Hoe meet je of een diersoort muzikaal is?
Hoogleraar muziekcognitie Henkjan Honing: ‘Muzikaliteit is een combinatie van verschillende vermogens, en de twee belangrijkste zijn maatgevoel en relatief gehoor. Maatgevoel heb je als je een ritme kunt volgen, ook als het versnelt of vertraagt. Uit EEG-onderzoek naar de hersenactiviteit van pasgeboren baby’s weten we dat ze verrast reageren als een ritme afwijkt. Kaketoes hebben ook maatgevoel, apen en honden juist niet. Relatief gehoor betekent dat je een melodie in verschillende toonsoorten herkent als hetzelfde deuntje. Als je ‘Happy Birthday’ speelt en even later hetzelfde liedje vijf noten hoger, dan horen, voor zover we weten, alleen mensen dat als dezelfde melodie.’
Wat bepaalt of een dier maatgevoel heeft?
‘De theorie was tien jaar lang dat alleen dieren met een vocaal leervermogen maatgevoel hebben: de mens, maar ook zangvogels zoals kaketoes, papegaaien en parkieten. Totdat er beelden opdoken van een zeeleeuw in Californië die zijn kop op en neer schudt op muziek van Earth, Wind & Fire. Die zeeleeuw gooide dus roet in het eten van de theorie. Het antwoord is dus ingewikkelder.’
Is het nuttig voor een dier om muzikaal te zijn?
‘Muziek doet ook bij dieren iets met hun stemming. Vogels kunnen wanneer ze zelf zingen een hormoon opwekken dat ze blij maakt. En we weten dat de kick van mooie muziek in het beloningssysteem in onze hersenen anders werkt dan die van bijvoorbeeld geld. Het zijn aanwijzingen dat muziek kan zorgen voor stemmingsregulatie en sociale verbinding.’
Wat moeten we nog ontdekken om muzikaliteit beter te begrijpen?
‘Het is fascinerend dat relatief gehoor alleen bij mensen lijkt voor te komen. Als we erachter komen dat een andere diersoort het ook heeft, spring ik een gat in de lucht. Maar het is ook interessant als de mens de enige soort met relatief gehoor blijkt te zijn. Alleen: hebben alle mensen deze eigenschap? Ik wil dat onderzoeken in verschillende culturen die niet of nauwelijks in aanraking komen met westerse muziek. Als blijkt dat mensen daar geen relatief gehoor hebben, dan is relatief gehoor waarschijnlijk aangeleerd en niet aangeboren. Dan werkt muzikaliteit kennelijk toch niet voor alle mensen hetzelfde.’
Helpt muziek je om dingen te leren?
Als ons muzikale vermogen al lang verankerd is in ons brein, dan beïnvloedt het wellicht ook andere hersenprocessen. In elk geval heeft een deuntje op de achtergrond op sommige leertaken een positieve invloed. Neurowetenschapper Laura Verga van het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Nijmegen onderzocht de invloed van muziek op het leren van woorden. ‘Of het helpt, hangt van heel veel dingen af. Als je muziek draait die je in een goed humeur brengt, dan activeert dat het beloningssysteem in je brein. Dat kan weer je geheugen stimuleren. Zo gaat het leren van nieuwe woorden mogelijk beter met muziek op de achtergrond.’
Met heel ritmische muziek kun je ook je voordeel doen. ‘Het brein houdt van regelmaat. Als je op de maat van de muziek woorden voorgeschoteld krijgt, wordt je aandacht er steeds op gericht en onthoud je ze beter.’ Er zijn ook veel omstandigheden waarin muziek je leerprestatie níet verbetert. ‘Muziek die je al kent werkt vaak slecht, want daar zitten persoonlijke herinneringen aan vast’, zegt Verga. ‘Als je daaraan denkt, heb je minder aandacht over voor je leertaak. En als je muziek luisteren onprettig vindt, dan kom je sowieso niet in een goede stemming om te leren.’
