Opinie: ‘Sloopaanpak van architect Soeters is stedelijke vernieling’
Architect Sjoerd Soeters, de man achter onder meer het Java-eiland, pleitte in Het Parool voor het slopen van de wederopbouwbuurten. Dat is onverstandig, schrijft auteur Bas Kok. ‘Het is een gesamtkunstwerk, het grootste ensemble van De Stijl ooit gebouwd.’
“Sloop de wederopbouwbuurten, dat zijn meestal waardeloze blokken,” zegt Sjoerd Soeters op 24 oktober in deze krant. Even los van het feit dat sloop slechter is voor het milieu dan grondige renovatie, gaat het ook gepaard met gedwongen verhuizingen en de bijbehorende stress. Maar het is een ander negatief aspect dat relatief weinig aandacht krijgt: het vernietigen van modernistisch erfgoed. In Amsterdam is de afgelopen decennia veel wederopbouwarchitectuur gesloopt. Ja, de naoorlogse wijken hebben achterstallig onderhoud en kampen met bewonersproblematiek – ingrijpen is dus terecht. Maar is het slopen van hele buurten inclusief de groengebieden en stratenpatronen verstandig?
In mijn boek Op een dag in Nieuw-West onderzoek ik de architectuur van de wederopbouwwijk waar Soeters op de foto op zijn oranje vouwfiets doorheen rijdt. In de door hem onder handen genomen buurt is de bestaande stedenbouw bepaald niet het uitgangspunt geweest.
Het naoorlogs modernisme in dit stadsdeel maakt onderdeel uit van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam (het AUP) ontworpen door Cornelis van Eesteren.Deze laatste was voorman van de kunststroming De Stijl, die in 1917 was opgericht door Theo van Doesburg. Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld waren bekende volgers. Het westelijk deel van dit AUP is ontworpen tussen 1929 en 1934. Een zeer samenhangend totaalontwerp dat zich met de open strokenbouw, publieke tuinen en lange zichtlijnen nadrukkelijk afzette tegen het expressionisme van de Amsterdamse School.
Het westelijk AUP werd na de oorlog nogal sober uitgevoerd, maar de schoonheid ervan zit niet in individuele gebouwen maar in de samenhangende opzet van stroken, torens, groengebieden en infrastructuur. Het is een gesamtkunstwerk - het grootste ensemble De Stijl ooit gebouwd. Goed om te melden: De Stijl is de invloedrijkste (bouw-)kunststroming uit de Nederlandse geschiedenis. Het beïnvloedde het Duitse Bauhaus en de Oost-Europese stedenbouw – Oostblokarchitectuur inderdaad! – en last but not least de architectuur van Amerikaanse wolkenkrabbers. De wereldwijde impact waaierde uit over vele toepassingen van design.
Dit alles lijkt Soeters niets te zeggen. Zijn herontwerp in de Kolenkitbuurt in Amsterdam wist elk spoor van het 20ste-eeuwse modernisme uit. Zijn gesloten bouwblokken overschrijven het AUP met de uitgangspunten van de Amsterdamse School – tegenhanger van De Stijl. Zowel in woord als in daad toont hij zich weinig respectvol naar de stedenbouwkundige opzet van de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam. Hij is de enige niet. Op de plek van gesloopte strokenflats met publieke tuinen van het AUP van Nieuw-West, schieten neo-expressionistische gebouwen met gespikkelde baksteen, sierlijke reliëfs en private binnentuinen als paddenstoelen uit de grond. Knusse 21ste- eeuwse retroarchitectuur als triomfantelijk antwoord op strak modernisme. Deze manier van sloop-nieuwbouw is wat mij betreft geen stedelijke vernieuwing maar stedelijke vernieling. Laten we bij transformatieprojecten respect tonen voor het bestaande stedenbouwkundig ontwerp.
Liever ‘stijlcongruentie’ dan ‘Stijlbreuk’.
Bas Kok, Amsterdam