Toffe kiek had je vorige week

Hij zou eigenlijk een andere opdracht hebben die dag. Zondag 27 juni 2010. Door een late wijziging in de planning ging ANP-fotograaf Ed Oudenaarden (54) mee in een helikopter voor een fotovlucht van Tour du Port, een toertocht voor amateurwielrenners in aanloop naar de Tourstart een week later in Rotterdam. In eerste instantie zou zijn collega Robin Utrecht de opdracht doen, maar die werd naar een ander onderwerp gestuurd.

Het was een zonnige dag, een feestelijke wielerkoers en een leuke klus. In de helikopter zaten naast Oudenaarden nog vier mensen: de piloot, een medewerker van het Havenbedrijf Rotterdam en twee andere fotografen. De sfeer in de helikopter was goed. Kort na het opstijgen bij Rotterdam The Hague Airport maakt Oudenaarden nog een vrolijke foto van hemzelf en collega-fotograaf Ben Wind, die hij goed kent. Het zal de afsluitende foto worden in een overzichtswerk van zijn ANP-oeuvre.

Na tien minuten gaat het mis. De helikopter maakt plotseling een snel draaiende beweging, waarna het toestel in een snelle daling terechtkomt, zo staat in een rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat eind 2012 werd gepubliceerd. De helikopter stort neer boven een duingebied op de Maasvlakte. Vier van de vijf passagiers komen om het leven, alleen Oudenaarden overleeft het. Wat de oorzaak van de crash was kon de Onderzoeksraad niet met zekerheid vaststellen. Een technische oorzaak is onwaarschijnlijk, aldus het rapport.

Oudenaarden raakt zwaargewond en is drie dagen in levensgevaar. Hij breekt enkele ribben, zijn rechterarm, zijn bekken, het onderste deel van zijn ruggengraat en beide benen. Hij ligt acht weken in het Erasmus MC in Rotterdam en zeven maanden in een revalidatiecentrum. Hij houdt er een gedeeltelijke dwarslaesie aan over: in zijn benen heeft hij geen gevoel, in zijn bovenlichaam wel. Hij moet de rest van zijn leven in een rolstoel zitten. Van het ongeluk kan hij zich niets meer herinneren.

Oudenaarden woont nu in een aangepaste woning in ’s-Gravendeel, een dorp onder Dordrecht. Op de bank liggen twee Nikon D3S fotocamera’s met flinke zoomlenzen en flitsers. Maar fotograferen doet hij amper meer. Hij heeft het nog geprobeerd bij zijn werkgever, persbureau ANP. Hij deed klussen die rolstoeltoegankelijk waren – een pasgeboren olifantje, persconferenties of bijvoorbeeld de laatste schooldag voor de vakantie.

Na drie maanden merkte hij dat het niet meer ging. Afgelopen januari besloot hij te stoppen. „Ik moest me steeds vaker afmelden voor klussen. Dan lag ik een hele dag met rugpijn op bed, of had ik uitstralingspijnen. Als je fotografeert moet je vaak in je rug hangen. Dat gaat niet bij mij, dan hang ik te veel uit mijn rolstoel. Dat is te pijnlijk. En ik wilde dezelfde kwaliteit foto’s maken als vroeger, wat niet lukte.” Door het UWV is hij volledig afgekeurd. Hij rijdt in een speciale bus, waar hij zelfstandig met rolstoel in en uit kan komen.

Ter afsluiting van zijn loopbaan kwam er anderhalve maand geleden een fotoboek uit met de beste foto’s van Oudenaarden. Ook had hij vorige maand een expositie in Rotterdam, in de galerie van Ellen Wind, de weduwe van fotograaf Ben Wind.

Oudenaarden begon in 1980 bij de bekende wielerfotograaf Cor Vos als leerling fotograaf, nadat hij zijn havo niet had afgerond op de middelbare school. Oudenaarden, geboren en getogen in Rotterdam: „Ik was altijd met fotografie bezig, al vanaf mijn tiende, het was mijn hobby. Vanaf mijn twaalfde had ik een doka thuis.” In 1986 stapte hij over naar het ANP, waar hij helemaal op zijn plaats was als snelle nieuwsfotograaf.

Oudenaarden fotografeerde alle soorten onderwerpen – de vliegramp in Faro, de Kosovo-oorlog, de Nederlandse politiek, sport (zo’n twintig keer was hij in de Tour de France). Hij is een ‘allrounder pur sang’, schrijft Leo Blom, nieuwsmanager foto bij ANP, in het voorwoord van het boek. En hij was iemand die collega’s hielp als het erop aankwam, zoals bij het doorseinen van de foto’s naar de redactie in de jaren tachtig en negentig. ‘Een van de commando’s van de fotojournalistiek’, schrijft Blom.

De journalistieke momenten die het nieuws van de dag waren, vond hij het mooist. Iedere dag de voorpagina van de krant halen, dat was zijn streven. „Je kan vaak de journalistieke momenten aan zien komen, dat was mijn ding: aanvoelen wanneer iets gebeurde, en op de juiste plaats staan.”

Als het erop aankwam werkte hij dag en nacht door, tot ze hem moesten dwingen af te lossen. „Donder op met je aflossen, ik blijf gewoon staan, je zal net zien dat er iets gebeurt als ik weg ben.” In 1999 was er een gijzeling op de Griekse ambassade in Den Haag. „Toen stond ik er ruim 24 uur en wilden ze me aflossen, maar dat is ze niet gelukt.” Hij lacht voldaan.

Oudenaarden maakt geen terneergeslagen indruk. Hij praat vol passie over zijn vak. Wel heeft hij regelmatig zware momenten. „Bij periodes denk ik: het is wel allemaal drie keer kut.”

Alles in zijn leven is veranderd. Zo kan hij niet zomaar met zijn achtjarige dochtertje naar het zwembad, hij moest weg uit zijn droomhuis in de Hoeksche Waard met oneindig uitzicht op akkerbouwgrond en ruim een jaar na het ongeluk vertrok zijn vriendin.

Pijnlijk en hard, maar zijn leven is niet ten einde, zegt hij. Zijn dochtertje is belangrijk voor hem geweest om de zin van het leven in te blijven zien. „Als ik haar niet had gehad, dan weet ik niet hoe het was afgelopen. In het begin heb ik gedacht aan zelfmoord, iets wat nog nooit bij me was opgekomen. Al denk ik niet dat ik de guts had gehad om het te doen.”

Was hij liever zelf ook omgekomen bij het ongeluk? „Daar heb ik in het begin vaak over gedacht. Maar nee, dan had ik mijn dochter niet meer kunnen zien, het is me heel veel waard dat ik haar zie opgroeien.”

Heeft Oudenaarden het ongeluk een plek kunnen geven? „In het begin voelde ik me heel erg schuldig dat ik het overleefd had, ten opzichte van de nabestaanden van de overledenen. Ik had ook moeite om ze op te zoeken. Ik heb het nu wel een beetje een plek gegeven. Je moet het accepteren.”

Hij weet nog niet wat hij met zijn leven wil. Zich vervelen doet hij niet. „Ik hoef niet te werken, die druk is er niet. Misschien ga ik portretfoto’s maken, voor mijn plezier.”

Hij mist het vak, de chaos, de journalistieke momenten. „Je begint een dag en je weet nooit waar die eindigt. Het kan zijn dat je opeens op scherp moet staan.” Een foto maken die heel Nederland ziet, dat vond hij het mooiste. „Het is kicken als je dan de Bruna inloopt en je ziet al die kranten liggen met jouw foto.” Hij vond het geweldig als collega’s zeiden: ‘toffe kiek had je vorige week’. „Ik mis de dagelijkse drive, het zoeken naar nieuws, dat is verslavend. Als je dat meer dan dertig jaar hebt gedaan, is het moeilijk om dat los te laten.”

Ed Oudenaarden. Fotojournalist Studio Kers i.s.m. Galerie Wind, 112 blz, € 18,50 euro galeriewind.nl