De stranden van Caribisch Mexico, door palmbomen omringd goudgeel zand langs een helderblauwe zee, staan erom bekend dat het net ansichtkaarten lijken. Maar inmiddels wordt de kust van Yucatán tussen Cancún en Tulum in het voorjaar en in de zomer ontsierd door talloze hopen zeewier die een zwavelachtige geur van verrotting verspreiden en het water zo goed als onbegaanbaar maken.
Sargassum, zoals deze macroalg heet, is de oorzaak van de trouble in paradise.
De alg groeit cyclisch en heeft in normale hoeveelheden een positief effect. Normaal gesproken groeit het zeewier op de oceaan, waar het een drijvend onderkomen vormt voor vissen, garnalen, zeeschildpadden en vogels. “Het is een heel belangrijk leefgebied, het wordt vaak het ‘gouden woud’ van de oceaan genoemd,” vertelt Chuanmin Hu, hoogleraar Optical Oceanography aan de University of South Florida.
Maar het zeewier vormt inmiddels de grootste algenbloei (explosieve algengroei) ter wereld en blijft niet op de oceaan. Sinds 2011 spoelt het in grote hoeveelheden aan op de Caribische kusten, van de Kleine Antillen tot aan het Mexicaanse schiereiland Yucatán. Op open zee voorkomen grote massa’s van het wier dat er zonlicht op koraalriffen valt; wanneer het vergaat komen er bestanddelen vrij die schadelijk zijn voor het leven in zee. Het probleem neemt toe; onlangs stelden wetenschappers aan de hand van data van NASA-satellieten vast dat de drijvende sliert zeewier 8887 kilometer lang is.
Wanneer ze eenmaal op het strand zijn aangespoeld, verhinderen de bergen sargassum dat zeeschildpadden eieren kunnen leggen en de oceaan kunnen bereiken. De stank veroorzaakt bovendien hoofdpijn en misselijkheid bij strandgangers.
Wetenschappers schrijven de explosieve groei toe aan de toename van afvalwater uit de agrarische sector en riolen dat wordt aangevoerd door de Amazone in Brazilië, en daarnaast aan de opwarming van het zeewater en opwelling in het oostelijk deel van de Atlantische Oceaan.
Sinds de crisis een jaar of tien geleden begon, is de hoeveelheid aangespoeld zeewier toe- en afgenomen. In het ‘sargassum-seizoen’, tussen april en augustus, liggen de stranden meestal vol. In bepaalde jaren, zoals in 2018, was sprake van een uitzonderlijk grote algenbloei, en het ziet ernaar uit dat 2021 “een recordjaar” wordt, aldus Hu. “Dit is niet iets dat op een gegeven moment weer verdwijnt, dit is nu normaal.”
Dat is niet alleen een ecologisch, maar ook een economisch probleem. In de Mexicaanse staat Quintana Roo is toerisme goed voor 87 procent van het BBP in de staat. De sargassum-plaag vormt daar een grote bedreiging voor de inkomsten. Dus hoe kan hier een eind aan worden gemaakt, als dat al mogelijk is?
Een ecologisch probleem met economische gevolgen
In juni 2021 verwelkomde Cancún International Airport meer dan twee miljoen passagiers, het hoogste aantal sinds februari 2020. De bezetting van accommodaties langs de Mexicaanse Riviera Maya is weer terug op het niveau van vóór de pandemie. Dat is deels te danken aan het feit dat het land toeristen geen coronamaatregelen oplegt. Maar mogelijk worden de bezoekers weer afgeschrikt door het sargassum. “Het zeewier had voor de corona-uitbraak zeker invloed op het aantal boekingen,” vertelt CEO Zach Rabinor van touroperator Journey Mexico. “Het was een constante nadelige factor.”
Na de grote sargassum-explosie in 2018 daalde de bezetting van accommodaties met 2,87 procent. Ter compensatie verlaagden hotels hun prijzen, verplaatsten ze ontevreden toeristen naar andere locaties en boden ze tours aan naar plekken die niet aan het strand lagen.
In hetzelfde jaar gaven hotels tussen Cancún en het zuidelijk gelegen Puerto Morelos ieder zo'n 200.000 dollar (170.000 euro) uit aan kosten voor personeel om het strand schoon te maken en het zeewier naar afvalcentra te brengen. Daarnaast trokken ze de portemonnee voor speciale opruimboten waarvan de kosten kunnen oplopen tot een miljoen dollar (850.000 euro) en voor sargassum-barricades voor de kust die zo’n driehonderd dollar (255 euro) per meter kosten. Rabinor schat dat “middelgrote hotels met een groot strand minstens duizenden dollars per dag uitgeven aan het verwijderen van het zeewier, tijdens piekmomenten.”
Reisagent Mallory Jones ging in mei 2021 naar de Riviera Maya. De medewerkers van het resort waar ze verbleef deden hun best om het zeewier te verwijderen, maar volgens haar “verloren ze het dik van Moeder Natuur.” Door de bergen sargassum bleef ze weg van het strand en vielen haar plannen om te kajakken in het water. “Het was echt een tegenvaller. Ik zou daar niet voor je plezier op reis gaan in die tijd van het jaar,” stelt ze. Als klanten nu “echt een mooi strand en helder water willen, raad ik ze af om naar Mexico te gaan. Het is gewoon te onvoorspelbaar.”
Opruimen met een hooivork, tractor of boot
Het verwijderen of opruimen van de vele kilo’s zeewier die soms met iedere golf worden aangevoerd is niet gewoon een kwestie van de boel in een emmer vegen en weggooien.
De zeewierbarricades voor de kust zijn voorzien van netten of drijvende buffers om het sargassum te verzamelen of te weren. Boten met schepmateriaal kunnen het plantaardige materiaal ook uit het water halen, maar die zijn vaak duur. “Er zijn maar een paar hotels die dergelijke boten hebben,” zegt Rosa Rodríguez-Martínez van de Universidad Nacional Autónoma de México, die sinds 2015 onderzoek doet naar sargassum. “De meeste maken gebruik van de barricades om de algen naar een plek te leiden waar het minder kwaad kan, en gebruiken transportbanden of bulldozers om de algen in vrachtwagens te laden en af te voeren.”
Sommige storten het sargassum op percelen in de buurt, andere brengen het naar vuilstorten in de jungle. “Maar op geen van die locaties zijn maatregelen getroffen om te voorkomen dat er vloeibare afvalstoffen weglekken in de bodem,” voegt Rodríguez-Martínez daaraan toe.
Twee jaar geleden zette president Andrés Manuel López Obrador het Mexicaanse leger in om te voorkomen dat de vloed van zeewier de kust bereikte. Inmiddels verwijderen marineschepen met een bemanning van 300 man het sargassum van in zee geplaatste barricades. Vanaf mei 2021 verzamelden ze ruim 10.000 ton.
Het is een enorme operatie. Maar het zeewier blijft maar komen.
Van plaag naar winstgevend gewas?
Voorlopig is er volgens wetenschappers maar één manier om het sargassum te stoppen, en dat is door aan de bron te beginnen, aldus Rodríguez-Martínez. “Landen moeten stoppen met het dumpen van meststoffen in zee en moeten maatregelen nemen om de klimaatverandering tegen te gaan.” Maar aangezien Brazilië regenwoud blijft opofferen aan de vestiging van boerderijen die behoefte hebben aan kunstmest, zou de algengroei wel eens iets kunnen zijn dat niet meer verdwijnt.
Wetenschappers doen onderzoek naar een mogelijk alternatief gebruik van het zeewier. Microbioloog Jaya Jayaraman en zijn team van de University of the West Indies in Trinidad & Tobago hebben met behulp van sargassum een voedingsstof voor agrarisch gebruik geproduceerd die anders werkt dan traditionele meststoffen, “meer als een medicijn dat de plant helpt om te groeien,” vertelt Jayaraman. De medewerkers in zijn lab proberen ook om sargassum om te zetten in compost en bouwmateriaal. In 2020 deden biochemici aan de universiteiten van Exeter en Bath experimenten met een op zout gebaseerde biochemische methode om sargassum om te zetten in een biobrandstof.
Andere bedrijven ontdekken duurzame, commerciële toepassingen voor sargassum. Zo maakt de Puerto Ricaanse bioproducent C-Combinator plantaardig leer, cosmetica en agrarische hulpmiddelen van zeewier dat in Quintana Roo wordt verzameld. Op Playa del Carmen werkt BioMaya samen met vrouwen uit plaatselijke Maya-dorpen om van bewerkte algen zeep te maken die wordt verkocht aan ziekenhuizen en hotels.
“Door van algen hoogwaardige producten of producten waar veel vraag naar is te maken, stimuleren we de oogst van het zeewier,” stelt Jorge Vega Matos van C-Combinator.
Annalise Jolley is een in Californië wonende reisjournalist. Volg haar op Instagram.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
