaelem Scotum lib. 4.

Mens Philosophic cap. 25. et alios. Nomen etiam mutabant Monachi : quod in aliquot Ordinibus Ecclesiasticis etiam hodie in usu est. Chronicon Malliacense ann. 1080 :

Hoc anno perfectus est introitus Monasterii, (sancti Maxentii) sicut scribitur in versibus : Arcu circarum celatur tempus earum, Anni tunc mille Christi sunt 80. Istam confratres aulam domino faciente, Ad Christum precibus ducat Maxentius almus, Qui prius Adjutor Baptismi lege vocalus, Post me noscatur, Maxentius ultro vocatur.

Vide Procopium lib. 1. Persic. cap. 25. Nomina personarum interdum mutabantur, cum ea commode efferri non poterant ab ea natione, ad quam vel nuptiarum vel alterius occasionis gratia secedebant. Liber de fundatione Monasterii Gozecencis ann. 1088 :

Hc proprio nomine dicta fuit Hilaria ; sed quia lingua Theutonica non facile promit Latina vocabula, nomen mutavit Uda.

Solenne etiam fuit Grcis Byzantinis, et prsertim ipsis Augustis, cum ex Latinorum gente uxores sibi adsciscerent, earum nomina mutare. Ita Joannis Comneni uxor, Ladislai Hungari Regis. filia, quam Pyriscam vocant Thwroczius, Bonfinius, Pistorius ; et Bertha Conradi Imp. filia Manueli, Joannis filio nupta, Irenes, et Agnes Ludov. VII. Franci Regis filia Alexii Comneni conjux, Ann nomine donat sunt. Alia ejusce moris exempla subinde suggerimus in Familiis Byzantinis, qu hic referre non patitur Glossarii institutum. Quod quidem ii non tam ob nominum exoticorum, et qu gre efferre vix possent, dissonantiam, factitabant, quam quod in iis Latin originis, atque adeo cultus Romani notam omnem abolere studerent : adeo ut priusquam in manus convenirent : iterati baptismi, in quo nomina dari vel mutari consueverant, speciem quodammodo in Latinis uxoribus adumbrarent, quod certe Grcis olim objectum ab Anselmo Episcopo Havelbergensi lib. 3. Dialog. cap. 21 :

Sicut audio, consuetudo apud vos est, ut si quando Grcus uxorem Latinam ducere voluerit, sicut plerumque fit, et sicut etiam inter personas Augustales spe factum esse dignoscitur, quod prius oleo sanctificato in vase aliquo infuso eam perfunditis, et per totum corpus lavatis, et sic demum quasi in ritum et legem vestram transiens matrimonio copulatur : quod quare fiat, si tamen fit, oppido scire vellem ; videtur enim qudam forma esse rebaptizandi, etc.
Sed et revera Latinos rebaptisasse objectum Grcis a Leone IX. Papa, ut in Edicto Michalis Cerularii Patriar. Constantinopol. de projecto pittacio, apud

Allat. de libr. Eccl. Grcor. pag. 167 :

, , .
Propter Nomen Pati, id est,

pro nomine Christi

: ita usurpant Tertul. lib. de Resur. carn. et S. Cyprian. Epist. 52. 54. 57. Nomen Dare dicebantur baptizandi. Epist. 3. Clementis PP. :

Accedat autem qui vult ad Sacerdotem suum, et ipsi det Nomen suum,... ut tribus mensibus jam consumptis in die festo possit baptizari.
Historia ejusdem S. Clementis :

Credidit enim Sisinnius cum omni domo sua, et dato nomine, proximo Paschate futuro baptizatus est.
Siricius PP. in Epist. ad Himerium cap. 2 :

Quibus solis per annum diebus ad fidem confluentibus generalia baptismatis tradi convenit Sacramenta, his duntaxat electis, qui ante 40. vel eo amplius dies Nomen dederint, etc.
Concilium Carthag. IV. can. 85 :

Baptizandi Nomen suum dent, etc.

Hincmarus Remensis Arch. in Concilio Suessionensi ann. 853. act. 1 :

Legum Ecclesiasticarum consuetudo et auctoritas talis est, ut in causis gestorum semper scripturam requirant : adeo ut qui ad sacrum fontem accedit, suum dare Nomen prcipiatur.
Timotheus Patr. Alexandr. in Responsis Canonicis :

Concilium CP. sub Menna Act. 5. meminit Stephani Diaconi, qui erat. Ordo Romanus :

Ut autem ad Ecclesiam venerint, quarta feria (quart hebdomad Quadragesim) hora tertia scribantur Nomina infantum, vel eorum qui ipsos suscepturi sunt, et Diaconus clamet, dicens, Catechumeni procedant ; et vocentur infantes ab Acolyto in Ecclesiam per nomina vel ordinem, sicut scripti sunt, etc.
Adde lib. 1. Sacram. Eccles. Rom. cap. 26. 29. At posterioribus sculis nomina demum imponebantur inter ipsa Baptismi solemnia, ut colligitur ex Theophane pag. 341. quod multis docet Menardus ad libr. Sacrament. Gregor. pag. 98. 99. quo referri debent ista ex libro Dodan manuali cap. 7 :

Hc verba a me tibi directa lege, intellige, et opere comple, fratremque tuum parvulum, cujus modo inscia sum Nominis, cum baptismatis in

Christo (non) acceperit gratiam, insinuare, nutrire, amare.

Ubi in Editione Mabillonii vox non deest, qu addi debuit. Secus tamen usurpatur a Grcis, ut est in Euchologio pag. 320. Vide Pagani. Nomen Purum. In capitulis Adalhardi Abbatis caput 39. De puris Nominibus inscribitur, nullo alio indicio. Per Nomen, Nominatim. Confirm. Chart Ludov. VI. ann. 1122. per Carolum IV. ann. 1324. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 200 :

Prcipimus ut tam ipse, quam hres ipsius,... sit liber ab omni servitio, et per Nomen ab omni expeditione et cavalcaria.

Nomina, Commemoratio vivorum et defunctorum in Missa ex diptychis. In Missali Gothico describuntur collectiones post nomina. Vide Diptycha. NOMENCLATOR, Nomenculator, cujus officium erat convivas ad convivia vocare. Lexicon Gr. MS. Reg. Cod. 2062 : , . Gloss Gr. Lat. : , Nomenculator. Gloss. Lat. MS. Regium Cod. 1013 : Nomenculator, nomen est officii per nomen clamare ad prandium, vel nomen scitatur. De ejusmodi veterum Nomenclatoribus agunt Casaubonus ad Suetonium, Henricus Valesius ad lib. 14. Ammiani, et alii Criticorum filii.

Nomenclatorem habuere

etiam Pontifices Romani, cujus perinde munus erat eos, qui ad mensam Pontificis invitandi erant, vocare. In Processibus Pontificis, post equum ejus equitabat cum Vicedomino, Vestiario, et Sacellario ut est in ordine Romano. Cum Pontifex Missam celebrabat, postquam dixerat

Agnus Dei, etc

. idem Nomenclator, atque una cum eo Sacellarius et Notarius Vicedomini,

ascendebant ad altare ante faciem Pontificis, ut annueret eis scribere nomina eorum qui invitandi erant sive ad mensam Pontificis, per Nomenclatorem, sive ad Vicedomini, per Notarium ipsius, quorum nomina ut impleverant, descendebant ad invitandum, et redibant ad sedem
. Is enim invaluerat, qui etiamnum in nostratibus Ecclesiis Cathedralibus perdurat, mos, ut quoties Pontifex aut Episcopus publicam Missam celebraret, Primates ex Clero qui ei inserviebant ad altare, convivio exciperet. Idem Ordo Romanus :

Deinde descendunt Primates Ecclesi ad accubita, invitante Notario Vicedomini, et bibunt ter, de Grco primo, de Pactisi secundo, de Procovia tertio. Postquam biberint omnes Presbyteri et Acolythi per singulos titulos, redeunt ad faciendos vesperos.

Hunc etiam spectabat causarum discussio eorum qui ad ipsius Pontificis justitiam recurrebant. Idem Ordo Romanus :

Si quis autem adire voluerit, Pontificem, si equitat, statim ut eum viderit

descendit de equo, et ex latere vi expectat usquedum ab eo possit audiri, et petita benedictione, discutitur a Nomenclatore vel Sacellario causa ejus, et ipsi indicant Pontifici, et finiunt.

Nomenclatorum Ecclesi Roman meminit prterea Anastasius in S. Agathone et in Constantino. pag. 53. 65. Flodoardus lib. 3. Hist. Rem. cap. 21. Leo Ost. lib. 1. Chron. Casin. etc. Qui in Concilium introducebat eos, quos audiri volebant congregati Patres, Nomenculator etiam dicitur in Synodo Romana ann. 745 :

Gregorius Regionarius et Nomenculator dixit : Deneardus religiosus Presbyter, legatus Bonifacii sanctissimi Archiepiscopi provinci Germani directus ad vestrum sanctum Apostolatum, pr velo est et petit ingredi ; quid prcipitis ? Dictum est : Ingrediatur.
Infra :

Gregorius Notarius regionarius et Nomenculator dixit,

fere eadem qu supra. Sed incertum an ideo Nomenculator dictus hic Gregorius, quod ad Concilium invitaret, quos jubebant Patres accedere. Mabillonius in Onomastico ad calcem partis 2. Actorum SS. Benedict. sc. 3. Nomenclatorem interpretatur Notarium, forte quod Gregorius dicatur et Notarius et Nomenclator. Levis videtur conjectura ; unus enim et idem Gregorius duplici munere fungi potuit. Dubitari tamen vix potest, quin Nomenclator idem omnino fuerit qui Notarius, in Bulla Paschalis I. PP. ann. 817. in Chronico Farfensi apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 372. qu data dicitur

Kal. Februarii per manus Theodori Nomenclatoris sanct Sedis apostolic

; notum quippe Literas pontificias a Notariis dari et subscribi consuevisse, ut dicitur in voce Notarius. Alius exstat locus in eodem Chronico Farfensi col. 377. ubi Theophilactus quidam Nomenculator appellatur, vel Numinculator, ut scribitur tom. 2. Annal. Benedict. pag. 736. nullo addito cert notionis indicio ; sed et hic Notarius omnino videtur intelligendus ; siquidem apud Baronium legimus ad ann. 817. n. 25. Literas Paschalis PP. scriptas per manum

Theophylacti Notarii et Scriniarii in mense Decembri Ind

. 10. Qui in Chronico Farfensi Nomenculator nude, hic

Notarius et Scriniarius

indigitatur, nihil quippe necesse est, ut eodem tempore duos Theophylactos admittamus. De Nomenclatoribus apud Romanos vide Hofmannum, Pitiscum, etc. NOMERIA. Consuetudines et Jura Monasterii de Regula in Aquitania, apud Labbeum tom. 2. Biblioth. :

De Nomeriis et cultris, et fosseriis, sarculis, falcibus,... qu venduntur in foro.

Legendum vomeriis videtur.

NOMICOL. Vide infra Noncol. NOMINA. Synodus Compostellana ann. 1565. inter Hispanica tom. 4. pag. 105. col. 2 :

In chartulis quas vulgus Nominas vocat, inutilia et vana spe reperiuntur.

Synodus Limana ann. 1582. ibid. pag. 267 :

Item si qu person utantur amuletis, vulgo Nominas, in eis recondendo scripturas verborum vel nominum incognitorum, vel qu per verba curent infantes a fascinatione, etc.
1. NOMINABILIS. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 5 :

Talis est Nominabilis, ut ait Apostolus, qui confitetur, vel ordine judiciario convincitur.

Alias Abominabilis. 2. NOMINABILIS, Celebris, famosus. Chron. Sigeb. ad ann. 1027. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 219 :

Florebat hoc tempore ecclesiastica religio per abbates Nominabiles, etc.

Charta ann. 1301. apud Westphal. in Monum. Cimbr. tom. 4. pag. 3279 :

Si quis Nominabili furto deprehensus fuerit.

Vide Nominativus et Nominatus. NOMINALES, dicti quidam Philosophi, qui ut ait Aventinus lib. 6. Annal. Bojoar. ita appellati,

quod avari rerum, prodigi nominum atque notionum, verborum videntur esse assertores
: seu ut ait Stephanus Episc. Tornac. Epist. 97.

verborum venditores

, ut qui juxta Heremannum de Restaurat. S. Martini Tornacensis cap. 2.

in voce, non vero more Boetii antiquorumque doctorum, in re

, Philosophiam profitebantur ac docebant, qui inde Reales dicti. Ac Nominalium quidem dialectica,

ad exercitium disputandi vel eloquenti, imo loquacitatis et facundi

potissimum utilis habebatur, ut ait idem Scriptor. Hos porro

Dialectic hreticos

appellat Anselmus Cantuariensis lib. de Verbi Incarn.

qui non nisi flatum, inquit, universales putant esse substantias

. Joan. Sarisberiensis Epist. 226 :

Nosti pridie Nominalium tuorum eo mihi minus placere sententiam, quod in sermonibus tota consistens, utilitatem rerum non assumpserit, cum rectum sapientibus indubium sit, quod res qurit Philosophia, non verba. Ut ergo compendiosius agam tecum meorum more Realium, etc.
Idem in Metalogico lib. 2. cap. 10 :

Adhsi Magistro Alberico, qui inter cteros opinatissimus Dialecticus eminebat, et erat revera Nominalis sect acerrimus impugnator.
Adde cap. 17. Vocalium prterea meminit Fragmentum Hist. Francor. sub Roberto Rege :

In dialectica quoque hi potentes extiterunt sophist, Joannes, qui eandem artem sophisticam Vocalem esse disseruit, Robertus Parisiacensis, etc.
Ebrardus Bethun. lib. contra Vald. cap. 1 :

Ne simus Nominales in hoc, sed potius Porretani.

De utraque secta copiose egit Csar Egassius Bulus tom. 1. de Universitate Parisiensi ann. 1067. Vide prterea tom. 4. Miscellan. Baluzii pag. 581. NOMINALIA, Dies solemnis, quo puero nomen imponebatur, , in Glossis Lat. Grc. , Gregorio Nazian. Tertull. de Idololatria cap. 16 :

Circa officia vero privatarum et communium solemnitatum, ut tog pur, ut sponsalium, ut nuptialium. ut Nominalium, etc.

Vide Nominis impositio in Nomen. NOMINARIUS, Puer qui cognitis literis et syllabis simul connexis nomina legit integra. Vide Abecedarius. NOMINATI, viri probi in litigiis ad jurandum electi, de quibus supra in Juramentum. 1. NOMINATIO, nude, Jus aliquem designandi ac nominandi ad beneficium ecclesiasticum, in Charta ann. 33. Henrici VIII. Regis Angli, apud Madox Formul. Anglic. pag. 71. 2. NOMINATIO, Vassalli clientelaris professio. Locus est supra in Narratio 2. Nomme appellatur in Invent. Chartarum, qu ad baroniam de Mercorio pertinent, ex Bibl. reg. fol. 17. r. :

Une Nomme ou recoignoiscence baille l'an 1333. Charles conte d'Alenon, seigneur de Mercueur, par Robert Alchier, par laquelle il recoignoit tenir en fief dudit seigneur le mas de Fontimieres... La Nomme ou denombrement.

Pluries ibi. Vide Denominatio. NOMINATIVE, Nominatim, in Capitul. ad Legem Bajwar. tit. 1. cap. 8. in Legibus Longobard. lib. 2. tit. 21. 21. Liutpr. 66. (6, 13.) in Capitulari 2. ann. 806. sub finem, et in aliquot Chartis apud Ughellum tom. 4. pag. 1073. 1449. 1455. NOMINATIVUS, Celebris, famosus, Renomm.

Locus Nominativus

, in Vita B. Id Comitiss Bononiensis n. 9. Cosmas Pragensis in Chron. Bohem. :

Si forte contigerit me mori in prlio, sepelite me in hoc colliculo, etc.

Construite mausoleum mihi in scula Nominativum et memoriale.

In Gloss. Isidori : Nominosus, famosus, celeber. NOMINATORES ad Pennam, dicti in Academia Parisiensi Philosophi Professores, qui scripta sua discipulis dictabant, in Histor. Acad. Paris. tom. 4. pag. 948. NOMINATUS, ut supra Nominabilis 2. Chron. ducum Bavar. apud Oefelium tom. 1. Script. rer. Boicar. pag. 41. col. 1 :

Frater Arnoldus de ordine Prdicatorum, vir literatus et Nominatus, etc.

Vide Haltaus. Glossar. Germ. voce Namhaftig, col. 1405. NOMINOSUS, Famosus. Vide Nominativus. NOMISMA, Demostheni, cterisque Scriptoribus Grcis sumitur pro consuetudine, more, et lege non scripta : inde nomen hoc hsit nummo, quia ex privatorum more et consensu institutus sit. Sed vox Nomisma, maxime usurpata pro nummi figura ac imagine. Isonis Magistri Gloss : Nomisma, imaginem. Gloss antiqu MSS. : Nomisma, moneta, nummorum percussio, forma ad nummos, solidus, vel pecunia. Gloss. Lat. MS. Regium : Numisma, figura qu in nummo fit, vel nummi percussura, id est denarius. Ita pro monogrammate quod in monetis describitur, usurpat Concilium Francoford. ann. 794. cap. 5. al. 3. de denariis :

Si autem nominis nostri Nomisma habent, et mero sunt argento, etc.

Chronicon Colmariense 1. part. ann. 1274 :

Rex Rudolphus fecit novam monetam, imprimens Numisma Regis coronati.

Sed Nomisma spius pro ipso nummo usurpant Scriptores. Gloss. lfrici : Numisma, scylling, i. dragma. Aimoinus lib. 4. de Miraculis S. Benedicti cap. 26 :

Quatenus injuncto sibi operi aliquid subsidii impendendo, vel pauca largirentur Nomismata.
Idem in Vita S. Abbonis cap. 6 :

Aureus calix, et numerosum argenti Nomisma.

Idem in Sermone de S. Benedicto :

ther pluit Numismata.

Vide a nobis notata in Dissertatione de Nummis Byzantinis, et Paschasium Radbertum in Epitaphio Wal Abbat. Corbeiensis pag. 513. edit. Mabillonii. NOMIUS, Legalis. Nomius pastor, in Cath. et Breviloq. NOMMARE, a Gallico Nommer, vel Italico Nomare, pro Nominare, in Sent. deposit. Joan. XXIII. tom. 2. Conc. Constant. part. 15. col. 413 :

Inhibendo insuper universis Christi fidelibus, ne eumdem a papatu, ut prmittitur, sic depositum, de ctero in papam recipiant, seu eum papam Nomment.
Nostris alias Nommer, pro Blmer, reprendre, Arguere, vituperare facta

nominatim appellando. Lit. remiss. ann. 1453. in Reg. 182. Chartoph. reg. ch. 77 :

Pierre Besson prestre, lequel Nommoit ledit Beauchamp de ce qu'il faisoit, etc.

NOMMULARIUS. Nommularius, changires. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23. xiii. s.) 1. NOMUS, Territorium, Lusitanis Comarca, Districtus minor dicesi, qu in plures comarcas dividitur, Grco , Prfectura, vel locus pascuus ; unde gyptus pascuis abundans in Nomos antiquitus divisa, sive in Prfecturas oppidorum, quas Nomos vocant, ut Plinius lib. 5. cap. 4. Resendius in Vita S. gidii Ord. Prdicat. tom. 3. Maii pag. 417 :

Turribus novis agebat Pelagius quidam Martinus, qui exactoribus vectigalium Regin in eodem Nomo prpositus erat ; nam per Nemos distribui prpositos hos, qui vectigalia, vel ab exactoribus jam collecta, vel a redemptoribus adhuc debita cogunt, si vos nescitis, etc.

2. NOMUS, Legale, in Glossar. Lat. Ital. MS. Vide supra Nomius. 1. NONA, Officium Ecclesiasticum diurnum, quod hora diei nona peragitur et decantatur. Durandus lib. 5. c. 8. Vide Hora. 2. NONA, Pars fructuum nona. Charta Philippi II. Imper. ann. 1199. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 77 :

Nonam quoque de omnibus curtibus Regalibus inibi cum theloneo in civitate et piscina ad Salabingam curtem, etc.

Nonam ex agrorum cultu persolutam, docemur ex Capitulis Caroli M. lib. 5. cap. 147. 278. :

De his qui agros dominicatos propterea neglexerunt excolere, ut Nonas exinde non persolvant, et alienas terras ad excolendum propter hoc accipiunt, volumus, ut de tribus annis ipsam Nonam cum sua lege persolvant.

Ubi Nona, est nona, ut loquimur, gerba, qu prstatur ab eo qui agrum dominicatum et in beneficium datum colit : unde fluxit apud nos ejusmodi gerbarum prstatio. Ex quibus intelligendus Harigerus in Vita S. Landolini n. 13 :

Delegavit ad ipsam quietis eorum Basilicam Nonam fructuum suorum portionem, quia decimam alterius constaret esse Ecclesi.

Decima nempe fructus agri est Ecclesi cujus est districtus : Nona vero Ecclesi alteri delegatur, intuitu pietatis, ac si jure precario ejus olim fuisset. Charta Adalberti I. Toscani Marchionis pro fundatione Monasterii S. Caprasii ann. 884. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 211 :

Decimas et Nonas in ipsa ecclesia S. Mari in ipso castello venient, decimas ab ipso abbate et monachis, qui in ipsa ecclesia deserviant ;

Non vero exinde ad hospitale nostrum illic de ipso castello venient, pro anim nostr remedio pauperes reficiens.
Acta S. Forannani Abbatis Valciodorensis num. 11 :

Et ut hc constitutio fixa et inconvulsa et immobilis permaneret in sempiternum, de villa scilicet Heidra et ex indominicatis beneficiis Nonam sibi retinuit, etc.
Et num. 15 :

Ob protectionem, advocatiam et defensionem prdict Walciodorensis Abati, Nonam superius memoratam conditione retinuit supradicta.
Charta ann. 871. pro Monasterio S. Medardi Suessionensi, in Hist. S. Mari Suession. nuper edita a Michaele Germano pag. 432 :

Et Hospitalis Nobilium accipiat Nonam ex villis ipsius Abbati secundum antiquam consuetudinem, et habeat Cauciacum simul cum lignariis de Pivone ; et Hospitalis peregrinorum accipiat decimam, et habeat Hatonis curtem.
Utramque scilicet ex prdiis qu nonam et decimam prstabant. Fragmenta Capitular. edita ex MSS. a Baluzio pag. 362 :

Non vero et decim tantum de annona, legumine, vino, fno, et nutrimine, et omnis generis animalium dand sunt.

Non et decim, una simul ex prdiis interdum persolvebantur, Ecclesiis scilicet quarum ea fuerant, quque ab iis in beneficium vel precariam data fuerant ; ac Non quidem jure colonario, Decim vero jure Ecclesiastico. Nam cum earum essent prdia, nulli decim alteri Ecclesi obnoxia erant : si vero alienarentur, Decim iis reservabantur una cum Nonis. Capitularia Caroli M. lib. 1. cap. 163. 157. :

Ut qui Ecclesiarum beneficia habent, Nonam et decimam ex eis Ecclesi, cujus res sunt, donent : et qui tale beneficium habent unde ad medietatem laborent, de eorum portione proprio Presbytero decimas donent.
Ubi Non et decim prstantur a beneficiario ; decim vero tantum a medietario de sua portione. Quippe ex Lege Longob. lib. 3. tit. 3. 1. Carol. M. 61. Capitul. Caroli M. lib. 5. cap. 89. 154. :

Decimam unusquisque homo dare tenetur.

vero 2. ejusdem Legis Longob. Carol. M. 60. prcipitur,

ut quicunque de rebus Ecclesiasticis beneficia habent, pleniter secundum morem regionis Nonas et decimas donent absque ulla diminutione
. Concil. Tullense ann. 859. cap. 13 :

Ut de rebus Deo sacratis saltem Non et decim Ecclesiis quibus jure

debentur, fideliter ab iis, a quibus retinentur, ministrentur. Quia si de proprio, Deo ex voto offeruntur, multo magis divino in Lege prcepto, post redhibitionis oblationem, quinta pars insuper ejus ministris jure offertur.
Id etiam pr cteris firmant Chart complures. Charta Caroli Calvi apud Baluzium in Append. ad Capitular. num. 72 :

Sed et medietatem decim ac Non qu de rebus ipsius Ecclesi ab iis, qui iis utuntur, exigi solent.
Charta Rodulfi Regis Franc. ann. 933. apud Perardum in Burgundicis :

Si autem h res prfat de Episcopatu tract fuerint, Nonas et decimas, sicut mos Ecclesiarum est, sine alicujus contradictione persolvant.

Charta Gilleberti Comitis Heduensis ex Tabulario Flaviniacensi ann. 942 :

Ergo donamus ei a die prsenti mansum unum et dimidium ea ratione S. Stephano,... ut Nonas et decimas, sicut statutum, prdicta Ecclesia recipiat.

Ita Decimas et nonas simul ab iis qui res Ecclesiasticas in beneficium tenebant, vel in precariam, prstitas docent Concilium Francoford. ann. 794. can. 25. al. 23. Turonense III. can. 46. Suession. II. can. 6. Moguntinum ann. 813. can. 42. Meldense cap. 62. Valentinum III. ann. 855. can. 42. Wormatiense cap. 53. apud Saponarias cap. 13. Capitul. Gregorii IV. PP. cap. 5. Capitul. ann. 779. cap. 13. Capitul. 1. ann. 809. can. 9. Capit. 1. Caroli M. incerti anni cap. 56. Capit. 4. ann. 819. can. 5. Capit. ann. 823. can. 1. Liber 1. Capitul. cap. 95. 89. lib. 2. cap. 21. lib. 4. cap. 49. lib. 5. cap. 92. 127. 145. 158. 198. 276. Addit. 4. cap. 132. Capit. Caroli Cal. tit. 6. cap. 63. tit. 32. cap. 6. Capit. Compendiense ann. 868. cap. 6. Prceptum Ludovici Pii de Eulania, et aliud Caroli C. de Monte aureo in Spicilegio Acheriano tom. 12. Testamentum Henrici Episcopi Eduensis apud eumdem Acherium, Acta Episcoporum Cenom. pag. 245. 263. apud Mabillon. tom. 4. Analect. Joannes VIII. PP. Epist. 121. Flodoardus lib. 3. Hist. Rem. cap. 3. Hariulfus lib. 3. cap. 3. etc. Vide prterea Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 399. et Seldenum in Hist. Decimar. cap. 6. sect. 7. pag. 113. Marcam. in Hist. Beneharn. lib. 1. cap. 28. n. 15. 16. et Dominicum lib. de Prrogativa alodior. cap. 11. num. 10. Prodiit Londini anno 1807. liber inscriptus

Nonarum Inquisitiones in curia Scaccarii tempore regis Edwardi III

. 3. NONA, Mensur agrari species. Charta ann. 1321. apud Waddingum in Regesto tom. 3 :

Item qudam quantitas terr vacu, qu fuit pars unius horti,... et est in mensura, quart du, et Non tres, et fuit Petri Grandacii, etc.

4. NONA, Aurora, non autem dies, apud Papiam. 5. NONA, Nonales Biberes, Pocula qu Monachis post Nonas exactas et decantatas propinantur in state. Vide Biberis. NONAGIUM, Pars non mobilium defuncti, quam ad se spectare contendebant Parochi, sub specie de ea disponendi ad pios usus. Exstat Bulla Clementis VI. data Avenione ann. 4. Pontif. qua mortuarium, seu tertiam partem bonorum mobilium, qu et Tertiagium dicebatur, ac Episcopis et Clero pensitabatur ex bonis defunctorum parochianorum, ad nonam tantum eorumdem mobilium partem reducit, quam Nonagium ibidem vocat. Arestum Dominic post S. Georgium ann. 1315 :

Macloviensis dicesis ex una parte, et Rectores parrochialium Ecclesiarum dict dicesis ex alia ; super eo quod dicebant populares jam dicti quod cum ipsi essent liber person, conrectores jam dicti Nonagium, seu nonam partem bonorum mobilium cujusdam decedentis nitebantur ab eis exigere, etc.
Tabularium Eccl. Maclov. ann. 1422 :

Noveritis quia Robinus Baudri de partibus Normanni oriundus, jam per plures annos continue in civitate Macloviensi moram traxit, Nonagia uxoris quondam et liberorum suorum persolvit, seque parochianum nostrum confitetur ; quocirca dictum Robinum, recepto ab ipso prius fidelitatis juramento, in verum parochianum nostrum et habitatorem civitatis Macloviensis recepimus.

Vide Testatio. NONARIA, Meretrix, quia ante nonam de prostibulo non licebat exire. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Franc. de Monte-Belluna in Tragico argumento MS. de Regno Franci sub Joan. reg. :

Cur tibi virgines dicat, Nonari fact sunt ? Item duas pelles de agnis Nonatis antiquas.
NONCOL,

NONATUS, pro Non natus, Abortivus. Inventar. MS. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Tubercula, qu sub mento capr sunt

, in Excerptis Pithanis. Nomicol, perperam in Glossis Isid. Festus habet : Noneol vocantur papill, qu ex faucibus caprarum dependent. Sub rostro mamillas pensiles vocat Varro lib. 2. de Re Rust. cap. 3. Vide Reinesium Var. Lect. 11. 14. NONDECEM. Sanctimonialis anonyma in Vita S. Wunebaldi Abb. Heidenhem. cap. 1:

Edisserere volumus qualiter infantialis seu pueritialis transmeatis annorum curriculis, ad adolescenti Nondecem annorum tatem citatus

clebs usque pervenit.

Et cap. seq.

Cum illuster ille celeberrimusque Christicola Nondecem annorum tate jam grandvus, facie decorus, etc
. Eadem Sanctimonialis in Itinerario S. Willibaldi n. 29. hanc vocem aliter, etsi perinde obscure, expressit :

Quia jam illum prius octo annorum spatio, et Nono dimidio, ab eo quod de Roma pergebat, non vidit.
Qu postrema sic interpretor, ut

ab octo annis, vel octo annis et dimidio eum non viderit

. Id enim videtur significare vox Nonus dimidius, ut in voce Dimidius docuimus. Nolim porro asserere nondecem, hoc loco, pro Novemdecim usurpari. NONETAS, Minor et pupillaris tas ; dicitur de eo qui nondum annos pubertatis attigit, aut nondum est sui juris ; Nonage, in Stabil. S. Ludov. lib. 1. cap. 122. in veteri Consuet. Norman. cap. 43. etc. Charta Joan. dom. Castrinovi ann. 1247. ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Etiam alia, si qu eis collata fuerint in dictis locis in mea Nonetate, prdictis monachis firmavi et firmo.
Non-tas. Vide Inennis. NONNA, Nonnanes, etc. Vide Nonnus. NONNATUS. Charta Condomensis :

Arnaldus Comes Astariacensis, cognomento Nonnatus, quod cso matris ventre extractus fuerit.
NONNONES, Matricularii Ecclesiarum, id est, pauperes senes, unde fortassis legendum Nonnanes, in Prcepto pro Abbatia S. Germani Autissiod. ann. 886. tom. 2. Spicilegii Acheriani :

Res quoque quas dedit Herimarus vir nobilis, ad stipendium Matriculariorum quos Nonnones vocant, etc.

Vide Nonnus. NONNULA, Rete ad capiendas aves. Gloss. Isid. NONNUS. Papias : Nonnos vocamus majores ob reverentiam : nam intelligitur paterna reverentia. Hausit a Regula S. Benedicti cap. 62 :

Juniores autem Priores suos Nonnos vocent, quod intelligitur paterna reverentia.
Arnobius Junior in Psal. 105 :

Si ille qui sanctus vocatur et Nonnus sic agit, ego quis, aut quotus sum, ut non agam ?
Et in Psalm. 140 :

Adulantes nobis invicem, in prsenti positi sanctos vocamus et Nonnos.

Synodus Aquisgr. ann. 817. cap. 54. et ex ea Additio 1. Ludov. Pii cap. 54 :

Ut qui prponuntur, Nonni vocentur.

Hac notione Csarius lib. 1. cap. 7. et 27. Nonni vocabulum prmittit quandoque Monachorum seniorum appellationibus : Alibi :

Sicut mihi dicere solitus erat Nonnus Conradus senex Monachus noster. Hc mihi dicta sunt a Nonno Frederico Monacho.
Quibus in locis Nonnus Monasteriorum Prfectum vel Abbatem haud significat, ut perperam censuit vir doctus, sed Domnum. Ita etiam in libro Usuum Cisterciensium cap. 98. extremo concipitur formula brevis Monachi defuncti :

1. Aug. obiit in Monasterio N. Nonnus N. de N. Sacerdos et Sacrista ejusdem Monasterii, etc.

Vita Caroli Abbatis Villariensis n. 13 : Salomon Episc. ad Dadonem Episc. :

Una cum Nonno Waltero, tunc simplici Monacho postea Abbate Villariensi. Ut sicut Nonnus scripsit felixque Sacerdos Hieronymus noster, sanctus, sapiensque magister.

Vetus Charta, seu Tabula officialis Casinensis, apud Arnold. Vion lib. 2. cap. 61 :

Vicarius ordo postulat, ut in hac futura ebdomada canat Nonnus Amicus Missam : Epistolam frater Desiderius legat : Evangelium, Responsorium et Versum frater Vincentius canat : Lectionem memoriter frater Thomas legat : Lucernam frater Andreas procuret : Coquin servitium Nonnus Remigius cum fratre Macario faciat : Lectionem ad mensam frater Antonius legat : ad collationem vel ad Capitulum frater Maurus legat : ad servitium Ecclesi Nonnus Jacobus cum fratre Basilio ministerio succedat.

Adde Smaragdum in cap. Regul 63. et Chronic. Monast. de Fontanis cap. 10. Sed et apud S. Columbanum Epist. 4. S. Petrus clavicularius, et communis omnium Nonnus dicitur. Vocem Egyptiacam quidam putant, alii ex Domnus effictam, Salmasius parum consulte ex , Fletwoodus in Sylloge vett. Inscriptionum pag. 386. a , avunculus, , matertera. Italis etiamnum, Nonno, avus dicitur, pater patris, vel pater matris atque etiam pater mariti, ut avia, la Nonna. Nunus, Eadem notione. Vetus Inscriptio apud Fleetwoodum pag. 386 :

Donata Nuno suo Tertullo cum filia sua in pace.

Nonn, Sanctimoniales, prsertim antiqu et senes virgines, aut sacr vidu : sicut enim Nonnus reverentiam paternam, ita Nonna maternam denotat. Hieronymus Epist. 22. ad Eustochium :

Ill interim qu Sacerdotes suo viderint indigere prsidio, eriguntur in

superbiam, et quia maritorum expert dominatum, viduitatis prferunt libertatem, Cast vocantur et Nonn, et post cnam dubiam Apostolos somniant.
Adde eumdem in Prfat. ad Vitam S. Hilarionis. Vetus Scheda de Ordinatione Episcoporum edita in Appendice ad Capitularia Regum Franc. :

Pro ancilla Dei sacrata, qu a Francis Nonna dicitur.

Vetus Chronicon Francicum editum a Lambecio :

Anno 3. Ludovici factum est Concilium magnum in Aquisgrani in mense Augusto, et prceptum est ut Monachi omnes cursum S. Benedicti cantarent ordine regulari, et duo Codices scripti sunt, unus de Vita Clericorum, et alter de Vita Nonnarum.
Waldramnus ad Salomonem Episcopum :

Turba Sacerdotum, Monachorum corpus inerme, Nonn cum viduis, pauper, inopsque phalanx.
Vita S. prudentii Martyris lib. 4 :

Protinus audivit Sanctus, quod Nonna petivit. Audivit quod Nonna fieri deberet.

Nonn velat, in Synodo Moguntin. ann. 742. sub S. Bonifacio cap. 13. et in Capitul. lib. 5. cap. 2. Visiones Flotild : Utuntur hac voce Capitul. Caroli C. tit. 26. cap. 4. etc. Synodus Augustana can. 5. Concil. Rom. ann. 743. can. 5. Concil. Rom. ann. 743. can. 5. Concil. Liptinense can. 6. Stephanus II. PP. in Respons. cap. 7. S. Bernard. Epist. 114. S. Bonifac. Moguntin. Epist. 19. Flodoard. lib. 3. Hist. Rem. cap. 27. Walafridus Strabus de Vita S. Galli cap. 16. Paulus Diacon. Neapolit. in Vita S. Mari gypt. cap. 17. Vita S. Gudil cap. 8. Vita S. Deicoli Abb. n. 38. Baudovinia in Vita S. Radegund. cap. 4. etc. Le Roman d'Aubery MS. :

Se None n'est, ou rancluse au monstier.

Infra :

Nonne devint, et le siecle laissa.

Nunna, in Legibus Alvredi Regis Westsaxi cap. 20. apud Brompton. et Henr. I. Regis Angl. cap. 73. et in Gloss. lfrici, nec non in Miraculis S. Letardi, tom. 6. Maii pag. 441. Vide Rosweidum in Onomastico ad Vitas Patrum. Nonnanes, Nunnones, Monachi et Sanctimoniales. Monachi. Concilium Cloveshovense ann. 747. cap. 19 :

Monachi sive Nonnones. Nunni,

in cap. 20. Capitul. Caroli M. lib. 5. cap. 78. 143. :

Eorum custodiam habeant Canonici, vel Monachi atque Nonnanes, ne detur eis occasio maledicendi.
Tradit. Fuldenses lib. 2. cap. 38 :

Totum et ad integrum tradiderunt coram testibus, et Regenburgis ad ipsas reliquias, quas Einhildis Abbatissa donavit, et tradidit illis Nonnanis ad Milizze, quorum nomina subscripta sunt, etc.
Nonnanes, Monach. Capitula ejusdem Caroli M. ann. 789. cap. 3 :

De Monasteriis minutis, ubi Nonnanes sine regula sedent.

Concil. Liptin. cap. 6 :

Ut Episcopi puellarum Monasteria diligentissime perscrutentur, quomodo primum ipsa Abbatissa sic se contineat, aut caste vivat ; deinde seu diligenter discutiantur Nonanes, ne adulterium et fornicationes faciant, et hoc a prpositis Monasteriorum summopere inquiratur.
Eadem habentur in Capitul. S. Bonifacii Mogunt. cap. 13. Idem Carolus M. in Capitulare 5. ann. 803. cap. 2 :

Cteri Clerici et Nonnanes disciplinam corporalem et carceris custodiam sustineant.

Charta Aldrici Episcopi Cenoman. in ejus Vita num. 36 :

Tertia tribuatur Canonicis et famulis S. matris Ecclesi et Nonnanis, qu in ea quotidie oblationes Deo offerunt.
Noniales, Eadem notione, ni legendum sit Moniales, vel Nonnanes. Testamentum Armandi d'Alegre ann. 1263. ex Tabulario Cas-Dei :

Margaritam et Aelis filias meas Noniales et donatas damus de las Chesas, et ipsam domum pro eis instituo in inhredes, quamlibet earum in mille solidis Podiensibus.

Nonnaicus, Monachicus. Puella qudam in habitu Nonnaico, in Vita S. Liob Abb. sc. 3. Benedict. part. 2. pag. 258. Nonnosus, Senex monachus, in libro de Translat. Sanguin. Domin. in prfat. apud Pertz. Scriptor. tom. 4. pag. 447. Nonnetier inter suppellectilem domesticam recensetur in Lit. remiss. ann. 1404. ex Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 342 :

Un petit Nonnetier, une nappe, trois draps lit, etc.

NONOBSTANCIA, Practicis nostratibus, Nonobstance, vox forensis, Derogatio. Charta Renati reg. ann. 1476. ex schedis Pr. de Mazaugues :

Declarantes expresse quod omnes Nonobstanci, dispensationes et ali clausul in similibus nostris privilegiis, litteris et donationibus apponi et exprimi consuet, etc.
Lit. ann. 1407. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 284. art. 11 :

Et ne y mettent aucunes Nonobstances, s'il ne leur est dit et command par exprs.
NON PLEVINA, seu Defalta Nonplevin : vox Practicorum Anglic. Radulfus de

Hengham in Magna Summa cap. 8 :

Et ista defalta vocatur Gallice Nonplevine, et quipollet naturaliter defalt post defaltam.
Supra :

Caveat sibi reus deficiens quod infra 15. dies terram suam captam in manum domini Regis replegiet : quod si non fecerit ad calumniam petenti proximo die placiti amittet seisinam terr sicut per defaltam post defaltam.
Infra :

Captio tamen ut sanetur, defalta Nonplevin per legem dedici non potest.

NON PUTATIVUM, Non est dubium. Gloss. Isid. NONSTUS, pro Nuntius. Libert. S. Marcel. ann. 1343. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 378. art. 1 :

Eorumque uxoribus, liberis, Nonstis, anxillis, etc.

Vide infra Nuncillus. NONTENURA, vox Practicorum Anglicorum, cum aliquis negat se tenere tenementum de quo est controversia. Radulphus de Hengham in Magna Summa cap. 4 :

Etiam si apparentibus partibus quereletur et respondeatur, sive loquela per Nontenuram, vel per quemcunque bipertijocum cavilletur lis illa, etc.
NOODUBERS, Vox Belgica. Constitut. Furn. ex Archivo Audomar. :

Quicquid aliquis se defendente, id est, Noodubers fecerit, nisi cum canipulo se defenderit, liber erit a forisfacto, et insultor pro utroque emendabit. Super saccos dormire consueverunt Noppis impositis.
Et infra :

Germanis Nothwehr est necessaria defensio, et inculpat tutel moderamen. NOPPA, Villus, Belgice Noppe. Buschius lib. 2. de Reform. Monast. cap. 11 :

Responderunt, quod sic non possent dormire, quia Nopp linteaminum laneorum in ora earum introeuntes, somnum earum impedirent. Vinea quem Vincimalus in monte Vultoricino colit, et puella nomine Sunnechilde, et ancilla nomine lveri cum filio Leudino, dulcissim Nor me Bertovar habere jubeo.

NORA, Nurus, Gall. la Bru, uxor filii, Ital. Nora. Testamentum Ermentrudis apud Mabillon. ad calcem Liturg. Gallic. pag. 463 :

Nostris alias Nore, Provincialibus Noere. Lit. remiss. ann. 1456. in Reg. 191. Chartoph. reg. ch. 219 :

Le suppliant sceut par les gens de sa famille que Jehanne Grousse sa Nore, femme de Jehan Palat son fils, etc.
Ali ann. 1466. in Reg. 201. ch. 67 :

Le suppliant et avec lui deux siennes bruz ou Nores, femmes de ses enffans, etc.

NORANTES. Docti. Dief. NORAX. Gloss Isid. et Papias : Norax, peccator, criminosus. Emendat Martinius Noxax, ut sit a noxa. Suspicatur Grvius an non scripserit Glossarum pater, Noxat, peccat, quod apud Papiam legatur, Noxa, culpa, crimen, peccatum. Noxit, Noxat, nocet. Vetus Poeta Gallicus :

Adont que Bucefal li bons destriers Norais.

id est, Niger. Norais male Niger exponitur, idem quippe quod Norois infra in Northus, ex Septentrionali plaga. NOREGUERIUS, Provincialibus et Occitanis Norrigui, Pastor, ovium aliorumque animalium nutritor. Charta ann. 1378. ex Tabul. Massil. :

Nomine et pro parte Antonii de Trienis Noreguerii communis dict civitatis, etc.

Vide Norigarius et infra Norriguerius. NORGA, Papi, Sordes naris. Perperam in Edito, et in quibusdam MSS. maris. NORIGARIUS, Pastor, qui alit oves. Charta ann. 1405. ex Archivo S. Victoris Massil. Armar. Din. n. 29 :

Quilibet homo possit et valeat banniare et gayare pro banno avere quorumcumque exontium, grossum vel minutum cum Norigariis.

Vide Norriguerius, Noreguerius et Noyregarius. NORMA, Regula monastica. Charta Chrodegangi Episc. Metensis ann. 770 : Helgaudus in Roberto Rege Franc. :

Turbam Monachorum sub sancta Norma Vitam degentes coacervavit. Abbates et Monachi sanct Norm non nescii, etc. O decus Abbatum, lampas clarissima Patrum, Audio te tantum quantum decet esse Magistrum, Teque tuosque sacram directo tramite Normam Observare, pius quam constituit Benedictus.
Carmen de Origine gentis Francorum : Tortarius Floriacensis de Translatione sancti Mauri Martyris :

Hic decreta patris Benedicti lege tenenda Sancit, et antiqu renovat legalia Norm. Ubi quidem olim Norma monastica floruit.

Charta Caroli C. tom. 6. Vit. SS. Ord. S. Benedicti pag. 251 :

Charta donationis, seu fundationis Abbati Agaunensis, seu Synodus Agaunensis :

Sanctus Victorius urbis Gratianopolitan Episcopus ait,..... Recte mihi videtur, ut secundum plenissimam devotionem domini Regis, et psallendi institutionibus, fiant novem Norm, id est, Granensis, Isiana, Jurensis, et Meluensis, et cter, ut succedentes sibi in officiis Canonicis, id est, Nocturnis, Matutinis, Prima, Tertia, Sexta, Nona, Vespertina, in hanc die noctuque indesinenter Domino famulentur.
Infra :

Quidquid a Prioribus ordinatum fuerit, juniores sine murmuratione expleant, et per singulas Normas Decani constituantur digni, ut Abbas diviso pondere, providentia eorum sit securus.

Quo loco Norm dicuntur turm Monachic ex variis Monasteriis erut, quas in recens a se exstructum Agaunense Monasterium induxerat Sigismundus, eo numero, ut indeficiens esset hymnodia, eque in obeundis Ecclesiasticis et Canonicis officiis vicissim sibi succederent. Vide Vitam S. Pachomii Lat. num. 15. Norm autem appellantur singul ist novem turm, quod singula Monasteria, unde accersit erant, suis regerentur Normis ac regulis : unde Regula Tornatensis, et similes, quod in iis ejusmodi servarentur Monasteriis. Hinc in Formulis vett. Lindenbrogianis 21. 22 :

Ubi illustris Abbatissa ill. Custrix presse videtur, una cum Norma plurima ancillarum ibidem consistentium.

Charta ann. 3. Childeberti Franc. Regis apud Mabillon. tom. 1. Annal. Benedict. pag. 705. col. 2 :

Ad monasterium S. Vincentii et S. Crucis Parisius civitate, ubi S. Germanus in corpore quiescit ; ubi Autharius una cum Norma plurima Monachorum presse videtur, donatum perpetuo volumus.
Charta Chilperici Regis apud Meurissium in Episcopis Metensibus pag. 146 :

Ubi venerabilis vir Leutbertus Abba una cum Norma plurima Clericorum deservire videntur.
Charta Abbonis fundatoris Monasterii Novalicensis ex Tabul. Ecclesi Gratianopolitan fol. 36 :

Ego in Dei nomine Abbo cum me dispensatio divina de hac luce migrare prceperit, et debitum natur complevero, tunc in sacrosancta Ecclesia in honore beati Petri Apostoli, seu et cterorum sanctorum Novaliciis Monasterii in valle Segusina, quem ex opere nostro in rem proprietatis nostr construximus, ubi Norma Monachorum sub religionis ordine spiritale, et Regula sancti Benedicti custodiendis Domino adjuvante conlocavimus, ubi a prsens vir Abbo presse videtur, etc.

Tabularium Ecclesi Viennensis fol. 22 :

Sacrosanct Dei Ecclesi qu est constructa in honore Domini Salvatoris, et gloriosi Mauricii Martyris sociorumque ejus, ubi Dominus ac venerabilis Barnuinus Archiepiscopus presse videtur cum Norma Canonicorum suorum, qui competentibus horis in conspectu omnipotentis Dei in eadem Ecclesia officia peragit divina, etc.
In alia fol. 32 :

Ubi Canonicorum venerabilis Congregatio Deo militare cognoscitur.

Tabular. Celsinianense :

Celsinianense cnobium, ubi in Christi nomine Maiolus Abbas presse videtur, una cum Norma monachorum ibidem Deo agonizantium.

Adde Chartam Theodorici Reg. Franc. apud Mabillon. de Re diplomat. pag. 471. Epistola Monachorum S. Remigii Remensis ad Casinenses :

Sanctis ac Deo dignissimis Fratribus Cassini summ diuturnitatis Normali rubrica indefatigatis humeris clientibus, sanctarum munuscula precum.
Norma Regularis, Gregorio Magno lib. 7. Epist. 1. Indict. 1. dicitur Sancitum Justiniani Imp. Novell 5. cap. 2. quo Novitium

per triennium totum, sive liber sive servus sit

, probari decernebat. 2. NORMA, Gloss Grco-Latin : , Forma Calcis, Norma. NORMALES Limites, Normalis linea, qu et mensuralis. Normaliter, Normatura, voces Agrimensorum. Est autem Norma, hisce locis, linea limitum, qu ab uno limite ad alium tendit. Vide Aggenum et alios. NORMALIS Honor, Debitus, congruens. Charta Lothar. reg. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 645 :

Volumus....... ut idem locus semper abbatem habeat ex propria congregatione, qui ipsam causam Dei et monachos degentes cum Normali honore custodiendo tractet.
NORMALITER, Recta. Prfat. ad Chartul. Agani ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Memoratus locus (S. Petri) non longe a mnibus Carnotin urbis Normaliter situs, non modico monachorum ctu resplendebat.

Vide Normales limites. NORMANNIGENA, Ex Normannia ortus. Charta Theod. comit. Fland. in Tabul. Lehun. ch. 89 :

Hanc autem elemosinam Roberti comitis Robertus filius ejus comes, Balduinus etiam filius Roberti minoris et Karlus Comes, Willelmus quoque Normannigena devote et alacriter concesserunt.
NORMANNUS, Famulus, qui alterius voluntati, quasi Norm, subjectus est. Inquisit. ann. 1235. apud Cencium inter Cens. eccl. Rom. :

Item dicit quod vidit bucarones, qui habitat (sic) in Palcano esse Normannos curi et servire nunciis curi, sicut proprii curi manuales in omnibus sicut volebant et prcipiebant ipsi nuncii.
NORMATRIX, Abbatissa, a Norma 1. Fridegodus in Vita S. Wilfridi sc. 4. Benedict. part. 1. pag. 725 :

Interulamque puer Sancti sudore madentem Corripuit, Normatrici tulit atque beat, Quam sibi flamineo sociaverat atque verendo Egregius heros, redimitam castificando.

NORMIS, , in Glossis MSS. et Editis Lat. Grc. Vide Abnormis. Melius in Supplemento Antiquarii : , Concinnus. NORMULA, Piscis portio, vulgo pitantia. Walafridus Strabus de morte Wetini Mon. Augiensis, in Actis SS. Benedict. sc. 4. part. 1. pag. 293 :

Interea dulcis fertur mihi Normula piscis Asconis calidi : sequitur vas denique musti.
NORRENSES,

Septentrionales, scilicet Norwegii et Dani

, apud Barthium in Glossario ex Lisiardi Hist. Palstina. Vide mox Northus. NORRIGUERIUS, ut supra Norigarius, Qui nutrit oves. Controversia Domini de Monte-meyano cum incolis ejusdem loci ann. 1497 :

Dominus de Monte-meyano dicebat se esse, et prdecessores suos fuisse in possessione pacifica, seu quasi, exigendi singulis annis a Norrigueriis averis minuti dicti castri de Monte-meyano pro singulo grege servitium perpetuum 4. caseorum vocatum las Vendrieros pro quatuor diebus Veneris mensis Maii.
Instr. ann. 1476. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 335. col. 2 :

Deinde reddita ex parte Norrigueriorum civitatis prdict Nemausi requesta coram domino senescallo, effectualiter continente ut dignaretur et vellet pnas superius pro animalibus grossis et minutis, metas et prohibitiones superius expressatas transgredientibus, diminuere. Norrigui,
ibid. pag. 3. col. 1. ex Chron. Nem. ad ann. 1472. Vide infra Nurigarius. NORRISSA, Species armorum, forte sic dicta quod esset propria Norrensium seu populorum Septentrionalium. Videtur fuisse genus lance, cujus ferrum erat solito longius. MS. :

En sa compaigne out cent armes De plusours armes atornez, Hache, Norroisse tient mout bele,

Plus, de plain pi out d'alemele.

Norroise adjectivum est vocis Hache, quo significatur regio, Northus nempe, ubi fabricata ; vel indicantur gentes Septentrionales, qui ea utebantur ; eadem qu Securis Danica. Vide in hac voce. NORTALBINCI, Nortmanni, de quibus mox in Northus. Fulcuinus de Gestis Abbatum Lobiensium tom. 6. Spicil. Acher. pag. 559 :

Gens qudam Aquilonaris... quam plerique Nortalbincos, alii usitatius Normannos vocant.

Haud scio quid sit vocis pars posterior Albinci, nisi forte sit pro Albini vel Albani, Extranei, adven, ita ut Nortalbinci sint Adven ex Northo seu Septentrione. Qui trans Albim fluvium habitant. NORTHINTUS, Plaga Septentrionalis, ex Nord, Septentrio, et Inne, cubiculum, cella, caverna, et per translationem, plaga, regio, etc. in Legibus Edw. Regis. Vide Eastintus. NORTHUS, Septentrio, le North. Dudo libro 1. de Act. Norman. :

Zephyro, Northoque nobis contrariis obtriti, etc.

Hinc Nortmani, pro Gentibus Septentrionalibus. Aimoinus libro 1. de Miracul. S. Germani cap. 1 :

Gens Danorum, qui vulgo Nortmanni, id est, Septentrionales homines appellantur.

Chronicon a Pipino usque ad Ludovicum VII :

Dani Suevique, quos Theotisci Norman, i. Aquilonares appellant, etc.

Guillelmus Apuliensis lib. 1. de Gest. Normannor. :

Hos quando ventus, quem lingua soli genialis North vocat, advexit Boreas regionis ad oras, A qua digressi fines petiere Latinos : Et Man est apud hos, Homo, quod perhibetur apud nos : Normanni dicuntur, id est, homines Boreales.

Chronicon Magdeburgense MS. ex Bibl. S. Germani Paris. ann. 952 :

Dani siquidem ac Sueones, quos Normannos vocamus, Septentrionale littus, et omnes in eo insulas tenent.
Mox :

Dani et Sueones, cterique trans Daniam populi ab Historicis Francorum omnes vocantur Nordmanni.
Willelm. Brito lib. 8. Philipp. :

Qua prius antiquum cum Neustrio nomen haberet, Post a Normannis habuit Normannia nomen, Quo gaudent patrii memores idiomatis esse,

In quo North, Boreas, homo Man sonat : inde vocatus Normannus prisc meminit patrique tribusque.
Hermoldus Nigellus in Poemate de Ludov. Pio :

Nort quoque Francisco dicuntur nomine Manni Veloces, agiles, armigerique nimis.
MS. :

Mant en Engleiz et en Norroiz, Senefie home en Franchois, Ajotez ensemble Nort et Mant, Ensemble dites donques Normant, C'est honz de North en Romanz, De la vint le nom as Normanz. Se contesse estis de Guines, Si faites vous trop le Norois.

Vide Cluverium lib. 3. German. antiq. cap. 41. extr. Idem etiam sonat quod Ferox, superbus, in Mirac. MSS. B. M. V. lib. 2 :

NORTNUNFT, vel Notnunft et Notnuft, ut ex Jure Alem. Prov. cap. 250. et 300. et ex Jure Augustano MS. scribit Schilterus in v. Numeft, Violentum stuprum. Locum vide in Heimsuchung. NORUNT Fideles, vel Initiati, Grcis , , Formula familiaris Patribus, qui de mysteriis, ac prsertim de sacrosancta Eucharistia, sermonem habebant, ne horum cognitio ad paganos promanaret. Plurima proferuntur exempla a Casaubono exercit. 16. ad Annal. Baron. n. 43. a Suicero in Thesauro Eccl. v. et ab Hofmanno in Lexico vv. Norunt fideles et Quod norunt fideles : qu prtermittimus consulto, ne ab aliis dicta NOSALA, Nux, ut conjecto, Ital. Noce, Nosella. Statuta Montis-regalis pag. 310 :

Item pro quolibet rubo rasi sol. den. sex ; item pro quolibet amandolarum seu Nosalarum denar. sex.
Vide Noxala. NOSATA. Tabularium Communis Massil. :

Melchior de Grimaldis dominus et patronus cujusdam baliguerii intendit venire Massiliam et dictum baliguerium desarmare..... aut eum armare, si sibi videatur, pro eundo ad Nosatam..... si armare voluerit piratico more.
Ex quibus posterioribus verbis suspicor ire ad Nosatam idem esse quod ad nocendum ire, seu piraticam facere, nisi Nosata sit nomen proprium. NOSCA, Armilla ex imagine sacra dependens. Translatio S. Gorgonii Mart. in Actis SS. Benedict. sc. 4. part. 1. pag. 596 :

Munusculum argenteum a capite ipsius (S. Gorgonii) furtim abstulerit, quod Nosca vocatur.

Vide Nusca. Noscla, Prov. spinter, monile, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide Nochia et Nusca. NOSCENTIA, pro Notitia, apud Symmachum lib. 3. Epist. 9. ubi Juretus. Noscentia. Fridericus I. in Constit. Sicul. libro 2. tit. 17 :

Cavillationes et captiones antiquas jure Francorum qui Noscentias et momenta temporum, qu inter Francos litigantes in judiciis hactenus servabantur, nec non quasdam alias subtiles observationes tam in civilibus quam criminalibus causis submovemus.
Forte legendum, Nascentias. Vide in hac voce. NOSCIO, pro Notio, in Annal. Corb. apud Pertz. Script. tom. 3. pag. 17 :

Quod ut quantocius Noscioni me claruit.

NOSCITARE. Notkerus de Notis Musicis :

N. Notare, hoc est, Noscitare, notificat.

NOSIARE, f. vox mendosa, pro Herciare vel Occare, seu glebas occa frangere : quod spius recensetur inter opera rustica dominis debita. Chartularium SS. Trinitatis Cadom. fol. 47. v :

Si domina non possit per se arare waretum suum ad Pascha, homines sui.... ei adjuvent, et tribus vicibus Nosiare in autumpno.
NOSOCOMIUM, . Locus in quo grotantes curantur. S. Hieronymus in Epitaphio Fabiol seu Epist. ad Oceanum cap. 2 :

Prima omnium instituit, in quo grotantes colligeret de plateis, et consumta languoribus atque inedia miserorum membra foveret.

Passim occurrit apud Scriptores Ecclesiasticos. Vide Murator. Antiq. Ital. tom. 3. col. 592. et Glossar. med. Grcit. voce col. 1003. NOSODOCHIUM, , Idem quod Nosocomium, iisdem Scriptoribus Ecclesiasticis. NOSTRACISMUS. Vide Metacismus. NOSTURMA, Aimoinus lib. 4. cap. 26 :

Collegit electam e Franci bellatoribus Scaram, quam Nosturmam, vel cuneum appellare possumus.
Hunc locum attulit Spelmannus : sed nemo non videt legendum, quam nos turmam, vel cuneum, etc. 1. NOTA. Not, Petro Diacono de Notis literar.

dict sunt eo quod verba, vel syllabas prfixis characteribus notent, ut ad notitiam legentium revocent : quas qui scribunt, proprie Notarii appellantur.
Not igitur sunt signa qudam literarum quibus vox integra intelligitur : unde

 dicuntur Dioni libro 55. Signa verborum, sancto Hieronymo ad Julianum, et Epist. ad Principiam. Sexta Synodus Act. 12 :

Qui iis utebantur, dicti, Latinis Notarii, ut est in Glossis Grc. Lat. Apud Ammianum lib. 18. Ancilla Notarum perita. De earum usu, sic Valerius Probus Grammaticus de Notis Romanorum interpretandis :

Apud veteres cum usus Notarum nullus esset, scribendi facultatem, maxime in Senatu, qui aderant, scribendo, ut celeriter comprehenderent, qudam verba atque nomina ex communi consensu primis literis notabant : et singul quid significarent, in promptu erat. Quod in nominibus, prnominibus, Legibus publicis, Pontificumque monumentis, Jurisque civilis libris etiam nunc manet. Ad quas Notas publicas accessit et studiosorum voluntas, ut unusquisque familiares sibi notas pro voluntate signaret.
A quibus vero primum invent sint ejusmodi Not, docet idem Petrus diaconus ex Isidoro lib. 1. Orig. cap. 21 :

Vulgares Notas Ennius primus mille et centum invenit, ad hunc scilicet usum, ut quicquid per contentionem prsentium diceretur, Librarii complures scriberent simul adstantes, divisis inter se partibus, quod quisque verba, et quo ordine excipere. Dehinc Tullius Tyro Ciceronis Libertus Notas prpositionum commentatus est. Post hunc Philargyrus Samius et Aquila Mcenatis Libertus alias addiderunt. Deinde Lucius Annus Seneca contractis omnibus, digesto et aucto numero, opus in quinque millia extendit.
Ex quo quidem Diacono emendandus idem Isidorus, in hisce verbis :

Post eum tertius Persannius Philargyrus ;

legendum enim post eum Samius Phylargyrius, quod non advertit Lipsius. Istiusmodi per notarum compendia scribendi rationis passim mentio est apud Scriptores. Gellius lib. 17. cap. 9 :

Scriptor eris felix, cui littera verbum est, Quique Notis linguam superet, cursumque loquentis Excipiens longas nova per compendia voces.
Martialis lib. 14. Epigrammate 208. de Notario :

Currant verba licet, manus est velocior illis : Nondum lingua suum, dextra peregit opus. Prfuerat studiis puerilibus, et grege multo Septus, magister literarum sederat,

Prudentius de passione S. Cassiani :

Verba Notis brevibus comprendere cuncta peritus, Raptimque punctis dicta prpetibus sequi.
S. Hieronym. Epist. 111 :

Mea autem lingua in similitudinem scrib velocis, quem Notarium possumus intelligere, quodam signorum compendio breviatum Evangelii, strictumque sermonem exaravit in tabulis cordis carnalibus.
S. Augustinus Epist. 258. de quodam Notario : Idem lib. 2. de Doctr. Christ. cap. 26 :

Erat autem strenuus in Notis, et in scribendo bene laboriosus. Ex eo genere sunt etiam Not, quas qui didicerunt, proprie jam Notarii appellantur.
Idem in Collat. 2. diei cum Donatist. cap. 3 :

Et cum se Notas ignorare dicerent, petentes, ut prius eis ederentur gesta conscripta, Cognitor jussit, ut quod eorum Notarii exceperant, eis recitaretur.
Collatio Carthag. 2. cap. 43 :

Notas non novimus, neque ea natura rerum est, atque ipsarum, ut ita dixerim, literarum, ut quisquam notas legat alienas. In Codicibus legere non possumus, nisi edita fuerint gesta in paginis, non habeo quod tractem, non habeo quod legam.
Martyrium sancti Genesii Arelat. apud Surium 25. Aug. :

Sanctus itaque Genesius in juventutis flore primvo provincialis militi tyrocinium suscepit, eam officii partem studio et arte complexus, qu patronorum verba, vel nova signorum velocitate, vel dexter, sonum vocis quaret, spiritalem futur glori imaginem prfigurans, ut, qui prcepta divina celeritate audiret, ea fidelibus Notis pi mentis exciperet.
Ennodius in Vita sancti Epiphanii Episc. Ticinensis :

Notarum in scribendo compendia, et figuras varias verborum multitudinem comprehendentes brevi assecutus, in Exceptorum numero dedicatus enituit. Cornelius..... sciens Notis scribere, quibus utuntur in Jure,... notabat omnia, qu dicebantur et opponebantur.
Sanctus Rembertus in Vita S. Anscharii Arch. Brem. cap. 15 :

Marcus Diaconus Gazensis in Vita S. Porphyrii Episc. Gazensis n. 88. ex versione Gentiani Herveti :

Porro.... quam studiosus fuerit, testantur Codices magni apud nos, quos ipse propria manu per Notas conscripsit.

Qu sic extulit Gualdo Corbeiensis Monachus :

Quam fervens in amore Dei fuit, et studiosus, Indicio libros, quos ipse Notavit, habemus, In quibus Omnipotentis laus terna resultat.
Idem :

Sedis Apostolic fecit decreta Notare Plurihus in foliis.

Vide Glossarium medi Grcit. in , col. 1003. et voce col. 1361. Nota, Nomen, vel potius liter qu nomen efficiunt. Richer. in prfat :

Unde cum hic atque illic sepe Karoli, sepe Ludovici Not afferuntur pro tempore actorum pradens lector reges quivocos pernotabit.
Notare, Notis exscribere, apud Quintilianum in Prfat. libr. de Institut. Orat. Epitaphium descriptum a Gelenio in Sacrario Coloniensi pag. 356. ac nuper repertum, quod videtur a Sidonio Apollinari fuisse compositum, quo lubentius integrum hic subjicimus :

Hoc hoc sepulerum respice, Qui Carmen et Musas amas, Et nostra communi lege Lacrymando titulo nomina, Nam nobis pueris simul, Ars varia, par tas, erat, Ego consonanti fistula Sidonius acris perstrepens, Hoc Carmen, hc ara, hic cinis, Pueri sepulcrum est Xanthi, Qui morte acerba raptus est, Jam doctus in compendia Tot literarum et nominum Notare currenti stylo, Quot lingua currens diceret. Jam nemo superaret legens, Jam voce herili cperat, Aurem vocari ad proximam. Heu merte propera concidit, Arcana qui solus sui Sciturus Domini fuit.

Consule, si lubet, de scriptione per Notas, Hermannum Hugonem de Prima

scribendi origine cap. 18. et qu de ejusmodi Notis observavit Lipsius Centur. 1. ad Belgas Epist. 27. prfixa Notis Tyronis a Grutero editis. Adde Brencmannum lib. 2. Hist. Pandect. cap. 3. Consule Prfationem nostram ad Alphabetum Tironianum et qu de iisdem notis effutiunt Auctores novi Tract. de re diplom. tom. 2. et 3. Koppii Palgraph. critic. tom. 1. c. 3. Nota, Commentarius compendiose scriptus, seu primarium exemplar notis descriptum. Flos Histor. ex Cod. reg. 5515. ad calcem :

Quem (librum) ego Nicolaus Falconi primo scripsi in Gallico idiomate, sicut idem frater Hayto michi ore suo dictabat absque Nota sive alio exemplari, et de Gallico transtuli in Latinum, anno Domini 1307.

2. NOTA. Not Music, qu in Libris Ecclesiasticis, singulis vocum syllabis supperaddebantur. Capitulare Aquisgranense ann. 879. cap. 70. et Capitul. Caroli Magni lib. 1. cap. 68. lib. 6. cap. 277 :

Psalmos, Notas, cantus, compotum, Grammaticam per singula Monasteria, vel Episcopia discant.
Joan. Sarisberiensis lib. 1. Metalogici cap. 20 :

Nec miretur quis tantam vim fuisse in Notulis, cum et musici cantores paucis characteribus multas acutarum et gravium differentias indicent vocum. Et ob hoc quidem characteres illos music Claves dicunt.
Ademarus in Carolo Magno ann. 787 :

Et omnes Franci Cantores didicerunt Notam Romanam, quam nunc vocant Notam Franciscam : excepto quod tremulas, vel vinnulas, sive colligibiles, vel secabiles voces in cantu non poterant perfecte exprimere Franci, etc.
Ingulfus pag. 886 :

Miss, qu cum Nota canuntur,

id est, cum modulatione musica, libro notis musicis notato coram proposito. Vide Abbatum S. Albani :

Cantator composuit historiam, et ei Notam melicam adaptavit. Missa sine Nota,

ibidem.

In dicta Capella fiet servitium solenne cum Nota

, in Charta ann. 1362. ex Chartophylacii Regii Regesto 92. num. 155. Charta ann. 1393. tom. 2. Hist. Eccles. Meld. pag. 253 :

Cantare solemniter et ad Notam officium divinum singulis diebus Dominicis.

Adde Formulare Anglic. Thom Madox pag. 339. Vide Capitul. Caroli Magni lib. 1. cap. 72. 68. et supra, Cantus Romanus. Notare, Notas musicas Libris Ecclesiasticis adscribere. Sanctus Anselmus lib. 1.

Epist. 21 :

Suis vos precibus ad Notandum Antiphonarium adhortare desiderat.

Ademarus in Vita Caroli Magni :

Antiphonarios sancti Gregorii, quos ipse Notaverat nota Romana.

Liber Anniversariorum Basilic Vatican fol. 144 :

Item unum Breviarium pulchrum Notatum in duobus voluminibus. Item unum Graduale Notatum parvi voluminis.
Acta Murensis Monasterii pag. 32 :

Est et Evangelicus Liber, et 4. Gradualia : ex his unus Musicen vocatum est, et duo libri cum versibus Offertoriorum ; ex his unus musice Notatus est. Et tres Antiphonarii, ex quibus unus musice Notatus est.
Petrus Damian. Libro 6. Epistola 32. de quodam Monacho :

Erat autem ille frater multis exercitiorum artibus pollens, scribendi videlicet et Notandi, tornandi insuper et fabricandi.
Chronic. Trudonense lib. 8 :

Raro unquam ipse cessabat, quin semper aut scriberet, aut Notaret.

Notator, Qui libris Ecclesiasticis notas musicas adscribit. Bernardus Monachus Tractatum de ratione cantandi Gradale incipit his verbis :

Sicut Notatores Antiphonarum prmunivimus, ita et eos, qui Gradalia notaturi sunt, prmunimus.
Nota, Cantus, quomodo Note usurpant e vulgo nostri. Tidericus Langenius in Saxonia :

Restant alaud, qu subsistunt sine fraude, Perque suas Notas rudes sistunt idiotas.

Lit. remiss. ann. 1418. in Reg. 170. Chartoph. reg. ch. 200 :

Lequel avoit un petit flaiolet de bos et l'eust fait flaioler et dire une Note, laquelle Note icellui Willardin eust danci un tour ou deux.
Ali ann. 1470. in Reg. 195. ch. 420 :

Pour l'amour de laquelle jeune fille lesdiz joueurs commencerent jouer une Note Joyeuse.
Jam vero qualis olim fuerit Cantus, quem Gregorianum dicimus, et an notis, quibus vulgo utimur, musicis constiterit, non omnino constat : quanquam id minus vero consentaneum videtur, cum ejusmodi notas multo post adinventas tradant plerique. Incertum etiam, an earum vice aspersa fuerint literis alphabeticis, qu vocis tonos denotarent, Antiphonaria et Gradalia, uti postea factitatum palam est : etsi videatur id diserte indicare Eckehardus Junior de Casibus sancti Galli cap. 4. ubi de Petro, uno, uti vult, e Cantoribus, quos Roma in Galliam ad Carolum misit Adrianus Pontifex, verba facit :

In ipso quoque (Antiphonario) primus ille literas Alphabeti significativas

notulis quibus visum est, aut susum, aut jusum, aut ante, aut retro, assignari excogitavit : quas postea cuidam amico qurenti Notker Balbulus dilucidavit.

Exstat vero Opusculum istud Notkeri tom. 5. Antiq. Lect. Canisii, parte 2. pag. 739. cum hocce titulo :

Notker Lanthberto fratri salutem. Quid singul litter in superscriptione significent cantilen, prout potui, juxta tuam petitionem explanare studui.
Singularum vero literarum in Musica vim ex eodem Notkero, initio literarum Alphabeti hujusce Glossarii ascribendam curavimus. Certe Cantus Gregorianus Notis constitit, qu Music et cantandi tonos indicarent : has Romanas vocabant. Monachus Egolismensis ann. 787 :

Tribuitque Antiphonarios sancti Gregorii, quos ipse notaverat Nota Romana.

Infra :

Omnes Franci Cantores didicerunt Notam Romanam, quam nunc vocant Franciscam.
H porro Not singulis syllabis adscript erant. Chronicon Trudonense lib. 8 :

Graduale unum.... scripsit, illuminavit, musiceque notavit, syllabatim, ut ita dicam, totum usum prius a senioribus secundum antiqua eorum Gradualia discutiens.
Exstat in Biblioth. Monasterii Corbeiens. vetus Graduale hisce notatum characteribus, seu notis. Ejusmodi etiam descripsit Menardus ad lib. Sacram. Greg. pag. 76. Sed an edem sint, qu Petri Cantoris, vel Notkeri, non ausim definire. Nam extremis sculis, ut ait Hugonis Reutlingensis Interpres, ei, ut putatur, covus, in Promio,

processu temporis quidam Alemanni, et prcipue Monachi Ordinis S. Benedicti, qui cantum musicalem non solum ex arte, verum etiam ex usu et consuetudine perfecte et cordetenus didicerant, ipsum, omissis clavibus et lineis, qu in neuma seu nota et musicali requiruntur, simpliciter in libris eorum notare cperunt, et sic decantaverunt deinde juniores, et suos discipulos sine arte ex frequenti usu et ex magna consuetudine cantum informare, qui cantus sic per consuetudinem doctus ad diversa pervenerit loca. Unde jam non music, sed Usus est denominatus, etc
. Ut ut sit, pro certo habetur regulas, claves, et notas musicas hodiernas, Guidonem Aretinum Monach. sub ann. 1022. adinvenisse, uti post Vincentium Belvac. lib. 25. cap. 14. et alios, observat Baron. ad hunc ann. n. 20. Is enim

syllabas ut, re, mi, fa, sol, la, reperit, quibus septem discrimina vocum vulgo designantur : quod longe antea similiter factitasse gyptios, et septem voculis sonos hos expressisse testatur Dionysius Halicarnasseus lib. , qui vulgo Demetrio Phalero ascribitur, pag. 35. Editionis Morellian. Tradit prterea auctor Vit S. Benonnis Episcopi Misnensis cap. 16. apud Surium tom. 7. (vixit Benno ann. 1066.) docuisse

notas musicales regulare, et sic cantare in Ecclesia Misnensi

. Chronic. Trudonense lib. 8 :

Instruxit etiam eos arte musica secundum Guidonem.

Nec scio, an hanc novam music rationem improbet Letaldus, qui eodem sculo vixit, in Vita S. Juliani Cenoman. :

Sane Responsoriorum et Antiphonarum, ut petistis, digessimus ordinem, in quibus, pro vitando fastidio, de unoquoque modo singula compegimus corpora. Neque omnino alienari volumus a similitudine veteris ritus, ne barbaram aut inexpertam, uti perhibetur, melodiam fingeremus. Non enim mihi placet quorundam musicorum novitas, qui tanta dissimilitudine utuntur, et veteres sequi omnino dedignentur auctores, etc.
3. NOTA, Instrumentum Notariorum, qui inde nostris Gardenotes dicuntur, seu Instrumentorum custodes. Concilium Avenionense ann. 1279. can. 14 :

Statuimus, quod tam hres quilibet, quam notarius, qui Notam cujuslibet receperit testamenti, etc.

Commentariolum intelligo, qui compendiariam rei rationem complectatur, ut et in Extracto ann. 1336. e venditione partis urbis Massil. a Benedicto Episc. facta Carolo Andegav. Provinci Comiti ann. 1259. ex Schedis Prsidis de Mazaugues :

De Notis et abreviaturis in dictis cartulariis contentis facere publica instrumenta.

Aliud extractum ann. 1430. ex Homagio ab incolis Masalgii suo domino Galterio de Ulmeto ann. 1371. prstito, ex iisdem Schedis :

Et me.... Notario qui... et de ipsis Notam recepi, ex qua hoc instrumentum publicum in hanc publicam formam per aliam manum scribi, redigi et grossari feci, aliis negotiis occupatus, virtute grati regi mihi benigne concess, hicque manu propria me subscripsi, quia inveni concordare invicem.

Hic tam prima perscriptio, nostris vulgo Minute, intelligi potest, quam commentariolus : et certe pro primario ejusmodi scripto, seu matrice sive imbreviatura, ut verbis utar Statutorum Rom. l. 1. cap. 149. accipienda vox Nota in Edicto Philippi Pulcri ann. 1304. tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 417. ubi :

In primis ordinamus.... quod cum Notarii seu Tabelliones publici contractus in loco in quo morari et tenere cartularia sua consueverunt,

dictos contractus receperint, in ipsis cartularibus seu protocollis substantialiter et seriatim in continenti ponant et inserant, et in cartulariis redacta, contrahentibus prsentibus legant et exponant, et si opus fuerit, Notam suam corrigant in prsentia contrahentium prdictorum.
Processus ann. 1459. ex Regesto Columba Camer Comput. Provinci :

Et inde facta decenti collatione de Nota cum suo extenso.

Charta Bernardi de Stabulo ann. 1412. ex Schedis Marchionis de Flamarens :

Et anullo omnes et singulas litteras, Notas, acta, memorialia.

Hic referenda sunt, qu de hujusmodi Notis scribit Zinzelinus Extravagantium Johannis XXII. in cap. 5. tituli 14. De verborum significatione lit. X. in hanc clausulam Et cetera :

Hc clausula comprehensiva est multorum verborum.... unde facit in argumentum, pro more Tabellionum, qui habent in aliquibus regionibus, quod recipientes Notam in protocollo de aliquo facto vel contractu, utuntur frequenter ista clausula ; et post redigendo instrumentum in mundum, apponunt multa verba, qu non apposuerunt in Nota vel in protocollo, et illa subintellecta fore dicuntur sub tali clausula, Et cetera. De jure tamen scripto nihil plus in mundo, quam in protocollo debet reperiri, ut omnis falsitas et suspicio evitetur.
Vide Chartularium et Notula. Charta Theob. comit. Trec. pro monast. Corbiniac. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 16 :

Actum Trecis teste me ipso, anno Verbi incarnati 1199. mense Novembri. Data per manum Galteri cancellarii, Nota Alermi.

Nisi sit pro Signum seu subscriptio. Vide mox Notamen. Porro cum h not seu perscriptiones Notariorum in foliis separatis et disjunctis describerentur, amittebantur spe, quod ne deinceps eveniret, Ludovicus XII. Franc. Rex statuit,

qu' l'avenir tous Notaires et Tabellions feront bons et suffisans registres et protocolles des contrats et autres acts par eux reus et passez, et qu'iceux mettroient par ordre selon la priorit et posteriorit des contrats et autres acts, afin que si doresenavant en toit question, on pt avoir recours au protocolle, ou registres, fors et except les Notaires du Chtelet de Paris
. 4. NOTA, Alia notione. Vide in Noda. NOTABILIS, Suspectus, nota dignus. Liter Henrici III. Angl. Regis ann. 1262.

apud Rymer. tom. 1. pag. 737 :

Prsertim cum ipse nullo prorsus tempore aliquem de regno nostro Notabilem reddiderit, nec dissensionem seu discordi scrupulum cum aliquo ex aliis alio prtextu habuerit.
Aliquot e Latinis Scriptores hanc quoque vocem interdum in malam partem acceperunt, ut Quintilianus :

Notabile verbum et veluti macula.

Rursus :

Notabilia ad reprehensionem. Notabilis fditas,

apud Plinium lib. 36. cap. 5. In malam partem accipitur hc vox, in Homag. Guill. de Petra pertusa ann. 1217. ex Reg. 30. Chartoph. reg. ch. 23 :

Tenebo fideliter frontariam contra ipsos ; quod nisi facerem, tanquam infamis ab omnibus de ctero et Notabilis haberer. Notauble,
pro Notable, Insignis, illustris. Chartul. S. Benign. Divion. :

Ce sont les personnes Notaubles et seculares, qui furent prsens Dyjon le 17. jour du mois de May l'an 1350. quant messire Jehans de France duc de Normandie, cause dou bail de Philippe duc de Bourgogne meindre d'aage, reprit de frere Pierre abb de S. Benigne de Dyjon. Si quis piscator ceperit infra terminos maris circumadjacentis sturionem et salmonem, et porcum marinum, et helpinum, in jus ecclesi cedit integre et Notabiliter.
NOTABUNDUS, Celebris. Vita S. Guthlaci tom. 2. Aprilis pag. 46 : NOTACULUM, Nota, signum. Minutius Felix in Octavio cap. 31 :

NOTABILITER, Jure indubio, sine ulla controversia. Charta ann. 1203. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 336 :

Nam illo tempore tanti viri fama ubique Notabunda vagabatur. Nos non Notaculo corporis, sed innocenti ac modesti signo facile dignoscimur.
Respondet Ccilio, qui prius de Christianis dixerat :

Occultis se notis insignibus noscunt.

NOTAMEN, Nomen, vel signum. Adrevaldus in Hist. translationis S. Benedicti et S. Scholastic num. 7 :

Pro foribus autem Petr scilicet superposit prfixa erant Notamina, quorum interius busta jacebant.
NOTAMEN, Nominis subscriptio, vel not sibi propri appositio. Charta ann. 1056. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 227 :

Alii plures episcopi et abbates, nonnulli etiam sui regni proceres, quorum

supra prfixa sunt Notamina, illud attestarunt.

Vide mox Notare. NOTAMENTUM, Annotatio. Leges Palatin Jacobi II. Regis Majoric. in Actis SS. Junii tom. 3. pag. l :

Quibus dantur certa salaria seu annu pensiones, quorum salariorum seu pensionum quantitates scriptis teneat dictus Rationalis in libro suo Notamentorum.
NOTARE, Subscribere, notam seu signum apponere. Charta ann. 1342. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 42 :

Et ego Humbertus Pilati de Buxia,..... notarius publicus,.... inde instrumentum prsens recepi et Notavi, etc.

Aliis notionibus, vide in Nota 1. et 2. 1. NOTARIA, seu Notoria, Scriptura, qua notum aliquid fit, relatio. Gloss vett. : Notoria, . Gloss Gr. Lat. : , Indicatio, Notaria, Indicium. Acta S. Maximini Martyr. :

Cum Centenarius diceret Notariam sibi datam esse, qua contineretur eam fingere, dixit : An non est verisimile me mentiri, et illum verum dicere, qui Notariam falsam dedit ?
S. Augustinus Epist. 160 :

Circumcelliones quosdam et Clericos Donatistas cura eorum, qui Disciplin public inserviunt, prmissa Notaria, ad judicia legesque perduxit.

Utitur alias hac voce in Brevic. Collation. coll. 1. cap. 4. 6. 7. et 14. et coll. 2. cap. 2. et 3. post Coll. cap. 24. et Epist. 159. Occurrit etiam in Collat. 1. cum Donat. edita a Massono cap. 14. 17. 18. 29. Coll. 2. cap. 8. 12. apud Apuleium, Pollionem, etc. 2. NOTARIA, Munus Notarii. Venditio partis urbis Massil. a Benedicto Episc. facta Carolo Andegav. Comiti Provinci ann. 1257 :

Notarii a dicto domino Episcopo creati non possint exercere officium Notari, nisi in terra domini Episcopi.

Edictum Ludovici X. Franc. Regis ann. 1315. tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 571 :

De venditionibus autem Notariarum nostrarum, generalem Ordinationem ad utilitatem publicam, de Prlatorum, Baronum et aliorum bonorum fide dignorum consilio faciemus.

Notorie, eodem sensu, in Charta ann. 1293. ex Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 177. Notariatus, Eadem notione, Gall. Notariat. Edictum Philippi Pulcri ann. 1304. tom. 1. Ordinat. reg. pag. 419 :

Tabelliones, seu Notarii publici, auctoritate regia confirmati....

potestatem habebunt Tabellionatus, seu publici Notariatus officium more debito exercendum.
Constitut. Frederici Regis Sicili cap. 32 :

Jubemus quod credenzeri et Notariatus tonnariarum et dohanarum et aliarum gabellarum Sicili concedantur et commictantur tantum Siculis idoneis et sufficientibus, et quod ipsi Credenzerii, Notarii et particulares Subportulani exerceant officia ipsa per se personaliter, et non per substitutos eorum.
3. NOTARIA, Forense tabularium, Gall. Greffe. Charta ann. 1319. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 428 :

Item pro Notaria bajuli et judicis dicti loci (sancti Juliani) quadraginta solidos Turonenses.

NOTARII dignitas varia ac diversa fuit in Palatiis Imperatorum. Alii enim et in iis prcipui erant, qui Notarii et Tribuni, seu Tribuni Notariorum dicebantur, de quibus in voce Tribunus. Alii erant Tribuni et Notarii Prtoriani, qui ex Corniculariis et Primiscriniis officii Prfectur Prt. ad eum locum pervenerunt, ut docet Senator lib. 6. Ep. 3. lib. 11. Epist. 20. Tertii denique erant Notarii et Domestici ut est in leg. 2. et 3. Cod. Th. de Primicerio et Notariis. (6, 16.) De singulis multa congessere Pancirolus Notit. Imper. Gutherius de Officiis domus Aug. Sirmondus ad Sidonium, Henric. Valesius ad 17. Marcellini, Cujacius, Jacobus Gotofredus ad Cod. Theod. etc. Notarii, Incerta mihi notione. Statuta Astens. f. 16. v. cap. 3 :

Juro.... quod non sum homo alicujus Marchionis, nec vassallus, vel Comitis, vel Comitisse de Lumbardia, exceptis Comitibus de Lumelo, si fuerint Notarii et Episcopi Astens.

Notarii Ecclesi Roman, apud Gregor. M. lib. 2. Ind. 11. Epist. 54. Hi Epistolas summorum Pontificium subscribebant, ut idem testatur lib. 4. Epist. 25. Notarii Episcoporum, Eorum scrib, qui ut plurimum assumebantur ex Clericorum ordine, et in Ecclesiis munia alia obibant Ecclesiastica, ut ex libro Sacramentorum Gregorii colligitur :

Et tunc illuminantur duo cerei, quos tenent duo Notarii, etc.

Messianus Presbyter in Vita S. Csarii Arelat.

Cum ecce vir Dei Csarius per eadem loca ad aliam pergeret Ecclesiam, Clericus, cui cura erat baculum illius portare, quod Notariorum officium erat, oblitus est, etc
. Fortunatus in Vita S. Germani Paris. tom. 6. Maii pag. 787 :

In tantum quoque sacris amplificatus provectibus, etiam diem beati sui transitus ita prdixit, ut subdimus. Ante aliquos dies vocans ad se Notarium suum, imperat in cubiculum supra lectum suum scribere hoc

tantummodo : Quinto Kalendas Junias.

Vide Henric. Valesium ad Socratem lib. 5. cap. 22. Episcopi plerique non unum dumtaxat, sed plures habuere Notarios, quorum primus Cancellarii nomen sibi sumebat, imo et Archicancellarii, ut patet ex litteris Wifredi Episcopi Virdun. quas laudat Mabillonius Diplom. pag. 124. quasque Rainerus recognovisse dicitur ad vicem Ber... Archicancellarii. In Litteris Gerardi Tulli-leucorum Episc. ann. 962. apud Perardum pag. 166 :

Ego Bernierius Notarius ad vices Wizilonis Cancellarii recognovi.

Idem habetur apud eumdem Perardum pag. 169. in Litteris Beroldi ejusdem urbis Episcopi. Cancellarios istos Notariis litteras non raro dictasse argumento sunt litter Raynaldi Lingon. Episc. apud eumdem Perardum pag. 75. dat Philippo I. Rege regnante, Stephano Cancellario dictante ; et in subsequentibus ali Roberti ejusdem urbis Episc. ubi :

Prsul Rotbertus sanxit, dictavit Humbertus et scripsit Galo Procerus de Gibriaco.

Distincti fuisse videntur Episcoporum et Capitulorum Cancellarii. Hi dicebantur Sigilliferi et Registratores, quibus in annum Capituli sigilla et registra committebantur, ut in Decretis Ecclesi Lugdunensis legisse se testatur Mabillonius loco citato : qui ibidem memorat Litteras Guillelmi Officialis Rem. ann. 1295. qu dat dicuntur per Sigilliferum et Registratorem. Litteras Rocleni Episc. Nivern. regnante Rotberto an. v. scripsit Tetbertus Geronta Tabellarius ex Chartario Nivernensi : ubi Notarii, eodem semper teste Mabillonio, spe Cancellarios se dicunt. A commentariis semel, Johannes se Tabellionem. Notarii Abbatum. Abbatibus suos etiam fuisse Notarios seu Cancellarios patet ex Caroli M. Capitulari I. ann. 805. in quo statuitur cap. 3 :

Ut unusquisque Episcopus et Abba et Comites suum Notarium habeant.

Monachis quoque, ex Historia Ghisnensi Duchesniana pag. 50. ubi

Rodulfus Cancellarius et omnium Monachorum ultimus

subscribit Litteris Arnulfi Comitis Flandrensis ; sed maxime id patet ex Traditionibus Fuld. pag. 530. 528. et 516. ubi Hemmo subscribit in vice Althuringi ann. 822. et Berinhoh in vice Hemmonis, et Wolfleoz in vicem Gerolfi. Idem observare licet in Chartis S. Galli apud Goldastum : idem etiam in Monasterii S. Benigni Divion. ubi

Artaldus ad vicem Cancellarii

Litteras scripsit ann. 727. Cancellarius seu Notarius nonnunquam dicebatur Amanuensis, ut in Traditionibus Fuld. pag. 408. sub Pippino Rege Woframnus. Non raro etiam appellabantur Lectores. Ruodo laicus Lector scripsi, in Charta 69. apud Goldastum. Clericus et Lector, in Charta 77. Sicbrandus Lector et Dodo Lector, in Monasterio S. Benigni sc. viii. apud Perardum pag. 10 :

Recomarus Lector hanc donationem scripsi

sc. vii. apud Doubletum pag. 659. Scilicet, inquit Mabillonius Diplom. pag. 125. unde hc fere exscripta, ob id Lectores dicebantur, quod essent scholis prfecti. Certe Ruodolfus Cancellarius Fuldensis Scholasticus dicitur in Tradit. modo citatis pag. 524. Lectores vero dictos esse monasteriorum Scholasticos et prceptores supra probatum in voce Lector. Ceterum prter Monachorum seu Capituli Cancellarium, proprium etiam fuisse Abbatis, probat inter alias Charta Sugerii Abbatis, hoc modo subscripta apud Doubletum :

Ego Gregorius domni Sugerii Abbatis Cancellarius, relegi et subscripsi.

Notarii Regionarii, dicti septem Notarii Rom, a S. Clemente PP. primum instituti. Anastasius in S. Clemente :

Hic fecit septem regiones dividi Notariis fidelibus Ecclesi, qui gesta Martyrum sollicite et curiose unusquisque per regionem suam diligenter perquirerent.
Idem in S. Antero :

Hic gesta Martyrum diligenter a Notariis exquisivit, et in Ecclesia recondidit.

Et in S. Fabiano :

Hic regiones divisit Diaconibus, et fecit 7. Subdiaconos, qui 7. Notariis imminerent, ut gesta Martyrum in integro colligerent.

Hi etiam inter ctera populo per urbem (quod hodie Cursores faciunt) denuntiabant, quando Papa Litanias, id est, Processiones vel supplicationes facere, aut ubi Missam celebrare, vel Stationem indicere constituisset. Prterea nomina et numerum baptizatorum Pontifici referebant, ut colligitur ex Ordine Romano. Anastasius in S. Hadriano PP. :

Eum clericari jussit, quem Notarium Regionarium in Ecclesia constituens, postea eum Subdiaconum fecit.
Vide Gregor. M. lib. 7. Ind. 1. Epist. 17. Horum postea aucto numero, qui ex 7. illis primis fuerunt, Notarii regionarii, vel Protonotarii vocati sunt, reliqui Notarii simpliciter. Vide Diurnum Roman. cap. 6. tit. 1. 2. Prtermitti non debet, quod de Notariis seu Scriniariis habet Mabillonius Diplom. pag. 125. et 126. horum nomina in Bullis Pontificiis ante annos quingentos adscripta fuisse continue post contextum hoc modo :

Scriptum per manum seu manus N. Notarii Regionarii et Scriniarii S. R. E

. (pro quo Paschalis II. Diploma apud Perardum pag. 206. habet sacri palatii) appositis mense et indictione ; tum majoribus litteris integre in medio intervallo scribebatur, Bene valete ; ac postremo Datum seu Data v. g. x. Kal. Novemb. per manum seu per manus Anastasii Bibliothecarii, seu Cancellarii, S. R. E. imperantibus, etc. ut in speciminibus qu ex Benedicto III. Nicolao I. summis

Pontificibus exhibet idem Mabillonius, ac passim videre est apud horumce monumentorum Collectores. A Leone IX. paulatim immutari cpit iste ritus, atque unius Cancellarii nomen adscribi postremo loco, cum titulo Diaconi seu Presbyteri Cardinalis, aliquando etiam Cancellarii. An iidem plane fuerint atque Scriniarii subdubitat Muratorius tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 680. cum iis ipsis temporibus occurrant, qui non Scriniarii, sed sanct Roman ecclesi Notarii appellantur : cujus rei exempla profert loco laudato vir doctissimus. Ii itaque fortassis Scriniarii appellati, qui publici scrinii sive archivi curam haberent, cum nihilominus Chartas conficerent, reliquorum notariorum more ; Notarii vero cteri, qui instrumenta tantum conscriberent. Notarii inter clericos ecclesi metropolitan Mediolanensis, post subdiaconos et ante lectores, recensentur in Charta ann. 1186. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 856. Eorumdem officium assignatur in alia ann. 1179. ibid. col. 857 :

Notarii duo, quos volo interesse ipsi festivitati, scilicet unum pro causa legendi, et alterum causa canendi

an cavendi ?, habeant denarios quatuor pro unoquoque. Notarii Regis apud nostros, alii olim fuere ab iis, quos Secretarios Regis vocabant, quod potissimum colligitur ex Statuto dato Lorriaci pro Hospitio Regis Philippi M. ann. 1317 :

Notaires suivans le Roy, un Secretaire et 2. autres, dont l'un sera du sanc, et non plus que les trois. Et prendra le Secretaire 2. provendes d'aroine, et mangera Court, et prendra Court fer et clou. Et pour les gaiges de leurs varlez et toutes ses autres choses 19. den. par jour ; mais il aura livroison, vin de coucher, une quarte chandelle, deux quayers, et 12. menues ; et prandront en la fourriere 2. coustes et 2. bottes de feurre et demy mole de busche ; et se les trois Secretaires y sont Court, les 2. qui surviendront, ne prandront riens.
Prterea ex Edicto Caroli V. tunc Regentis Regnum Franci 27. Febr. ann. 1359. quo magnum Officiariorum numerum rescindit, ex Notariis 50. tantum reservans, atque in iis 18. in aula munus suum executuros :

Et ne sera nul Secretaire jusques tant qu'ils soient reduits six.

Et in eodem Edicto :

Les Secretaires ou Notaires ne prendront or ni argent, ni aucune chose de quelques lettres qu'ils facent, ce ne sont choses permises de droit, exceptez les lettres de sang, et les chartres dont ils prendront les seaux, et la taxe raisonnable par nostre Chancellerie.
Sed postmodum unita eadem munia. De Notariis plura Mabillonius lib. 2. de Re Diplom. integris cap. 11. 12. 13. de Lauriere in Glossario Juris Gallici, ac

prsertim tom. 1. et 2. Ordinat. Reg. passim : quorum omnium indices locupletissimos consulere potes ad calcem. Notarii Cancellari Dalphinatus, de quibus plura leguntur in Ordinatione Humberti II. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 400. Notarii Comitum. Ut Comites suum haberent Notarium sancivit Carolus M. Capitulari 1. ann. 805. cap. 3. paulo ante relato. Illustrium personarum Capellani fere munus obibant Notariorum seu Cancellariorum. Hinc Literas Aimonis Comitis Gebennensis scripsit

Andreas Comitis Capellanus Papa Urbano regnante

, in Bibl. Sebus. apud Guichenonem pag. 106. Alia ejusmodi exempla passim occurrunt, ut dictum in voce Capellanus, licet cautum esset lib. 1. Capitul. cap. 192.

ut ullus Presbyter chartas scribat, nec conductor sui Senioris existat. Tabellionatus

officium Presbyteris, Diaconis et Subdiaconis interdixit Innocentius III. PP. pag. 268. apud Bosquetum, sed plerique ex illis Notariis solum clerici erant, qualis fuit

Carus Clericus ac Notarius atque Scriba

Landolfi Principis Beneventani tom. 8. Ital. sacr col. 746. Ex iis unus aliis superior : quare in Charta Philippi Comitis Flandri apud Duchesnium Hist. Guisnensis pag. 223. subscribit

Robertus Prpositus de Arie summus Notarius

. Hc fere post Mabillonium de Re Diplom. pag. 126. Notarii Apostolici et Imperiales, passim occurrunt, etiam in veteribus actis, alibi quam in Symmorum Pontificum, aut Imperatorum territoriis descriptis. Id enim juris tum invaluerat, ut

Notarius vel Tabellio ab Imperatore, vel Papa, vel ab eo cui hoc speciali privilegio indultum erat, ordinatus, posset ubique, etiam in Francia vel Anglia, seu Hispania, non solum in terris eis specialiter subjectis, suo officio uti, et instrumenta conficere, etc

. Ita Speculator tit. de Fide Instrumentor. Restat, n. 23. Atque id quidem necessario observandum fuit, quod vulgo quratur, cur acta publica in Francia et alibi exarata, tam crebro confecta dicantur a Notariis auctoritate Apostolica et Imperiali constitutis. Vide Petrum de Vineis lib. 6. cap. 32. et Dionysium Pontanum ad Consuetud. Blesensem art. 17. pag. 150. 2. Edit. Carolus VIII. Francorum Rex Edicto ann. 1490. omnibus subditis interdicit

de faire passer ou recevoir aucun contrat par Notaires Imperiaux, Apostoliques ou Episcopaux en matiere temporelle sur peine de n'tre foy ajoute aux dits instrumens, lesquels d'oresenavant seroient reputez nulz

. Notarii Causarum, vulgo Greffiers, in Stat. comitat. Venaiss. sub Clem. VII. PP. cap. 20. ex Cod. reg. 4660. A. :

Causarum Notarii, antequam regestrum curi inhibeant et copias in publicam formam... redigant, etc.

Notarii Inquestarum, in Lit. ann. 1365. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 568 :

Notarii in officio notariatus inquestarum curi bajuli Montispessulani instituti, etc.

Vide Hevin. in Aresta parlam. Brit. tom. 2. pag. 33. Notarii Sacri Palatii, sculo xi. frequenter memorati, apud Puricellum pag. 372. 416. 430. etc. Notarius Secundi Scrinii, in Annalibus Bertinianis ad ann. 877. Primicerius Notariorum, in Notitia Imperii pag. 61. 146. apud Senatorem lib. 6. Ep. 16.

Primicerius Notariorum Castrensis sacri Palatii

, in Notitia Imperii pag. 3. 114. Primicerius Notariorum Ecclesi Roman, qui postmodum Protonotarius, apud Greg. M. lib. 2. Ind. 11. Epist. 22. Paulum Warnefridum lib. 4. de Gest. Longob. cap. 24. etc. Anastasius in S. Julio PP. :

Hic constitutum fecit, ut nullus Clericus causam quamlibet in publico ageret, nisi in Ecclesia, et notitia, qu omnibus pro fide Ecclesiastica est, per Notarios colligeretur, et omnia monumenta in Ecclesia per Primicerium Notariorum confecta celebrarentur, sive quod cautiones, etc.

Protonotarius, Primus inter Notarios, Ammiano lib. 25. dignitas Palatina ; apud Socratem lib. 7. cap. 23. Codinum de Offic. cap. 2. n. 57. etc. Protonotarius, apud nostros interdum dictus summus Cancellarius. Sic Hadrianus PP. I. in Epist. 85. Codicis Carolini dilectissimum Protonotarium vocat Radonem Abbatem S. Vedasti, quem in serie Cancellariorum diximus fuisse Caroli M. summum Cancellarium. Eadem ratione Lotharius Imp. Hilduinum S. Germani Pratensis Abbatem Archinotarium appellat, ut jam dictum in Archinotarius : ubi Archinotarius alter memoratur ab Archicancellario distinctus sub Ludovico Pio. Protonotarius , apud Nicetam Choniatem, Publici cursus. Vide Glossarium medi Grcitatis in . Protonotarius Thematis, seu provinci, apud Leonem in Tacticis cap. 4. num. 31. ubi de ejus officio, qui in Glossis Basilic. dicitur, . Protonotarius in Ecclesia Constantinopolitana est , apud Goarum ad Codinum pag. 5. 12. ubi de ejus officio plura. Protonotarius Apostolicus, cujus munus sic describit Christoph. Marcellus in

Ceremoniali Romano lib. 3. pag. 317 :

Protonotarii officium est notare ea, qu in publicis Consistoriis geruntur, cum rogantur a Procuratore fiscali, in publicam redigere formam. Ideo oportet eos interesse publicis consistoriis, etc.
Et pag. 328 :

De Protonotariis, scimus decretum fuisse a Pio II. in Conventu Mantuano, quod deinceps non prcederent Episcopos aut superiores, et ita servatur.
Idem lib. 1. cap. 13. ait Protonotarios participantes ante Abbates, non participantes post Abbates sedere. NOTARIUM, Charta, instrumentum a Notario digestum. Pactum inter Pontium episc. et gentes reg. Biter. ex Chartul. ejusd. urbis ch. 6. ann. 1290 :

Notaria quoque testamentorum et instrumentorum nuptialium, in terra domini regis su temporali jurisdictioni subjecta, ad ipsum dominum regem vassallorumque ipsius et eorum notarios pertinebit.
Vide Notula. NOTARIUS, Notabilis, prcipuus. Elmham. in Vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 67. pag. 192 :

Ipse idem, per composicionem post habitam, inter alios Notarios transgressores, a regii favoris exceptus gracia, etc. Non sis mercator injustus, sive lucrator, Nec procurator laycorum, sive Notator.

1. NOTATOR, Notarius. B. de Amoribus in Spec. sacerd. MS. cap. 5. De officiis qu presbyteris prohibentur :

Vide alia notione in Nota 2. 2. NOTATOR cantus ecclesiastici. Vide Nota 2. NOTATURA. Ars scribendi notis, ut videtur, vel notas musicas libris ecclesiasticis apponendi. Chron. Windesem. lib. 2 :

Cui tunc temporis meliorem in fractura et Notatura monasterium nostrum non habuit.
Vide Nota 1. et 2. NOTESCERE, Notum facere. Concil. Tolet. III. inter Hispan. tom. 2. pag. 338 :

Quicquid vero verbis apud Sacerdotium vestrum nobis agendum erat de fide atque spe nostra, qu gerimus in hunc tomum conscripta atque alligata Notescimus.

NOTIFICARE, Notum facere, in leg. 5. D. de Jure immunit. (50, 6.) et alibi non semel. Notificatio, Significatio, declaratio, Practicis nostris Notification. Nicolaus de Jamsilla de Gestis Friderici II. Imp. apud Murator. tom. 8. col. 519 :

Marescallus summi Pontificis, sicut ex ejus Notificatione accepi, etc.

Andreas Dandulus in Chronico apud eumd. Murator. tom. 12. col. 495 :

Ea prdicta ergo Notificatione verum constare potest, etc.

NOTINUS, Significans. Stat. pro arte parat. pannor. Carcass. renovata ann. 1466. in Reg. 201. Chartoph. reg. ch. 121 :

Item quod quilibet pannus... habebit aurerias sive listones de blavo colore vel burello Notino. Notice, Selon qu'il vint la Notice du suppliant, etc.

a Latino Notitia, vulgo Connoissance, in Lit. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 606 : NOTIO, pro Notitia. Charta S. Bonifacii de finibus et limitib. Fuld. Monasterii apud Brow. lib. 1. Antiq. Fuld. cap. 4 :

Scripta est hc Notionis Charta in Fuldensi Monasterio, etc.

NOTIOSUS, pro Noctiosus. Vide in hac voce. NOTITAS, Notitia, evidentia. Processus de Vita S. Yvonis, tom. 4. Maii pag. 578 :

Cperunt clamare Heloy, Heloy, et ad Notitatem addebant verba referendo ad me, Lamma sabactani.

NOTITIA, Instrumentum, quod de re inter prsentes in re quapiam gesta, nec scripto mandata, aut in chartas relata, ad hoc vocatis testibus, conficiebatur, ut prsentibus posterisque nota fieret : et in posterum nullus de ea dubitandi locus oriretur. Nam cum primis istis sculis ea esset fidei inter homines integritas, ut solo verbo, certisque traditionum seu investiturarum adhibitis formulis et ritibus, prdia Ecclesiis aliisque conferrentur ac traderentur ; interdum, et ut plurimum coram testibus, ad majorem firmitatem, donatariis ita postulantibus, Charta conficiebatur ad posterorum Notitiam, qu et rem donatam ac collatam, donatoris nomen, traditionis ritum ac formulam, testes, qui adfuerant, annumque, mensem ac diem continerent. Unde breve memoratorium seu recordationis crebrius appellatur in Tabulario Casauriensi :

Decretum securitatis et firmitatis pro futuris temporibus ad memoriam retinendam, etc.

In Charta ann. 1152. in Historia Bellunensi pag. 77 :

Breve recordationis ad memoriam retinendum.

Exstat in Tabulario Heduensis Ecclesi Notitia ann. 1107. cujus initium ita concipitur :

Quia negligentia, noverca memori, benefacta delere solet, aut pervertere, scriptur custodiendum mandavimus.
Quo sane referri possunt ista ex Collat. 2. Carthagin. cap. 28 :

Intelligis ita rem esse gestorum, adeo memori scripturarum per literas digeruntur, ne sola memoria, qu capax esse non potest, oblivione decepta, quid gesserit, nesciat.

Vide Tabularium S. Cyrici Nivern. num. 13. Atque ejusmodi Notiti secundum contractus naturam varias sortiebantur appellationes. Ali enim dict Warpituri, quibus quis rem aliquam dimittebat, ut in Tabulario Persiensi Ch. 26. Traditionales, qu rei traditionem continerent, Ch. 2. Traditori et revestitori, apud Perardum in Burgundicis pag. 172. Sacramentales, qu ab testibus post edita sacramenta firmabantur, in eodem Tabulario Persiensi Ch. 16. Ali in ipso mallo describebantur, judicibus ipsis prcipientibus, in Chronico Besuensi pag. 505. in eodem Tabular. Persiensi Ch. 18. 19. apud Beslium in Comitib. Pictav. pag. 218. 224. etc. Qu quidem fortassis e sunt, de quibus agit Capitulare 6. ann. 803. cap. 2 :

De secundo vero, unde me interrogasti, si Comes de Notitia solidum unum accipere deberet, et Scabinii, sive Cancellarius, etc.
Notitiarum ali ab ipsis partibus, id est, donatoribus et donatariis, atque adeo ab ipsis testibus, qui in rei gest fidem advocati erant, subscribebantur, cujusmodi passim observare est, ex quibus unicam tantum describemus ex Tabular. Bellilocensi Ch. 154 :

Notitia traditionis vel consignationis, qui hanc Notitiam subtus firmaverunt, qualiter veniens aliquis homo nomine Aicardus... manibus tradidit ipsam villam... Garulfo Abbati... per cordam signi et per hostium domo... sicut in Carta testamenti loquitur, et tunc necesse fuit ipso Abbati vel ad ipsos Monachos, ut exinde Notitiam colligere deberent, quod ita et fecerunt his prsentibus, actum fuit factam hanc Notitiam traditionis in mense Octobro ann. 3. Caroli Imperatoris S. Aicardi, qui traditionem ita firmavit. S. Aldegario. S. Adraldi, etc.
Notiti ali ab ipsis donatariis interdum describebantur, ut eorum posteris notum fieret, qualiter prdia ipsis et a quibus, quibusque prsentibus testibus essent collata : qu quidem nudam rei gest narrationem continebant, nullis adhibitis signaculis, ac subscriptionibus, cum eas in polyptycha sua referre satis esse ducerent, ut est apud Gregor. M. lib. 7. Ind. 2. Epist. 40. Ejusmodi passim exhibet Chronicon Besuense. Atque h quidem Notiti vim Diplomatis habebant. Charta Henrici Imp. apud Ughellum tom. 4. pag. 808 :

Et ctera, qu in prceptis et Notitiis antecessorum continentur.

Alia Lucii PP. ibid. pag. 817 :

Sicut continetur in prcepto et in tuis Notitiis.

Ejusmodi notitiarum mentio post annum 1100. rarius occurrit. Porro de vocis Notitia notione apud Scriptores Latinos, egit Pancirolus ad tit. Notiti Imperii. Vide Mabillonium tom. 5. Vitar. SS. Ordin. S. Benedicti pag. 761. et lib. 3. de Re Diplom. cap. 4. Acta Episcop. Cenoman. pag. 272 :

Ipsamque per Notitias atque judicia multorum nobilium virorum

evindicavit.

Consuet. Neapolit. MSS. :

Instrumentum vero divisionis curialiscum, quod Neapolis Notitia dicitur, subscriptum duobus testibus curialibus et non completum, robur habet inter dividentes eorumque hredes et successores perinde ac si esset per tertium curialem scriptum et completum.

Notitiam Facere, pro Notum facere, in Legibus Luitprandi Regis Longobard. tit. 17. 1. tit. 52. 1. 22. (4, 4.) 73. (6, 20.) NOTITIALIS Recordatio, Inquisitio juridica per testes, qua quid notum fit. Charta ann. 1170. in Chartul. Cluniac. :

Notitialis facta est recordatio, si contingeret terram de Fulciniaco impugnari ab hostibus. Jactitabat aliquantulam medicaminis se habere Notitiolam.

NOTITIOLA, Parva notitia, modica scientia. Tortarius in Miraculis S. Benedicti cap. 25 : NOTNUNFTI, Violentia, in Gloss. Lat. Theotisco. Lex Frision. tit. 8 : De Notnumfti : Si quis rem quamlibet vi rapuerit, etc. Occurrit in Speculo Saxonico lib. 1. art. 45. et lib. 3. art. 1. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 633. NOTORIA, Epistola, qua aliquid Principi aut Magistratui notum fit. Trebellius Pollio in Claudio, ex Epistola ejusdem Claudii :

Nihil me gravius accepit, quam quod Notoria tua intimasti, Claudium parentem amicumque nostrum insinuatis sibi falsis plerisque graviter irasci.

In Glossis Isidori, Notoria, elogium, textum malorum dictorum, quod Notoriam dicunt, appellatur : scilicet libellus accusationis, sic dictus, quod in eo reus notetur. Ita usurpat Augustinus Epist. 159 :

Qui non accusantibus nostris, sed illorum Notoria, ad quos tenend pacis vigilantia pertinebat, prsentari videntur examini.
Idem Epist. 160 :

Prmissa Notoria, ad judicia legesque perduxit.

Adde leg. 7. Cod. de Accusat. (9, 2.) Apuleium lib. 7. Paulum JC. etc. et qu observant Marcilius ad Sueton. in Tito, Juretus ad Symmachum lib. 10. Epist. 4. Jacobus Gotofredus in leg. 31. Cod. Th. de Episcopis, (16, 2.) etc. Vide Notaria 1. NOTORIANS Fama, Qua quid notum fit et vulgatum. Bulla Benedicti XIII. PP. dicti ann. 1407. tom. 6. Spicil. Acher. pag. 182 :

Ad nostrum siquidem auditum fama publica Notoriante pervenit, etc.

NOTORIARE, Notum facere. Proces. contra spoliatores thes. Clem. V. PP. ex Reg. Joann. XXII. PP. fol. 94. v. col. 2 :

Sicut nota evidentia facti Notoriat et adeo nota reddit, quod nulla possint tergiversatione celari.
Vide Notescere. NOTORIETAS, Pervulgata notitia, Gall. Notoriet, Evidentia, in Processu de B. Hermanno Joseph tom. 1. Aprilis pag. 720. in Concilio Pisano ann. 1409. apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 1093. in Charta ann. 1424. apud Madox Formul. Anglic. pag. 69. in alia ann. 1554. apud Rymer. tom. 15. pag. 370. etc. NOTRIA, tri, Pinna, apud Joannem de Janua. NOTRIMINA, Nutricatus animalium, ipsa animalia, idem quod Nutrimen. Vide ibi. Charta ann. 790. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 561 :

Et duas casas meas massaricias in loco Tussie, cum rebus et hominibus et Notriminas, movile et inmovile, qualiter mihi sunt pertenentes in integrum.
Occurrit rursum infra. NOTTOLA, vox Italica, Fenestr obex, repagulum. Acta MSS. notar. Senens. ad ann. 1283 :

Confiteor conduxisse a vobis... unum molendinum cum domo positum in flumine de Bocone,... cum duabus Nottolis et cum duabus rallis, etc.

NOTULA, Charta, scriptum. Charta Heinrici Marchionis Misnensis ann. 1234. apud Ludewig. tom. 1. pag. 51 :

Noverint universi prsentem Notulam inspecturi, quod... tertiam partem advocatie, qu ad nos spectabat, omnium bonorum de omnibus villis, quas supradictum cnobium (Dobrilucense) possidet, in prsenti jure perpetuo duximus conferendam... Et ne aliquis imposterum huic donationi ausu temerario valeat obviare, presentem super ea Notulam conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari.
Alia ann. 1325. pag. 311 :

Ut autem donationes atque largitiones nostre premisse proprietatis stabiles permaneant et inconvulse... presentem Notulam... conscribi jussimus et munimine nostri sigilli fecimus firmiter roborari.

Notula, Commentariolus, vel perscriptio, Gall. Minute, seu, ut habet Johan. de Janua, Brevis, lucida et aperta traditio eorum qu sunt alibi diffusius pertractata ; Notule, in Glossis Lat. Gall. Sangerm. Edictum Philippi Pulcri Franc. Regis ann. 1328. de Forma juramenti qua uti debent Tabelliones, apud Acherium tom. 6. Spicil. pag. 491 : Nec faciam instrumenta, protocolla, seu libros Notularum et registra ad cautelam et securitatem Reipublic, etc. Computum ann. 1347. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 84. col. 2 :

Formis contentis et declaratis in quadam Notula recepta per me Hugonem Moteti Notarium.

Vide supra Nota 3. Notula Codicalis, Curtana, Formata, Poeticalis, etc. Vide Scriptura. NOTULATOR, Qui libris ecclesiasticis notulas musicas adscribit. Comput. fabr. S. Petri Insul. ann. 1493. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Item cuidam scriptori et Notulatori, qui notulavit officium contra pestem, etc.
Vide Notator in Nota 2. NOTULATUS Cantus, Qui notis musicis exequitur. Stat. eccl. Paris. MSS. ann. 1408. ad calcem Necrol. ejusd. eccl. :

Nec debet in cantu Notulato regulariter immisceri discantus, pueris exceptis, propter exercitationem suam.

NOTUS, pro Nothus. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Notus, de patre non nobili et de matre nobili. NOVA, vox Italica, Res nova, nuntius, Gall. Nouvelle.

Quum nulla amplius de inimicis audiretur Nova

, in Annal. Genuens. apud Murator. tom. 6. col. 496. NOVACULATOR, f. Qui secat seu effodit cespites ad munitionem urbis, de qua Lambertus Ardensis apud Ludewig. tom. 8. pag. 600 :

Fossarii cum fossoriis, ligonist cum ligonibus, picatores cum picis, malleatores cum malleis, Novaculatores sive rasores cum rasoriis, paratores quoque et wallatores, et deuparii, et hiatores, etc.

Vide Rasor 1. NOVALE, Novalis Ager. Varie hc vox accipitur : interdum enim pro terra proscissa, qu anno cessat, interdum pro agro, qui de novo ad cultum redigitur. Petrus Crescentius lib. 2. de Agricult. cap. 18 :

Ager, qui Novalis ab antiquis sapientibus vocatur, est duplex : unus quidem, qui primum ad cultum redactus est : alter autem, ad quem interpositis quibusdam quietibus necesse est suam redire novitatem, sicut est ager, qui duobus annis seminatur, in tertio quiescit, etc.
Gloss. MS. : Novalis ager est primum proscissus, vel qui alternis annis vacat, causa novandarum virium. Novalia enim semel cum fructu, et semel vacua sunt. Novalia, agri a novando per singulos annos dicti. Novales campi, ut silv nuper sat. Eadem ferme habet vetus Agrimensor pag. 299. Novale, priori notione. Papias : Novalis ager dicitur, qui vacat anno intermisso. Glossar Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Novale, Nouveau garet. In Gloss. Lat. Gall. Gaschiere. Lex 30. D. de Verbor. signif. : Novalis est terra prcisa vel qu anno cessavit, quam Grci vocant. Gloss : , Novalis, novalis terra. Theophrasto, et , prima terr aratio, qu proxime sequitur , i. sementem. Gloss. Lat. MS. Regium : Novale, nova

cultura. Novales campi, cultur dediti. Lactantius ad 12. Thebaid. Statii :

Novalia, agrorum loca, qu verno tempore scrobibus factis vinetis aptantur.

Joannes Sarisberiensis lib. 1. Policrat. cap. 2 :

A Novalibus suis arcentur agricol, dum fer habeant vagandi libertatem.

Novale, vel Novalem agrum altero significatu sumi potissimum in Chartis Pontificiis observat Innocent. III. PP. in Decretal. Greg. lib. 5. cap. 21. pro agro scil.

qui de Novo ad cultum redigitur, de quo non extat memoria, quod aliquando cultus fuisset Excolentes diu infertilia, gratissima ex eis reddidere Novalia.
Vetus Charta apud Joach. Vadianum lib. 3 :

. Gloss. antiqu MS. : Novales campos, vel silvas nuper satas. Vita S. Pirminii cap. 20 :

In Novali loco, qui Abbacella nuncupatur... Basilicam ad servitutem Dei condidi.

Alia Abbatis Fusniac. ann. 1237 :

In hanc formam pacis amicabiliter convenimus, videlicet quod hoscum Houdini et boscum ad Tilium cum Novali vel sarto adjacente predicto bosco, etc. Novale quoddam in Hogebach Novavit, quod 22. solidos persolvit.
Et cap. 35 :

Hinc Novale Novare, Ad cultum reducere, proscindere. Tradit. Fuld. lib. 3. cap. 29 :

In silva Branvirst cpit Novare Novale, ut in Ecclesia Fuldensi suo labore acquireret sibi nomen et sempiternum memoriale.
Vide Mittermaier. Princip. Jur. Germ. 188. NOVALIS, Novus. Miracula B. Simonis de Lipnica, tom. 4. Julii pag. 567 :

Novalia subnectuntur miracula virtute omnipotentis Dei, ad invocationem almi Simonis operata.
NOVALITAS, Res nova, Gall. Nouveaut : qu vox in pravam partem spius accipitur. Sans faire iceux grief et Nouvellet, in Charta ann. 1334. apud Menesterium in Probat. Hist. Lugdun. pag. 93. col. 1 :

Ulteriusque fuit inter eos apointatum quod Rex non edificaret aliquod fortalicium, nec aliam Novalitatem faceret aut fieri permitteret in civitate Macloviensi sine licentia Ducis,
apud Lobinellum tom. 2. Hist. Britan. col. 866. Vide Novitas 2. Nostris alias Novalit et Noviaut, Usurpatio. Charta ann. 1312. ex Tabul. S.

Petri Carnot. :

Disoit que je li fesoie Novalit et li enpeschoie son dict ; et je oye sa complainte, li confesse que je ne li avoie feste nulle Noviaut.

Hinc Avoir nouvelles, De injusta occupatione litigare, in Lit. remiss. ann. 1408. ex Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 346 :

Martin Freschet et Jaquet Petit eurent Nouvelles ensemble, pour ce que les bestes dudit Martin vindrent en une tope ou pasquier,... lequel pasquier appartenoit, au moins pour la plus grant partie audit Martin : pendant lesquelles Nouvelles, etc.
Vide Novitas 2. NOVANA, Preces novendiales, Gall. Neuvaine. Vita S. Philippi Archiep. Bivaric. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1941 :

Isabellis dixit quod vidit ad sepulturam dicti Philippi facientem Novanam, et in sui septimum diem vidit eam sanatam.

Vide infra Novena 1. Novania, Eadem notione, in Statutis MSS. Ecclesi Andegav. ann. 1591. NOVARIA, Meretrix. Vide Centrix. Perperam pro Nonaria. Vide supra in hac voce. 1. NOVATIO, Idem quod Novale. Privilegium Lotharii Imp. ann. 1136. in Actis SS. Junii tom. 5. pag. 485 :

Hc omnia ipsis Ecclesiis confirmamus, cum terris, vineis, pratis, pascuis, silvis, Novationibus, aquis, aquarumque decursibus, etc.
Vide alia notione in Novitium. 2. NOVATIO, Novus seu recens fetus ; dicitur de junioribus feris. Charta Rob. de Veteri-ponte inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 645 :

Dedi etiam dictis canonicis... omnes decimas Novationis bestiarum, qu capt erunt de ctero in omnibus forestis meis,... sive per arcus, sive per canes.
NOVEGELDI. Vide infra in Novigildum. 1. NOVELLA, Idem quod Novale, secunda notione. Charta ann. 971. apud Menesterium in Probat. Hist. Lugdun. pag. xxxviii. col. 1 :

Cellam quoque de Occiaco cum ecclesia S. Andre... et Novellis, universaque illis adjacentia.

2. NOVELLA, Johanni de Janua, Ramus arboris tener, novus. Psalm. Filii tui sicut Novell olivarum. Gloss. Lat. Gall. Sangerman. : Novella, Rain d'arbre tendre et nouviau. In Psalmo olea ipsa tener et junior intelligenda est, non ramus. Novella Silva, f. Recens consita vel csa. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerman. :

De vinea aripenna v. de prato arip. v. de silva Novella bun. 6.

3. NOVELLA, Nostris vulgo Nouvelle. Hinc Nouvelier, qui nova ultro nunciat et audit, Gall. Nouveliste. Vita J. C. MS. :

En la chambre ot deux chamberieres, Qui moult estoient Nouvelieres, Qui lor dame orent escoute, Qui forment s'estoit demene, Chou sache Diex nostre Sire El hourc le vont conter et dire.

Nouvelleur vero, Qui novis rebus studet, in Epist. ann. 1562. tom. 2. Comment. Cond. ult. edit. pag. 37. Vide infra Novum. NOVELL, Suggestiones, in veteribus Glossis MSS. ad Canon. Concilior. Idem Codex, qui est ex Bibl. Reg. :

Eodem tempore, cum multi Novellis gauderent, quod Constantinus baptizatus a Silvestro Episcopo urbis Rom emundatus fuisset a lepra, etc.
Vita S. Mauri metrica MS :

Est pater in cella, cum noscitur ista novella.

Guill. de Podiolaurentii cap. 14 :

Tandem Novella tristis intonuit, quod Prlati capti essent, etc.

Nostri Nouvelle, vulgo dicunt. Novell, ita recentiores Constitutiones suas appellarunt Imperatores : quod nomen, inquit Antonius Augustinus, vetustissimum est, et a pluribus post Theodosianum Codicem editum et usurpatum, et quo Justinianus ipse utitur frequentius in his eisdem Legibus appellandis. Novellas autem cum appellat Accursius, Juliani editionem intelli git, cum barbaram translationem Bulgari tempore factam, Authenticam appellavit. Vide Glossar. med. Grcit. voce , col. 988. NOVELLARE, Silvestrem agrum extricare, agrum ante incultum colere.

Novellabam nuper in agro

, in Vita S. Hugonis Abb. tom. 3. Aprilis pag. 646. Verbum Suetonio notum in Domitiano cap. 7. pro Vites pangere :

Edixit, ne quis in Italia Novellaret, utque in provinciis vineta succiderentur.

Gl. Lat. Grc. : Novello, , . Ali Grc. Lat. :

, planto, complanto, Novello.

2. NOVELLARE, Renovare. Miracula S. Gengulphi, tom. 2. Maii pag. 651 :

Evangelicum nobis miraculum innovatur, antiquatum itidem Novellatur.

3. NOVELLARE, Nova nunciare, scribere. Epistola Sigismundi Rom. Regis ad summum Pontificem circa ann. 1412. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1744 :

Ut vestra Sanctitas de emergentiis rerum nostrarum, quas gerimus, Novelletur, scire placeat, quod, etc.

MS. :

Et Richier qui est Sire et Duc des Bourguoignons, Oirent Noveler du Roi et des Barons, Qui de la paiz requirent Rou et ses compaingnons. Vinum optimum, sed Novellastrum.

Italis Novellare, Fabellas et nugas garrire est. NOVELLASTER, Novus, novellus. Marculfus Empir. cap. 8 : NOVELLETUM, , in Glossis Grc. Lat. Ibidem : , Novellum. Vinea novis vitibus consita, Paulo JC. leg. 6. Dig. de impensis in res dotales factis (25, 1.) Hac notione in Statutis Vercell. lib. 5. fol. cxxi. recto :

Ordinatum est quod de qualibet bestia quadrupede... que invente fuerint in plantato, in vinea, altineto, Novelleto, riveria, campo imblavato, etc.
NOVELLITAS, Novitas. Tertull. adv. Praxeam cap. 2 :

Hanc regulam (fidei) ab initio Evangelii decucurrisse, etiam ante priores quoque hreticos, nedum ante Praxean hesternum, probabit tam ipsa posteritas omnium hreticorum, quam ipsa Novellitas Prxe hesterni.

NOVELLUM. Vide Novelletum. NOVEMDIALE. Vide in Novenarium. NOVEMGELDUM. Vide in Novigildum. NOVEMPLICITER Componi debet furtum in Ecclesia commissum, juxta Legem Alaman. tit. 5. 1. Vide infra Novigildum. 1. NOVENA, Preces seu Miss per novem dies continentes pro defunctis celebrand, Gall. Neuvaine. Testamentum Gregorii XI. PP. apud Acherium tom. 6. Spicil. pag. 677 :

Successor cum dictis executoribus de pannis aureis et sericis, luminaribus, facibus, Missis et eleemosynis tam in Ecclesia de donis in depositione corporis nostri et per Novenam, quam in itinere et Monasterio Cas Dei, habeant disponere et ordinare, sicut decet honorem Ecclesi sanct Dei.
Testamentum Beatricis de Alboreya Vicecomitiss Narbon. ann. 1367. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1522 :

Item, quatuor Capellani... celebrent cotidie pro anima nostra... et in fine dict Noven fact et complet, dentur cuilibet quatuor floreni auri.
Testamentum Petri Gerardi Cardinalis ann. 1410. apud Stephanotium tom. 10. Fragm. MSS. pag. 415 :

Exequi celebrentur pro nobis et una Novena prout est pro personis DD. Cardinalium fieri consuetum in curia Romana, et ultra hoc volumus et prcipimus quod... prdicta Novena durante... centum franci... Christi pauperibus erogentur.
Vide Novenarium et Novendium.

Vel pro recuperanda sanitate, vel ex alia quavis religionis causa celebrand. Consuet. MSS. monast. S. Crucis Burdegal. ante ann. 1305 :

Item est statutum quod quilibet faciens Novenam, recipit per novem dies continue a cellerario unum panem grossum et unam lagenam vini ; et ideo reputatur familiaris, quamdiu facit Novenam, etiamsi moriatur interim ; quod si facientes Novenam sint furiosi et fortes, debent jejunare per novem dies continue in pane et aqua ; si non sint furiosi, sed aliis infirmitatibus detenti, et etiam furiosi, si essent debiles, bibent vinum cum aqua temperatum, et si sunt multum debiles, non debent jejunare. Item est statutum quod tales facientes Novenam, debent vigilare per xj. noctes continue in prdicto monasterio, et prima et secunda nox non computantur ; et quilibet faciens Novenam, debet tradere sacrist x. candelas cer, quarum qulibet possit durare ardendo ante corpus B. Mommoli per unam noctem naturalem, et debent tradere sacrist xxv. solidos monet Burdegalensis pro x. missis celebrandis coram altari B. Mommoli, cum officio ejusdem, continue faciendo Novenam ; item xj. denarios, unam imaginem cer, aliter Bot, qu ponitur coram altari B. Mommoli, et debet esse unius libr pro voto facto, quod dictus B. Mommolus impetret facienti Novenam sanitatem de infirmitate, quam patitur, a Domino Deo Patre omnipotenti. Noveine,
in Lit. remiss. ann. 1383. ex Reg. 123. Chartoph. reg. ch. 260. 2. NOVENA, Mensur frumentari species. Charta fundationis Abbati Sorpiensis in Dicesi Regiensi in Provincia, ann. 1255 :

Dedit dicto Monasterio dotando illud decem Novenas bladi, quas habet Ecclesia Vallis Nayn, et octo Novenas quas habet in Ecclesia de Montemejano.
Charta fundationis Parthenonis S. Catharin Massil. ann. 1255 :

Quatuor Novenas frumenti et hordei. Novena

apud Dumbenses paulo minor Lugdunensi, continet mediam asinatam, seu novem cupas vel bichetos, a quo numero Novena dicta. Vide Colletum in suis Notis ad Statuta Sabaudi part. 2. pag. 75. 3. NOVENA appellatur, munus rerum novarum, diversarumque, ut sunt panni ex seta confecti, scarlati, resque ali, qu a Legatis Principibus offeruntur. Ita Josephus Barbarus in Itinerario ad Tanam, pag. 445. 4. NOVENA, Decimarum pars apud Indos Hispanos, de qua sic in Synodo Lim ann. 1586. inter Hispanica tom. 4. pag. 444 :

Ut Indorum Hispanorumque Parochi intelligant quales et cujus quantitatis sint quatuor Noven et Tres Noven, et qualis fiat decimarum

distributio ; et ut non prtendant ignorantiam ejus quod facere debent, declaramus et advertimus quod decim cujuscumque beneficii vel doctrin, partis vel loci, in quibus decim solvantur, dividuntur in quatuor portiones, juxta erectionem hujus archiepiscopatus ; quarum una portio spectat ad nos, et alia ad prbendarios et reliquos ministros nostr sanct Ecclesi cathedralis, et ex reliquis duabus fiunt novem partes, quarum duas, quas Novenas appellamus, accipit sua regia Majestas, qu ad ipsum pertinent : ali quatuor partes, quas quatuor Novenas vocant, spectant ad Rectores decimarum et reliquorum beneficiorum, dempta octava earum parte, quam percipit sacrista ; reliqu tres partes qu remanent ex novem prim divisionis dividuntur iterum in duas, quarum una qu Novena et media dicitur, spectat ad Ecclesiam dicti Rectoris, tam Hispanorum quam Indorum ; et altera medietas, qu est alia Novena et media, pertinet ac debetur xenodochiis tam Hispanorum quam Indorum.
Rursus memorantur Noven eod. tom. pag. 423. 442. et 443. NOVENARIUM, ut Novena 1. Hispan. Novenario, Gall. Neuvaine. Testamentum ann. 1286. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 61 :

De quibus (10000. solidis coronatis) volo fieri dictum lectum meum et exequias meas et Novenarium meum, etc.
Constitutiones Cardinalis de Mendoza tom. 4. Concil. Hispan. pag. 32 :

Item pro Novemdialibus et Missis Novenarii ac responsoriis et pro adeundo sepulturam singulis Novemdialibus, Clerici ecclesi in qua adest sepultura et sepultus defunctus, percipere debeant 150. Morapetinos pro suo labore.
Ibid. pag. 33 :

Ut in Novemdialibus exequiis et initio anni, quando celebrantur in civitate in quacumque parochia, Clerici seu Presbyteri hujus parochi debeant recitare officium duplex et percipere pro suo labore, ut in die sepultur, pro quolibet officio.
Et mox :

Quando aliquis parochianus obierit et sepeliri jusserit in monasterio Religiosorum... Presbyteri dict parochi percipiant ratione laboris 300. Morapetinos, et dicant prima officia, videlicet Litanias, Vigiliam et Missam, et ulterius percipere debeant dicti Clerici pro Novenario, initio anni et Novemdialibus 300. Morapetinos.
Quibus in locis Novenarium inter et Novemdialia discrimen apparet, in eo forte situm, quod Novenarium fuerint Miss per novem continuos dies celebrat,

Novemdialia vero totidem officia feralia iisdem novem diebus continuis peracta. Vide Novenium. 1. NOVENARIUS, Novem Psalmi, qui cantantur in Matutinis, apud Udalricum lib. 1. Consuetud. Cluniac. cap. 12. et Bernardum Mon. in Ordine Cluniac. part. 2. cap. 15. 2. NOVENARIUS, Qui nonam fructuum domino persolvit, nisi fallor. Fori Osc ann. 1247. fol. 31 :

Emptio hreditatis Judi et Saraceni Novenarii, aut tributarii domini Regis omnibus cujuscumque conditionis sint, maneat interdicta.

Vide Novennarius. NOVENDIUM, Luctus novem dierum qui, ut ait Donatus, parentalia concludit, quique apud Latinos Novendial appellabatur, ut testatur Augustinus, qui in exequiis Christianorum nonum hunc diem celebrari improbat. Gloss. Lat. Gr. : Novendialia, . Alcuinus lib. de Divin. offic. sub finem :

Quod autem apud aliquos nonus dies celebratur et vocatur, Novendialis, Augustinus in libro Qustionum redarguit, maxime, cum nullus Sanctorum hoc fecisse probetur, cum sit consuetudo Gentilium.
NOVENGELDUS. Vide infra Novigildum. NOVENNARIUS, Novennaria. Vitalis Episc. Oscensis apud Blancam in Comm. Rerum Aragon. pag. 728 :

Quinetiam Dn. Rex secundum meliorationem et deteriorationem loci auget vel minuit quantitatem. Ubi autem sunt Novennarii, precaria non exigitur, sed ipsammet Novennariam percipit Ricus homo.

Vide Novenarius 2. NOVENSE, f. Nona pars ex aliqua re. Charta ann. 1268. ex Archivo Episcopatus Massil. :

In proprietate ipsius Episcopi totum Novense de salibus et tertiam partem lesd et in toto stagno dominium.
NOVENSILES, id est, Novem salientes vel saltatores Jovis, apud Papiam. Joh. de Janua : Novensiles a novem et salio, Dii sic dicti, quia novem insultibus navem infestant ; unde dicunt, quod si evaserit navis decimum insultum non deinceps timet. Unde hc hausta ? Deos Novensiles appellabant Romani, vel a nevenario numero, vel a novitate, quasi recens essent facti Dii, ut fuse deridens exponit Arnobius lib. 3. Quidam Novemsides vel Novensides vocant, quod eadem sede, qua Dii, consedere fingerentur, ut habet Marius Victorinus lib. 1. Artis Gramm. cap. de Orthographia. Varro lib. 4. de Lingua Lat. :

Feronia, Minerva, Novensiles a Sabinis.

Hinc Vossius suspicatur vocis etymon non esse a Latino ducendum. Ex Martiano

Capella, qui clum omne in sexdecim regiones dividit, in secunda inter alios collocantur Lymph Diique Novensiles. Vide Giraldum Syntagm. 1. Histor. Deor. fol. 19. Clium Calcagninum lib. 1. Epist. 29. NOVENUS, Nonus. Novena hora, in Charta ann. 1445. apud Rymer. tom. 11. pag. 90. Noveni, pro Novem, usurparunt Livius lib. 27. et Plinius lib. 3. cap. 11. Nostris Novain. Charta ann. 1325. in Reg. 65. 2. Chartoph. reg. ch. 215 :

Item acquisivit nonam partem, sive le Novain, quem (sic) ipsa habebat quolibet anno in tertia parte complanti dicti feudi de Vianays.
NOVERCA, Mater uxoris. Charta Thossiacensis in Dumbis ann. 1462 :

Petrus Bonet nomine Philibert, relict Joannis de Columberio, ejus Noverc, et Joannet filii dicti Columberii ejus uxoris confitetur, etc.
Noverca. Hygenus de Castrametatione :

Iniqua loca, qu a prioribus Noverc appellantur, omni modo vitari debent.

Occurrit apud Agrimensores : metaphora ducta a novercis, quod genus mulierum solet esse pessimum, ut est apud Anonymum de Mirac. in Circumlatione S. Ursmari per Flandriam, num. 4. et apud Menandrum :

Novercari, More noverc se habere, sevitiam noverc exercere, Johanni de Janua ; Soy avoir en maniere de marastre, forcener, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. , in Glossis Lat. Grc. Sidonius lib. 7. Epist. 16 :

Quorum imbecillitati quodammodo Novercaretur.

Charta ann. 1213. tom. 2. Rerum Mogunt. pag. 757 :

Ne rerum effectui racionabilium diuturnitate temporum oblivio valeat Novercari. Novercans,

in Epistola Friderici II. Imper. apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 1194. Novercante maris et temporis qualitate, in Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1227. Novercante Fortuna, in Literis ann. 1440. apud Rymer. tom. 10. pag. 782. et alibi : quod improbat Vossius lib. 4. de Vitiis sermonis. NOVERCALE, Infortunium, calamitas ; metaphora ducta a Noverca. Vide in hac voce. Charta Phil. V. ann. 1317. in Reg. 53. Chartoph. reg. ch. 200 :

Major, scabini et villa Ambianensis, tam ex frequentibus guerrarum conflictibus, quam ex Novercalium importabili duritate premuntur. Quod non peccent ad ricominem, neque ad ullum hominem, villam Noveriam (sic) neque carnale, neque cenam, neque ullam alteram causam, etc.
Forte leg. Ullam noveriam ; adeo ut Noveria, idem sit quod mox Novia.

NOVERIA. Charta Sancii reg. Navar. pro hominibus de Larraga ra 1246. in Reg. 64. Chartoph. reg. ch. 68 :

NOVIA, vox Hispanica, Hova nupta. Homag. prstitum Aymerico vicecom. Narbon. ann. 1273. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 59 :

Debetis ducere ad ecclesias et reducere nuptas sive Novias, et habere inde procurationem.
NOVICUPLUM, Lex Bajwar. tit. 8. 6 :

Si quis alienum servum ad furtum suaserit... in Novicuplum compositionem cogatur exsolvere.

NOVIGALE. Thwroczius in Ludovico Rege Hungar. cap. 27 :

Item tertia vice circa fluvium Brentham Novigale contra Theutonicos et stipendiarios Venetorum transpassato flumine super equos cum magno periculo propter fluminis profunditatem, etc.

NOVIGILDUM, Niungeldum, Mulcta pro re qualibet ablata furto aut alio quovis modo, qua reus novies ejusdem rei pretium reddere tenetur. Vide Geldum. Lex Burgund. tit. 8. 2 :

Si autem permissus juraverit, et post sacramentum potuerit forte convinci, in Novigildo se noverit redditurum.
Adde tit. 9. tit. 19. 11. tit. 45. tit. 76. 2. Lex Alem. tit. 7. 1 :

Si quis res Ecclesi furaverit,... tres Novigildos solvat.

Tit. 72. 1 : Tit. 76 :

Ille fur furtivum reddat Novemgeldis. Novemgeldo solvatur.

Tit. 99. 6. 11. 15. etc. Novem geldos componat. Lex Bajwar. tit. 1. cap. 3. 1 :

Si quis res Ecclesi furaverit,... de qualicumque re Niungeldos solvat, id est, novem capita restituat.
Tit. 2. cap. 13. 1 :

Triunium geldum componat, hoc est, ter novem donet homo, servus vero Niungeldo solvat.
Tit. 8. cap. 1 :

Niungeldo componat, hoc est, novem capitalia restituat.

In Lege Frision. tit. 20 :

Novies componere, Novem Weregildos componere. Novengeldus,

in Capitulari 3. ann. 813. cap. 23. Vide Niungeldum. Hinc emendandas puto Leges Rotharis art. 262. 263. 264. et 265. apud Murator. tom. 1. pag. 37. col. 2. ubi male, nisi fallor, Novum reddere vel componere legitur, pro Nonum. Agitur enim de furtis, qu Nonogildo componi consueverunt. NOVINUPTI, f. Secund nupti, vel nuptiarum post quinquaginta annos nova benedictio. Conc. Tortos. ann. 1429. apud Labb. cap. 7 :

Neque etiam missa pro nuptiis, vel sepulturis, vel Novinuptiis in domibus

celebretur.

NOVISSIMALIS, Novissimus, postremus. Versus finalis sive Novissimalis, Mario Victorino lib. 2. Grammat. NOVISSIMIOR, Posterior. Vide Novitior. 1. NOVITAS, Dignitas, seu muneris initia, adeptio. Charta A. Archidiaconi de Bria ann. 1232. ex Tabulario Meld. fol. 65 :

Notum facimus, quod nos pro Novitate nostra....... licentiam faciendi demandam in nostro Archidiaconatu..... concessit

Episcopus Meldensis. Constitutiones MSS. Cluniac. ann. 1301. ex Archivo B. M. Deaurat :

Statuimus, Abbates nostri et Priores in suis Novitatibus, et post factam eis commissionem et datam administrationem, etc.
Charta Philippi Franc. Regis ann. 1273. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 28. col. 2 :

Tenebuntur autem Majores dict Ecclesi (S. Mederici,) tam Major clericus quam laicus....... jurare in Novitate sua sine dilatione et diffugio, in prsentia Prpositi Parisiensis.
Infra :

Consimile vero sacramentum vice versa sine dilatione et diffugio tenebuntur facere Prpositi Parisienses....... in Novitate sua.

Rursum occurrit in Statutis Collegii Burgundici ann. 1335. ejusd. Hist. tom. 5. pag. 641. col. 2. Novitas regni, in Litteris Ludovici XII. Regis Franc. ann. 1498. quo regnum adeptus est, apud Ludewig. tom. 6. pag. 119. Charta ann. 1197. ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Prior S. Romani per se poterit tailliare homines suos pro justis auxiliis meis ita quod iidem homines non graventur, videlicet pro Novitate milici, me, etc.

2. NOVITAS, Usurpatio, cum quis alium interpellat in jure suo, Practicis nostris Nouvellet. Querimoni Flandrensium ad Anglos ann. 1402. apud Rymer. tom. 7. pag. 277 :

Prsertim cum per habitatores ipsos Flandri nulla est commissa super Anglicos Novitas... tantum facere dignemini, ut prfat Novitates et consimiles amodo cessent, et fact, prout decet, restituantur.

Regestum Parlamenti ann. 1379. apud Baluzium tom. 2. Hist. Arvern. pag. 165 :

Dicereturque dictum Cardinalem et Comitem eorum causam seu causas in casu Novitatis et saisin contra dictum avunculum nostrum lucratos fuisse.
Eadem verba in casu Novitatis et saisin leguntur in Arresto ann. 1531. inter Privilegia Equitum S. Johannis Hierosol. en matiere vel cas de saisine ou de

Nouvellet, in Consuetudinibus Blesensi art. 20. et Insulensi tit. des matieres possessoires : quod accidit, cum possessor agit in eum, a quo interpellatur in possessione. Porro celui qui se plaint en cas de Nouvellet, ut habet auctor du grand Coutumier cap. 21. pag. 151.

se doit garder de dire, qu'il soit dessaisi ou depouill de sa saisine, car il ne pourroit pas intenter la Nouvellet, s'il ne possedoit ou contendoit posseder
. Plura vide apud de Lauriere in Glossario juris Gallici in vocibus Complainte et Nouvellet : quam posteriorem vocem probat Cl. Vir interdum accipi pro novis rebus seu turbis recens excitatis, ut apud Guillelmum de Guigneville in suo Pelerinage MS. :

Mais pour ce que je me suis teue, Maintenant tes revenue Pour faire vos Nouvelletez, Par lesquelles vous m'excitez A maintenant tencier vous Par tres grande ire et grand couroux.

Simili significatione etiamnum dicimus Nouveautez. Vide supra Novalitas. 3. NOVITAS, Ager, qui de novo ad cultum redigitur. Charta Droconis de Melloto ann. 1233. ex Tabul. Major. monast. :

Concessimus abbati Majoris monasterii et priori Meduan decimas omnium Novitatum, qu fiunt et fient in castellaria Meduan, videlicet decimam redituum, qui nobis provenient et provenerunt de extirpatione forest nostr de Meduana.

Vide Novale, secunda notione, et infra Novitus. 4. NOVITAS, Juventus. Chron. Alber. ad ann. 881. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 58 :

Incidit (Ludovicus) in languorem, quo quasi fractus in Novitate a vita est prruptus : et regnavit Karlomannus frater ejus.
NOVITER, Rursus, iterum, denuo, Gall. De nouveau. Confirmatio fundationis Monast. S. Mari de Alaon ann. 1015. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 136. col. 1 :

Hanc chartam a patre meo Lupo Athone... et ab omnibus majoribus nostris laudatam et firmatam, Noviter laudo et affirmo. Basilic Noviter reparat. Amor Noviter venit.

Alias pro Nove, recens, Gall. Nouvellement, usurpatur, ut in veteri Inscriptione apud Gruterum 571. 7 : Fulgentius lib. 1. Mythol. cap. 1 : Hac notione non semel occurrit apud Jurisconsultos.

NOVITIA, Novitas, Gallis Nouveaut. Edidit Baluzius tom. 2. Capitula Monachorum Sangallensium ann. 817. hoc titulo :

Capitula Novitiarum de his, in quibus prceptum Regul et Constitutiones novellorum Conciliorum acutius nos considerare et promptius exercere jussio imperialis ammonet.

Novas Constitutiones bene Mabillonius interpretatur sc. 4. Benedict. part. 1. pag. 741. NOVITIARI, Novitiatum inire et fieri Novitium, in Amalthea ex Concilio Turon. Regula reformationis Mellicensis in Chronico ejusdem Monasterii pag. 345. col. 2:

Novitiandus autem de casibus infra scriptis aut potioribus ex eis, priusquam induatur, est caute examinandus.
Stat. Congregat. Exempt. cap. 31 :

Si abbas de Novitiando aut ad novitiatum nominando infra trimestri non providerit, eo casu liceat monachis candidatum et supplicantem ad novitiatum admittere. Novisserie,
pro Noviciat, in Charta ann. 1326. ex Reg. 64. Chartoph. reg. ch. 738 :

Icellui abb recevra les professions, le temps de la Novisserie accompli.

Haud scio an idem sit Novice, in Sent. locumten. baillivi Ebroic. ann. 1591. ex Bibl. reg. :

Frere Jullien Bernard, docteur en thologie, religieux au convent de S. Louis de ce lieu (d'Evreux) ayant fait les prdications durant le Caresme, et son Novice.
Vide Novitii. NOVITII, Qui in Monasterio religios vit experimenta subeunt, et probationis elapso tempore, si idonei fuerint inventi, ad professionem admittuntur. Conventus Aquisgranensis ann. 817. cap. 34 :

Ut Novitio non facilis in Monasterium tribuatur ingressus.

Guigo I. Prior Portarum Epist. 3 :

Incipientes, quos Novitios vocant, etc. Novitii ad religionis conversationem conversi,

apud Orderic. Vitalem lib. 3. pag. 477. Novitiorum porro diversitatem observare est ex Udalrico lib. 2. Consuet. Clun. cap. 1 :

Aliqua diversitas est eorundem Novitiorum : nam non solum absque habitu veniunt, ut Laci et Clerici, sed etiam cum habitu, et Monachi jam facti : et tales trifariam sunt differentes. Quidam sunt de longinquis et alienis Monasteriis, et ad hoc veniunt, ut rursum profiteantur, et de ctero maneant nobiscum. Quidam de cellis nostris, et vel pro infirmitate, vel

loci longinquitate benedictionem jam a D. Abbate acceperunt, professione interim dilata, et ad nostrum locum usque reservata. Quidam sunt de tali Monasterio nostro, quod absque D. Abbate proprium habent Abbatem, ubi et si benedictionem accipiant, et professionem faciant, tamen habentur a nobis per omnia in vita et post vitam, ac si apud nos fuissent : et isti cum primum venerint, fiducialiter et absque mora, intrant, et secundum tempus, quo in prfato Monasterio sunt recepti, hic etiam ordine suo non carebunt. Reliqui omnes non permittuntur intrare, nisi prius juxta verbum S. Benedicti vel unam noctem in hospitio morentur ; prius quoque, quam intraverint, instruendi sunt, quemadmodum faciant petitionem suam, etc.
In eodem porro Conventu Aquisgranensi, ut Novitius

nec tondeatur, nec vestimenta pristina, immutet, priusquam obedientiam promittat

, prcipitur. Vide Formulam 32. ex Baluzianis, Haeftenum lib. 4. Disq. monast. disq. 1. et Acherium ad Vitam S. Lanfranci pag. 19. Novitius fieri apud Monachos prterea dicebatur, qui in pnam in Novitiorum ordinem redigebatur. Statuta antiqua Ord. Cartusiensis 2. parte, cap. 14. 9 :

Alias vero, si Prior fregerit, (jejunium) vel fecerit frangi, sit extra sedem suam in Ecclesia per 40. dies. Et si Vicarius idem fecerit, sit Novitius per 40. dies.
Adde cap. 21. 5. cap. 23. 2. cap. 31. 22. part. 3. cap. 32. 15. NOVITIOR, Posterior, recentior. Prfatio in Acta SS. Perpetu et Felicitatis :

Cum majora reputanda sint Novitiora quque ut Novissimiora.

Loquendi modus Africanus. Sic Tertullianus dixit

Extremiora, Extremissiora ; Postremissimum

Apuleius ; Minissimum Arnobius, etc. NOVITIUM. Vita S. Aicadri Abb. Gemetic. cap. 25 :

Quadam die, qu nominatur Sabbatum, quo solent Monachi exercere Novitia, sanctus Dei famulus prcepit cuidam Monacho, procuratori suo, ut capillos sancti sui capitis cum forcipe adquaret. Quid novatio et revelatio pudendorum ?

Id est, forte, cum et comam et barbam renovare solent Monachi, singulis scilicet sabbatis : nam et novare barbam dixerunt Latini. Arnobius : Hinc Novacula, qua pili raduntur et novantur. Capitulare Aquisgranense ann. 817. cap. 6 :

Ut in Quadragesima, nisi in sabbato sancto, non radantur, etc.

NOVITUS, De novo ad culturam redactus. Charta ann. 1222. in Chartar. Norman.

ex Cod. reg. 4653. A. :

Pro quatuor acris nemoris Noviti et asserti, duodecim solidos.

Vide supra Novitas 3. NOVIUM, Gurges, in quem aqua ex molendino cadit, seu Canalis aut alveus molendini, nostris alias No. Vide supra in Noa 1. Charta fundat. Blanc-land ann. 1154. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 293 :

Concedimus assisiam retis in Novio molendini ad capiendas anguillas, et si voluerint sub illo facere piscaturam.
NOVOGESTA, Nove ac recens gesta. Eginus Monachus in Vita sancti Ansovini Episcopi Camerini n. 4 :

Aiunt non debere quemquam post antiquorum dicta Patrum sanctorum quidquam Novogestorum narrare.
NOVUM, vulgo Nouvelle. Ugutio :

Rumor, murmur quod vulgo dicitur Novum.

Occurrit non semel in Epistolis Marini Sanuti. Novis de obitu Pap auditis, in Requesta Universitatis Paris. ann. 1394. tom. 6. Spicil. Acher. pag. 60. Supervenerunt nobis Nova certa, in Charta ann. 1346. apud Rymer. tom. 5. pag. 497. Novum optimum, in Instr. ann. 1411. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 1190. Felix novum, in Epist. Calixti III. PP. ann. 1456. ad Car. VII. reg. Franc. ex Bibl. reg. Comput. ann. 1482. inter Probat. tom. 4. Hist. Nem. pag. 19. col. 1 :

Equiti qui portavit Nova matrimonii domini dalphini, etc.

Vide supra Novella. Novum Componere. Vide Novigildum. NOVUPLUM, Idem quod Novigildum. Lex Bajwar. tit. 18. 2. n. 3 :

Si servus furtivo modo supradicto more occisus fuerit... Novuplum componat, id est, centum octuaginta solidos.

1. NOX. Pridem a viris doctis annotatum, Gallos olim ac Germanos spatia temporis, non dierum, sed noctium numero dixtinxisse ac finiisse, ex Csare lib. 6. de Bello Gall.

Spatia omnis temporis non numero dierum, sed Noctium finiunt

. Et ex Tacito de Morib. Germ. :

Nec dierum numerum, ut nos, sed Noctium computant, sic constituunt, sic condicunt, ut nox ducere diem videatur.

Id a Francis nostris, et aliis populis Septentrionalibus perinde observatum testantur Lex Salica tit. 37. 4. tit. 43. . 9. 10. 11. 14. tit. 47. 2. tit. 49. tit. 52. 2. Lex Aleman. tit. 36. 2. Lex Bajwar. tit. 9. 6. tit. 17. 2. Lex Ripuarior. tit. 33. 2. tit. 58. 5. tit. 66. 1. Capitulare Pipini Regis Itali cap. 5. Lex Longobard. lib. 1. tit. 23. 2. tit. 25. 23. lib. 2. tit. 18. 6. tit. 21.

10. 25. tit. 43. 1. tit. 55. 6. Roth. 351. 279. Pip. 33. Roth. 255. Liutpr. 109. (6, 56.) Carol. M. 27. Roth. 366. Capitul. 3. ann. 813. cap. 15. 41. 42. Capitulare 3. Ludovici Pii ann. 819. cap. 1. Capitulare Caroli M. lib. 3. cap. 45. Edictum Pistense Caroli Calvi cap. 33. Formul vett. Bignonii cap. 38. Formul vett. secundum Legem Romanam cap. 40. Formul Parensales cap. 12. etc. Charta 17. et 44. edit a Mabillonio post libros de Re diplomat. Epistola II. inter Tegernsenses, Goffridus Vindocin. lib. 2. Epist. 27. Charta Caroli Mag. pro Monasterio S. Dionysii apud Doubletum pag. 709 :

Si quis vero contra prcepta anteriorum Regum, vel nostra aliquid facere, vel contraire voluerit, tunc Missus noster, vel Comitis super Noctes viginti una ante nos per bannum nostrum venire faciat in rationes contra Missos sancti Dionysii et Foleradi Abbatis.
Notitia vetus ex Tabulario Persiensi :

Proinde taliter Fredelono judicatum fuit, ut tale testimonia arremisset in proximo mallo post 40. Noctes, quem ipse Comes in Augustidunense tenet, ut secundum Legem suam Salicam adprobat, sic ut superius postulavit, aut faciat, quod lex est.
Anonymus in Vita sancti Goaris cap. 11 :

Quot Noctes habet infans iste ?

Islandi, Olao Wormio auctore in Fastis Danicis libro 1. cap. 12. per noctes, natalitiorum tates computant. Abraham Ecchellensis in Historia Arabum cap. 11. vetustissimum esse Arabum institutum scribit, in ratione temporum non dies, sed noctes putare, cujus, inquit, ratio est, quod a neomenia suas supputationes exordiantur, et Lunam noctis dominam sequantur, ac ducem in hoc habeant. Creationis opus etiam a vespere accepisse ex his sacrarum Literarum verbis colligunt :

Factumque est vespere et mane dies unus.

Apud Saxones idem obtinuisse colligitur ex Speculo Saxon. libro 1. art. 2. 67. Per noctes, inducias dinumeratas suo etiam vo testatur Gaufredus Vindocinensis libro 2. epist. 27 :

In hoc tamen non Noctes, secundum consuetudines Laicorum, sed secundum instituta Canonum inducias postulamus.

Idem obtinuisse in Anglia sub Regibus Anglo-saxonibus, docet Conciliabulum Cloveshoense ann. 824 :

Et ibi finita et proscripta illa contentione coram Episcopo post 30. Noctes illum juramentum to Westmynstre deductum est.
Sub Normannis vero, Leges Henrici I. cap. 66. 76. Sed et etiamnum sennight, fortnight, i. septem noctes, quatuordecim noctes, magis usitate dicunt, quam septem dies, etc. Sic Armorici seisun vel seishun, id est, septem somni, dicunt

pro septimana, et henos vel henoas pro hodie, quod proprie hac nocte significat. Vide Canones datos sub Edgaro Rege cap. 15. et 54. Nox Sacrata, Qu diem Paschatis prcedit, in qua Baptismus conferebatur, ut testatur Augustinus Serm. ad Catechumenos. Senator libro 8. Epist. 33 :

Cum die sacrat Noctis precem Baptismatis cperit Sacerdos effundere.

Helgaudus in Roberto Rege Francorum :

Sanctas Noctes, hoc est, Nativitatis Domini, sancti Pasch, et Pentecostes sic totas ducebat insomnes usque ad summum mane, ut nec sedens, vel stans somnum caperet, etc.

Vide lib. Sacrament. Eccl. Rom. cap. 47. 78. Missale Gotthicum pag. 336. 337. Rhabanum lib. 11. de Institutione Clericorum cap. 38. Nox Sancta. Epitaphium Pacifici Archidiaconi Veronensis, qui vixit sub Lothario I. Imp. apud Panvinium et Ughellum :

Mole carnis est solutus, Perrexit ad Dominum, Nono sane Kalendarum Obiit Septembrium, Nocte sancta, qu vocatur A Dominica...

2. NOX, Oneris, aut servitii species. Tabularium sancti Vitoni Virdunensis :

Census de aliis mansis et de sedilibus, qu sunt in Monte sancti Vitoni et Virduni, pullos et ova ad Pascha et Festivitatem sancti Vitoni, et ad Nativitatem Domini. De integro manso carrum dimidium, de carropera 20. den. Noctes 15. in Maio homo de capite suo tenens terram, etc.
Infra :

Unusquisque mansus in Maio solvit 20. den. et 24. Noctes, etc.

Rursum :

Unam carratam de virgis et 40. Noctes, et 12. crodas, unam herb, alteram feni, etc.

Ubi nox videtur sumi pro opere unius diei. Vide Dies. Nuyte, eadem significatione, in Recognit. feud. MS. pro castell. de Buri ann. 1366 :

Et aussi adveue avoir.... ou molin de Cholet une Nuyte, quant il lui plaira une foiz touz lez anz.

3. NOX, nostratibus Nuit, Pridie, dies antecedens festum, vulgo La veille d'une fte. Charta ann. 1310. ex Tabul. Corb. :

Derechef lidis religieus ont accord as dis habitans de grace especial, que il voisent s mars dessusdis desclos soyhier de l'erbe le fauchille, tant

seulement les samedis et les Nuits des festes gardables.

Charta ann. 1312. ex Cod. reg. 10196. 2. 2. fol. 11. v :

Che fu fait bien et souffisamment en l'oratore de le capielle le sale Valenchiennes en l'an de grace m. ccc. et xii. le Nuit saint Phelippe et saint Jaqueme, c'on dist le Nuit de May.
Alia ann. 1447. ex Tabul. Audomar. :

C'est assavoir que la veille ou Nuit des trois Rois ou de l'Epiphanie l'heure de huit heures du matin, etc.

4. NOX, Occidens, nostris Nuit. Lit. remiss. ann. 1469. in Reg. 196. Chartoph. reg. ch. 93 :

Ung champ contenant entour neuf demanches de terre, joustes les terres du lieu de Vernet devers Nuit, les terres dudit Bonnel devers midi, etc.
NOXALA, f. Nux, Ital. Noce, Nosella. Statuta Montis-regalis pag. 288 :

Qu vendi solent per apothecarios specierum, excepta tamen triacha, confectionibus, ficubus, amandalis, Noxalis.
Vide Nosala. NOXARE, dicitur in saltatione de quadam pedum inflexione. MS. :

Mettre pi destre avant et entre deuls doubler Talons sout remuer et retraire et Noxer.

NOXIALIS, Nocens. Lex Noxialis, apud Prudentium in Cathemerino. Pomum Noxiale, in Hymno Pange lingua, etc. Noxalis, Eadem notione. Lex 1. Dig. Si ex Noxali causa (2, 9.) : Noxalis actio. Judicium Noxale leg. 3. eod. tit. Malum Noxale, Tertulliano de Genesi cap. 2. Noxilis, Nocens, in Glossis Isidorianis. NOYREGUERIUS, apud Provinciales, qui alit oves, ut vendat, opilio. Sententia arbitralis inter Dominos et Communitat. Galliani ann. 1497 :

Ultra modum inter Noyreguerios observari solitum.

Vide Norigarius. NOYSIUM. Vide supra in Noisia. NOZELLUS, an idem quod supra Nebulus ? Vide in hac voce. Charta senesc. Tolos. ann. 1323. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 252 :

Item in deverio consueto linguarum boum et vacarum ac tibiarum porcorum et Nozellorum, collorum mutonum, etc.

NOZLECH, Tributi vel servitii species, apud Bohemos. Locus est supra in Narod. NUA. Pactum inter Venetos et Tragurienses ann. 1322. apud Joannem Lucium in Hist. Dalmat. lib. 4. cap. 14 :

Item, quod dictus Comes Traguriensis non possit... dona aliqua recipere,... nisi Nuas et fructus recentes.

Forte nuces. An melius Uva ? NUBALIS. Charta fundat. monast. monial. in civit. Veron. ann. 744. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 529 :

Item omnem nostram substantiam, quicquid habere videmur, ibidem offerimus : id est,... terris, vineis, colonicas, pradis, pascuis, Nubalibus, montibus, servis, etc.
An pro Vallibus ? an idem quod Noa 1. ? Nubelle vero est Instrumentum musicum, de quo vetus Poeta in Cod. reg. 7612. pag. 55 :

Violle, Nubelle, guiterne, etc.

NUBATA, L'aqua de nave, o de niviole. Glossar. Lat. Ital. MS. NUBEI, Nupti, Mariage. Charta Willelmi Episcopi Inculism. ann. 1206. in Tabulario sancti Amantii :

In Oblationibus altaris, in pnitentiis, in obliis, in purificationibus mulierum, in septenariis, in tricenariis, in percursibus, in Nubeiis, in baptismis, in legatis sive eleemosynis mortuorum.
Vetus Charta apud Columbum in Episcopis Sistaricens. libro 2. num. 29 :

Retinuit in ea Ecclesia sancti Marii quartas matrimonii.

Nobi. Eadem notione. Charta ann. 1204. apud Catellum :

Fecerunt stabilimentum tale, quod joculatores, et joculatrices non intrent in domibus hominum, vel feminarum Tolos, nisi ad Nobias, nisi cum domino domus, vel cum domina, qu sine marito erit.
NUBERCA, pro Noverca, in Cod. reg. 7530. laudato tom. 3. novi Tract. diplom. pag. 249. NUBERE, Coire, misceri. Capitul. Caroli Magni lib. 6. cap. 55 :

Mulier, qu cum viro suo non potest Nubere. Qui in Ecclesia consecrata Nubunt, 6. dies.

Adde Fulbertum Epist. 64. Vetus Pnitentiale MS. : Vide Pnitentiale Theodori cap. 11. ejusdem Capitula cap. 35. 48. Pnitentiale Gregorii II. Pap cap. 30. Pnitent. Bed cap. 2. 10. Herardum Turon. Archiep. in Capitul. cap. 89. Chrodogangum Metensem in Regula Canonic. cap. 73. Rabanum in Epist. ad Heribaldum cap. 29. Concil. Calchutense ann. 787. can. 16. etc. Vocem hanc in re veneris a veteribus spius usurpatam observarunt viri docti. Auctor de Disciplina Scholarium cap. 2 :

Quotidianis et ultra debitum Nuptiis gaudebat, etc.

Ita Nuptias facere, pro coire, dixit Petronius. Sic etiam Grci dixere. Prometheus apud schylum pag. 45. Jovis et Europ concubitum appellat, ut et Aristnetus Epist. 21. quod alibi . Quod etiam translatum ad pecua omnia, quibus nuptiarum nihil cognitum, nisi coitus, ut apud lianum

lib. 9. de Animalibus cap. ult. pag. 208. Hesychius : , . Ita usurpat non semel Nomocanon nuper editus a Joanne Baptista Cotelero tom. 1. Monumentorum Ecclesi Grc cap. 211. 212. 340. In leg. 3. Cod. Th. ad Leg. Jul. de Adulter. (48, 5.) Vir Nubere in femina, vel in feminam dicitur, ubi consulendus Jacobus Gothofredus. Sed et innuptam dictam Deiparam volunt, apud sanctum Augustinum Serm. 18. de Sanctis, et Epist. 3. ad Diaconum, quod ab omni venere impolluta, incontaminata, nec ulli unquam viro cognita fuerit. Mater Innupta, apud Marium Mercator. pag. 405. Vide Baluzium ad hunc locum. Tertull. Apolog. adv. gent. cap. 21. natum Christum de Virgine Maria dixit Paulus Silentiarius in Descript. Eccl. sanct Sophi, part. 2. v. 20. Drepanius de Cereo Paschali :

Ignea quem celsi linquentem mnia cli, Intacto prgnans utero dedit Innuba Mater.

Vide Filesacum libro 1. Selector. pag. 249. 250. Eodem intellectu, Faire les nces nostri dixerunt. Lit. remiss. ann. 1402. in Reg. 157. Chartoph. reg. ch. 361 :

Laquelle femme disoit audit Jehannin, que il s'estoit vant que un nomm Billecoq et un autre nomm Hance.... lui avoient faites les Nces,... et que le premier d'iceulx nommez, ne lui avoit donn que huit deniers Parisis, quant ilz lui orent fait les Nces.
Ali ann. 1408. in Reg. 163. ch. 83 :

Icelle femme dist au suppliant qu'il estoit garcon,.... et que aucuneffoiz on faisoit les Nces sa femme, entretant qu'il aloit au vin.
Denique ali ann. 1415. in Reg. 169. ch. 3 :

Icelle femme commena frapper son mary des paulmes parmi les joes, en lui disant qu'il lui feroit la nuit trois foiz les Nces.
Retro Nubere, in Pnitentialib. Libris. Pnitentiale MS : Aliud Pnitentiale MS. :

Concubuisti cum uxore tua, vel cum aliqua alia Retro, more canino, etc. Uxor post natam sobolem abstineat se Ecclesia, si filius est, dies 30. si filia, 40. Nam in tempore menstrui sanguinis qui tunc Nupserit, 30. dies pniteat : qui Dominica, 7. dies. Si quis cum uxore sua retro Nupserit, 40. dies pniteat. Si in tergo, 3. annos, quod sodomitium scelus est.
Ibidem :

Si vir cum muliere sua retro Nupserit, pniteat, quomodo de animalibus, id est, si in consuetudine non erit, 3. annos. Uxor domini Regis Hlotarii primo quidem reputata est de stupro, quasi

Vide Cumeanum Abb. de Mensura pnitent. cap. 3. Egberti Archiep. Pnit. pag. 16. Hincmarus de Divortio Hlotarii et Theotberg :

frater suus cum ea masculino concubitu inter femora, sicut solent masculi in masculos turpitudinem operari, scelus fuerit operatus, et inde ipsa conceperit, etc.
Idem Cumeanus cap. 2 :

Viri inter femora fornicantes, primo annum unum pniteant : si in crura fornicantes, si pueri sunt, annis duobus pniteant : si viri, annis tribus. ,
in Pnitentiali Joan. Jejunator. pag. 86. 99. 108. et in Canonario Joannis Monachi pag. 117. quod quidem peccatum de interfemore inscribitur in Pnitentiali Egberti Archiep. Eborac. pag. 17. Infra :

de pollutione inter femora.

Vide Reginonem lib. 2. de Eccl. disciplina, cap. 249. NUBES. Fleta libro 2. cap. 79. 15. ait oves spe inter duo Festa beat Mari in Augusti et Septembris mensibus infirmari.......

per comestum cujusdam Nubis escaet, qu tunc temporis cadere contingit, vel per comestum albarum testudinum

. NUBIARE, Nubire, Nubere, uxorem ducere. Comput. ann. 1399. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 154. col. 1 :

Cum dominus judex major senescalli Bellicadri et Nemausi filiam domini de Fara militis Nubiasset in uxorem, etc.
Ibid. pag. 152. col. 1 :

Pro duabus duodenis perdicium et duabus duodenis pullorum, datis clavario, quando Nubiit uxorem suam, etc.

Pluries ibi. Vide infra Nuptiare. NUBICULA, dimin. a Nebula, Panis subtilissimi species. Vide supra Nebula 2. NUBIGER, Nubem gerens, Johanni de Janua ; Portant nue, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Nubifer, apud Ovidium non semel. NUBIGOSUS Aer, apud Claudium Mamertum lib. 1. de Statu anim cap. 7. Nebulosus. NUBILUM. Regula Pauli et Stephani Abbatum capite 11 :

statis tempore nulli liceat meridie prter in suo lectulo dormire, nisi forte jubente Priore ad Nubila pro custodia are extra suum lectulum dormiat.

Sub dio, Gall. Dormir l'air. NUBILUS, Ccus. Aimoinus in Translatione SS. Georgii et Aurelii Mart. sc. 4. Benedict. part. 2. pag. 56 :

Juvenis quidam annos, ut ferebatur, quinque in ccitate gerens, se omni tempore Nubilum fore gemebat.

Nuble, eadem, ut videtur, notione ; aut saltem qui quasi per nebulam videt. MS. :

La pucielle qui moult fu gente, Ne fu parreceuse, ne lente, Vilaine, ne fole, ne Nuble, etc.

NUBIRE. Vide supra Nubiare. NUBITARE, Papias : Nubitant, Nubunt. NUBIVOLUS, Qui per nubes volat. Notkerus Balbulus de Interpr. Scriptur cap. 4. apud Pezium tom. 1. Anecd. part. 1. col. 5 :

Joannem clipetam Nubivolus Augustinus paribus alis insecutus est.

NUBS, pro Nubes, Gall. Nuage. Vita S. Emmer. tom. 6. Sept. pag. 481. col. 2 :

Eodem vero momento clum tantum reddidit serenitatem, ut Nubs in nullis appareret plagis.

Hinc Gallicum Nublece et Nublesse, Nubila, tenebr. Annal. regni S. Ludov. edit. reg. pag. 261 :

Une obscurts et une Nublesse et uns vens si grans esmus sus la mer, etc.
Mirac. MSS. B. M. V. lib. 3 :

Il (Adam) mist nostre joie en tristece, Vie en mort, clart en Nublece.

NUBTI, Nubtialis, pro Nupti et Nuptialis, in Charta Poncii archiep. Aquens. ann. 1019. ex major. Chartul. S. Vict. Massil. fol. 78. Nuesces, in Lit. remiss. ann. 1398. ex Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 200 :

Lesquelx comme ilz eussent disn ensemble au racroq des Nuesces d'icelui Vavasseur, etc.

NUBULA. Nubecula. Dief. NUCA, f. pro Nusca, Eadem notione Glossar. Lat. Gall. ann. 1352. ex Cod. reg. 4120 : Nuca, Bandiaus. NUCARIUM, Nucetum. Charta ann. 1210. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 159 :

Et inde tot le roillon ad Merdenon fontaine, et inde ad fossam en Hupelainmont, et inde ad Nucarium.

Vide Nuclearius. 1. NUCARIUS, in Capitulari de Villis cap. 70. v. 6. Videtur legendum Nuclearius. Vide in hac voce. 2. NUCARIUS, Nux arbor, Gall. Noyer. Tabularium S. Cypriani Pictav. fol. 47 :

Concesserunt silvam, Nucarios, domos, etc.

Tabul. S. Albini Andegav. :

Dedit..... medietatem Nucariorum, qui tam in terra, quam in vineis ejus erant, ut omni anno secretarius S. Albini nuces de illis colligeret ad luminare ecclesi faciendum.

Tabul. S. Sergii Andegav. :

Ivo de Cimbreio dedit in eadem villa S. Sergeio xxxvj. Nucarios.... Statuit etiam Burchardus, ut oleum supradictorum Nucariorum semper ante altare S. Sergii ardeat.
Vide supra Noguerius. NUCCI, pro Nupti, in Charta contract. matrim. apud Salernum. NUCELLA, Nux parva, Gall. Noisette. Arest. ann. 1319. in Reg. Olim parlam. Paris. :

Judicatum est, tam nobiles quam populares et ignobiles villarum vicinarum nemoribus de Seguiny, esse in saisina..... habendi avellanas seu parvas Nucellas et omnes alios fructus in dictis memoribus existentes.
Correct. stat. Cadubr. cap. 108 :

Castane, nuces et avellan sive Nucell ad mensuram tantum vendi debeant.

NUCELLETUM, dimin. a Nucetum, Ager nucibus consitus. Tabul. S. Vict. Massil. :

Cum redditibus quibuscumque, censuariis, censibus, servitiis, bannis,..... nemoribus, olivetis, arbustis, Nucelletis, vineis, etc.
Vide supra Nuscarium et infra Nuscentum. NUCERIUS, ut Nucarius 2. Charta ann. 1163. ex Archivo Radoliensi :

D. Nivardus de Caminiaco dedit... Monachis de omnibus Nuceriis... nuces in terra sua cadentes, quas antecessores sui quasi ex jure colligere volebant. Nucrati (leg. Nukati) locus, ubi collum craneo jungitur.
Constantinus Africanus libro 1. Commun. loc. med. cap. 3 :

NUCHA, Postica pars colli, nostris, Nuque du col, vox Arabica. Matth. Silvaticus :

Cum enim multa membra a cerebro sint remota, et vi longinquitate eis denegetur sensualitas, vis qudam cerebri data est spondylium medullis, qu quasi medull, Lingua Arabica vocantur Nucha.
Infra :

Eadem est Nucha, qu et cerebri natura.

Idem cap. 10 :

Nucha a cerebro descendit in spondyle dorsi incipiens a fine puppis, id est, a prima spondyli colli. Ab hac Nucha ex necessitate procedunt nervi, sensum, et voluntarium motum prstantes membris sub collo positis.
Adde cap. 12. Fridericus II. Imperat. lib. 1. de Venat. cap. 36 :

De Nucha vero, qu dicitur medulla spinalis, quomodo procedit a cerebro, transiens per foramina omnium spondylium, usque ad extremum caud continuata, etc.

Adde caput 23. Utitur etiam non semel Mandinus in Anatomia. Danti Nuca, dicitur pars superior capitis, in Infern. cant. 32 :

La' ve'l cervel s'agiugne colla Nuca.

In Paradiso cant. 8 :

Che 'l sol vagheggia hor da copp, hor da Nuca.

Vide Octavium Ferrarium in Gnucca, Martinium in Lexico v. Nucha. et Murator. Antiq. Ital. tom. 2. col. 1255. NUCICLA. Papias : Nuciclam amygdalam quidam Nuclam vocant, quasi minorem nucem. Johannes de Janua : Nucicula, Parva nux ; Nucilla, Amygdala, scilicet minor nux. NUCILLA, Bombycis folliculus, Gall. Coque de ver soye. Marcha concessa ann. 1345. 4. Maii in vol. 3. arestor. parlam. Paris. :

Cum in dicto ligno de Nucillis barbarollis (infra barbaricis) serico et aliis mercaturis onerari fecisset, etc.

NUCIN Mens, apud veterem Interpretem Juvenalis Sat. 11. vers. 117. qu hodie passim in usu apud nos, Tables de noyers. Harum meminit Strabo lib. 12. NUCISPINEA, , in Gloss. Nuces pine. NUCLEARIUS, Nuclearium. Johan. de Janua : Nuclearius, Arbor qu fert nuces ; Nuclearium, Idem, vel locus, ubi nuces crescunt : Lieu o croissent les noyers, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. Gloss. Lat. Gall. : Nuclearius, Noyer, arbre. Charta Theobaldi Comitis Blesensis ann. 1140. pro Monasterio Vallis Secret apud Sammarthanos in Gall. Christ. :

In qua prfata Ecclesia, qu antiquitus habebat, retinet Nuclearia.

Bernardus part. 1. Ordinis Cluniac. cap. 175 :

Granatarius vero per consuetudinem ornasse debet totum pistrinum de intus foliis Nuclearii. Agrum quoque Genusiacum, vel Talnisiacum, cum Nucleatorio sitos in territorio Santonico.

Nucleatorium, Ager nucleariis consitus. Historia Episcoporum Autissiod. cap. 20 :

NUCLEATUS, Nucleis seu globulis, Gall. Boutons, instructus et Ornatus. Constit. Carmel. MSS. part. 1. rubr. 11 :

Habeant ipsas (tunicas) satis latas, non Nucleatas et sine filis de serico, tam in manicis quam collo et alibi.... Sint alb tunic rotund in pectore simili modo fiss et Nucleat, cum apertura competenti...... In manicis autem tunicarum inferiorum poterunt, secundum quod prlatis videbitur, unum aut duos Nucleos habere, non ad lasciviam, sed ad necessitatem.
Vide supra Nodellus. NUCLIRE, Hircorum vox, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7657.

1. NUCULA, f. pro Nuscula. Vide in Nusca. 2. NUCULA, orum, Li sompnii. Glossar. Lat. Ital. MS. NUDA, pro Muda, ut videtur, Ctus, conventus, consilium. Statuta Arelat. MSS. art. 120. e Muso D. Brunet :

Quicumque tenuerit hostagia, nonobstante juramento, possit venire ad coison (sic) et consilium, et Nudam, et in stadium, et venire ad domum Archiepiscopi.

Vide Muta 6. NUDEUS, Noel, in Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7682. NUDIBUCCIUS, Imberbis. Vide Barbasterili. NUDILLU, ut supra Nodellus, ni fallor. Nudillu una cum gemm du, in Charta ann. 1065. tom. 1. Hist. Cassin. pag. 254. col. 1. NUDIMANUS, Qui manus vacuas ac inanes habet, apud Eckehardum Juniorem libro de Casibus S. Galli cap. 1. NUDIPEDALIA, Papi, Nudo pede deambulatio Judorum. Nempe nudis pedibus incedentes Judi plerumque sacra celebrabant et jejunia, de quibus sic Juvenalis Sat. 6. ubi describit Judam :

Observant ubi festa Mero pede sabbata Reges.

Quo referendum id quod Josephus narrat lib. 2. de Bello Judaico cap. 15. ubi de Berenice :

Venerat Hierosolymam, ut vota Deo solveret. His enim, qui morbo vel aliis necessitatibus implicantur, mos est orare per triginta dies, antequam immolent hostias : abstinere quoque vino et capillos radere. Quem morem Berenice Regina illis exercens diebus, Nudipes etiam ante tribunal stetit, deprecans Florum, etc.
S. Hieronymus lib. 3. in Jovinianum :

Multa compellitur Apostolus velle, qu non vult. Circumcidit Timotheum, rasit in se calvitium, Nudipedalia exercuit et totondit Cenchris.
Adde Tertullianum de Jejunio cap. 16. et in Apolog. cap. 40. Arnobius lib. 5 :

Aquilicia Jovi immolatis, Nudipedalia populo denuntiatis, etc.

Guibertus in Historia Hierosolym. lib. 7. cap. 6 :

Joannes Laudensis, in Vita sancti Petri Damiani Cardinalis cap. 3. num. 16 :

Nudipedalia passim per eremum cunctis temporibus exercebant. Processiones agendo, Sanctorum nomina flebiliter inclamando, Nudipedalia exercendo, lherusalem circumeunt.

De Nudipedalibus vide Ludovicum de la Cerda ad Virgilium. Vide Ordinar. Eccl. Vesunt. falso S. Protadio adscriptum, inter Probat. nov Hist. comitat. Burgund. NUDIUS, Quondam, olim. Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch.

316 :

Pro parte Michaelis Balist paratoris Narbon expositum extitit, quod Nudius nocte quadam hora tarda, etc. De lignis dentur eis mensur, qu Nudi appellantur, mille centum.

NUDUS, Mensur species. Charta Ludovici Pii Imper. apud Doubletum pag. 740 : Legendum censerem moli, nisi Charta originalis, quam legi in Archivo S. Dionysii, omnino prferret, nudi. Leg. Midi. Vide in hac voce. NUENE, Nuenet, Novem. Vide Chunna. NUGA, Nugator. Gloss. Grc. Lat. : , nequus, spurcus, Nuga, nugator. Nugacio, Nugacion, mensonge, in Glossis Latino-Gallicis Sangermanensibus MSS. Nugacitas, Falsitas, in Barthii Glossario ex Hist. Palst. Roberti Monachi. Gloss. Grc. Lat. : , , Nequitia, Nugacitas. S. Augustinus Epist. 67. sub finem :

Omnis ab eo deleta est Nugacitas.

Nugaculus, Aliquantulum nugax, J. de Janua. Nugalus, Nugator. Gloss Latino-Gallic : Nugalus, Petit Jengleur. Nugalissimus. Regula sanctorum Patrum cap. 10 :

Si casu quis Frater de cellula ex qualibet scandali causa exire voluerit, nihil penitus nisi Nugalissimo induatur vestimento, et extra communionem infidelis discedat.
Regula sancti Macarii cap. 28. habet, nisi in notatissimo vestimento, id est, quod risum moveat occurrentibus. Holstenius, parvi momenti ac nullius valoris, interpretatur. Nugalitas, , Nugacio. Supplem. Antiq. Ali Gloss. Lat. Grc. : Nugalitas, . Nugamenta, , Gloss. Lat. Grc. Nugas, Inutilis, in vet. Onomastico, apud Turnebum lib. 28. cap. 6. Nugas, , in Glossis Latino Grc. Sangerm. MSS. et aliis. Gloss Cyrilli : , Nugatorius, Nugax, Fdus. Pro Nugax fere Nugas dicebant antiqui, non male, ut Nefas. Vide Priscianum lib. 5. Papias : Nugas, Inutilis, qui ad nullam utilitatem pertinet. Nugax, Mendax, in Gasparis Barthii Glossario, ex Baldrico Dolensi. Nugerculus, Nugax. Acta S. Molingi, tom. 3. Junii pag. 407 :

Nunquid iste Nugerculus apud nos post patronum nostrum erit Antistes ?
Nugeculus, Idem. Accusatio Nugecula in veter. Notit. de Luitpr. Episcop. Cremon. apud Pertz. Script. tom. 3. pag. 266. lin. 46. Nugidicus, Qui nugas dicit, Diseur de trufes, (ruses) in Glossis Lat. Sangerman. Nugidici ventilatores, Johanni Sarisber. lib. 2. Metal. cap. 7. Nugigerulus, Turpis nuncius, in Glossis Isid. Mendaciorum nuncius, in Barthii Glossario, ex Hist. Palst. Fulcherii Carnot. Epistola Hugonis Metelli ad S.

Bernardum :

Hugo Metellus, quondam Nugigerulus, nunc crucis Christi bajulus, etc.

Plautina vox, si vera lectio, pro qua Lambino magis probatur Nugivendulus. Nugiparus, Qui parit nugas. Gloss. Isid. NUGALE, Animalis genus, in Gloss. ad tres libros Salomonis ex Bibl. Heislbr. pag. 54. NUGEIR, Nux, arbor. Terrear. vill de Busseul ex Cod. reg. 6017. fol. 2. v. :

Item unum cartonem de couvetz pro quadam platea, in qua solebat esse qudam nuez sive Nugeir ; et potest plantare, si vult.

NUGIDUS, f. pro Nugidicus. Vide in Nuga. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Messoneguier, Prov. mendax, Nugidus, nugax, nugatorius. NUGIUM, Pallium tenue. Vide Nageum. NUGNATAS, atis, L'abundancia de zane. Glossar. Lat. Ital. Ms. NUGRUS, pro Nurus, uxor filii, Gall. Bru. Charta ann. 889. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 755 :

Lupus filius Ragimperti, cum uxore sua et filiis, filiabus, Nugris ac nepotibus suis... Et proinde supradictum Lupum concessimus in prdicta sancta ecclesia, cum uxore sua et filiis et filiabus, Nugris et nepotibus suis.

Vide supra Nora. NUINTAILIS, mendose, forsan pro Minutailis, silva cdua. Tradit. Diessens. apud Oefelium tom. 2. Script. rer. Boicar. pag. 700. col. 2 :

Tradiderunt..... tertiam partem unius Nuintalis in loco, qui dicitur Houbtacehere.

Vide in Minuta 2. NULLARE, Nihilare, Johanni de Janua, Noiantir, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. MSS. NULLATIO, Mutatio. Ita Gloss. Arabico Lat. Legendum forte Nutatio. Retinendum Nullatio suadet Papias, qui scribit : Nullatio, Mutatio, unde adnullare, nullius pretii facere. Nullationem, Mutationem, in Glossario Sangerm. MS. n. 501. NULLIFICARE, Contemnere. Tertull. adv. Psychic. cap. 15 :

Qui manducat, ne Nullificet non manducantem.

Gr. ,

Non spernat

, in Vulgata. S. Hieronymus Epist. 135. ad Sun. et Frotel. ,

non putatis transferendum despexisti ; sed secundum disertissimum istius temporis interpretem Nullificasti, seu annihilasti, vel annullasti
. Versus Euceri lib. 4. veterum Epigrammatum :

Nunc simul optemus dispectis piscibus ergo

Libellus Precum Marcellini et Faustini :

Delicias magni Nullificare freti.

Et si non est dubitandum paucos Episcopos esse pretiosos de merito Confessionis, et inviolabilis fidei, multos vero Nullificari hreseos vel prvaricationis, etc.
Utitur etiam Commodianus Instruct. 80. Vide Nihilari. Nullificamen, Contemtio. Tertull. lib. 3. adv. Marcion. cap. 7 :

Ignominia hominis et Nullificamen populi. Qu ignominia ? qu Nullificatio ?

Nullificatio, Eidem Tertull. lib. 4. adv. Marcion. cap. 14 : NULLIMANNI, quasi Nulli homines. Comment. Benzon. episc. Albens. in Henr. III. imper. apud Ludewig. tom. 9. Reliq. Mss. pag. 283 :

Normanni enim, qui melius dicuntur Nullimanni, ftidissima scilicet stercora mundi, castrum Sancti Pauli, alteram partem imperii aspirant sibi subjicere, non jam tyrannice, sed quasi hreditarii.
Vide in Northus. NULLITAS, JC. dicitur Sententia contra leges, canonesve, aut ab alio quam judice lata. Lit. ann. 1411. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 603 :

Gubernatori dicti nostri Dalphinatus, necnon judicibus Viennesii et Valentinesii, ac appellationum et Nullitatum majoribus, etc.

Hinc NULLITER, Iisdem pro Injuste, prter leges, illegitime. Charta ann. 1380. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 43. col. 1 :

Indebite tamen et injuste, Nulliter, etc.

Instr. ann. 1459. ibid. pag. 289. col. 1 :

Comissarius per vos, ut fertur, Nulliter et absque potestate ad universitatem causarum institutus.

NULLUMQUAM, Nunquam. Charta Ottonis III. Imp. ann. 998. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 132 :

Ut amodo Nullumquam in tempore non habeamus licentiam, nec potestatem, etc. Nullumquam tempore judex publicus ad causas audiendas, etc.

Seu Nullo unquam. Dipl. Pipp. reg. ann. 768. tom. 8. Collect. Histor. Franc. pag. 677 : NULLUS, Aliquis, quilibet. Charta ann. 1096. inter Probat. Hist. geneal. domus reg. Portugal. tom. 1. pag. 2 :

Pro Nullo abere, que venditus fuerit per minus de xij. denarios, non dent inde portaticum.... Qui emerit aut vendiderit Nullo abere in Constantin, etc.

Chartul. Celsinian. ch. 404 :

Habuit... de Deruntei duas uncias de auro cocto monedato, in tali convenientia ut Nullam rem non tollat, et Nullam rem non forfosza. Onques jour de ma vie je ne li oy mal dire de Nullui.

A Latino Nullus, nostrates Nullui et Nully dixerunt, pro Nul, personne, qui que ce soit. Joinvil. in Hist. S. Ludov. edit. reg. pag. 5 : Lit. remiss. ann. 1404. in Reg. 159. Chartoph. reg. ch. 212 :

Le suppliant trouva son huys ferm, lequel il bouta du pi tant qu'il l'ouvry et entra dedens, et demanda se il y avoit Nully.

NUMANTIA. Charta Raymundi Comitis Tolosani ann. 1181. apud Catellum lib. 2. Hist. Comitum Tolos, pag. 215 :

Macellarii et carnifices urbis Tolos et suburbii non lucrentur in ulla carne, quam vendant in duodecim Numantiis, nisi denarium unum, nec supra, nec infra, etc.

Occurrunt eadem verba rursum infra. Vide Nummata in Nummus. NUMBILE vel Numbilis, Lumbus, imbrex porci, Gall. Longe, chine, alias Numble, idem quod supra Nebulus. Charta ann. 1367. in Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 514 :

Excepta leyda carnium seu linguis bovinis et Numbilibus, seu Numbles, porcorum.
Lit. admort. pro eccl. Vivar. ann. 1445. in Reg. 177. ch. 151 :

Item la moiti des langues de beufz et des Nombles des porcs, qui se tuent au mazel ou boucherie.
Vide Lumbi. Numble. Charta ann. 1239. ex Tabulario Ecclesi Bituricensis apud Thomasserium in Consuetudine Bituric. lib. 1. cap. 60 :

Videlicet in quolibet porco a carnifice occiso die Sabbati ad vendendum les Numbles, et de quolibet bove, vel vacca, quoquo die ad vendendum occidatur, pectus,..... solvere tenebuntur

. Venatores Nombles vocant frustum carnis cervin sectum inter femora ; hic autem porci frustum est sectum circa umbilicum, nostris Nombril, unde vocis Nombles etymon ducunt, nisi forte Numble a Lumbulus, Imbrex porci, oriatur, ut fere suadent, qu supra dicta sunt in Lumbi et Lumbolus. Vide etiam Numbulus et Nunblicus. Numblus, ut Numbile, Lumbus. Charta Joan. dalph. Vienn. ann. 1313. pro homin. Belliv. in Reg. 152. Chartoph. reg. ch. 307 :

Item retinemus nobis... leydam macelli, videlicet linguas boum et Numblos porcorum.

Alia ann. 1353. in Reg. 81. ch. 847 :

Item ad quartam Numblorum porcorum, quos carnifices morti tradunt.

Vide Nunblicus. NUMBO, Fulgoris nomen, apud Papiam. NUMBRIARE, Numerare, vel nominare, conscribere, f. ab Hispan. Nombrar. Charta Edwardi III. Regis Angl. ann. 1360. apud Rymer. tom. 6. pag. 170 :

Dantes eidem (Admirallo).... potestatem arraiandi, regendi ac gubernandi omnes naves totius armat prdict... ac singulos homines in eisdem ad valia retentos, tam marinarios, quam alios quoscumque, et nomina eorum Numbriandi, ac querelas omnium... audiendi.
NUMBULUS, ut supra Numble. Castellanus de Avisano in Computo ann. 1318. rationem reddit

de firma furnorum, lesd linguarum boum, et Numbulorum porcinorum, etc

. Charta ann. 1329. in Reg. 66. Chartoph. reg. 273 :

Numbulos carnium in civitate Turonensi per carnifices venditorum, etc.

NUMELLARE, Numella ligare, Numellatus, Numella ligatus, Johanni de Janua. Papias et Gloss. Arab. Lat. : Numellatus, Numella ligatus. Gloss. Sangerman. MS. num. 501 : Numellatus, Numella ligatus, i. e. vinculo, quadrupes alligatur. Not sunt latinis Numell. NUMENCULATOR, Idem quod Nomenclator, cujus officium erat ad mensam aut ad ctum vocare. Cencius de

Nominibus judicum et eorum tractationibus

ad calcem Ord. Rom. ex Cod. reg. 4188 :

Numenculator Latine, apud Grcos Qustor dicitur. Ipse debet habere curam de viduis et orphanis et omnibus senodochiis, et apud eum debet disputari de testamentis.

Numiculator, Eadem notione, in Charta ann. 905. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 664. NUMERA, ut infra Numeri. Acta S. Isidori Mart. in Insula Chio, ex antiquo MS. Latino, tom. 3. Maii pag. 451 :

Jussio data est procurare naves de Alexandria civitate, in quibus Numera ferri jussa sunt.
Quod factum narrans Daniel Cardanus ex Grco in Latinum verso sic habet :

Cum ab eodem Imperatore (Decio) ut milites conscriberentur, decretum emanasset, etc.

NUMERABILITER, Numerato, Gall. En argent comptant. Charta Hugon. de Confluentio ann. 1271. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. fol. 383. v.

col. 2 :

Recognoscentes quod nobis de prdicta pecuni summa Numerabiliter est satisfactum.

NUMERAGIUM. Vide mox in Numeratores. NUMERALII, Iidem qui infra Nummularii. Statuta Arelat. MSS. art. 72 :

Omnes libr et alia pondera Numeraliorum, speciariorum et merceriorum quolibet anno recognoscuntur per clavarium.
NUMERALITAS, Numerus.

Cpit crescere Numeralitas Fratrum undique convenientium

, in Maceriis Insul Barbar tom. 1. pag. 6. ubi de fundatione ejusdem Monasterii. NUMERAMENTUM, Professio feudalis, qua vassallus feudalia prdia, cum suis limitibus ac terminis, atque adeo juribus et oneribus, domino ex officio enumerat, Gall. Dnombrement, alias Nombre. Lit. remiss. ann. 1478. in Reg. 206. Chartoph. reg. ch. 1022 :

Icellui Petit dist au suppliant..... qu'il y avoit beaucoup plus de terres declares dedans (cette lettre,) qu'il n'en estoit contenu au Nombre d'icelles.
Invent. Chartar. reg. ann. 1482. fol. 101. v. :

Littera Johannis de Challegrey continens declarationem et Numeramentum sui feudi de Perreigny....... De anno 1406.

Vide supra Narratio 2. NUMERARIUS, Arithmeticus, ut est in Gloss. Lat. MS. Regio. Gloss. Grc. Lat. : , Numerarius. Alibi :

, Computor, Numerarius, Ratiocinator.

Augustinus in Psalm. 146 :

Excedit omnes Numerarios, intelligentia ejus numerari a vobis non potest.

Ita usurpat etiam lib. 2. de Libero arbitrio cap. 11. Numerarii, qui in Notitia Imperii, pag. 13. 53. 119. inter Officiales Judicum, seu Magistratuum recensentur, erant ii,

qui publicum nummum rario inferebant, hoc est, qui pecuniam Regiam ex tributis, et portoriis, et vectigalibus partam in raria inferebant

, ut est in Glossis MSS. ad Cod. Theod. et apud Isidorum lib. 9. Orig. cap. 4. Ita ex Novella Valentiniani de Officio et Numerariis P. P. Sidonio lib. 1. Ep. 11. lib. 2. Epist. 1. Senatore lib. 12. Ep. 13. 23. et aliis, tributari functioni operam dedisse, et Prfectorum Prtorio, vel Rectorum Provinciarum Officiales fuisse observare est, ut et et appellatos a Basilio Epist. 250. Eunapio, Suida, etc. Numerariorum prterea mentio est hac notione in Cod. Theodos. tit. de Numerariis, actuar. etc. lib. 8. ubi multa Jacobus Gotofredus in

Paratitlo, et ad legem 4. eod. tit. in Nov. Theodos. de Postulando, apud Evodium de Miraculis S. Stephani cap. 3. Gregorium M. lib. 10. Epist. 18. in Concilio Toletano XII. et XVI. in Concilio Csaraugust. II. in Legibus Wisigoth. lib. 2. tit. 26. lib. 12. tit. 1. 2. etc. Vide Glossar. med. Grcit. voce col. 1007. Ad hujusmodi Numerarios refert Carolus de Aquino id quod legimus apud Vegetium lib. 2. cap. 19 :

Sed in quibusdam notarum peritia calculandi, computandique usus exigitur. Totius enim legionis ratio, sive obsequiorum, sive militarium munerum, sive pecuni quotidie adscribitur actis, majore prope diligentia, quam res annonaria vel civilis, libris adnotatur.

Etymon ducit idem de Aquino, non a nummis rario illatis, sed a numeris seu copiis militaribus. Utque huic opinioni potius assentiatur, facit vocabulum Supernumerarii, qui profecto dicuntur a Nummerariis, nec alioqui quidquam habent negotii cum numeris notarum, sive ratione computandi. Addit tandem, Numerarios a Jurisconsultis appellatos fuisse Rationarios, a publicis rei castrensis et militaris rationibus computandis. Numerarius Canonicus, Qui de ipso collegio est, non ultra numerum constitutum. Constitut. Eccl. Valent. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 154 :

Nullus in dicta sede, in qua certus Canonicorum et prbendarum numerus existit ad dignitatem... admittatur, nisi fuerit Canonicus Numerarius, actuque in eadem Ecclesia prbendatus.
Numerarium Pretium, Numerata pecunia, vel de qua numeranda conventum est. Roland. Patav. de factis in Marchia Tarvisina lib. 10. cap. 17 :

Capitaneus ille qui pretio Numerario summum seu castrum Montissilicis reddiderat Marchioni.

NUMERATORES, alias Campipartores, qui a dominis feudalibus statuuntur ad numerandos in agris mergites, seu garbas, pro decimis, vel campiparte. Charta ann. 1179. in Tabulario Ecclesi Carnotensis num. 101 :

Additum est etiam, quod tempore messionis homines nostri a domino de Bellovillari sibi postulare debeant assignari, quorum unus apud Lu et Matrisvillam, alius apud Bellovillare fungatur officio numerandi, quos vel eorum aliquem, si nostris hominibus usque ad quartam diem distulerit, assignare licebit hominibus nostris Numeratore carentibus in quarta die et deinceps, adhibito duorum testimonio, et eorum testium juramentis domino de Bellovillari solvere campipartem. Qui vero ad Numerationis officium vocabuntur, accitis hominibus nostris, in prsentia domini de Bellovillari, tactis sacrosanctis jurare videbuntur, quod nec spe lucri, nec amoris, aut odii causa su differrent Numerationis officium adimplere,

etc.

Alia ann. 1217. ibid. 228 :

Ita ordinamus et dicimus, quod Abbas et Canonici Valleienses nullam habent auctoritatem et potestatem ponendi Numeratorem, vel Campartitorem in terra Capituli, etc.
Vide Campipars. et Guerard. Proleg. Chartul. S. Petri Carnot. 134. Numeragium, Jus ipsum constituendi Numeratores. Charta Odonis Episcopi Parisiensis ann. 1197. in Magno Pastorali Eccles. Paris. lib. 8. Ch. 24 :

Quitavit Capitulo B. M. Paris. ventas, Numeragium, justitiam et omnem jurisdictionem, etc.

Occurrit rursum in Charta seq. Adel Regin Franc. anno 1197. et Chartis 25. 26. Dederunt Numeragium seu campipertagium, in Charta ann. 1259. ex Chartulario B. M. de Bono-nuncio Aurelianensi. Mergites in agris pro decimis vel campiparte numerandi officium, ad majorem interdum pertinens ; unde Numeragium appellabant, quod eam ob causam illi solvebatur, atque inter illius jura recensebatur. Chartul. Floriac. fol. 117. v. :

Noverint universi, quod cum Petrus de Montigniaco perciperet in decimis et terragiis nostris in parochia de Messeriis, ratione majori, vel alia ratione, ut dicebat, decimas et terragia sigali, mixteoli, et aliarum segetum, et stramina, et jarbarum Numeragii, videlicet unam jarbam a quolibet cui numerabat.
A domino feudi, cujus proprie erat ejusmodi jus, illud habebat major vel quivis alius, ut colligitur ex eodem Chartul. fol. 188. v. : eodem sensu, in Charta ann. 1361 :

Quilibet homo, in cujus terris prior habet Numeragium, etc. Nombraige, Toutes les rentes, cens et Nombraiges, que icelui Guillaume Machepel avoit et pouvoit avoir au terroer d'Esguillemont.
Vide supra Decim Numerat. NUMERATUS, Nominatus, delegatus. Charta ann. 1277. ex Chartulario S. Vandregisili tom. 1. pag. 1031 :

Ego Johannes dictus de Novier tradidi et concessi in feodum...... viris religiosis Abbati et Conventui S. Vandregesili totum jus quod habebam.... in quodam batello currente per aquam Sequan in portu de Caudebec.... pro decem libris Turon. annui reditus solvendis quolibet anno.... per manum prpositi de Caudebec..... vel per alium aliquem certum Numeratum dictorum Religiosorum.
NUMERI, Cohortes : vox Ulpiano, Vopisco, Ammiano, et aliis nota. Optatus lib. 3:

Reversi sunt vexati milites ad Numeros suos. Numeri militares, .

Palladius in Vita Chrysostomi pag. 32 :

apud Will. Tyrium lib. 2. cap. 20. Ita usurpant Grci recentiores. Martyrium S. Niconis :

et pag. 84. Adde Chronicon Alexandrin. pag. 690. Metaphrastem in Martyrio S. Georgii num. 2. Constantinum de Adm. Imper. pag. 192. et alios a Meursio et Fabroto ad Cedrenum laudatos. Ita etiam hac ipsa notione dixerunt Sozomenus lib. 2. cap. 7. Nicephorus Call. lib. 6. cap. 9. Anthologium Arcudii 7. Maii, Novella Justiniani 85. cap. 1. Leo in Tactic. cap. 6. 28. Zonaras, et alii. Vide Theod. Marsilium ad Suetonii Vespasianum cap. 5. et qu annotamus ad Alexiadem pag. 423. et in Glossario medi Grcit. in : quibus adde Lexicon Militare Caroli de Aquino, ubi Numeris, ut hic pro Copiis militaribus, expositis, disserit de Numero militum, majori vel minori, justis exercitibus convenienti. Numerorum Liber vocatur,

eo quod in eo egress de gypto Tribus dinumerantur, et quadraginta duarum per eremum mansionum in eo descriptio continetur

. Isidorus lib. 6. cap. 2. NUMERIA, Dea numeri, in Glossis Isid. Vide S. Augustinum lib. 4. de Civ. Dei cap. 11. Cato in fragmento de liberis educandis :

In partu precabantur Numeriam, quam Deam solent etiam indigitare pontifices.

NUMERIC NOT Romanorum sol fuerunt in usu in veteribus instrumentis, ut omnes norunt, cum ante sculum xiv. incogniti fuerint Arabum numeri. His usus est Petrarcha in Codice Librorum S. Augustini in Psalmos ann. 1375. narrante Mabillonio lib. 2. de Re Diplom. cap. 28. num. 18. cui nonnulla subdit scitu digna de variis numerorum Romanorum figuris, ut videre potes, cum opus fuerit. Vide Cifr. Hc emendanda ex iis qu supra diximus v. Cifr. NUMEROSITAS, Multitudo, apud Tertullianum de Monog. cap. 4. Orosium lib. 4. cap. 5. Augustinum lib. 2. de Doct. Christ. cap. 14. et alios recentiores passim. 1. NUMERUS, Populus, multitudo. S. Paulinus Poemate 16. seu Natal. 5. de S. Felice :

Functus erat longum perfunctus Episcopus vum Maximus, et Numerus ductu Pastoris egebat.
Poemate 23. Natal. 8 :

Obtinuit captos Numeri virtute potentis.

Ita nostri Nombre dixerunt, Rerum ejusdem speciei collectionem. Lit. remiss.

ann. 1397. in Reg. 152. Chartoph. reg. ch. 333 :

L'exposant disoit que icellui Perrin avoit prins deux Nombres de gerbes, qui estoient audit exposant.

Numerus pluralis pro singulari in prima persona a Chlodoveo Magno usurpatus, exemplo Imperatorum aliorumque Regum, eo superiorum. aut ipsi qualium, ut probat Mabillonius lib. 2. de Re Diplom. cap. 6. num. 2. Quem morem interdum etiam secuti sunt homines privati regnantibus Meroveadis, ut ibidem docetur n. 3. 2. NUMERUS.

Denarium, et Numerum, et argentum, et aurum, et dragmam, et sestertium, et minam excussisse

legitur Carolus cognomento Crassus Imp. in Charta, quam laudat Mabillon. tom. 3. Annal. Benedict. pag. 209. Chartularium S. Vincentii Cenoman. fol. 115 :

Monachi habent medietatem censuum cimeterii et duos Numeros censuales proprios in quadam noa.

Arbitror utrobique legendum Nummus. Numerus Annorum aliquando in compendium redactus, maxime ubi annorum integra summa prcessisset. Sic in Historia Episcoporum Autisiod. Audoinus ad eam sedem translatus dicitur in principio ann. 1351. et post. 12. versus, translatus ad sedem Magalon. an. 53. Plura ejus rei exempla in seqq. capitulis occurrunt. At non solum post integram annorum summam expositam compendiosa hc numerorum adhibita est ratio, sed etiam absolute. Nam prima libri Guillelmi Paris. editio dicitur facta Parisiis apud Gaufridum de Marnef in vico Jacobeo sub intersignio Pellicani an. mlv. id est, mdlv. Codex MS. Mellicensis libros de Imit. Christi complectens dicitur finitus die Kiliani 34. hoc est, 1434. itemque alius an. 21. id est, an. 1421. Hc numerandi ratio aliquando in Chartis obtinuit : Hispanica apud Sandovallium de Regibus Castell pag. 293. ra discurrente lxii. id est 862. regnante Adefonso Rege, Gallicana,

imperante D. N. J. C. ab Incarnatione ipsius cxi. et Ludovico Rege Francorum regnante an

. iv. id est, an. iiii. Alia suggerit exempla Mabillonius lib. 2. Diplom. cap. 23. n. 17. unde hc descripta : quibus addo ex Schedis D. Lancelot Acceptilationem his verbis Gallicis conceptam :

Je Jehans de S. Michel Roys des Heraults Viennois confesse avoir eu et receu de venerable et discrete personne Seigneur Adam Chanteprime Tresorier de Dalphin xl. florins d'or de bon pois, que li Roys de France nostre Seigneur m'avoit donn de grace especial une foiz tant seulement. En tesmoin de ce j'ai escript cette quittance... le derrenier jour de Decembre l'an de grace nostre Seigneur soixante-quatre,

hoc est ann. 1364. ut constat ex Prcepto regio ad hanc rem dato 8. Novemb. hujus anni. Vide novum Tract. de re diplom. tom. 3. pag. 522. Numerus Aureus, Compotistis, dicitur Cyclus Lunaris, seu decemnovennalis, in eum finem institutus, ut quatenus per totam seriem Calendarii deducitur, demonstret omnia novilunia, ac illud speciatim, a quo supputata Luna 14. indigitat Pascha. Quippe anno 1. Cycli, v. g. ubicunque in Calendario, ac per menses singulos inscriptum vides aureum numerum 1. ipse indicat novilunium eo die contingere, vel contigisse ; ac pari modo anno 2. ubicunque vides aureum numerum 2. anno 3. atque ita porro, quousque annis Cycli expletis, tum ad unitatem redeatur, tum novilunia iisdem diebus, eodemque ordine recurrant. Aureum autem numerum appellari aiunt, seu quod olim aureis literis inscriberetur, seu propter inventionis et usus ejus excellentiam. Vide Durandum lib. 8. Ration. cap. 11. et alios Compotistas : addam tantum versus sat antiquos de Usu Numeri Aurei ex Codice MS. Victorino :

Aureus hac arte Numerus monstratur aperte Principium jam qui totius est caput anni, Ternarium retinet, ne posterus ordo vacillet. Majori numero debetur tertius ordo, Si minor assequitur numerus, tunc continuatur. Excipe sex menses, Julium prius, atque sequentes, His quamvis crescat undenis summa propinquat. Octavus numerus sequitur, nec continuatur, Tres Februi quarto Nonarum continuato. Quarto apponas sub Aprilis pridie Nonas, Tot Junius laterat, ubi Nonas quatuor aptat. Augusti capite tres debes continuare, Quatuor Octobris lateratum pone Kalendis. In quarto Nonis duodeni denique mensis, Linea tredecimum tenet una, simulque secundum.

Porro numeri aurei repertores fuisse gyptios scribit Josephus Scaliger in Canonib. Isagogic. pag. 180. 2. edit. Vide supra vocem Annus. NUMICULATOR. Vide supra Numenculator. NUMIDA, Qui vendit herbas, vel qui alit pecora ad vendendum, in Glossis Isid. Paulo aliter Festus : Numidas dicimus, quos Grci Nomadas, sive quod id genus hominum pecoribus negotiatur, sive quod herbis ut pecora aluntur. In diversis gentibus a , Pascere, dicti sunt armentarii vagi, qui cum pecoribus suis pascua et mansiones spius mutabant, nullam fixam sedem seu habitationem habentes. Plinius lib. 5. cap. 3 :

Numid vero Nomades a permutandis pabulis, mapalia sua, hoc est,

domus plaustris circumferentes.

Eorum mores et plaustra descripsit Hippocrates lib. de Aere, locis et aquis, sect. 3. Adde Ammianum lib. 31. cap. 6. et Isidorum lib. 9. cap. 2. ubi Numides et Numidas scribit. NUMINCULATOR. Vide Nomenculator sub finem. NUMISMA, Nummata. Vide in Nummus. NUMMARIAT, Merces qu nummis acquiruntur, quemadmodum Denariat, qu denariis. Lit. remiss. ann. 1359. in Reg. 90. Chartoph. reg. ch. 120 :

Idem Guillelmus injurias dicendo, tam de persona, quam de epulis et cibariis seu Nummariatis ejusdem, etc.

Vide Nummat in Nummus. NUMMELLATUS. Vide supra Numellare. NUMMISMAT, Eodem intellectu. Lit. remiss. ann. 1371. in Reg. 102. Chartoph. reg. ch. 99 :

Cum eisdem inimicis frequentaverit et mercatus fuerit, victualia, merces et Nummismatas eisdem deferendo.

NUMMULARII, , , Campsores, qui nummulos et minutos nummos pro majoribus dabant iis, qui necesse habebant majores minoribus ad usum quotidianum permutare. Gl. Gr. Lat. : , Nummularius, sculator. Gloss. Lat. MS. Regium : Nummularius, Collectarius, Mensarius. Vide leg. 19. D. de Edendo. (1, 13.) Utuntur Suetonius in Galba cap. 9. Martialis lib. 12. Epigr. 57. et Interpres Latinus Matth. 21. 12. et 25. 27. Marc. 11. 15. Joan. 2. 14. et 15. ubi Grcus habet , vel . nummularius, Monetarius. Papias : Nummularius, Qui facit nummos vel monetarius. Tabularium Ecclesi Gratianopolitan fol. 78 :

Brevis, vel computatio de consuetudine, quam Episcopi Gratianopolitan urbis.... habuerunt.... in Ecclesia sancti Donati Confessoris.... Est et insuper alia consuetudo in prdicta Ecclesia, vel in supradicto loco, ut in suo cymiterio nobiles et potentes, divites et pauperes sine ulla contradictione sepeliant, et Nummularios, hoc est, Monetarios habeant.
NUMMULARIUM, Mensa nummularia. Charta Agnet. comit. ann. 1050. in Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 2. r :

Venda et Nummularium et tabul ejus abbatis sunt propri.

Eadem vernacule ibid. fol. 4. v. :

La vente et le Change et les boutiques sont lui.

NUMMUS, Denarius, minutior moneta, in Codice Theod. non semel. Papias : Numi, Folles dicuntur a sacculo quo conduntur. Fulbertus Carnot. Epist. 9 :

Unum caballum a famulo nostro Deodato debuit comparare 32. solidis,

pro arrabone datis 12. Nummis.

Epist. 15 :

Dabit vobis pro hoc negotio mille libras denar. et centum palleas, et domin Regin quingentas libras Nummorum.

Ubi denarii et nummi, idem sunt. Pelagius Diaconus de Vitis SS. Patrum cap. 12. num. 9 :

Quando permansero tota die laborans, et orans corde vel ore, facio plus minus sedecim Nummos, et pono ex eis ad ostium duos, et ex residuo manduco, et qui acceperit illos duos denarios, orat pro me tempore quo ego manduco vel dormio.
Vide Denarius. Matth. Westmonast. ann. 1095 :

Cum vero essent plus quam 300. armatorum millia (in Terra Sancta,) tanta eis suppetebat copia, ut aries uno Nummo, bos vix 12. Nummis venderentur.
Vetus Charta Anglica :

Dedi... 12. Nummos reditus in Westfrel... quicunque hanc tenuram tenet post obitum illius super altare in die festi sanct Mari Magdalen annuatim reddat 12. denarios.

Ita etiam usurpat Historia Rotonensis Monasterii lib. 1. cap. 7. Vide Dissertationem nostram de Nummis Imp. Constantinop. Nummus Abrenuntiationis, Quem quis rei alicui abrenuntians, seu illius possessionem dimittens, in symbolum tradit ei, cui rem illam dimittit. Diploma S. Annonis Archiep. Colon. ann. 1065. apud Tolnerum in Probat. Hist. Palat. pag. 31 :

Mihi vero reliquum dedit, ut in quocumque monasterio sepeliretur, ejus monasterii prfatum prdium esset. Sed cum ab Abbate istius loci et Palatino Comite spius inquietaremur, pro nummo abrenuntiationis monachis dedimus viii. arpennas vinearum in Clotteno, et iv. in Segewel, et calicem aureum et gemmatum.
Charta ann. 1057. apud Freder. Schannatum Vindem. Litter. pag. 43 :

Quoddam prdium injuste invasit, pro quo jam pridem eodem Imperatore vivente, Nummum abrenuntiationis accepit.
Vide Investitura. Nummi Bracteati, Qui constabant ex tenuissimis laminis seu bracteis et in uno tantum latere signabantur. De iis agunt Scriptores Germanici, Jacobus a Mellen in Epistola de quibusdam Nummis German. ad D. Gasp. Sagittarium Jen ann. 1678. Joh. Christoph. Olearius in Isagoge ad Numophylacium Bracteatorum ibid. ann. 1694. et alii. Nummi pro Capitibus, Census quatuor denariorum, quem homines de corpore vel

de capite quotannis domino debebant prstare. Vide Capitale 5. Nummi Cavi, Schyphati et in modum Scutell fabricati, pr minori densitate, apud eosdem Germanos. Aurei fuere pauciores, plures vero argenti, nei, aut argento et re mixti. Incogniti fuerunt ante tempora Ottonis Magni. Passim videntur cusi typis Abbatum, Abbatissarum atque Monasteriorum Germani, ac prsertim Helveti, plurimique nominibus, ipsis etiam imaginibus Episcoporum aliorumve Prsulum insigniti. Vide Othonem Sperlingium in Epistola de Nummis Bracteatis et Cavis ad Jacobum a Mellen. Si plura cupis de variis Germanorum Nummis consulere potes Christiani Schlegelii Epistolam ann. 1696. de Nummis Altemburgensibus, Schediasma ann. 1697. de Nummis Salfeldensibus, Arnstadiensibus et Jenensibus, Dissertationem ann. 1717. de Nummis antiquis Gothanis, Cygneis, Coburgensibus, Vimariensibus et Merseburgensibus, in qua simul obiter agitur de quibusdam Nummis prisci vi Altemburgensibus, Augustanis, Halensibus, Francofurtensibus, Noribergensibus, et Ulmensibus ; Schediasma Joh. Andr. Schmidii de Nummis Numburgocizensibus et Pegaviensibus ann. 1695. etc. Nummus Confirmationis, Qui datur ad confirmandam donationem vel rei alicujus abdicationem. Notitia ann. 1052. apud Schannatum Vindem. Litter. pag. 42 :

Legitima professione abjecit et Nummum confirmationis ut lex postulabat, accepit.

Nummi pro Crocea, Pensio, qu ab ecclesiis episcopo quotannis exsolvitur in signum subjectionis, idem quod Cathedraticum. Vide in hac voce. Charta ann. 1224. in Chartul. Maurign. ch. 95 :

Confessus est in jure abbas Maurigniacensis, quod recepit pluries episcopum Carnotensem in domo sua, et solvit expensas ejus, et credit quod quando ipse receptus fuit, servientes ejus habuerunt ea, qu de consuetudine solent habere, quando episcopus alibi recipit procurationem, videlicet Nummos pro crocea, etc.
Nummi de Dominica, Oblatio, qu Dominica die a fidelibus fit inter Missarum solemnia, idem quod Offerenda. Charta Manas. episc. Aurel. ann. 1168. ex Chartul. Miciac. :

Duas partes habetis... in omnibus oblationibus, quocumque modo fiant, tam pro vivis quam pro mortuis, exceptis Nummis de Dominica die, qui Charitas appellantur.

Nummus de Legibus, Legitimus, in cujus metallo ea probitas est, qu a lege requiritur ; de quo supra in Lex pag. 86. col. 3. Narratur tom. 5. Annal. Benedict. pag. 76. Drogonem Militem de damnis illatis satis fecisse Ecclesi S. Caloceri, seque ejus custodem deinceps fore promisisse,

duodecim Nummis de legibus

traditis Odolrico Prposito Ecclesi Rem. quos

in prsentia illius perforatos

idem Odolricus

secum detulit ipsius placiti conservandos

. Nummi super Librum positi in sponsalibus. Charta ann, 1163. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 647 :

De sponsalibus est statutum, quod Nummos a sponso et sponsa oblatos, et eos qui super librum positi fuerint, capellanus accipiat.
Alia ibid. col. 648 :

De sponsalibus, quidquid ponitur super librum ad portam monasterii, inter monachos et presbyterum per medium dividetur.
Nummus Lucosus, Qui pro administratione sacramentorum in extremis sacerdoti offertur. Vide supra Denarius Lucosus. Nummus Missalis, Qui pro Missa celebranda sacerdoti datur. Vide supra Missalis nummus. Nummi Pentecostales, Prstatio, qu a parrochianis ad festum Pentecostes curioni, vel ab inferioribus ecclesiis matrici seu episcopo exsolvebatur. Charta ann. 1213. inter Probat. Hist. Autiss. pag. 43. col. 2 :

Duodecim libras Autissiodorensis monet in Nummis Pentecostalibus de Varziaco. Nummi qui ad Pentecosten nobis redduntur,

in Charta Regin. Carnot. episc. ann. 1196. ex Tabul. B. M. de Josaphat. Vide Pentecostalia. Nummi Runici, Runis seu literis Gothicis insigniti, de quibus non semel Eruditi Septentrionales, maxime Dani et Sueci. De his nummis Commentationem edidit Nic. Kederus Holmiensis Lipsi ann. 1704. Nummus Synodalis. Vide in Synodus. Nummata, Pretium rei per nummos, ut Denariata, per denarios ; Librata, per libras, etc. Regestum Philippi Augusti Herouvallianum f. 69 :

Quisque piscator habet singulis annis unum furcum arboris, et exinde reddet in Rogationibus sex Nummatas piscium. Nummatas panis,

apud Vincentium Belvac. lib. 26. cap. 39. et in Libertatibus Moirenci ann. 1164. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 17. col. 1. Nummata carnium, in Bulla Alexandri III. ann. 1178. et alia Innocentii III. Paparum, e Chartulario Latiniac. Nummata ciborum, in Tabulario Monasterii Tiron. Nummata vini ad celebrationem Missarum, in Miraculis S. Bernwardi Episc. Hildesheim. sc. 6. Benedict. part. 1. pag. 236. Nummata candel, in Archivo Majoris-Monasterii. Numata terr, in Statutis Vercell. fol. 30. recto. Tabul. Brivatense ann. 1306 :

De cera Nummatas 4. super altare ipsius S. Juliani deportemus.

Monast. Anglic. tom. 2. pag. 21 :

Sciatis me dedisse et concessisse Ecclesi sanct Mari... in perpetuum eleemosynam 40. Nummatas terr in Walsingham, etc.
Quatuor Nummatas terr, in Censuario S. Amatoris circa 1290. exarato. Adde Formulare Anglic. Thom Madox pag. 155. Nummata, Nummus ipse, vel valor nummi ac pretium. Consuetudines Prioratus de Capella in Dicesi Bituricensi ex ejusdem Tabulario :

Si quis bovem, vel porcum ad vendendum occiderit, de porco Nummatam, de bove vero duas dabit.
Liber Chirographorum Absi :

Ut ille pistor Abbati et Monachis Absi consuetam vendam de pane suo, duas scilicet Nummatas de unaquaque coctione in perpetuum reddat. Dedit duos modios frumenti et xl. Nummatas et octo panes.

Charta Roberti I. Bethuni Domini circa ann. 1000. pro Ecclesia S. Bartholomi, apud Mirum tom. 2. pag. 446. col. 1 : Nummat, Merces ips, ut Denariat, seu Denres : nam nummi et denarii, idem sunt. Libertates vill S. Paladii in S. Biturigib. :

Quilibet Mercerius, qui Nummatas suas vendet in dicta villa solvet unum denarium Turonensem qualibet septimana, qua ipse vendet. Nummata vini,
ibidem. Chronicon Petri Azarii apud Murator. tom. 16. col. 340 :

Facere tesseras et vendere pestivinum et alias Nummatas. De omnibus Nummatis et mercaturis, que venduntur,

in Literis ann. 1354. tom. 4. Ordinat. Reg. pag. 150. Nummata, Neutrius generis in plurali. Charta Ludovici Franc. Reg. ann. 1315. pro Normannis :

Item, quod illis qui nostro nomine Nummata qucunque pro nostris munitionibus, aut necessariis, ubilibet capere voluerint, non parcatur impune, nisi literas apertas deferant et ostendant super hoc confectas, etc.... et etiam dum sic hujusmodi literas nostras, vel dicti Magistri nostri detulerint, loci Justitiarium vocare teneantur, et per fide dignos Nummata facere appretiari pretio legitimo secundum temporis et loci qualitatem, et pretium sic taxatum solvere, antequam Nummata permittantur deferre.
Antiqua versio Gallica, quam exhibet de Lauriere tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 590. habet :

Item, aucun ne obeisse ceux, qui en nostre nom auront voullu prendre Denres quelconques, pour nos garnisons et necessitez, si il n'apportent

lettres patentes scelles de nostre scel, ou du matre de nostre hostel, etc.

Vox Nummata plurali numero occurrit in aliis ejusdem Regis Literis ann. 1314. eodem tom. pag. 552. NUNBLICUS, Umbilicus, Gall. Nombril. Regestum Castri Lidi fol. 32 :

De bove mortuo, pectus : de porco mortuo vendito, Nunblicum, ut habeat de corio sublevando cum pellice ; de uno bacone vendito in foro, 1. den. vel jocia.
Occurrit alibi in eodem Regesto. Vide Numble. MS. :

La ou sont li Nombril de mer, Que nes ne pot ainc trespasser, De quince liues, ou de plus, N'est rien qe ne viegne au portus.

Sermo est de loco maris valde periculoso, per quem necessario transeundum. Vide supra Nebulus et Numblus. NUNCILLUS, f. dimin. a Nuntius 2. Mercenarius, servus ad annum conductus. Libert. S. Marcel. ann. 1343. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 378 :

Homines et personas ibidem degentes et habitantes et in futurum habitaturos, uxores, liberos, Nuncillos, ancillas et familiares eorum, etc.
NUNCIUS, Vide infra Nuntius. NUNCUPAMEN, Nomen. Codex traditionum S. Emmerammi apud Pezium tom. 1. Anecd. col. 110 :

Tradidit super altare.... almi Emmerammi totam dimidietatem prdii sui Nuncupamine Weleisdorf.
Nuncupans, Passiva notione, non semel in Chartis, ut apud Lobinellum tom. 2. Hist. Britan. col. 23 :

In loco non ignobili Nuncupante Lis-Nowid.

Adde col. 341. etc. Nuncupatim, Nominatim, apud Claudianum Mamertum lib. 2. de Statu anim cap. 9. Nuncupative, Nomine tantum, non re, in Epistola Hadriani PP. ad Episcopos Hispan. contra Elipandum, tom. 3. Concil. Hisp. pag. 95. Sigebert. Vita Deoderici Episc. Metens. cap. 11. :

Pastor noster Nuncupative bonus, imitatus vestigia illius pastoris, qui essentialiter est bonus, etc.

Nuncupativum Testamentum, Quod voce declaratur, et ad cujus firmitudinem non est necessaria scriptura, licet nunc adhibeatur ad perpetuam rei memoriam. Testamentum Mari Regin Aragoni ann. 1213. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 487. col. 1 :

Quamvis gra corpore, mente sana, nolens decedere intestata, Nuncupativum, quod sine scriptis dicitur, facio testamentum.

Testamentum Jacobi Regis Aragon. ann. 1272. tom. 1. Anecd. Marten. col. 1148 :

Et statuimus jure testamenti vel Nuncupativi ac codicillorum, seu alterius cujuslibet nostr ultim voluntatis, etc.
Testamentum Anglici Grimoardi Cardinalis ann. 1388. apud Stephanotium tom. 10. Fragm. MSS. pag. 331 :

Testamentum meum ultimum Nuncupativum, seu meam ultimam voluntatem, quod et quam in his scriptis prsentibus redigi facio ad futuram rei gest memoriam, condo.... in hunc modum.

Consule Jurisconsultos. Vide infra Testamentum 1. Nuncupativus, Nomine solum, non re ipsa. Epistola Alcuini ad Monachos Gothi de Felice Urghell. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 118 :

Ne essent duo Filii, unus proprius et alter adoptivus ; aut duo Dii, unus verus Deus et alter Nuncupativus.

Utuntur Theologi Scholastici. NUNCUPERARE, Nuncupare : Nuncuperare, noumer. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23. xiii. s.) NUNCUPLUS, Nove numero, e ordine, e pondere, in Glossar. Lat. Ital. MS. NUNDERUS, in Charta Otton. comit. Palat. ann. 1231. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 294. ubi Tolner. in Hist. Palat. edidit Munderus. Vide in hac voce. NUNDIN, vox apud Eugippium in Vita S. Severini cap. 9. pro vico sumitur, ut observat Velserus, quod scilicet Germanis Marcht appellentur tum nundin, tum vici ejusmodi, Emporium Grcorum :

Cuidam cum conjuge liberisque redempto, prcepit transvadere Danubium, ut hominem ignotum in Nundinis qureret barbarorum.
Gloss antiqu MSS. : Nundin, Locus mercati. Nundin, commercia, stationes. Vide Mercatum. Nundin. Matth. Paris ann. 1200. de Abbate Flaiensi :

Nundinas vero et mercata Dominic diei adeo interdixit, quod omnia fere, qu diebus dominicis per Angliam fieri consueverant, constituerentur in una hebdomade sequentium feriarum, sicque Dominicis diebus fidelis populus divinis solummodo vacans obsequiis, omne opus servile penitus abdicavit. Verumtamen tempore procedente, plerique ut canes ad vomitum sunt reversi.
Nundin, Epul, apud Ulpianum in leg. 69. D. pro socio, ubi (17, 2.) Dionys. Gotofred. Nundinas Erigere, nostris Eriger une Foire. Ordericus Vitalis lib. 6. pag. 606 :

Et Nundinas etiam ad Parcum in Nativitate S. Mari ipsis erigere permisit.

Nundin Calid, Qu in state habentur. Charta ann. 1322. in Histor. S. Barbar Lugdun. pag. 202 :

Et dictum pannum (de bruneta) teneatur emere vel emi facere in Nundinis Cabilonensibus calidis.

Vide Franciscum des Marets de Nundinis Trecensibus pag. 5. Nundin Bannales. Charta Herimanni Episcopi Metensis apud Meurissium pag. 379 :

Et quoniam has Nundinas bannales esse censemus, sollicite idem Advocatus per se seu per civitatis Castaldos provideat, ne quid tempori prnominato detrahatur, etc.

Pr cteris vero nundinis celeberrim olim in Francia fuere Campanienses, vulgo Les Foires de Champagne, quarum mentio est in Chronico S. Mariani Autisiodorensis pag. 92. et in Vita S. Bernardi Pnitentis num. 13. Qu vero ill fuerint, accipe ex MS. Cod. : Les Foires de Champagne sont premierement, la Foire de May de Provins, la Foire de S. Jean de Troyes, la Foire de S. Ayoul ou S. Ernoul de Provins, la Foire de S. Remy, alias la Foire froide de Trezet de Troies, la Foire de Lagny sur Marne, la Foire de Bar-sur-Aube. Regestum Camer Computor. Paris. signatum Noster fol. 170 :

Avant que marcheans repairens s Foires de Champagne eussent onques parler du denier de la livre, ne du quart denier de courretaige, ne maletouste, les Foires de Champagne valoient bien les sommes qui s'ensuivent :

Premierement, la Foire de Bar-sur- Aube valoit bien de 1600. a 1800. liv. ou plus, qui ne vaut orendroit qu'environ 700. livres. La Foire de May de Provins ensuivant valoit bien de 800. 900. livres, qui ne vaut present que 250. livres. La Foire de S. Jean de Troyes ensuivant aprs valoit de 800. 900. liv. qui ne vaut que 300. livres. La Foire S. Ayoul de Provins aprs ensuivant valoit de 1000. 1111. livres, qui ne vaut present que 400. livres. La Foire S. Remy de Troyes (au dessus est escrit, et la Foire froide de Trezet) valoit 160. livres, qui ne vaut que 60. livres. La maison de la Pierre de Troies o l'en bat les toiles, valoit environ 240. livres, qui ne vaut present que 120. livres. Le peage des vins de Troies valoit environ 3200. liv. qui ne vaut present que 2400. liv. ou 25. liv.

Les mesons le Roy o li Alement souloient vendre leurs toiles Troies, valoit environ 80 ou 100. livres, qui ne vaut pas 10. livres. Item tuit peages de Champagne sont amenuisez grandement pour les marchandises qui ne sont pas venes s foires en la maniere qu'elles souloient venir. Et pour le defaut des marcheans qui ne viennent pas en Champaigne ainsi comme ils souloient, les mesons et li heritages du Roy, et les autres mesons des bonnes gens, o le Roy prenoit la moiti des loyers en la Foire de Bar, et le tiers des loyers en Foire s villes de Troies, et de Provins, sont decheu et dchient chascun jour. Les choses dessus dites ont est tesmoignes par les sermens de ceux qui ensuivent, etc. qui les marchiez dessusdiz ont tenus ferme ou temps pass, et par plusieurs autres marcheans frequentans les Foires. Les Foires de Champagne et les sommes du denier de la livre. Premierement La Foire de May de Provins l'an 1296. 9215. livr. 12. sols, 1. den. Tournois. La Foire saint Jean de Troies, 1375. livres, 18. sols, 1. denier. La Foire saint Ayoul ou saint Ernoul de Provins, 1554. livres. La Foire froide de Trezet, ou Saint Remy de Troyes, 1386. livres, 8. sols, 4. deniers. La Foire de Laigny sur Marne, 1813. livres, 7. sols, 8. deniers. La Foire de Bur-sur-Aube, 1140. liv. 13. s. 5. d. Ex eodem Regesto fol. 182 :

Ce sont les cas et les meseus qui aviennent de jour en jour s Foires de Champagne, par quoi elles sont perdues et desoles, et le menu commun essiliez, et le Roy y pert son droit et ses eschoites par mauvs gouvernement.

Premierement, lesdites Foires furent fondes sous bonne foy et par les marcheans, et pour ce fu donn le conduit tous marcheans et leur denres de quelque terre que il soient, venant et alant sdites Foires, lequel conduit souloit faire mult tres-grant profit, et orendroit fait grans domaiges pour les abus que l'en y fait, par les mauvs marchis, faus contrais, et grans usures qui y sont demenes sous l'ombre des privileges et du conduit desdites Foires. Item par la coustume des Foires nul ne doit jor des privileges, ne du conduit des Foires qui n'est loiaus marcheant, ou se il ne tient table de change rsident par toutes les Foires. Car quiconques s'appelle Changeur de Foires, et il ne l'est pas, il use des privileges et des mandemens des Foires en nom de Changeur, si comme font plusieurs usuriers Lombars, et autres qui demeurent Paris et ailleurs par le Royaume, qui prestent leurs deniers usure, et puis font tant que leur debteur se vont obliger eus en Champaigne, et s'obligent comme Changeurs des foires, et cil qui s'appellent Changeurs ne sont demourans ne frequentans les

Foires par le privilege et la coustume des foires. Quant tels faus Changeurs sont attaints, li cors et li avoir doit estre en la volont du Seigneur. Et parce que l'en les laisse jor des privileges du conduit et des mandemens des foires, n'a-t-il ms nulle vraie table de change. Es Foires a l'en a bien veu 500. residens, et avoir chascun table grant compaignie, et il n'y a que orendroit que 3. qui ne sont pas encore vraies, etc. Item nul faus marcheans ne doit jor du conduit ne des privileges des foires. Car le conduit des foires est de tele nature, si-tost que li marcheans partent de leurs hostiex toutes leurs denres, soit avoir de pois ou autre chose, il ne doivent leur denres desploier, vendre, ne aliener, jusques tant que il viennent dedans le cors de la Foire, puisque il soient marcheans des foires, et que il se veulent aidier du conduit. Car en venant s foires, parmi quelque terre que il passent, se il sont robez au chemin, il convient que le Seigneur de la terre ou la roberie est faite, soit contrains par les mandemens de foires rendre le domaige, ou li hoste, se il sont desrob en hostel, et se l'hoste n'est solvable, il sont desrob en ville de Loy, toujours a l'en recours au haut Justicier de ladite ville, et par tele maniere de conduit brisi s'engendrent les deffenses. Et quant l'en treuve que les marcheans qui se veulent aidier du conduit de foire, meinent et font descendre leurs denres ailleurs que s foires, les denres sont acquises au Roy, et li marcheans doit demourer en la volent du Seigneur, etc. Le Roy Charles le Bel par son Ordonnance donne Paris au mois de May 1327. remit les Foires de Champagne en leur ancien tat, et voulut que les coustumes mises et establies de nouvel fussent du tout abatues ; c'est assavoir le quart du courretaige, six deniers pour mandement, et trois deniers pour livre ; lesquelx six deniers pour mandement, trois deniers pour livre aloient au seel. Ib. fol. 189. verso. Vide Custos nundinarum, Franciscum des Marets in Libello de Nundinis Trecensibus, et de Lauriere tom. 1. Ordinat. Reg. locis in indice notatis, tom. 2. pag. 73. et seqq. Nundin, Decursiones militares, hastiludia, qu Torneamenta vulgo vocant. Decreta Eugenii II. PP. cap. 7 :

Temerariam multorum audaciam, qui ad detestabiles Nundinas ex condicto venire solent ad ostentationem virium suarum, omnino et sub anathemate fieri prohibemus. Quod si quis ibidem mortuus fuerit, pnitentia et viaticum ei non negetur, Ecclesiastica tamen careat sepultura.

Ex quo loco patet octavo ineunte sculo, atque adeo Ludov. Pio imperante, obtinuisse ejusmodi hastiludia, quod etiam ex Nithardo firmavimus, in Dissert. 6. ad Joinvillam, proinde Torneamentorum non adeo nuperum fuisse inventum ac usum : denique ex hoc Eugenii Decreto Nundinarum appellatione donatas deinceps fuisse ejusmodi militares et equestres decursiones, ut et in Concilio

Remensi ann. 1131. can. 12. et 1148. can. 12. Lateranensi II. ann. 1139. can. 14. Lateranensi III. ann. 1179. can. 20. apud Lambertum Ardensem pag. 13. 29. Theodericum Abbatem in Vita S. Bernardi lib. 1. cap. 11. Csarium lib. 7. cap. 39. lib. 12. cap. 17. Anonymum in Vita S. Roberti Abb. Molism. n. 4. etc. Sed et prlia et bella civilia ita appellat S. Bernardus Clarevallens. Abbas in Epist. ad Sugerium Abbatem S. Dionysii tom. 4. Hist. Franc. pag. 516 :

Homines namque illi, qui reversi sunt, maledictas illas Nundinas post festa Paschalia prfixerunt, et statuerunt laxatis habenis, Dominus Henricus filius Comitis, et Dominus Robertus frater Regis, ut irruant et interficiant semetipsos.

Nundinarii, Mercatores, in Gloss. antiquis MSS. Nundinator, , Forensis, in Glossis Lat. Grc. Sangerman. MSS. NUNDOFILI, Hretici, iidem qui Arialdist et Paterini. Chron. Rich. Cluniac. ad ann. 1159. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 1112 :

Quod audientes Ludovicus rex Francorum et Henricus rex Anglorum, consilio Henrici Beluacensis, et aliorum Nundofilorum, sive Paterinorum, partes Alexandri sustentaverunt.
Vide Paterinus. NUNNA, Nunnus. Vide Nonnus. NUNNATIO.

Arabes habent tantum tres vocales, a, i, o, et Nunnationem

. Joan. Heyman. in not. ad Epist. Jacob. Christman. pag. 321. tom. 2. Syllog. epist. a Burman. Per Nunnationem autem illam, oun pronuntiatur noun in fine vocabulorum, quod additur infinitivis et accusativis. Nasalis vero dicitur hc pronuntiatio. Ex animadversionibus D. Falconet. NUNTIARE, Citare, in jus vocare. Vita S. Prjecti cap. 3 :

Obtinuitque cum Principe ut Missos ex latere dirigeret, qui eum per fidejussores Nuntiarent, et in aula Regis facerent prsentari.

Hinc Noncer, pro Annoncer, apud Froissart. 1. vol. cap. 19. Noncher, pro Dclarer, in Cons. Petri de Font. cap. 4. pag. 80. art. 1. Nonchier, in Vita J. C. Ms. :

Als vous en, si lor Nonchis ; Mais gards bien que n'i targis.

Pro Significare, vulgo Indiquer, signifier, in Bestiar. Ms. :

Li coulons qu'est stephanin, Nos doit saint Estevene Nonchier, Qui pour Dieu se laissa pener.

NUNTIATICA. Diurnus Roman. cap. 6. tit. 19 :

Cujus exactionem per nostrum dispositum fecisse dignosceris, prsenti

Ill. indictione de Nuntiatica vel de aliis accidentibus causis, etc.

NUNTIATIO, Nuncium Gall. Nouvelle. Annal. Placent. ad ann. 1444. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 887 :

Die 14. (Februarii) dominus presbyter Johannes Philippus Anguissola Mediolano rediit bonam referens Nuntiationem

. Vide supra Novum. NUNTIATIO Novi Operis per jactum lapilli. Charta Occitanica ann. 1407. de Carmelitis qui Monasterium in loco de Montesquivo Rivensis Dicesis dificare cperant :

Propter quod denuntiabat prdictis Carmelitis novum opus, et in signum hujuscemodi denuntiationis et prohibitionis, prdictus D. Rector seu Vicarius ibidem et in continenti per Jactum unius lapilli dixit, et verbo proposuit, dirigendo verba sua Carmelitis prdictis in dicto novo opere existentibus : Denuntio vobis opus novum. Item per Jactum secundi lapilli dixit : Ego denuntio vobis opus novum. Item similiter et tertio loco per Jactum tertii lapilli dixit : Ego denuntio vobis opus novum, et inhibeo vos antedictos Carmelitas, et quemlibet vestrum...... quantum de jure possum, et debeo, et mihi est permissum, ne ulterius in dicto hospitio construatis sive dificetis, et ne etiam ulterius procedatis, etc. Il sera dit, que les parties sont recevoir.
Item

Atque h quidem nuntiones novi operis, ut et restitutiones in integrum per signa fieri dicebantur. Manuale Placitatorum in Parlamento 28. Mart. 1374 :

que la nouveaut sera oste reaument et de fait, restablissement sera fait par Signe, et n'y eschet autre restablissement
. Et 2. Septembre 1377 :

Il sera dit qu'ils meneront S. Merry Jean Bridelle, qu'ils menerent de S. Merry en Chastellet se ils le peurent avoir, si non par Signe d'une verge reintegreront l'immunit de l'Eglise, etc.

Occurrit in hoc regesto non semel. Vide Denuntiatio. Ex Dig. fr. 6. 1. si servit. (8, 5.) Fr. 1. 6. Qu. vi aut cl. (43, 24.) Vide Jurisconsultos. NUNTIUM, Legatio. Chronicon Trivetti, tom. 8. Spicil. Acher. pag. 670 : (a Bonifacio VIII. missi)

Nuntium suum prosequentes, et pacem suadentes, treugamque duorum annorum petentes Ipso quoque anno (1235.) quum Soldanus Sept Nuntios sive

. 1. NUNTIUS, Legatus, missus. Annales Genuens. apud Murator. tom. 6. col. 47 :

ambasciatores Communis Janu... detineret in verbis, et eos diu duxisset et duceret per ambages.
Hinc Nonce vulgo dictus, Legatus summi Pontificis, ut omnibus notum. Nuncius, Apparitor, Judicum missus, qui eorum nuntia portat et mandata exsequitur. Liter Joannis Franc. Regis ann. 1350. tom. 4. Ordinat. pag. 16 :

Tres Consules et sexdecim Consiliarios habeant... et unum Nuncium pro Consiliariis suis congregandis.
Ali ejusdem Regis ann. 1356. tom. 3. pag. 157 :

Consules... habeant potestatem indicendi et perequandi et levandi per certos suos Nuncios talliam seu tallias hominibus et habitatoribus dicti castri et ejus mandamenti, tociens quotiens expedierit et eis visum fuerit faciendum, perequataque et indicta levandi et percipiendi seu fieri faciendi per certos Nuncios super hiis per eos destinandos.
Liter Caroli Regentis, filii Johannis Regis Franc. ann. 1358. ibid. pag. 236 :

Que Universitati et Consulibus de Condomio (Condomo) debentur nomine et ex causa Universitatis prdicte... leventur tanquam fiscalia et etiam exigantur, et eisdem cohercitionibus per eosdem Consules seu eorum servientes vel Nuncios perpetuo exigi valeant et levari.
Charta Ysnardi de Antravenis Senescalli Provinci e MS. D. Brunet fol. 90 :

Nullus Nuncius, cursor, sive apparitor predicte curie pro nunciatione aliquid accipere debeat a civibus Arelatis.
Synodus Oriolana ann. 1600. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 716 :

Nuncii quoque nostr curi Sacerdotes aut alios quoscumque sacris ordinibus initiatos in Ecclesia non citent, nec quamdiu ex ea exstiterint, ad judicium vocent.
Adde Statuta Astensia Collat. 4. cap. 5. etc. Nuncius Armorum, Gall. Sergent d'armes, in Codice MS. DD. Daguesseau Cancellarii ubi de Processu dissolutionis matrimonii Ludovici XII. fol. 170. Nuntius Camer. Vide Camerarii Provinciarum, in Camerarius. Nuntius Citatorius, Qui in jus citat seu vocat. Chron. Dominici de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 552 :

Igitur adveniente Nuntio citatorio ad Palatinum eumdem, literas citatorias eidem Palatino porrexit, quas superbo capite spernens, ad clamorem dicti Regis penitus ire negavit.

Nuntii Conclavis, Gall. Couriers du Cabinet, quos habebant Majores Domini, quosque inter Nobiles feoda tenentes numeratos fuisse probat D. Brussel tom. 1. de Feudorum usu pag. 172. ex hoc Chartularii Montisfortis loco, ubi de feodis ad hoc castrum pertinentibus :

Magister Hubertus de Maulia est homo Comitis, et debet ire in Nunciis domini Comitis eques.
Nuntius Curi. Charta Guillelmi Comitis Forcalcarii ann. 1206. pro Manoscensibus :

Item quod Bajuli et Judices et Notarii Curi, et Nuntii sint annales. Et qui semel Bajulus, aut Judex, aut Notarius, aut Nuntius Curi fuerit, etc.
Vide Messageria. et Haltaus. Glossar. German. voce Fron-bote, col. 535. Nuncius Potens, Delegatus qui possit personam et vices mittentis agere. Charta Ottakeri Marchionis Styri ann. 1156. apud Ludewig. tom. 4. pag. 202. qua confirmat advocatiam Garstensibus :

Ter in anno, id est, bis tempore graminis, semel tempore fni placitum suum debet habere (Advocatus,) et hoc de clamatione vel notificatione illius prconis, quem sibi Abbas vel potens ejus Nuntius debet ad latus ipsius Advocati sedere, et de omni manuum compositione sive pugn sive furti du partes ad Ecclesiam respiciunt, tertia ad ipsum.
Nuncius Portans Pyxidem. Vide Pyxis. Nuntius Regis, Idem qui Missus Dominicus, in Decretis S. Ladislai Regis Hungari lib. 3. cap. 1. 2. Nuntius Virg, Gall. Sergent verge, Apparitor qui in symbolum officii virgam portat. Leges Palatin Jacobi II. Regis Majoric. inter Acta SS. Junii tom. 3. pag. xxxv :

Quatuor ad minus ordinarie Nuntii virg sint in nostro hospitio, qui ratione eorum officii virgam deferre nec omittant.

2. NUNTIUS, Mercenarius, servus ad annum conductus. Statuta Arelat. MS. art. 154. de Nunciis locandis in festo S. Andree :

Statuimus quod illi qui conducent de cetero aliquem vel aliquos mercenarios vel mercenarium ad annum, quod illos conducant a festo S. Andree ; et idem dicimus de furneriis et posteriis, et quod omnes Nuncii, qui modo sunt locati ad festum S. Michaelis ad alium terminum teneantur stare usque ad festum S. Andree... Ab hoc statuto excipimus pastores ovium... et hoc continere nolumus omnes mercenarios, qui ad annum starent cum domibus religiosis.
Sententia arbitralis ann. 1292. inter Abbatem et Consules de Gimonte :

Quod si forte pastores, Nuncii, vel alii conductitii dicti domini Abbatis et Conventus dicti monasterii et grangiarum ejusdem, inveniantur aliquam talam facientes, vel damnum aliquod dantes in vineis, ortis, bladis, etc. Nuncius agricultur,

ad agros colendos destinatus, in Ordinatione Caroli Comitis Provinci ann. 1278.

e Muso D. Brunet. 3. NUNTIUS, Epistola, qua Exarcho Ravenn nuntiabatur pap obitus, in Diurno Rom. Pontif. pag. 9. NUPAGUNDIUM. Pain tailloir. Dief. NUPENI, vox Anglica, quam vide in Wardpeni. NUPERITAS, La novita, o novea. Glossar. Lat. Ital. Ms. NUPTARE. Gloss Isidori : Nuptant, Nubunt. NUPTATORIUM. Vide mox in Nuptorium. NUPTI Public, vel publice fact in Concilio Vernensi ann. 755. can. 15. Unde lib. 7. Capitularium cap. 179 :

Sancitum est, ut public Nupti ab his, qui nubere volunt, fiant.

Adde cap. 105. et Canones Isaaci Lingon. tit. 5. cap. 6. Concilium Trosleian. cap. 8. Nupti, Obventiones Curionum pro nuptiis. Tabularium Prioratus de Domino in Delphinatu Ch. 215 :

Et medietatem de sepultura, excepto de militibus, et de primitiis similiter medietatem, et de Nuptiis medietatem, etc.
Chartul. Celsinian. ch. 918 :

Monachi dimittunt ei (presbytero) Nuptias et qu offerunt mulieres surgentes a partu.

Nupti, Solemnis ecclesi vel monasterii consecratio. Charta ann. 1066. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 59 :

In loco qui Cadomum prisco ab incolis nuncupatur nomine, sanctimonialibus construxit (Mathildis) basilicam, quam paulo post omni commoditate exornatam ecclesiastica spiritualis constituto desponsationis tempore, convenientes imperii nostri excellentissimi pontifices, etc. Nuptiis ergo solenniter celebratis spiritualibus, etc.
Nupti, Convivium solemne in receptione Episcopi recens consecrati. Testimonia pro Ecclesia Turon. contra Dolensem, apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 914 :

Addidit etiam quod vidit prdictum Hugonem redeuntem a consecratione sua recipi processionaliter apud Dolum, et quod interfuit Nuptiis prdicti factis in domo Conani archidiaconi.

Eadem repetit alter testis ibid. col. 917. Nupti spiritales post consecrationem Basilic, eodem, ut puto, significatu celebrat memorantur, in Charta Guillelmi Ducis Norman. ann. 1066. e Chartulario SS. Trinit. Cadom. Quodvis convivium solemne. Comput. ann. 1450. ex Tabul. S. Vulfr. Abbavil. :

xx. die Aprilis, pro media parte quatuor quennarum vini domino Martino le Prevost, magistro scholarum cantus, in Nuptiis suis prim Miss prsentati, v. sol. iiij. den.

Ibidem :

26. die Julii, pro media parte quatuor quennarum vini sorori magistri Firmini du Four in Nuptiis ejus desponsationis prsentati, iiij. sol.

Ad Nuptias Puerorum teneri, in Charta ann. 1238. apud Mirum tom. 1. pag. 755. dicuntur, qui auxilium dominis suis debebant ad maritandos eorum filios, de quo dictum est in voce Auxilium. Nuptialis Vestis. Vide infra in Vestis. Nuptiales, Qui nuptias ineunt.

Deum... qui benedixit conjugia Nuptialium, fratres carissimi, deprecemur

, apud Mabillon. pag. 206. Liturg. Gallic. col. 2. Nuptiales Chart. Charta ann. 1097. e Tabulario S. Illidii Claromont. :

Ego P. de Camaleria, Dominus castri Tuiriaci dono et concedo per me et per meos in perpetuum omnes Chartas nuptiales, qu sunt castro Tuiriaci et in omnibus locis pertinentibus ad Tuiriacum, qu sunt de feudo meo, tibi A. Abbati monasterii S. Illidii.
Alia ann. 1203 :

De Cartis Conjugalibus, qu sunt in parrochia de Tuirec.

Alia ann. 1206. ex eodem Tabulario :

Magister Simon Archipresbyter d'Ermont conquerebatur de Abbate S. Illidii super Cartis Nuptiarum de Agella et de Basvilla... unde venerunt in prsentia Domini R. Arvernorum Episcopi, in cujus curia prdict Cart monasterio S. Illidii adjudicat fuerunt.
Has Nuptiales Chartas in voce Charta Cangius intelligit de Jure matrimonii sacramentum impertiendi. Nuptiantes, Incontinentes. Acta S. Gauger. tom. 2. Aug. pag. 684. col. 2 :

Certe de immanibus mites, de superbis humiles, de Nuptiantibus continentes... fecit non paucos.
Vide Nubere. Nuptiare, Nubere. S. Maximus Taurinensis Homil. in Epiphan. :

Nam cum defecisset Nuptiantibus vinum, etc.

Comput. ann. 1357. ex Tabul. S. Vulfr. Abbavil. fol. 8. r. :

Pro una cana vini prsentata uxori Petri Penllon, qua die Nuptiavit, iij. sol. viij. den. Nochoier,
in Mirac. Mss. B. M. V. lib. 2 :

Pour ce que li sains Esperites Et Nostre Dame li doinst joie De la pucele qu'il Nochoie.

Vide supra Nubiare. Nuptiaticum, Tributum forte, aut vectigal, quod pro nuptiarum facultate

solvebatur domino. In Capitulari Sicardi Principis Beneventani ann. 836. caput 27. est de sigillatico et Nuptiatico. Noaille, in Libert. vill de Tannay ann. 1352. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 63. art. 14 :

Ne pourront demander lidit seigneur et dames s diz habitanz, ne avoir d'iceulx nulle chose pour cause de ost, de chevauche, de subvencion,... de mortailles, de Noailles, (male editum Notailles) de chevalerie, etc.

Vide in Maritagium. Erant prterea ali usu stabilit prstationes, quas a nubentibus juniores innupti ejusdem loci exigebant. Lit. remiss. ann. 1357. in Reg. 89. Chartoph. reg. ch. 168 :

In villa de Uno-pano (dic. Carnot.) nupti fact fuerant... Ad domum spons in sero diei iverunt, et petierunt candelam per sponsum et sponsam prdictos, prout actenus extitit et est in dicta villa in similibus fieri consuetum, sibi dari.
Ali ann. 1373. in Reg. 105. ch. 434 :

Comme icellui Jehan, par maniere d'esbatement, feust al avec pluseurs jeunes gens de la ville de Lisines en un certain hostel, ouquel il avoit noces celle journe, pour demander et avoir les pastez, comme l'en a coustume faire en ladite ville en tel cas.
Ali ann. 1428. in Reg. 174. ch. 222 :

Lesquelz compaignons conclurent entre eulx que il convenoit aler en la chambre de l'espouse demander deux pots de vin pour le vin de couchier, comme l'en seult faire en teles nopces oudit pas (de Reims), disans que s'ilz ne les avoient, l'espouse ne s'en iroit pas couchier.
Denique ali ann. 1479. in Reg. 205. ch. 285 :

Une mesle de gens, qui estoient assemblez au lieu de Semur pour cuider avoir les pasts de certaines noces ; lesquelz on a acoustum bailler aux varlets marier.
Plura rursum ejusdem rei exempla, videsis supra in Bannum 5. et Cochetus 3. Nuptiator, Qui nuptias ambit, amat. S. Hieronymus lib. 1. adversus Jovinianum cap. 23 :

Dicam et ego Nuptiatoribus meis, qui post castitatem et diuturnam continentiam subant ad coitum, et pecudum more lasciviunt.

Apud eumdem Epist. 11. Secundus Nuptiator dicitur, qui alteras init nuptias. Pro Paranympho sumitur in voce Druchte. Nuptorium et Nuptatorium, Domus vel locus ubi fiunt nupti, vel ubi nubunt. Gloss. Isid. et Ugutio. Nossailhes nostri dixerunt Tempus, quo nubere licet. Lit. remiss. ann. 1471. in

Reg. 197. Chartoph. reg. ch. 145 :

Le suppliant effianc une jeune fille, qu'il entendoit espouser aux prouchaines Nossailhes, etc.

NURA, Nurus, uxor filii, Gall. Bru. Testam. Romei de Villanova ann. 1250. ex Tabul. D. Venci :

Item confiteor me habuisse a Nura mea Aycarda uxore Pauleti (filii mei) nomine dotis su, duo millia librarum Raymundensium.
Vide supra Nora. NURIGARIUS, Idem qui supra Norigarius, qui nutrit oves, in Charta ann. 1432. Aliaque animalia ; Nuyraguier, in Libert. Sommer. ann. 1463. ex Reg. 199. Chartoph. reg. ch. 41 :

Item ont iceulx habitans libert et franchise que nul Nuyraguier ou tenant bestail, ne doit tenir bestail menu, sinon qu'ilz portent de dix en dix une sonnaille.
Vide supra Noraguerius. NUROK. Vide Wadding. in Regesto tom. 1. pag. 10. NURUS, , () Sponsus. Suppl. Antiq. NUS, pro Nos ; in veteribus Chartis Gallicis 9. 10. 15. 24. 26. 27. etc. apud Mabillon. post libros de Re diplomat. et apud Baluzium in vett. formulis non semel : semel ac iterum in Placitis aliquot Chlodovei III. tom. 4. Act. SS. Ord. Bened. pag. 617. 618. et apud Doubletum, ubi frustra viri docti emendant in Nos ; unde nostri forte suum Nous servarunt. NUSARE, Arabice, Seratura qu cadit a ligno, quando secatur. Glossar. MS. medic. Simon. Januens. ex Cod. reg. 5959. NUSCA. Gloss. Theodisc. : Fibula, Nusca. Item : Lunula, Nucula, f. Nuscula. Leges Angliorum et Verinor. tit. 6. 6 :

Mater moriens filio terram, mancipia, pecuniam dimittit : fili vero spolia colli, id est, murnas, Nuscas, monilia, inaures, vestes, armillas, etc.
Charta ann. 1320 :

Et tres Nusc auri cum gemmis pretiosis, etc.

Charta Goffridi Comitis Andegavensis in Tabular. Vindocinensi :

Pro qua (Ecclesia) dedit ipsi Lancelino nummorum solidos mille, et su uxori duas Nuscas aureas in pretio 10. librarum, etc.
Chartam integram descripsit Gallandus lib. de Franco alodio pag. 283. Quibus sane locis ut musca legendum pro Nusca fere putem, facit Hugo Plagon vetus Interpres Will. Tyrii lib. 18. cap. 31. qui hc verba,

murenul, inaures, periscelid

, vertit Mousches fermaus. In Glossario enim laudato fibula idem est quod Nusca.

Vide Musca. Constantior est Nusc lectio, ut assentiamur Cangii conjectur.

Nusca una de aureo

, in Charta ann. 1053. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 203.

Scrinium eburneum et in eo Nusc aure quinque, armill du Sine Nuschin, Poculum

, apud Fred. Schannattum Vindem. Liter. pag. 9. Vide Nosca. In Glossario Schilteri : Nuosci, Fistulas, ubi notatur f. legendum Fibula. Deinde ab eodem Schiltero redditum Rythm. de S. Ann. v. 651. At Scherzio in Not. Nuschin est Fibula, spinter. Gloss. Florent. : Nusca, Fibula, Nusculi, Lunula. Vocabul. Lat. Germ. Spinter, Nuschel. Vectoris est proprie spinter parvumque monile. Hc in laudato Schilteri Glossario. Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 1106. voce Nusca. Haud scio an idem sit vox Noials, quam usurpat le Roman de la Guerre de Troyes MS. :

Li Rois fu sages et cortois, Les resnes as Noials d'orfrois, Ot pris dou pallefroi Hellaine, Il tot seul la conduit et maine. Nuscam auream feminam.

Anonym. de Casib. monast. Farf. apud Murator. tom. 6. Antiq. Ital. med. vi col. 285 : Et col. 293. Nuscas tres aureas femineas inter monilia enumerat. Vide supra Nodellus. Nostris vero Nusque appellatur, Oculi angulus interior. Lit. remiss. ann. 1481. in Reg. 206. Chartoph. reg. ch. 722 :

Le suppliant atteigny icellui Franois d'un des forcherons de la fourche par le visaige, entre la Nusque du nez et l'ueil.
NUSCENTUM, Nucetum, ager nucibus consitus. Charta ann. 1359. in Reg. 87. Chartoph. reg. ch. 282 :

Item partem suam duarum peciolarum Nuscenti,... pro quibus facit domino dimidium quartale vini.

Vide supra Nucelletum. NUSCIO, Nusciosus. Vide Noctiosus. NUSCITARE, , in Glossis Lat. Grc. Sangerman. Exspuere, fastidire, in Suppl. Antiq. NUTA, Gustus oris, apud Papiam. NUTATUS, Turbatus. Vita S. Conwoionis Abb. sc. 4. Benedict. part. 2. pag. 200 :

Nutati enim erant de abscessu ejus, et dubii nesciebant quid ei evenisset.

NUTERANS, Nox intrans, a veteri Gallico Nuitantr, eodem sensu. Vide supra Noctanter. Lit. remiss. ann. 1350. in Reg. 80. Chartoph. reg. ch. 752 :

Ad hostium Johannis Turpin de Nuterante venit, etc. Nutibundis gressibus minime consistere valens, etc.

Vide Nutio. NUTIBUNDUS, pro Nutabundus, in Act. S. Florent. tom. 6. Sept. pag. 432. col. 1 : NUTINARE, Corpus, ingenium, genitura. Gloss. Isid. Post Cerdam Grvius restituit Natura, pro Nutinare, et Genitalia, pro Genitura. NUTIO, Concil. Legion. ann. 1012. can. 26 :

Si Miles vero in Legione in solo alterius casam habuerit, bis in anno eat cum domino soli ad junctam ; ita dico, ut eodem die ad domum suam possit reverti : et habeat dominum qualemcumque voluerit, et faciat de domo sua sicut super scriptum est, et ulli domino non det Nutio.

An noctem ? adeo ut sensus sit, Militem domino debere diem ad junctam, non vero noctem, quod statutum sit, ut eodem die ad domum suam possit reverti. NUTRA, pro Neutre, in Literis ann. 1224. tom. 4. Ordinat. pag. 376. art. 8. ut ibi monitum a Cl. Editore. NUTRICAMENTUM, Nutricatus animalium, ex quo decim penduntur ecclesiis, idem quod Nutrimentum. Vide supra Notrimina. Charta Barthol. episc. Laudun. ann. 1116. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 32 :

Eas (domos) ab omni decima liberas esse concessimus, tam in carrucis, quam in Nutricamentis.
NUTRICARE, Nutrire. Capit. Caroli Magni lib. 1. cap. 132 :

Unusquisque suo beneficio suam familiam Nutricare faciat, et sua proprietate propriam familiam nutriat.

NUTRICARII, Matricularii, quibus enutriendi ac educandi infantes projectos cura incumbebat : Nourrissiers. Vita S. Goaris cap. 10 :

Hcque consuetudo erat, ut quando aliquis homo de ipsis infantibus projectis misericordia motus vellet curam habere, ab illis, quos Nutricarios vocant, matriculariis S. Petri compararet, et illi Episcopo ipsum infantem prsentare deberent, et postea Episcopi auctoritas eumdem hominem de illo Nutricario confirmabat.
Id clarius explicatur a Wandelberto in Vita ejusdem Sancti cap. 20. NUTRICATIO, Eadem significatione, nostris alias Norreture, Norriture et Norriage. Charta Joan. abb. S. Mich. ex Chartul. Thenol. fol. 35. v :

Cum jam prdicti fratres in parrochia de Hussel curtem dificassent, pro cujus decimatione, tam agricultur quam Nutritationis, quantum ad nos et ad sacerdotem parrochialem pertinet, etc.
Ita rursum occurrit in Charta sequenti ann. 1144. At in Ch. Henr. archiep. Rem.

ann. 1167. fol. 38. r. melius legitur, Nutricatio. Lit. remiss. ann. 1393. in Reg. 144. Chartoph. reg. ch. 437 :

Lequel Thevenon avoit fait mengier grant partie de leur avoine ses bestes et Norretures.
Ali ann. 1416. in Reg. 169. ch. 414 :

Icellui Philippe dist aux supplians, pourquoy a est vostre Norriture en mes glans ?....... ainsi que s'il voulsist dire que les pourceaux des supplians avoient est mengier ses glans.
Ali ann. 1421. in Reg. 171. ch. 336 : Vita J. C. MS. :

Beufs, vaches, moutons et autres Norriages et bestial, etc. Riches hom est desmesure De bestes et de Noureture... Si a guerpie la pasture Les bestes et le Nourreture.

Hinc faire norrin, pro Nutrire, alere, in Libert. Busenc. ann. 1357. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 369 :

Li aucun laissoient labourer leurs terres, et faire Norrin de bestes et de chevaulx.

NUTRICIA, pro Nutrix, ex Gallico Nourrice. Architrhenius lib. 1. cap. 2 :

Languida segnities veneris Nutricia, tractat Otia, etc.

NUTRICIO, Nutricius, nutritor. Juli gaudenti fili dulcissim, qu vixit an. iiii. men. x. dies xii. Nutriciones contra votum suo fecerunt loco peregreno eita decessit, apud Bertol. in Antiq. Aquilej. pag. 198. Vide Nutritius. NUTRICIUS, Alumnus. Gerardus abb. in Vita S. Adalardi in Prologo :

S. Anscarius... S. Adalardi auditor fuit et Nutricius.

Vide Nutritius. Nostris alias Nourris. MS. part. 2 :

Plus aime bons vassaus, que mere ses Nourris.

NUTRICULA, dimin. a Nutrix ; dicitur de ecclesia, in qua quis nutritus est et educatus. Flor. diac. Lugdun. carmen tom. 6. Collect. Histor. Franc. pag. 263 :

Quid, quso, sacrosancta tibi Nutricula nostra Atque eadem genetrix ecclesia hc meruit ?

Vide mox Nutritor 2. NUTRIDUS, pro Nutritus, Familiaris, domesticus. Formul Andegav. art. 55. tom. 4. Analect. Mabillonii pag. 267 :

Convenit nobis ad petitionem Nutrido nostro....... pro assiduo servicio suo, etc.

Vide Nutriti. NUTRIMEN, Nutrimentum, Nutritura, Nutricatus animalium, ex quo decim penduntur Ecclesiis. Nutrimen. Regula Canonicorum cap. 122. ex Synodo Aquisgranensi :

Loca eis congrua attribuant, in quibus Nutrimina fiant, unde necessaria pulmenta habeant.
Capit. Caroli Mag. lib. 2. cap. 21 :

De omni conlaborato, et de vino, et fno fideliter et pleniter ab omnibus Nona et Decima persolvatur. De Nutrimine vero pro decima sicut hactenus consuetudo fuit ab omnibus observetur.
Lib. 4. cap. 40. lib. 5. cap. 146 :

Ut de frugibus terr et animalium Nutrimine Non et Decim persolvantur.

Adde Chartam ejusdem Caroli Mag. tom. 3. Analect. Mabillonii pag. 266. Aliam ann. circiter 888. apud D. Calmet. in Probat. Hist. Lotharingi tom. 1. col. 313. Canones Hibern. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 15. et Edictum Rotharis Regis Longobard. tit. 92. 4. 232. etc. Hinc expono Nutrimen, quod occurrit in Vita S. Deodati Abb. tom. 3. SS. April. pag. 274 :

Enituit... quoddam Dei servorum cnobium... ex cujus sacro Nutrimine puer insignis pullulat Deodatus.

Ubi Nutrimen, quod Educatio reddunt viri docti, metaphorice dictum, atque ad Monachos una nutritos et educatos translatum existimo. Nutrimentum. Greg. Mag. lib. 1. Dial. cap. 9 :

Placet tibi, Domine, ut de Nutrimentis matris me manducare non possim, ecce enim gallinas, quas nutrit, vulpes comedit.
Epistola Episcoporum Galli ad Ludov. II. Reg. cap. 14 : Vulfinus Pictaviensis Episc. in Vita S. Juniani Abbatis cap. 15 :

Laborent et excolant terras,... faciant Nutrimenta congrua et necessaria. Pullorum Nutrimenta plurima congregavit, quorum carnibus infirmorum inopiam sustentaret.
Charta Guillelmi Forcalcariensis Comitis ann. 1180 :

Concedo eidem domui in perpetuum pascua omnibus animalibus et Nutrimentis suis, ut libere et absque omni exactione seu consuetudine ipsa animalia seu Nutrimenta in toto meo Comitatu pascantur et nutriantur.
Donatio ann. 1121. inter Instrum. tom. 4. Gall. Christ. col. 15 :

Si eam ipsi Monachi (Clar-vallis) in sua proprietate et dominatu retinuerint, et arando et fodiendo laboraverint, et de Nutrimento, quod

in prdicta terra fecerint, similiter concedo.

Charta ann. 1252. Hist. Mediani Monast. pag. 323 :

Dedit... minutam decimam grangi su de Estenem... in pratis et Nutrimentis.

Adde aliam ann. 1261. ibid. pag. 328. Alia ann. 1268. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 290 :

Ad pascua animalium, equarum, porcorum et aliorum Nutrimentorum.

Vide Buzelin. in Gallo-Flandr. pag. 384. et 399. Nutritura, in Charta Caroli Magni apud Adamum Bremensem cap. 9. et tom. 1. Capitul. Baluz. col. 246. Charta Joceranni Episc. Lingon. pro Monasterio Clarvallis ann. 1121. inter Instrum. tom. 4. Gall. Christ. col. 157 :

De possessionibus autem et laboribus eorum prcipientes prcipimus, ut quocunque loco in toto episcopatu nostro Nutritur vel agricultur ipsi et familia eorum labores exercuerint, decimas suas ipsi habeant.
Charta Radulfi Filgeriensis ann. 1158. ex Archivo S. Petri de Rilleio :

Notum sit me dedisse ecclesi B. Petri de Filgeriis ecclesiam de Quintonia et communem pasturam omnibus suis animalibus, tam pecoribus quam jumentis, sive aliis Nutrituris suis.
Charta Philippi Franc. Reg. ann. 1187. ex Archivo Archiep. Senon. :

Nullus hominum de parochia (Lorriaci) tonleium nec aliquam consuetudinem reddat de Nutritura sua.
Bulla Innocentii III. PP. ann. 1198 :

Equos non ascendant, nec etiam habeant (Fratres SS. Trinit.) sed asinos tantum liceat ascendere, datos vel accommodatos, vel de propriis Nutrituris susceptos.
NUTRITATIO. Vide supra Nutricatio. NUTRITI, Familiares, qui e familia alicujus sunt, qui in domo domini aluntur. Gregorius Turonens. lib. 9. cap. 36 :

Comitibus, Domesticis, Majoribus, atque Nutritiis, et omnibus qui ad exercendum servitium Regale erant necessarii, delegatis, etc.
Legendum Nutritis. Le Roman d'Athis MS. ubi Regem inducit Barones suos alloquentem :

Si leur a dit : Seigneurs ouys, Et en pais dire me laissis, Tous estes de ma Nourriture, De moi devez prendre grant cure.
MS. :

Tint grant feste et grant court, mout y ont de deduit,

Mout y ot des estranges et moult de ses Norriz.

Guill. Guiart. ad ann. 1267 :

Ces trois ont Lombars en leur glanne, Prouvenciaus et ceux de Touscanne, Et tiex estranges Nourretures.

Nutriti, in Monasteriis, dicuntur pueri, qui Monasterio oblati sunt, de quibus infra. Lanfrancus in Decretis pro Ordine S. Benedicti cap. 21 :

Juvenes tam Nutriti, quam de sculo venientes, qui magistris custodiendi commendantur, in multis, sicut infantes, de quibus superius dictum est, custodiantur. Remoti, ut supra, a se invicem sedeant : extra locum custodi su sine custode nusquam procedant, etc.
Chron. Monast. de Fontanis cap. 2 :

Qui in diebus eorum parvulus susceptus in Cnobio isto, et Nutritus ab eis per 14. annos, etc.
Sugerius lib. de Adm. sua : Ditmarus lib. 2 :

Robertus hujus Ecclesi professus, et ab infantia Nutritus. Monachus conversatione Nutritus.

Ejusmodi autem Monachi Nutriti longe potioris habebantur conditionis, quam Conversi, ob perpetuam vit innocentiam ; adeo ut prcipua iis commendarentur munera. Folcardus in Vita S. Bertini cap. 11 :

Erlefredum suum a puero Nutritum Abbatem successorem ordinavit.

Charta Eriberti Archiepiscopi Mediolanensis ann. 1040. apud Ughell. in Appendice ad tom. 4 :

Noster fidelissimus Albizo, a cunabulis Monachus sub Patre et Regula recte Nutritus, a nobis nuper nominati Cnobii Abbas effectus.
Udalricus lib. 3. Consuet. Cluniac. cap. 10. de Officio Prcentoris : Eadmerus lib. de S. Anselmi Similitudinibus cap. 78 :

Hc est obedientia quam ex more nullus meretur, nisi Nutritus. Verum quia de Conversis et Nutritis congregatur Ordo Monachorum, dicendum est quod solet esse contentio qudam inter Nutritos Monachos et Conversos. Asserunt enim Nutriti se nulla crimina commisisse, nec se in sculi sordibus coinquinasse, sed quia mundam ab infantia vitam duxerunt, et in Dei servitio semper laboraverunt. At contra Conversi, quia scientiam exteriorum habent, et res Monasterii sapienter tractant, Nutritis ipsis necessaria inveniunt, ordinem quoque suum ferventius custodiunt, illos vero parum in his valere considerant : ideo se meliores illis stimant, sicque alii aliis se prferunt, dum non suam, sed aliorum

infirmitatem attendunt. Sed si vere Monachi essent, sic esset inter eos quomodo inter Angelos in clis, et homines sanctos. Angeli enim sunt quasi Nutriti, sancti vero homines quasi Conversi, etc.
S. Hieronymus Epist. ad Ltam 7 :

Et licet quidam putent, majoris esse virtutis prsentem contemnere voluptatem ; tamen ego arbitror securioris continenti esse nescire, quod quras. Minori tate in Monasterio non excipiantur, nisi ab annis decem aut duodecim, qui et Nutriri non egeant et cavere noverint culpas.
Et Chronicon S. Benigni pag. 448 :

Vide Hugonem de sancto Victore lib. 5. de Claustro anim cap. 43. His addo qu habet Regula sancti Aureliani cap. 17 :

Fuit autem Girbertus ex primis quos Nutrivit Dominus Abbas Willelmus, et ab officio Scriptor est appellatus.

Vide S. Egilum in Vita sancti Sturmii Abbatis Fuldensis in Prologo, et cap. 1. Hugonem Flaviniac. pag. 197. Warinum Abbatem Metensem in Epist. Acta Murensis Monast. pag. 42. Chronicon Casinens. lib. 4. cap. 44. 45. lib. 4. cap. 96. Histor. Figiacensis Monast. pag. 302. Bernardum Monach. in Ordine Cluniac. part. 1. cap. 27. etc. Nutriti Clerici dicuntur, qui Episcopis ratione Diceseos subduntur, quasi ex eorum familia. Capitul. 5. incerti ann. cap. 5 :

Ut ipsi Presbyteri tales Scolarios habeant, id est, ita Nutritos et insinuatos, etc.
Hincmarus Rem. in Capitulis in Synodo Rem. datis ann. 874. cap. 5 :

Sed sicut audivi, vos non inde castigatis, sed vos ipsos et vestros Nutritos in maledictionem simoniac hreseos traditis.
Infra :

Quia si vos bene viveretis, et vestros Nutritos in bona vita et in bona conscientia nutriretis, non vobis esset necesse et vestra perdere, et vos ipsos in damnationem mittere.
Concilium apud Carisiacum ann. 868. ex Sirmondo :

Hincmarus Episcopus ad Herardum Archiepiscopum dixit, quia vester natus, Nutritus, vel educatus et ordinatus dinoscitur, etc.
Infra :

Et inventum est quod ab eo petere illum deberent, cujus natus, Nutritus, et ordinatus foret.
Herimannus de Restaurat. S. Martini Tornacensis cap. 107 :

Hic Tornaci natus, Nutritus Episcopii Canonicus extitit.

Charta Engenulphi vel Angenulphi Cantoris Ecclesi Braiensis ann. 1214. in Tabular. Campan. :

Joannes etiam Canonicus Braii Nutritus meus, si me supervixerit, eam (domum) quandiu vixerit, possidebit, etc.

NUTRITI, in Regula Monialium Fontevraldensium cap. 17. edem sunt qu Nutriti in Monasteriis virorum, cap. 17 :

Ut Abbatissa aut Priorissa non ducat secum in equitando quamlibet de Nutritiis, vel juvenibus claustralibus.

NUTRITIUM, pro nutricum mercede, in leg. 1. D. de Var. et extraord. crimin. (47, 11.) , Grcis. Nourrisson, eadem acceptione, in Lit. remiss. ann. 1387. ex Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 187 :

Duquel Blayne l'exposant nourrissoit un enfant,....... de la Nourrisson duquel ledit Blayne devoit grant argent.
NUTRITIUS. Gloss. Lat. Grc. : Nutritius, . Vetus Inscriptio :

Nemmia Tertulla Nutricio suo et matri bene merenti posterisque suis et sibi.

Occurrit apud Paulum Warnefridum lib. 5. de Gest. Longob. cap. 7. et Adamum Bremensem cap. 54. Nutritius Regis, apud Gregorium Turon. lib. 5. Histor. cap. 47. 1. NUTRITOR, ut Nutritius, Pdagogus, rector pueri. Greg. Turon. lib. 8. Histor. cap. 22 :

Wandelinus Nutritor Childeberti Regis obiit ; sed in locum ejus nullus est subrogatus, eo quod regina mater curam velit propriam habere de filio.

Vide Bajulus 2. 2. NUTRITOR, Prsul, pater spiritualis. Charta ann. 744. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 530 :

Tunc elegat sibi abbatissa cum sororibus defensionem vel admonicionem sancti Zenonis Nutritoris seu prsulis, qui in tempore fuerit.

Charta Ludov. reg. ann. 900. apud Oefelium tom. 1. Script. rer. Boicar. pag. 706. col. 2 :

Per quosdam proceres suos et Adalberonem antistitem et studiosissimum Nutritorem suum Waltonem Frisingensem episcopum, etc.
Vide supra Nutricula. NUTRITORES Lactanei, in vet. Inscript. apud Murator. tom. 3. Inscript. pag. 1477. 2. NUTRITORIUM, Locus in quo nutriuntur seu educantur infantes, vel ipsum educandi officium. Testamentum Radulphi de Nevill Comitis Wesmerland ann. 1440. apud Madox Formul. Anglic. pag. 433 :

Item do et lego cuilibet mulierum cum uxore mea ad tunc existencium x. marcas ; et cuilibet mulierum generosarum alterius status, in Nutritorio infantium meorum ad tunc existencium, xl. sol.
Hinc Nurreture, pro Secund, Provincialibus Nourriment, vulgo Arrierefaix. Lit. remiss. ann. 1402. ex Reg. 157. Chartoph. reg. ch. 356 :

Laquelle Brouguarde ot plusieurs maulx et doleurs naturels, tellement que ledit enfant vint et fu en voie de ladite Brouguarde hors de sa Nurreture embouchi, vif, sain et fort remuant et faisant devoir avec sa mere pour naistre sur terre naturelement et en temps d'enfans avoir aide pertinente. Parquoy furent esdiz maulx naturels du Jeudi jusques au Vendredi ensuiant environ nonne, que ledit enfant fut terminez et ladite Brouguarde ale de vie trespassement ; et tantt aprs sa mort ycelle Brouguarde fu ouverte et l'enfant ost.
NUTRITURA, Alimentum, educatio, Gall. Nourriture. Testamentum Bertichramni Episc. Cenoman. apud Mabillon. tom. 3. Analect. pag. 139 :

Illud itaque rogo ac jubeo, ut quanticumque amici mei vel fideles servientes fuerint, semper eis memor sit Nutritura mea, vel benefactum meum, quod circa illos impendidi.
Liter Edwardi I. Regis Angl. ann. 1278. ad Johannam Castell Reginam, apud Rymer. tom. 2. pag. 1067 :

Pro solicita et curiosa educatione et Nutritura, quas circa karissimam filiam nostram..... fecistis.
Liter Philippi Pulcri Franc. Regis ann. 1302. tom. 1. Ordinat. pag. 360 :

Nullus Senescallus, Baillivus aut aliquis Judex quicumque sub se habeat Prepositum, Vicarium seu Judicem, qui eidem consanguinitatis, affinitatis vel Nutriture vinculo teneatur.
Vide alia notione in Nutrimen. Nourrissement, eadem notione, in Stat. ann. 1374. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 46 :

Selon ce que pourveu avons la tutelle, garde et Nourrissement de noz enfans.

Infra :

Pour l'estat et gouvernement de nozdis enfans. Nourriture,

pari sensu, in Lit. ann. 1561. tom. 2. Comment. Cond. pag. 603. Vide infra Nutrix. 1. NUTRITUS. Bene Nutritus, Liberaliter, ingenue educatus, bon indolis. Chartul. Andr. notarii Massil. :

Donavit donatione pura, rata et irrevocabili inter vivos, Huguet filiad

su, tanquam bene Nutrit et condign, licet de majori dono et gratia foret digna, etc.
2. NUTRITUS, Nothus, filius illegitimus. Charta ann. 1195. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 445 :

Domno Bartholomo, qui ecclesi nostr non modica beneficia contulit, de bonis ecclesi nostr annuum beneficium, quatuor videlicet modios frumenti et totidem aven ad mensuram capituli ; et post ejus decessum, Guiberto ejus Nutrito illud idem beneficium, toto tempore vit su habendum, concessimus ;.... pratum insuper et mansuras, qu Bartholomus pater ipsius Guiberti sub annua pensione decem solidorum a nobis tenuerat.
Vide prterea Baluz. tom. 1. Hist. Arvern. NUTRIX, Qu educationem alicujus curat. Charta ann. 1193. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

Ego Johannes Nicholai Mari Johannis adjunctus curator Odoni, filio dudum Odonis Petri Latronis, cujus domina Luciana avia et Nutrix est.

Vide supra Nutritura. NUTUERE. Testam. regin Mafald ann. 1256. inter Probat. Hist. geneal. domus reg. Portugal. tom. 1. pag. 31 :

Item meum psalterium bonum, quod me Nutuit.

Leg. videtur quod miniatum est, hoc est, minio descriptum. Vide Miniare 1. NUX, Balist astragalus epitoxis, Noix d'arbaleste. Will. Brito lib. 6. Philipp. pag. 156 :

Guido Nucem volvit balist pollice lvo, Dextra premit clavem, sonat una nervus, et ecce In Regis scapula stabat fatalis harundo.
Dantes in Paradiso cant. 2 : Hinc Proverbium Italicum :

In quanto quadrel posa, et vota, et de la Noce si dischiava. La corda e'n su la Noce ;

pro damno proximo. Hinc Ennosquier, telum nuci imponere. Lit. remiss. ann. 1373. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 22 :

Icellui Vitet tent d'anemi retourna son arc tendu, la sayeste Ennosquie, et deux sayestes en sa bouche, etc. Ainsi que ledit Eslie eust Desnoqu son arbaleste, sa vire encontra ledit

Unde et Desnoquer, pro arcum remittere, in aliis Lit. ann. 1380. ex Reg. 118. ch. 331 :

de la Chapelle et lui entra ou corps.

2. NUX, Vasis species, a forma sic dicti. Inventar. ann. 1420. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 591 :

Unum plate argenteum pro speciebus pedatum, quinque Nuces pedatas, cum cooperculis.
NUXA. Udalricus lib. 1. Consuetud. Cluniac. cap. 22 :

Sanctorum reliqui cruciculis, capsulis, et Nuxis inclus per fratres a secretario dividuntur, ut ab eis collo suspens portentur.

Sed legendum videtur Buxis. Vide in hac voce. NUZARA, vox Arabica a Natzar, adjuvit, protexit, Idolum quoddam ; etym. adjutor, protector : vel a Nazar aut Nasar, rostro suo vulsit ; inde Nasron, aquila ; scilicet sidus cleste et nomen idoli, quondam ab Arabibus Dulkelaitis in Hamjaridum terra cultum. Ita ex Lexic. heptaglot. Castelli Martenius in Glossario ad Tract. de Concord. vet. et novi Testam. tom. 9. Ampl. Collect. col. 180 : Ubi scimus aliquid remansisse de idololatria illa, qua adorabant Jahot, et Jahoc, et Nuzara. NYCTAGES, aliis , Hretici,

qui superfluas existimabant sacras vigilias, et spiritali operi infructuosas, dicentes, jura temerari divina, qui noctem fecit ad requiem, sicut diem ad laborem. Qui hretici Grco sermone Nyctages, hoc est, somniculosi, vocantur
. Isidor. lib. 2. de Eccles. offic. cap. 22. NYCTALMUS, in Gloss. Sax. Cottoniano, Nihteage. Ubi Somnerus, forte Nyctalops, id est, qui noctu melius cernit, quam interdiu. Nyht, noctem sonat eag, oculum. Sed videtur legendum Nyctalus, ex Grco NYCTIMENE, , Noctua. Rolandinus Patavinus de factis in Marchia Tarvisina lib. 12. cap. 9 :

Sic aves aliquando, Nyctimine, qu Noctua dicitur, in specula constituta, undique et inordinate decurrunt, garriunt, vociferant et minantur.

De fabula Nyctimenes Nyctei fili in Noctuam vers, vide Ovidium lib. 2. Metamorph. v. 591. et seqq. NYCTOSTRATEGUS, , Prfectus vigilum qui noctu urbem perlustrant, public quietis causa. Arcadius leg. ult. Dig. 1. de mun. et honore (50, 4.) :

Nyctostrategi et pistrinorum curatores personale munus obeunt.

Sic legendum pro Nycostrategi, quod occurrit in pluribus exemplaribus. NYDBEDRIPES. Custumarium Monasterii de Bello, apud Spelman. tit. Brenhame, fol. 91 :

Alicia Frere tenet... et debet inde de redditu... et de Horsgabulo, ut

supra, 4. den. falcare per 3. dies, cariare fenum ad 3. Nydbedripes in autumpno cum 2. hominibus.
Infra :

Joan. Inverton debet metere et ligare in autumpno 1. nedacram, invenire unum hominem per 3. dies ad Nydbedripes ad metendum a meridie usque ad vesperas.
Ita fol. seq. Coacta opera est in agris dominorum a tenentibus precario ponenda, a Saxonico Nyd, Vis, Biddan, Rogare, precari, et Rippan, Falcare, metere. Vide Bederipes. NYMPHUM, Aquarum receptaculum. D. Ambros. in Actis sancti Sebastiani cap. 18. num. 65 :

Circa insulas, circa vicos, circa Nympha quoque erant positi compulsores, qui neque emendi copiam darent, aut hauriendi aquam ipsam facultatem tribuerent, nisi qui Idolis delibassent.
Capitolinus in Gordiano III. cap. 32 :

Opera Gordiani Rom nulla exstant, prter qudam Nympha et balneas.

Ammianus lib. 15 :

Ad Septemzonium celebrem locum, ubi operis ambitiosi Nymphum condidit Imperator.

Vide qu de Nymphis congessimus in nostra Constantinopoli. In mediis Ecclesiarum atriis, seu propyleis exstrui solebant hujusmodi Nympha, unde aqu salientes erumpebant. Anastasius in S. Hilaro PP. :

Nymphum et triporticum ante oratorium S. Crucis, ubi sunt column mir magnitudinis, qu dicuntur Hecaton-penta.
Johan. Diaconus in Vita S. Gregorii M. lib. 4. cap. 83 :

In cujus venerabilis Monasterii atrio jussu Gregorii juxta Nymphium du iconi veterrim artificialiter depict usque hactenus videntur. Nymphum

seu Cantharum, unum enim et idem hic sonant h du voces, quod fuit ante Basilicam S. Petri Rom sic describit S. Paulinus Epist. 13. nov edit. num. 13 :

Quare prtento nitens atrio, fusa vestibulo est, ubi Cantharum ministra manibus et oribus fluenta ructantem fastigiatus solido re tholus ornat et inumbrat, non sine mystica specie quatuor columnis, salientes aquas ambiens, decet enim ingressum Ecclesi talis ornatus, ut quod intus mysterio salutari geritur, spectabili pro foribus opere signetur.
Vide Canthari in Cantharum. Scribendum Nympheum ; est enim a Grco , non . Cui vero

usui destinata fuerint ejusmodi Nymphea constructa in atriis ecclesiarum, consule D. le Vert in Disquisit. de Missa et Communione pag. 441.