De roeping van Leonard Geluk

Aan de Aelbrechtskolk in Delfshaven staat de Oude of Pelgrimvaderskerk. Toen de Rotterdamse deelgemeente Delfshaven nog Delfts haven heette, vertrokken Engelse Pilgrimfathers hiervandaan naar de Nieuwe Wereld. Ze waren maar één nacht in het havendorpje, maar zouden mede het beeld bepalen van de Hervormde Gemeente Delfshaven. Die had de Oude Kerk in gebruik sinds 1574, het jaar van de Reformatie.

De Hervormde Gemeente Delfshaven bestaat nog steeds. En wat er in vier eeuwen ook is veranderd, één ding is nog altijd hetzelfde: gelovigen uit andere landen zijn welkom. 'In gesprek met moslims', heet het bijvoorbeeld op de website www.pelgrimvaderskerk.nl: 'Juist de ontmoeting, het gesprek en de uitwisseling van elkaars diepste motivatie is voor de verschillende gesprekspartners verrijkend. Tenslotte zijn we allereerst mensen, buren en kinderen van Abraham, vóór we het over onze verschillen hebben.'

Vandaar dat de Hervormde Gemeente Delfshaven 'al jaren' meewerkt aan het 'Beraad van Kerken, Moskeeën en Mandirs in Delfshaven'. 'Zeker in de periode na 11 september, Pim Fortuyn en de moord op Theo van Gogh - gebeurtenissen die de gemoederen in ons land behoorlijk bezighielden en -houden - is het goed persoonlijke ontmoetingen te hebben. Ze helpen je om je beeld te vormen.'

Op de website zijn ook preken en columns van de dominees terug te lezen. Zoals een column uit november 2005, van dominee Piet de Jong. 'Is wethouder Geluk een judas?' begint de dominee. De column gaat over het op 8 november 2005 mede door CDA-wethouder Leonard Geluk geforceerde vertrek van wethouder Marco Pastors van Leefbaar Rotterdam. Ondanks zijn belofte dat niet meer te doen, had deze zich voor de zoveelste keer 'suggestief en negatief' uitgelaten over moslims, zoals een motie van wantrouwen over hem oordeelde. Het CDA steunde de motie.

'Toen voor wethouder Pastors het doek gevallen was, viel hij meteen heftig uit, waarbij hij zijn collega Geluk en met hem heel het CDA uitmaakte voor judas', beschrijft de dominee de gebeurtenissen in zijn column. Na een uitleg over de rol van Judas, de discipel die Jezus verraadde, luidt zijn conclusie: 'Op zijn woorden letten is niet de sterkste kant van Pastors. Het zijn elke keer weer zijn woorden, gezegd of geschreven, die verraad plegen aan een behoorlijk samenleven in onze stad.'

Wethouder Leonard Geluk (35) en zijn vrouw Anne, kerken in de 'multiculturele, multireligieuze achterstandswijk' Delfshaven, zoals de Hervormde Gemeente Delfshaven de deelgemeente omschrijft. Ze hebben er ook gewoond. In die tijd zat Geluk in de kerkenraad. Vier jaar lang was hij diaken.

Zelf woonde Leonard Geluk al tijdens zijn rechtenstudie in Delfshaven. Op zijn 24ste was hij CDA-lijsttrekker bij de (eerste) deelgemeenteverkiezingen van Delfshaven. Hij was toen al acht jaar lid van het CDA, sinds zijn zestiende. Uit 'nieuwsgierigheid naar de wereld buiten de reformatorische school waar ik op zat', zegt hij nu, maar ook uit bewondering voor toenmalig CDA-premier Lubbers. Ruud Lubbers was zijn grote voorbeeld.

Tegenwoordig zijn ze bevriend. Lubbers heeft zich aangesloten bij Geluks campagne voor het CDA in Rotterdam. Hij verschijnt op verkiezingsbijeenkomsten. Ook belt hij regelmatig met een of ander advies, bij voorkeur 's morgens om een uur of acht. De 'polariseringskramp' waarvan Leonard Geluk vorig jaar Marco Pastors betichtte, was een term die hij had opgedaan in gesprekken met zijn politieke leermeester. In het weekeinde dat volgde op de bestuurscrisis, lag op de achterbank van Geluks auto de HP/De Tijd van die week. Dat was wegens het artikel 'Ruud Lubbers Superstar'.

Dat weekeinde verbleef Leonard Geluk met drie vrienden uit zijn studietijd aan de Erasmusuniversiteit in een huisje in Zeeland. De vier kennen elkaar van de Rotterdamse studentenvereniging Civitas Studiosorum in Fundamento Reformato. Zo'n gezamenlijk weekeinde houden ze elk jaar. Maar dit jaar was het anders.

'Leonard las alle kranten. En hij miste geen actualiteitenrubriek of journaal', zegt Dion van Steensel, een van de drie studievrienden. Net als Leonard Geluk vóór zijn wethouderschap, is hij organisatie-adviseur. En óók Van Steensel is CDA-lijsttrekker - in Dordrecht. 'Maar hoe afgeleid hij ook was, voor het eerst sinds dagen kon hij weer goed slapen, zei hij. Hij was tot rust gekomen. Hij zat alleen nog met die judas-kwestie. Die greep hem aan.'

Dion van Steensel is 'door Leonard' in de politiek gegaan. Wat niet wil zeggen dat ze het altijd eens zijn. 'Vooral in de begintijd van het college waar hij in zit, schrok ik er wel eens van: moet dat nou echt zo hard worden uitgesproken allemaal. Daar praatten we dan over.' Ook dominee Piet de Jong 'schrok' toen Leefbaar Rotterdam in 2002 met 17 zetels binnenkwam in de gemeenteraad van Rotterdam. 'Ik belde Hans Visser (dominee van de Pauluskerk, red.). Ik zei: dat wordt nog wat.'

Hoe moeilijk is het voor een CDA'er van reformatorische komaf om deel te nemen aan een college waar Leefbaar Rotterdam een anti-islamitisch stempel op drukt? Kan dat überhaupt?

Om dat te begrijpen, zegt Ab Klink, 'moet je bedenken dat Leonard Geluk in staat is de minder mooie kanten van geloof te zien: hij kent de risico's van geïsoleerde, gesloten gemeenschappen'. Ab Klink is directeur van het Wetenschappelijk Bureau van het CDA. Hij is bevriend met Leonard Geluk.

Dergelijke 'minder mooie kanten' werden in 2002 aan de orde gesteld door Pim Fortuyn. Ab Klink: 'Fortuyn kende religie weer betekenis toe - dus dat sloot aan. Maar het was óók dubbel. Leonard heeft een diep, persoonlijk doorleefd gevoel voor de positie van minderheden. Hij weet dat die eigen mores hebben, die atypisch kunnen zijn.' Leonard Geluk zegt zelf: 'Ik besef dat het in deze tijd niet meer normaal is om gelovig te zijn, maar ik vind ruimte voor ieders eigenheid iets om voor te strijden: mensen die geloven moet je in hun waarde laten.'

Deze laatste opvatting is extra sterk, denkt Ab Klink, 'door Leonards afkomst uit een gezin van Gereformeerde Bonders'. De Gereformeerde Bond (waartoe Geluk zichzelf niet meer rekent, red.) is een in 1906 opgerichte, behoudende stroming in de Hervormde Kerk. Klink: 'Het is een vrijheidlievende geloofsrichting. De overheid moet zich verre houden van de kerk, vindt men daar.' Dominee Piet de Jong: 'Ze hebben ook een sterk roepingsbesef. Het zijn altijd mensen die iets wíllen - om te beginnen al dat de kerk hervormd moest worden. Dat roepingsgevoel heeft Leonard óók.'

Zelf vond Leonard Geluk het 'niet vreemd, nee, helemaal niet' om in een college te stappen met Leefbaar Rotterdam. Geluk: 'In mijn geloof zeggen we: zoals het op je pad komt. Voor wat je tegenkomt, loop je niet weg. Ook niet als het ingewikkeld lijkt. Of als je even tegenwind hebt.'

De buitenwereld snapt dat niet altijd. Geluk: 'Ik dacht de afgelopen maanden wel eens, toen het door die bestuurscrisis zo moeilijk was geworden: waarom doe ik dit allemaal. Maar dan denk ik ook: Jan Peter (Balkenende, red.) krijgt stééds kritiek, niet eventjes, zoals ik, maar de hele tijd. En toch houdt hij vol. Hij vindt dat hij een verantwoordelijkheid heeft - en dus durft hij tegen de stroom in te roeien. '

Het Rotterdamse CDA nam deze verantwoordelijkheid niet lichtvaardig op zich, in 2002. Na aanvankelijke aarzelingen - het CDA wilde liever met de PvdA dan met de VVD in een college met Leefbaar Rotterdam - kwam er toch een coalitieakkoord. Daarin werd bepaald dat sociale zaken, onderwijs en integratie in handen zouden komen van christen-democratische wethouders. 'Wij voelen ons hier zeer verantwoordelijk voor', zei toenmalig CDA-onderhandelaar Sjaak van der Tak. Hij bedoelde: dit deel van het beleid vertrouwen we de leefbaren niet toe.

In 2002 was Leonard Geluk fractieleider van het CDA. Hij is wethouder sinds 2004, toen Van der Tak burgemeester werd van Westland. Als wethouder is Leonard Geluk 'tevreden' over het college, 'heel tevreden, ja'. Geluk: 'Wij hebben de gedeelde waarden en normen van het CDA gekoppeld aan het 'zo kan het niet langer' van Leefbaar Rotterdam.' Voor zijn eigen portefeuille, onderwijs en integratie, betekent deze koppeling onder meer dat er de afgelopen anderhalf jaar meer brede scholen zijn gekomen, evenals extra taalcursussen voor allochtone oudkomers en, door een systeem van dubbele wachtlijsten, minder zwarte scholen.

Maar óók Leonard Geluk was er in 2002 niet helemaal gerust op. Als mede-onderhandelaar over het coalitieakkoord, schreef hij daar persoonlijk een preambule bij. Hierin staat dat respect voor alle stadsbewoners de basis van de samenwerking vormt, of ze nu allochtoon of autochtoon zijn, gelovig of niet gelovig: 'Als basis voor de programmatische onderhandelingen geldt het respect voor opvattingen en culturen van Rotterdammers en de gelijkwaardigheid van alle mensen. (...) Het gaat hierbij om harmonieuze omgang van oude en nieuwe Rotterdammers.'

Dominee Piet de Jong herinnert zich dat 'Leonard bij de start van het college een goed gevoel had'. De Jong: 'Dat kwam mede door die preambule. Hij wist: we hebben afgesproken dat iedereen in de stad erbij hoort. Als fractievoorzitter van het CDA heeft hij Marco Pastors ook van meet af aan getackeld, als die de islam aanviel.' Dion van Steensel: 'Maar toen hij wethouder werd, kreeg hij een andere rol. Dan valt het dualisme weg en ben je collega's. Toen werd het eieren lopen. De ontspannenheid van de begintijd was ook weg. Het leek wel of er strijd tegen de islam werd gevoerd.'

Dat hij de aanvallen op hoofddoekjes en minaretten eerst nog wist te verdragen, 'komt denk ik doordat hij bekend is met de betekenis van religieuze symbolen', zegt Ab Klink: 'Leonard kent daar de dwingende kant van. En dat het door die dwang soms kan ontsporen. Dus zulke discussies kon hij nog wel meemaken.'

Dat veranderde toen Marco Pastors in IDee zei dat 'moslims hun religie vaak gebruiken als reden voor hun gedrag' - bijvoorbeeld door bij voorkeur ongelovigen te bestelen. Klink: 'Dat raakte aan die andere reden waarom hij als gelovige in dit college kan zitten: zijn begrip voor religieuze minderheden. Als dat begrip bij een directe collega dan he-le-maal blijkt te ontbreken, houdt het voor hem op. Dat zit ook in zijn persoonlijkheid. Hij kan lang ergens in meegaan, maar als je aan een bepaalde grens komt, is het afgelopen. Dat is bijna tegen wil en dank.' Dominee Piet de Jong: 'In de politiek heb je randvoorwaarden, zoals zo'n preambule. Als je die met elkaar hebt afgesproken, moet je die niet vervolgens met voeten gaan treden. Voor Leonard was die afspraak de manier om in het religiedebat zijn ziel zuiver te houden.'

De avond van het aftreden van Marco Pastors, en vele dagen daarna, werd Leonard Geluk in de media neergezet als schuldige. Het Leefbaar Rotterdam van 'de wethouder van de islam' Marco Pastors 'die niet mag zeggen wat hij denkt', steeg in peilingen naar 19 zetels. Het CDA bleef steken op 4 (nu 5) - maar dat was in de maanden voor de bestuurscrisis ook al zo.

Zullen ze straks weer een college van dezelfde samenstelling kunnen vormen? Zeker is voorlopig alleen dat de kwestie diepe sporen heeft achtergelaten bij de betrokkenen. Marco Pastors (die niet aan dit verhaal wilde meewerken, red.) heeft het in interviews desgevraagd over 'een persoonlijke kwestie' tussen hem en Leonard Geluk. Sinds november hebben ze elkaar een paar keer gezien - maar niet meer dan één keer onder vier ogen. Leonard Geluk wil over dat gesprek alleen kwijt dat 'de lucht nog niet is geklaard', maar dat aan de andere kant 'het niet goed zou zijn als de persoonlijke irritaties tussen twee lijsttrekkers samenwerking op voorhand uit zou sluiten.'