Getordeerde heermoes

Heermoes behoort tot de paardenstaarten: een plantenfamilie die al vele miljoenen jaren op aarde voorkomt. Deze planten planten zich voort via sporen, ze produceren geen bloemen. Vanwege hun lange taaie wortelstokken en resistentie tegen bestrijdingsmiddelen kunnen ze zich hardnekkig handhaven op plekken waar mensen ze niet wensen.

Begin mei deed René van Eekelen een bijzondere vondst: een spiraalsgewijs groeiende heermoesplant. Hij vraagt of ik weet hoe zoiets ontstaat. Voordat ik op zoek ga naar een antwoord vraag ik hem waar hij de plant heeft gevonden. De volgende dag krijg ik al een reactie van René: “De vindplaats is bij mij in de voortuin, zo’n 12 jaar geleden opgebrachte grond toen het huis gebouwd werd. Elk jaar wordt de heermoes een beetje meer en ik schoffel ze regelmatig weg. Bij het weggooien vond ik dit plantje tussen de rest. Ondertussen was ook mijn schoonzoon op onderzoek uitgegaan en hij heeft me geattendeerd op een artikel uit 1987 in Natura. Daar staat het verschijnsel beschreven. Het heeft nog een naam ook: Klemdraai!”

Mooi dat René al een antwoord op zijn vraag heeft gevonden. Met belangstelling lees ik het meegestuurde Natura-artikel van J. Wasser, getiteld: ‘Klemdraai bij de wilde kaardenbol’. Het gaat over hetzelfde verschijnsel van ontregelde groei, maar dan bij een andere plantensoort. Klemdraai blijkt uitsluitend voor te komen bij planten waarbij de bladeren in kransen groeien (zoals bij heermoes) en bij planten met tegenoverstaande bladeren (zoals bij kaardenbol). In het artikel staat een tekening uit 1965 van getordeerde heermoes. Het oudste beschreven geval van klemdraai dateert uit 1677. Het betrof kleefkruid. Uit het artikel begrijp ik dat klemdraai het gevolg is van een genetische afwijking in de plant, die slechts tot uiting komt bij zeer groeizame omstandigheden: dus bij een overmaat aan plantenvoedingstoffen in de grond en voldoende vocht en warmte. In de groeipunt van de plant ontstaat de prille aanleg van de bladeren. Die vergroeien onder normale omstandigheden met elkaar en met de stengel volgens een ordelijk patroon. Als de groei van de plant te snel gaat, dan raakt dit evenwichtige proces van vergroeien verstoord, waardoor een verwrongen plant ontstaat.

René schrijft dat er steeds meer heermoes bij hem in de straat groeit. Paardenstaarten verwerken silicium in hun weefsel en daarom doen ze het goed in grond waar kwartszand (siliciumdioxide) in zit. In de omgeving van Pijnacker is enorm veel zand aangevoerd de afgelopen decennia en dat is gunstig voor deze planten.

Caroline