Geruime tijd was de parochie Attingahem (Breukelen) de enige in de Vechtstreek
ten noorden van Utrecht. Toen later de parochie van Loenen ontstond, kwam de
nederzetting Nieuwer Ter Aa daaronder te vallen.
In 1138 kregen de gelovigen die woonden bij de rivier de Aa toestemming van de
Utrechtse bisschop Andreas van Cuyk om een eigen kerk te stichten, zodat de
heilige dienst die verder weg moeilijk te bezoeken was, voortaan in de eigen
omgeving bijgewoond kon worden. Deze bisschoppelijke beslissing kwam tot stand
op voorspraak van leden van de familie Van der Aa, die het nabijgelegen
kasteel Ter Aa bewoonden en bezitters waren van de gerechtsheerlijkheid Ter
Aa. Voor de aan de kerk toegewezen parochie moest behalve Loenen ook de
parochie Breukelen gebiedsdelen afstaan.
Het patronaatsrecht kwam als vanzelfsprekend aan de heer van Ter Aa, dat
geslacht kreeg ook een familiegrafkelder onder het koor van de kerk.

In 1583 werd, in vervolg op de Reformatie, in het gebied dat zich tegen de
Spaanse koning Filips II had gekeerd, het calvinisme de enige officieel
toegelaten godsdienst.
De gotische dorpskerk van Nieuwer Ter Aa ging toen over in protestantse
handen.
In het Rampjaar 1672-1673 heeft de kerk zwaar te lijden gehad.

Bij een vernieuwing van de oude kruiskerk in vermoedelijk het laatste kwart
van de 15de eeuw en bij verbouwingen werd baksteen gebruikt.
Nog goed bruikbare tufstenen zijn bij die 15de-eeuwse vernieuwing hergebruikt
als speklagen in de buitenmuur, die nog goed herkenbaar zijn als grijze banden
natuursteen. Bij de uitvoering van ingrijpende restauratiewerkzaamheden in de
jaren 1950 werd ongeveer een meter binnen de ronding van de kerkmuren een
tufstenen funderingsmuur aangetroffen, die het onderste deel van de muur van
het koor van het oude kerkje had gevormd. Helaas werd die door de werklieden
erg voortvarend gesloopt.

Aan de westzijde heeft de kerk een vierkante toren, voorzien van
spitsboogvormige galmgaten en een luiklok, en met een vierkante ingesnoerde
spits, waarop een uurwerk, kruis en windhaan zijn aangebracht.
De hoofdentree van de kerk ligt onderin de toren.
De kerk heeft een zadeldak gedekt met blauwe leien, dat aan de koorzijde wordt
afgegrensd door een driezijdig eindschild.
De iets verhoogd gelegen kerk wordt omgeven door een oude begraafplaats.

In de spitsboogvensters van de kerk zijn binnen twee oude gebrandschilderde
ramen te zien met familiewapens van het geslacht Van Renesse van der Aa en hun
naaste verwanten en zes jongere ramen, die gewijd zijn aan de familie Van
Reede van ter Aa (die in 1777 de Van Renesses opvolgde).
In een daarvan staat rechtsonder een afbeelding van Susanna Catherina
Elisabeth (“Kitty”) Earle, geboren baronesse van Reede van Ter Aa.
Zij was een volle nicht van de laatste gerechts- of ambachtsvrouwe uit het
geslacht Van Reede van Ter Aa en gehuwd met een zeer rijke Engelsman, George
Hudson Earle.
Hij was degene die in 1897 de zes Van Reede-ramen liet plaatsen, in
herinnering aan zijn in 1896 overleden echtgenote.
In 1899 voegde hij daar nog een raam in het zuidertransept aan toe, ter
herinnering aan een oom en tante van zijn vrouw.

G.H. Earle schonk ook het fraaie Engelse oxaalorgel, dat eerst op de grens van
schip en koor stond, maar bij de restauratie in 1956 werd verplaatst naar de
torenzijde.

Bron: Historische Kring Breukelen

Address
Kerklaan 1, Nieuwer Ter Aa