'Het is noodzakelijk om adequate informatie uit te wisselen met andere landen'
'Witwassen is een wereldwijd probleem'
De Europese anti-witwasrichtlijn – waarop de Nederlandse Wwft is gebaseerd – wordt in 2026 omgezet naar een Europese verordening. Dat betekent dat de regels direct van toepassing zijn in alle lidstaten van de EU. Een logische stap, vindt Birgit Snijder-Kuipers, kandidaat-notaris bij De Brauw Blackstone Westbroek en hoogleraar Corporate Compliance and Anti-Money Laundering aan de Radboud Universiteit.
De nieuwe anti-witwaswetgeving moet leiden tot meer uniforme wetgeving in Europa. 'Je kunt het vergelijken met de AVG. Dat is ook een Europese verordening die een einde maakte aan de Wet bescherming persoonsgegevens. Er ligt een heel pakket aan maatregelen waarover op dit moment gesproken wordt. Een belangrijke mogelijke wijziging is verlaging van de UBO-criteria. Op dit moment is een natuurlijk persoon een UBO als hij meer dan 25 procent van de aandelen houdt in een bv. De voorgestelde aanpassing komt voort uit de steeds hogere eisen die worden gesteld aan de inzage in de structuur van een organisatie.' Ook komt er een nieuwe Europese toezichthouder, de Anti-Money Laundering Authority (AMLA). 'Die gaat direct toezicht houden op financiële instellingen met een hoog risicoprofiel. Daarnaast gaat AMLA het toezicht van nationale autoriteiten op overige financiële instellingen coördineren. Ook niet-financiële instellingen, waaronder het notariaat, vallen straks indirect onder het toeziend oog van AMLA. Voor een Nederlandse notaris is zo’n Europese toezichthouder een nieuw fenomeen. Het BFT heeft straks nog steeds een belangrijke rol, maar AMLA krijgt de bevoegdheid richtlijnen uit te vaardigen. Zo kan AMLA bijvoorbeeld aangeven aan welke specifieke eisen een compliance officer moet voldoen.' Dergelijke internationale regelgeving is belangrijk, vervolgt ze. 'Witwassen is een wereldwijd probleem. Het is noodzakelijk om adequate informatie uit te wisselen met andere landen. De KNB is al jarenlang actief op dit vlak. Het is daarom heel goed dat KNB-voorzitter Annerie Ploumen deel uitmaakt van het bestuur van de Raad van Notarissen in Europa, de CNUE. Dit zorgt ervoor dat we als Nederlands notariaat goed betrokken zijn bij internationale ontwikkelingen.'
Snijder-Kuipers verzet zich tegen de gedachte dat EU-regelgeving alleen maar leidt tot meer bureaucratie. 'De wereld verandert en anti-witwaswetgeving is geen tick the box. Wanneer je het alleen als een administratieve exercitie ziet, doe je geen recht aan de inhoud en achtergrond van deze wetgeving. Inzage in de cliënt is noodzakelijk om goed te kunnen adviseren.'
'Als je niets zegt, ben je onzichtbaar'
Van grensoverschrijdende fusies tot het online oprichten van een bv: alles komt samen in het Europese vennootschapsrecht. Voor Willem Gerbers, notaris bij HVK Stevens en lid van de werkgroep Company Law van de CNUE, is het belangrijk dat notarissen zich laten horen. 'Als Nederlandse notaris hebben we een stevige positie in het rechtsverkeer, maar dat is niet in ieder land zo.'
Gerbers is gepassioneerd over de rol van de notaris in Europa. 'Het is belangrijk dat we ons realiseren dat we onderdeel zijn van Europa. Het is niet anders dan hoe een staat in de VS functioneert. Dat geldt ook voor de positie van de notaris in Europa. Voor notarissen is dat een interessant speelveld. Een deel van ons werk is ambtelijk en formeel, maar bij grensoverschrijdende fusies, splitsingen en omzettingen komt je adviesrol optimaal tot zijn recht. Het vergroot je blikveld.'
De werkgroep overlegt over de Europese wetsvoorstellen en onderzoekt de impact daarvan op notarissen. 'De Mobiliteitsrichtlijn bijvoorbeeld maakt het eenvoudiger rechtspersonen grensoverschrijdend te "verplaatsen". Daarbij is uniformiteit van belang. Je moet als notaris informatie hebben waarop je kunt vertrouwen. Hoe zorg je dat een cliënt die in het ene land is geweigerd vanwege een integriteitsrisico, niet in een ander land hetzelfde kan proberen? Daar kan de digitalisering bij helpen. Dit raakt aan de EU-richtlijn die gaat over digitale instrumenten en processen met betrekking tot het vennootschaps recht. Ik zie die twee richtlijnen als een pakket. Verschillende landen hebben informatiesystemen en handelsregisters die je aan elkaar kan kop pelen. Dat vraagt om technische oplossingen en de zekerheid dat de kwaliteit van de verschillende registers hetzelfde is. Hoe intensiever de toetsing, hoe betrouwbaarder het register.'
Andere onderwerpen zijn de rol van de notaris bij preventief toezicht en de poortwachtersfunc tie. 'Die antecedentencheck is in Nederland goed geregeld, maar in andere landen is men bang dat de notaris in nieuwe EU-wetgeving die rol verliest. Als werkgroep denken we na over een tegenvoorstel waarin we het belang van de notaris onderstrepen. Als ik niet goed kan checken wie de oprichter van een bv is, gaat mijn positie als notaris wankelen. Daarom moeten we binnen de EU onze stem laten horen. Als je niets zegt, ben je onzichtbaar.'
'Bij iedere innovatie vraag je je af:wat zijn de gevolgen voor het notariaat?'
'Een nieuwe evolutie in hoe we ons werk doen'
Als notarissen gebruikmaken van een Europese digitale identiteit, moet deze voorzien zijn van biometrische kenmerken. Die aanbeveling van de CNUE en de KNB werd afgelopen maart overgenomen door het Europees Parlement en de Raad van de EU.
Isabelle Cox, notaris bij Olenz notarissen en lid van de werkgroep New Technologies van de CNUE, is verheugd over dit wapenfeit. Deze werkgroep onderzoekt de raakvlakken tussen Europese wetgeving en nieuwe technologie. Cox: 'Dat varieert van kunstmatige intelligentie tot nieuwe Europese regelgeving over cyberdreigingen.'
Ze vervolgt: 'Bij iedere innovatie vraag je je af: wat zijn de gevolgen voor het notariaat? Dat geldt ook voor eIDAS, de verordening die is bedoeld om elektronisch identificeren en ondertekenen binnen de EU te vergemakkelijken. Op dit moment is het nog een voorstel. Als het is aangenomen en uitgewerkt in nationale wetgeving, wordt digitale identificatie over de grenzen mogelijk. Onderdeel van het voorstel is de European Digital Identity Wallet, een persoonlijke applicatie waarin je verschillende persoonlijke gegevens – ook uit notariële akten – kan opslaan. Via die wallet kan iemand gegevens delen met een andere partij. Ook de notaris kan op verzoek van de cliënt gegevens uit akten in de wallet plaatsen. Dankzij die wallet kan de cliënt veel selectiever gegevens delen met bijvoorbeeld de Belastingdienst of de Kamer van Koophandel.'
Een innovatie als eIDAS illustreert hoe belangrijk het is je krachten als notarissen te bundelen. 'eIDAS biedt kansen, maar er is ook het risico dat de rechtszekerheid wordt ondermijnd. De werkgroep heeft onderzocht hoe we het voorstel konden aanpassen. Je wil dat een notaris in de digitale wereld dezelfde hoge standaard bij het vaststellen van de identiteit kan waarborgen als nu het geval is. Het is niet genoeg als bij een digitale identificatie wordt volstaan met een naam en een geboortedatum; je moet zeker weten dat iemand zich niet voordoet als een ander. Dat los je op als je de chip op het paspoort kan uitlezen. Op die manier beschik je over de biometrische kenmerken. De CNUE en KNB hebben flink gelobbyd voor deze variant. En met succes: in het nieuwe voorstel van de Europese Commissie zijn onze aanbevelingen over biometrie overgenomen.' Cox is enthousiast over de mogelijkheden die eIDAS biedt. 'De notariële praktijk wordt steeds internationaler. Zeker in de ondernemingsrechtpraktijk is het handig als je zaken digitaal kan regelen. Het is een nieuwe evolutie in hoe we als notaris ons werk doen. Het notariaat functioneert nu nog grotendeels in een analoge wereld. Dankzij eIDAS kunnen we straks op een verantwoorde wijze in twee werelden acteren: de analoge én digitale wereld.'
De KNB in de Europese arena
De Europese Unie (EU) is een waardengemeenschap die draait om beginselen als democratie, solidariteit, onafhankelijke rechtspraak en rechtsstaat. In de EU heerst niet het recht van de sterkste, maar de kracht van het recht. De EU is de facto de vierde bestuurslaag van Nederland, naast de rijksoverheid, provincies en gemeenten. Dat vraagt niet alleen om een actieve inbreng van de Nederlandse politiek, maar ook van het maatschappelijk middenveld, waaronder het notariaat, om het Europese beleid mede vorm te geven.
Veel nieuwe wet- en regelgeving die betrekking heeft op het Nederlandse notariaat, komt voort uit initiatieven van de Europese Commissie. Het is voor de KNB dan ook belangrijk om actief te zijn in de Europese arena. Met de andere bestuursleden draagt KNB-voorzitter Annerie Ploumen daaraan graag een steentje bij. Daarom is zij dit jaar toegetreden tot het dagelijks bestuur van de CNUE, de Raad van notarissen in Europa.
Inhoud én uitvoerbaarheid
Binnen de CNUE denkt de KNB samen met andere Europese notariaten na over beleid dat invloed heeft op het werk van notarissen in Nederland en in de rest van Europa, met oog voor inhoud én uitvoerbaarheid. Dat varieert van antiwitwaswetgeving en de mogelijkheid om online een bv op te richten tot regels rondom het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI), de bescherming van kwetsbare volwassenen en, in zijn algemeenheid, de toegang tot het recht.
Ploumen: 'Het notariaat, met zijn unieke preventieve werking en zijn poortwachtersrol, is een van de fundamentele bouwblokken van de EU. Wij voorkomen dat zaken in de toekomst tot problemen leiden en controleren of er geen sprake is van fraude of ondermijning. Voor alle Europese notariaten geldt dit als de basis en dat moeten we zo houden: wij staan voor rechtszekerheid en rechtsbescherming in Europa.'