Compromisloos en onverstoorbaar – Museum Panorama Mesdag zet schijnwerpers op vergeten kunstenares Suze Robertson

Ze was een radicale vernieuwer, die in bijna veertig jaar tijd zelfbewust, compromisloos en onverstoorbaar bouwde aan haar oeuvre. De thema’s die ze koos – stillevens, naakten, stadsgezichten en vrouwen in interieurs – waren wellicht alledaags, haar gebruik van kleuren en materialen was ongeëvenaard en haar techniek baanbrekend. Er zijn straten naar haar genoemd, onder meer in Amsterdam Overtoomse Veld, Almere en Hengelo. Maar wie weet nog wie ze is?

Ten onrechte is ze als kunstenaar vergeten, Suze Robertson (1855-1922), aan de wieg van de moderne kunst in Nederland. Pleitbezorger hier is Suzanne Veldink, hoofd museale zaken van Museum Panorama Mesdag. In 2013-2014 wijdde het Haagse museum een kleine expositie aan Robertson, die bevriend was met de oprichters van het museum: Hendrik Willem Mesdag en Sientje Mesdag-van Houten. Het echtpaar verzamelde ook haar werk en steunde haar daarmee in barre tijden.

Veldink werkte vanaf 2018 met kunsthistoricus en medeconservator Kees van der Geer en schilderijenrestauratoren Annemiek van Stokkom en Laura Kolkena om de coronabeperkingen heen aan de lijvige en zeer minutieuze studie Suze Robertson. Toegewijd. Eigenzinnig. Modern. die is gepubliceerd voorafgaand aan een grote overzichtstentoonstelling die 24 september opent. Ze konden toen, schrijft Veldink, nog niet bevroeden dat in 2022 verschillende projecten zouden focussen op vrouwelijke kunstenaars en hun plek in de kunstgeschiedenis – zoals bijvoorbeeld de biografie van Jolande Withuis en de zes tentoonstellingen over de even gedreven Jeanne Bieruma Oosting (1898 -1994).

Levend naakt

Susanne Robertson werd op 17 december 1855 in Den Haag ‘geboren voor de kunst’, zoals voorzitter Hendrik Haverman van de Haagse kunstenaarsvereniging Pulchri bij haar overlijden zei. Haar tekentalent werd al jong onderkend, maar werd bij een negende kind van een failliete handelaar in hout- en metselmaterialen – haar moeder overleed toen ze nog geen twee jaar was – ook weer niet aangemoedigd.

Vanuit een pleeggezin kwam ze in 1867 terecht in het Nederlandsch Opvoedingshuis, een Haags internaat waar tekenonderwijs werd gegeven; ze kwam er vandaan met een ‘akte van bekwaamheid tot huisonderwijzeres in het vak tekenen’. Maar ze wilde meer en zette door – het is Kees van der Geer die haar levensverhaal gedetailleerd optekent. Hoe ze met extra hulde afstudeerde aan de Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag, wat pas enkele jaren eerder voor vrouwen mogelijk was geworden. Hoe ze om den brode lesgaf; eerst in Den Haag en daarna in Rotterdam waar ze zich inschreef voor de Rotterdamse academie. Hoe ze tot haar ergernis niet zoals haar mannelijke studiegenoten naar levend naakt mocht tekenen – iets wat ze uiteindelijk wel gedaan kreeg, een voorbeeld van haar daadkracht en eigenzinnigheid.

In 1883 vestigde Robertson, toen 27 jaar oud, zich dan toch als zelfstandig kunstenaar in Den haag. In die beginjaren, schrijft Veldink – die zich in de studie werpt op de dwarsverbanden tussen haar werk en dat van voorgangers en generatiegenoten – is in stijl en onderwerpkeuze de erfenis van onder meer de Haagse School en de Franse realisten zichtbaar. Maar in haar gebruik van diepe en gloedvolle kleuren gaat ze al snel een andere kant op, waarbij het werk van de Italiaanse kunstenaar Antonio Mancini een sleutelrol lijkt te hebben gespeeld en met wie ze een interesse voor verfopbreng en oppervlaktestructuren deelt.

Door haar huwelijk met kunstenaar Richard Bisschop werd Robertson in 1892 onderdeel van een invloedrijke, maar als behoudend bekendstaande kunstenaarsdynastie. Zijzelf stond juist open voor nieuwe internationale stromingen, al werd ze voor het gemak vaak geschaard onder de parapluterm van de Tachtigers – ze werd van al haar leeftijdgenoten volgens Veldink het meest vergeleken met leeftijdgenoot Breitner. In later werk zagen critici verwantschap tussen Robertson en Van Gogh. Maar ze was moeilijk van een etiket te voorzien.

Nelly of ‘Pietje’

Na de geboorte van dochter Sara in 1894, enig kind van Bisschop en Robertson, kreeg ze minder gelegenheid voor eigen werk. Ze nam de zorg voor haar dochter op en ging lesgeven aan een vermogende zakenman in het Brabantse Leur. Volgens Van der Geer was juist die periode in Leur een kantelpunt, omdat ze een kindermeisje ter beschikking had dat tevens als model (Nelly of ‘Pietje’) zou dienen voor tientallen schetsen, tekeningen en schilderijen. Ook experimenteerde ze steeds meer met de drager, ondergrond en structuur van haar schilderijen.

In de zomer van 1898 keerde Robertson terug naar Den Haag en besloot de zorg voor Sara uit te besteden aan een pleeggezin. Na een periode van relatieve armoede groeide haar succes en daarmee de opbrengsten; musea hadden steeds meer interesse om haar werk in hun collectie op te nemen. Ook de belangstelling in het buitenland groeide, al bleef commercieel succes daar uit.

In het laatste decennium van haar leven werd ze alom gewaardeerd, op financieel gebied waren er geen zorgen meer. Maar in de laatste periode van de Eerste Wereldoorlog raakte ze haar inspiratie en creativiteit kwijt, haar huwelijk was (zo blijkt uit de archieven die haar erven zonder voorwaarden openstelden) voor haar ‘het ongeluk’ geweest, werken ging moeizaam en op 22 oktober 1922 overleed ze, 66 jaar oud. Hopelijk, schrijft Veldink, zorgt deze publicatie ervoor dat Robertson nu haar verdiende plek in de canon van Nederlandse kunstgeschiedenis krijgt.