‘Gewoon chill’ of ‘niet symbolisch voor de stad’: zes vragen over een omstreden beeld

‘Dit wordt het meest gefotografeerde beeld van Rotterdam”, zei burgemeester Ahmed Aboutaleb vrijdag bij de onthulling van het beeld Moments Contained van Thomas J Price op het drukbezochte Stationsplein in Rotterdam. De vier meter hoge sculptuur van een zwarte vrouw in joggingbroek werd dit weekend in ieder geval met afstand het meest besproken beeld van Nederland op dit moment.

Al snel nadat bekend werd dat de filantropische stichting Droom en Daad het beeld had gekocht en aan de stad schonk, ontstond enige ophef. Maar toen NRC-columniste Rosanne Hertzberger zaterdag in een column schreef dat ze het werk een „belediging” vond, omdat de jonge vrouw „niets bijzonders gepresteerd” had, barstte op sociale media een storm los van bijval en felle kritiek.

1 Wat wil dit beeld zeggen, volgens de kunstenaar zelf?

Thomas J Price (Londen, 1981) staat bekend om zijn grote bronzen beelden van hedendaagse figuren die hij ‘everymen’ en ‘everywomen’ noemt. Moments Contained is daar een voorbeeld van. Het gaat volgens de kunstenaar over het gevoel weggezet te worden als ‘de ander’. „Ik maak graag werken die gaan over hoe men zichzelf ervaart en of dat wel of niet aansluit bij de blik van anderen.”, zei hij eerder in De Kunstbode, een uitgave van Stichting Droom en Daad.

Price ziet zijn beelden graag in de openbare ruimte. „Dat maakt mensen bewust van de dingen die ons al eeuwen omringen – vaak beelden van machtige mannen.” En het beeld is zo groot, zegt hij, om „onze huidige opvattingen over kunst in de buitenruimte uit te dagen (…), wie moet er vertegenwoordigd worden?”

„Dat bewustmaken en uitdagen is hypocriet kunstjargon”, stelde Hertzberger, die vindt dat het standbeeld activistisch is. „De kunstenaar wil het uitschreeuwen, net als de activisten die de afgelopen jaren de bronzen witte mannen van hun paard trokken.” Zij ziet in dit beeld de volgens haar onwenselijke tendens dat gemarginaliseerde mensen op voorhand sympathie krijgen, waar ze niets tegenover hoeven te stellen.

Bij de onthulling voorspelde staatssecretaris van cultuur Gunay Uslu al dat het beeld veel discussie op zou roepen, en dat dat goed was, omdat kunst daarvoor is.

2 Krijgen niet alleen mensen die iets bijzonders hebben gedaan een standbeeld?

Er is een verschil, weliswaar met een onduidelijke grens, tussen standbeelden en sculpturen van een mensvorm. In Nederland zijn relatief weinig mensen wegens verdiensten op een sokkel afgebeeld: „Dit is geen land dat politieke of militaire leiders snel op het schild hijst, doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg”, zei historicus Maria Grever eerder. Zij zit de KNAW-commissie over omstreden monumenten voor. Het is wel gebruikelijk om kleine luiden of ‘algemene’ mensen te ‘portretteren’, die niet verwijzen naar een historische figuur. De Scheveningse Vissersvrouw van Gerard Bakker is een voorbeeld, en Monsieur Jacques van Oswald Wenckebach op de Coolsingel; volgens beeldenbeheerder CBK Rotterdam „niet een portret van een werkelijk bestaand persoon, maar de verbeelding van de zelfvoldane burgerman in het algemeen”.

Lees ook Het standbeeld van een jonge, zwarte vrouw op Nikes in Rotterdam is een belediging

3 Wie beslist welke beelden in de openbare ruimte komen?

Uiteindelijk beslist de gemeente: die moet een vergunning verlenen. Maar CBK Rotterdam voert het inhoudelijke beheer over de omvangrijke beeldencollectie van Rotterdam. Dus toen de stichting Droom en Daad dit beeld aan de stad wilde schenken (particuliere schenking is vrij gangbaar in Rotterdam), ging dat in overleg met CBK Rotterdam en de gemeente: CBK zegt ook weleens nee. Maar deze schenking paste in de wens meer beelden van internationale kwaliteit te plaatsen, en ook meer vrouwbeelden.

De drie partijen hebben daarop samen bekeken wat de beste plek voor Moments Contained zou zijn. Uiteindelijk had het Stationsplein duidelijk de voorkeur. Na vijf jaar wordt de plek opnieuw bekeken: staat het beeld veilig, past het nog, vraagt een andere plek om dit beeld? Daarbij wordt ook gekeken naar hoe het beeld ontvangen wordt.

4 Wat vinden de Rotterdammers van het kunstwerk?

Het beeld wachtte al twee dagen achter een omheining op de officiële onthulling op vrijdagmiddag. Daar kwamen veel mensen op af.

Het Stationsplein is een drukke en prominente plek, maar er ontstond vrijdag nog geen grote ophef.

RTV Rijnmond, dat begin maart al passanten ondervroeg met een foto van het beeld, kreeg toen veelal positieve antwoorden. „Ik vind haar gewoon chill, ze staat er coulant bij”, zegt een jonge vrouw van kleur. „Het laat zien dat mensen van kleur worden gerespecteerd in dit land”, zegt een andere jonge vrouw van kleur.

In de Rotterdamse gemeenteraad werd niet over het beeld gedebatteerd. Enkele politici lieten zich er wel over uit in de media. Zo zei Imane Elfilali, fractievoorzitter van Volt, begin maart in het AD dat ze het beeld kracht vindt uitstralen. „Ik voel er ook herkenning bij: zo zien wij eruit in Rotterdam, er is niet één beeld van ons, we zijn geen homogene maar heel diverse stad.”

Ellen Verkoelen, fractievoorzitter van 50Plus, zei toen dat ze liever een kunstwerk had gezien dat naar de haven verwijst. „Ik vind dit niet symbolisch voor Rotterdam.”

Lees ook ‘Dit beeld van een zwarte vrouw viert onovertroffen het gewone, moderne Nederland’

5 Waarom geeft het beeld aanleiding tot discussie?

De ophef kwam los na de column van Rosanne Hertzberger in NRC waarin ze schreef het onzinnig te vinden een beeld neer te zetten van een vrouw die „niets gepresteerd heeft”, en alleen vanwege het feit dat ze behoort tot een gemarginaliseerde groep wordt afgebeeld. „Alleen maar vrouw zijn, een beperking hebben, een hoofddoek dragen, een donkere huidskleur of liefst een combinatie hiervan is genoeg om op het schild gehesen te worden, en helemaal in de culturele sector.”

Met name op sociale media leidde de column tot reacties. Op Twitter varieerden die van „de beste column van het jaar” tot „tenenkrommend gezeik” – en alles daartussenin. Tussen de serieuze reacties zaten ook veel racistische en discriminerende opmerkingen.

„Ik kon er niet van slapen”, zegt journalist Tara Lewis die aanwezig was bij de onthulling van het beeld. Ze zag een vol Stationsplein met een heel divers, veelal ontroerd publiek en vond het indrukwekkend. „Ik vond de racistische reacties op Twitter verschrikkelijk”, zegt ze. „Maar een onderbuikcolumn in NRC kon ik niet onweersproken laten.”

Op het online platform Joop.nl beschreef ze verder dat ze op het plein de opluchting van trotse, zwarte vrouwen had gevoeld, „die zich regelmatig door systemen en mensen tot tweederangsburgers gereduceerd voelen”.

Ze besluit met de constatering dat de column van Hertzberger laat zien dat de strijd nog lang niet gestreden is.

6 Wat betekent dit voor het beeld?

Bekendheid. De eerste demonstratie waarbij het beeld wordt gebruikt als startpunt is al gepland voor komend weekend. Met die demonstratie wordt aandacht gevraagd voor de Vlaamse student Sanda Dia, die overleed in 2018 na een keiharde ontgroening die hij moest doorstaan om lid te worden van een Leuvense studentenclub. De achttien studenten die aanwezig waren bij de ontgroening kregen onlangs werkstraffen en geldboetes. Volgens de organisatoren van de demonstratie zijn die straffen veel te laag.

Lees ook Wanneer standbeelden vóór het volk beelden ván het volk worden