LUANDA, ANGOLA
Begin september, net nadat de rode zon boven de hoofdstad in de Atlantische Oceaan was verdwenen, klonk er elke avond in het dos Coqueiros-stadion in het centrum van Luanda een onophoudelijk klikgeluid.
Het klikgeluid werd veroorzaakt door metalen krukken die zich ingroeven in het gras van het voetbalveld in het stadion. Dit geluid gaf aan dat de training was begonnen voor Angola's meest succesvolle atleten: de wereldkampioen amputatievoetbal voor mannen.
"Ik dank God dat ik hier ben", zegt de 33-jarige aanvoerder van het team, Hilário Kufula, tijdens de training. "En dat ik de kans krijg om bij te dragen aan ons nationale team en de sport meer bekendheid te geven, kampioenschappen te winnen en de naam van ons land, Angola, een nieuw aanzien te geven."
Van de 15 spelers in het team zijn er 12 met een amputatie als gevolg van een landmijn, ongeval of verwonding; twee hebben aangeboren afwijkingen; en één heeft een verlamd been dat is veroorzaakt door polio. Ze spelen met krukken, die hen voortbewegen terwijl ze over het veld zoeven. De afgelopen vier jaar waren ze het beste team ter wereld. Nu nemen ze deel aan het wereldkampioenschap amputatievoetbal 2022 in Istanboel, Turkije, dat tot 9 oktober duurt en waaraan 24 teams deelnemen.
Afgelopen weekend won Angola zijn eerste drie wedstrijden in Groep F tegen Uruguay, Irak en Italië. De ploeg gaat nu door naar de tweede ronde, waar ze het woensdag opnemen tegen Engeland.
Kufula, die op 12-jarige leeftijd zijn rechterbeen verloor bij een treinongeluk, herinnert zich de glorie van het kampioenschap in 2018: "Thuiskomen in het land met de ontvangst van het Angolese volk en de rit door de stad met de vele toeschouwers, ik kon alleen maar huilen," aldus Kufula.
Er nemen ook andere landen deel met spelers die gewond zijn geraakt in een gewapend conflict, zoals in Irak, Liberia en Colombia. De sport wordt gespeeld met zeven spelers per team (bij regulier voetbal zijn dat er 11). Zes spelers staan op een veld dat ongeveer half zo groot is als een regulier veld, en één is de keeper. Veldspelers mogen twee handen hebben maar slechts één voet, terwijl keepers twee benen mogen hebben maar slechts één arm, volgens de officiële regels van de World Amputee Football Federation (WAFF).
Ter voorbereiding op het toernooi werd er tijdens de zomermaanden intensief één tot twee keer per dag getraind door het Angolese team, dat ook tweede werd tijdens het wereldkampioenschap amputatievoetbal in 2014 en in 2019 de Afrikaanse landenwedstrijd amputatievoetbal won. Volgens de spelers is de druk om in Istanboel goed te presteren misschien nog wel groter vanwege het feit dat de tegenstanders erop gebrand zijn hen van de troon te stoten.
"We hebben enorm hoge verwachtingen, en we weten dat andere teams zich voorbereiden met als doel Angola uit te schakelen," zei Jesus Mateus, de 27-jarige doelman van het team die op vijfjarige leeftijd zijn rechterarm verloor bij een ongeluk. Mateus, met zijn felrood geverfde haar, stopte een strafschop tijdens de finale in 2018 tegen Turkije en bezorgde Angola de wereldtitel.
"We weten dat het niet gemakkelijk zal worden, want er doen veel sterke teams mee, maar ik hoop opnieuw uit Turkije terug te keren met een gouden medaille op mijn borst", aldus Mateus.
De kampioenswedstrijd
In 2018 versloeg Angola Turkije met 5-4 in een strafschoppenserie en won zo het wereldkampioenschap amputatievoetbal in Mexico. Voor een land dat nog nooit een olympische medaille had gewonnen en slechts één doelpunt scoorde tijdens zijn enige deelname aan het FIFA-wereldkampioenschap in 2006, is de titel van 2018 de grootste overwinning in de Angolese sportgeschiedenis.
Door het winnen van dat kampioenschap werden de teamspelers op slag beroemd in het West-Afrikaanse land. Bij hun terugkomst vanuit Mexico werden ze op de luchthaven van Luanda begroet door honderden gillende fans in de rode en zwarte kleuren van de nationale vlag. Met de gouden medailles om hun nek werden de spelers door de stad gereden, staand op een grote vrachtwagen en geflankeerd door een politie-escorte die het verkeer in de drukke straten tot stilstand bracht. De volgende dag ontmoetten ze de Angolese president João Lourenço en kregen ze als beloning voor hun overwinning een huis aangeboden in Luanda.
Voor de Angolezen heeft de zege op een internationaal podium een diepere betekenis dan alleen maar een beker of het recht om te schitteren. Angola en zijn 34 miljoen inwoners zijn nog steeds herstellende van een burgeroorlog die 27 jaar duurde en die in 2002 eindigde, een oorlog waarbij miljoenen inwoners op de vlucht sloegen, honderdduizenden burgers werden gedood, grote steden in puin lagen en het land grotendeels van de rest van de wereld was afgesloten.
In een tijd waarin de jonge natie, die pas in 1975 onafhankelijk werd verklaard van Portugal, bezig is met wederopbouw en herstel, vertegenwoordigt het kampioenschap amputatievoetbal het potentieel van Angola op het wereldtoneel en het vermogen van zijn inwoners om tragedies te overwinnen en internationaal succes te boeken.
"We kregen de kans om het talent dat we in Afrika hebben aan de hele wereld te tonen," zegt Jesus Morais, een 31-jarige middenvelder die op achtjarige leeftijd zijn been verloor na een blessure. "Mijn familie is zo blij dat ze een zoon hebben die door de natie wordt geëerd en de kleuren van ons land vertegenwoordigt. Het motiveert mij en geeft mij kracht en zolang ik leef zal ik altijd de kleuren van de Angolese vlag eren."
Amputatievoetbal in Angola
Amputatievoetbal werd in 1997 in Angola geïntroduceerd door de stichting Vietnam Veterans of America, die gevestigd is in Washington D.C., met hun Sports for Life-initiatief, dat revalidatieprogramma's aanbiedt voor overlevenden van ongevallen met landmijnen. Het programma opende een rehabilitatiecentrum in de oostelijke provincie Moxico van Angola, die tijdens de burgeroorlog zwaar werd getroffen door landmijnen.
Een van de oprichters van het programma is Augusto Baptista, de huidige coach van het Angolese team. Gezien het grote aantal verwondingen als gevolg van landmijnen in de regio, werd betrokkenheid bij sport beschouwd als een manier om mensen met geamputeerde ledematen een uitlaatklep te geven voor hun verdriet en een gevoel van verbondenheid binnen de samenleving te creëren, aldus Baptista.
"Van 1997 tot 2014 bestond ongeveer 80 procent van het Angolese nationale team uit slachtoffers van landmijnen", vertelt Baptista, die eraan toevoegt dat dit niet geldt voor het merendeel van de spelers dat nu deel uitmaakt van het team omdat het aantal verwondingen door landmijnen in het land is afgenomen.
Meer dan 88.000 mensen in Angola zijn gewond geraakt door landmijnen. Angola blijft een van de landen ter wereld die zelfs twintig jaar na het einde van de burgeroorlog het zwaarst wordt getroffen door landmijnen, aldus de Mines Advisory Group (MAG). Het agentschap, dat tot doel heeft landmijnen, clustermunitie en niet-ontplofte bommen op te sporen en te vernietigen op plaatsen die door een conflict zijn aangetast, schat dat er nog miljoenen landmijnen en andere niet-ontplofte bommen verspreid liggen over heel Angola, het zevende land van Afrika dat qua oppervlakte ruim twee keer zo groot is als Frankrijk.
Sabino António Joaquim, een 38-jarige voormalige aanvoerder van het Angolese team en de oudste speler van het huidige team, groeide op in de provincie Moxico en stond er op negenjarige leeftijd op zijn moeder te vergezellen om een boodschap te halen. Terwijl hij met haar meeliep, stapte hij op een mijn en verloor de onderste helft van zijn rechterbeen. António, die na zijn verwonding aanvankelijk op krukken moest voetballen, zegt dat hij dankbaar is voor wat de amputatiesport hem gebracht heeft.
"Ik voel me gelukkig zoals ik nu ben. Als ik twee benen had gehad, zou ik niet de kansen hebben gekregen die ik heb gehad," zegt António. "Nu ben ik voetballer en leid ik een leven dat ik niet voor mogelijk had gehouden."
Het gevoel erbij te horen
Celestino Elias herinnert zich de gebeurtenissen van die dag niet meer toen hij op vijfjarige leeftijd in zijn dorp in de centrale provincie Huambo op een landmijn stapte, waardoor hij zijn linkerbeen verloor. Elias, die krukken nodig had om te lopen, zegt dat hij als kind vaak werd uitgesloten van voetbal.
"Het was mijn missie om te voetballen, maar elke keer als ik aan een wedstrijd meedeed, kreeg ik te horen dat ik niet met krukken kon spelen", vertelt de 32-jarige Elias. "Daardoor moest ik altijd huilen wanneer ik werd uitgesloten van lichamelijke activiteiten."
Elias, die als verdediger speelt, maakte later kennis met amputatievoetbal waar hij uitblonk en werd gevraagd om voor het Angolese nationale team te spelen. Op het WK in 2018 werd hij uitgeroepen tot 's werelds beste speler, een titel die hij in 2022 opnieuw hoopt te verdienen.
De WAFF telt 50 lidstaten en biedt kansen aan spelers over de hele wereld, waarvan sommige nu spelen in professionele competities in Europa, Brazilië en Turkije en hun brood verdienen als atleten met een amputatie. Vijf Angolese voetballers spelen momenteel in het buitenland in professionele competities, en twee spelers (Heno Guilherme en João Chiquete) wonnen in mei de titel in de Europese Champions League met hun Turkse team Etimesgut Amputee Sport Club.
De dertigjarige Guilherme, die op vierjarige leeftijd zijn rechterbeen verloor bij een auto-ongeluk, verft zijn haar blond en is een mondige en emotionele aanvoerder. Tijdens zijn profcarrière van 13 jaar won hij de wereldbeker, de titel in de Champions League, de Afrikaanse beker en kampioenschappen in Angola en Turkije. Na het toernooi van 2022 in Turkije gaat Guilherme spelen bij een professioneel voetbalteam voor spelers met een amputatie in São Paulo, Brazilië.
Hij is er optimistisch over dat Angola de kampioenstitel in Turkije kan behouden en op persoonlijk vlak heeft hij zijn zinnen gezet op het winnen van de gouden laars, de prijs die wordt toegekend aan de topscorer van het toernooi. Naast de persoonlijke en professionele onderscheidingen, is het respect van zijn familie en land volgens Guilherme het allerbelangrijkste dat hij in zijn carrière heeft gewonnen.
"Mijn familie en mijn vrienden zijn zo trots op wat we hebben bereikt," zegt Guilherme. "Iedereen is trots op het werk dat we hebben verricht en op onze prestaties als vertegenwoordiger van Angola."
Adam Williams woont in Mexico City en is sinds 2009 verslaggever in Zuid- en Midden-Amerika, het Caribisch gebied en Mexico. Hij reisde naar Angola om een cursus onderzoeksjournalistiek te geven aan lokale journalisten. Volg hem op Twitter.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com
