Vroeger had 1 op de 10 stellen moeite met zwanger worden, nu 1 op de 6: hoe zit dat?

Ongeveer 1 op de 6 mensen wereldwijd krijgt te maken met vruchtbaarheidsproblemen. Wanneer de vruchtbaarheid minder is, kan het langer duren om zwanger te raken. Dat blijkt uit cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Om te onderzoeken wat er bekend is over vruchtbaarheid bij de huidige generatie en welke beweegredenen er zijn om een kinderwens uit te stellen, ontwikkelden Grada van den Dool, fertiliteitsarts bij kinderwenscentrum Nij Linge en Astrid Cantineau, gynaecoloog bij het UMCG de Nationale Vruchtbaarheidstest.

Lees ook: Ons overzicht van alle vruchtbaarheidsbehandelingen

Vijf vragen over onvruchtbaarheid

Aan de hand van ongeveer dertig vragen testen zij de kennis van de Nederlander over vruchtbaarheid bij mannen en vrouwen en delen zij praktische informatie. In 2021 deden 4700 mensen mee aan de test. Dit heeft volgens de specialisten veel nieuwe inzichten opgeleverd. Zoals dat koppels eerst carrière willen maken of nog geen geschikte woonruimte hebben gevonden. Daarom vragen ze nu opnieuw aandacht voor de test 2.0, die in te vullen is tot januari.

We leggen Grada van den Dool, fertiliteitsarts bij kinderwenscentrum Nij Linge en Astrid Cantineau, gynaecoloog bij het UMCG, vijf belangrijke vragen over vruchtbaarheid voor.

1. Wanneer ben je onvruchtbaar?

,, Officieel word je als onvruchtbaar gezien als je na een jaar regelmatig vrijen niet zwanger bent’’, vertelt Van den Dool, fertiliteitsarts bij kinderwenscentrum Nij Linge. ,,De omschrijving is verwarrend. Want verminderd vruchtbaar betekent dat zwanger worden niet makkelijk gaat, maar dat er wel kansen zijn om een zwangerschap te vergoten. Dat is iets anders dan écht onvruchtbaar zijn. Bijvoorbeeld als je als vrouw geen eicellen aanmaakt en als man geen zaadcellen. Dan is behandeling onmogelijk.’’

Lees ook: Vrouwen kunnen zelf thuis een vruchtbaarheidstest doen

2. Hoe vaak komen vruchtbaarheidsproblemen voor in Nederland?

,,Zoals de WHO al aangaf, gaat het om 1 op de 6 toekomstige ouders’’, benadrukt de fertiliteitsarts. ,,Dit zijn er meer dan vroeger, toen waren het er 1 op de 10. Waarom het er nu meer zijn geworden, daar heeft de wetenschap nog geen antwoord op. Behalve dat mensen zich vroeger pas meldden na twee jaar proberen. Nu is dat, omdat de definitie is veranderd, na een jaar. Waardoor ik automatisch meer mensen zie. En er zijn ook andere verklaringen.’’

,,Zo is de belangrijkste factor bij een zwangerschap de leeftijd van de vrouw. Nu kiezen vrouwen er, in tegenstelling tot vroeger, vaker voor om later kinderen te krijgen. Maar hoe ouder, hoe kleiner de kans op een zwangerschap.’’

Mannen boven de 45 jaar kunnen zeker nog kinderen krijgen, maar de kans dat het kindje bijvoorbeeld een stoornis in het autistische spectrum heeft, is dan wel groter

Cantineau vult aan: ,,Vergeet daarbij ook niet de leeftijd van de man. Mannen boven de 45 jaar kunnen zeker nog kinderen krijgen, maar de kans dat het kindje bijvoorbeeld een stoornis in het autistische spectrum heeft, is dan wel groter. Het is echt belangrijk dat mannen niet denken dat ze zich op hun 60ste nog makkelijk voortplanten.’’

Vruchtbaarheidsproblemen liggen volgens Van den Dool niet altijd óf bij de man óf bij de vrouw. ,,Stel, een man heeft een verminderde zaadcelkwaliteit en hij ontmoet een vrouw die makkelijk zwanger wordt, dan kom je nooit achter zijn vruchtbaarheidsprobleem. Als hij een vrouw ontmoet die minder vruchtbaar is, komt hij er wel achter. Het is dus echt een samenspel.’’

Lees ook: Papa worden? Beter niet na je veertigste, zeggen onderzoekers

3. Hoe ontstaat een verminderde vruchtbaarheid bij mannen en vrouwen?

Behalve de leeftijd spelen medische factoren een grote rol bij de verminderde vruchtbaarheid. Van den Dool: ,,Zoals verstopte ei- of zaadleiders, een verminderde zaadcelkwaliteit of endometriose (slijmvlies groeit niet binnen maar buiten de baarmoeder). Of als er geen eisprong plaatsvindt (PCOS), daar kampt ongeveer 15 procent van de vruchtbare vrouwen mee.’’

Vrouwen die hun hele leven gerookt hebben, kunnen tot wel vijf jaar eerder in de overgang komen

Ook de leefstijl heeft invloed op de vruchtbaarheid. Gezond en gevarieerd eten, genoeg bewegen, genoeg slapen, geen drugs gebruiken en matig zijn met alcohol zijn daarom belangrijke leefregels als je een kinderwens hebt. ,,Roken halveert de kans op zwanger worden’’, waarschuwt de fertiliteitsarts. ,,Vrouwen die hun hele leven gerookt hebben, kunnen tot wel vijf jaar eerder in de overgang komen. Het wordt dan veel moeilijker om op latere leeftijd, 38 bijvoorbeeld, een kinderwens in vervulling te laten gaan. ’’

Bij mannen kan een verminderde vruchtbaarheid ook ontstaan door het gebruik van testosteron of andere anabole steroïden. Dit komt doordat het lichaam zelf stopt met het produceren van testosteron. ,,Hierdoor kan de zaadcelproductie afnemen of zelfs tijdelijk stopgezet worden. Pas als je stopt met deze middelen, kan dit proces herstellen.’’

Lees ook: Niet stress maar leeftijd en leefstijl belangrijkste factoren bij zwanger worden

4. Welke behandelingen bestaan er om de vruchtbaarheid te vergroten?

Er zijn volgens gynaecoloog Cantineau verschillende behandelingen mogelijk om de vruchtbaarheid te vergroten. Zo kan via een baarmoederfoto vastgesteld worden of de eileiders verstopt zijn. ,,Dan kan het helpen om ze door te spoelen met een oliehoudend contrastmiddel. Hiermee zie je niet alleen of de eileider open is, maar het blijkt ook dat de vloeistof de kans op een zwangerschap vergroot.’’ Ook kan hormoonmedicatie helpen bij vrouwen met PCOS. Met tabletjes kan de eisprong alsnog worden opgewekt.’’

Ook is er een speciale ingreep voor mannen. ,,Sommige mannen hebben geen zaadcellen in hun sperma’’, legt Cantineau uit. ,,Bij de helft van deze mannen kunnen we tijdens een operatie zaadcellen toch nog vaak terugvinden in de bal. Deze zaadcellen kunnen gebruikt worden voor een bevruchting buiten het lichaam.’’

Intensievere behandelingen zijn inseminatie (IUI) en ivf. ,,Bij inseminatie brengen we met een dun slangetje de zaadcellen de baarmoeder in op het moment van de eisprong. Zo zijn de plek en timing allebei optimaal.
Bij ivf slikt de vrouw hormonen om meerdere eicellen te krijgen. Die worden vervolgens verwijderd tijdens een punctie en in het laboratorium samengebracht met de zaadcellen. De zaadcel zal dan zelf de eicel bevruchten. Hieruit groeit vanzelf een embryo, dat we terugplaatsen in de baarmoeder van de vrouw.’’

Bij IVF-ICSI is alles hetzelfde, behalve de manier van bevruchten in het laboratorium. ,,De zaadcel bevrucht de eicel niet zelf. In elke eicel wordt een zaadcel ingebracht. Je laat dus eigenlijk nog minder aan de natuur over.’’

5. Welk advies geven jullie aan mensen met een kinderwens?

,,Begin op tijd met nadenken over je kinderwens. Idealiter gezien, begin je voor je 30ste met je eerste kind’’, geeft de fertiliteitsarts vaak als advies. ,,Als vrouw heb je ook de mogelijkheid om je eicellen te laten invriezen. Daarmee kun je als het ware tijd kopen. En doe de test! Ik krijg vaak vrouwen van boven de 40 op consult die denken dat ze door hun gezonde leefstijl en menstruatie nog steeds evenveel kans hebben om zwanger te worden. Maar die kans is dan nog maar 5 procent.’’

De gynaecoloog neemt ook altijd de leefstijl goed onder de loep. Zoals genoeg bewegen, genoeg slapen, niet roken, matigen met alcohol. Maar ook voeding speelt een grote rol. ,,Ik vraag altijd bij vruchtbaarheidsproblemen of mensen geen strikt dieet volgen’’, licht Cantineau toe. ,,Misschien eten ze te eenzijdig of veganistisch en krijgen ze daardoor te weinig bouwstoffen binnen. Er is een verband tussen een gezond eetpatroon en hogere spermakwaliteit van de man.’’

Lees ook: Slecht nieuws: kwaliteit sperma holt achteruit door plastic en weekmakers