BuitenBeelden: verzuipend kunstwerk in Helenaveen stelt teleur

Wie op een zonnige dag op het terras van Hotel Eetcafé In d'Ouwe Peel zit, kan er een uurtje of wat over mijmeren, want het zicht op het kunstwerk Verleden Veen is daar perfect. Nu is het terras uiteraard dicht en waait er een schrale wind langs de natte tafeltjes en stoelen, maar ooit nestelen zich hier weer tientallen fietsers en wandelaars en drinken er dan een pintje of een koffie. En kijken tevreden uit over de Helenavaart. En het kunstwerk. En vragen zich af: wat is dat in hemelsnaam?

Toegegeven, Jan Ros maakt het de kijker niet makkelijk. De kunstenaar uit Amersfoort (59) maakt nu vooral schilderijen - veel straten, vliegvelden, lege interieurs - maar in 2006 maakte hij dit object, ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van Helenaveen, in 2003. Waarom het drie jaar duurde voor dit werk werd geplaatst, geen idee, maar in ieder geval werd het op 25 juni 2006 onthuld. Door de burgemeester en de voorzitter van een kunstfonds.

En toen kon vervolgens het grote mijmeren en peinzen beginnen. Want, zoals gezegd, de kunstenaar maakt het de kijker niet makkelijk. Wat je ziet is een metalen bak, langwerpig van vorm. Die bak zweeft een halve meter boven het wateroppervlak en is op zijn beurt ook weer gevuld met water. Er steekt een schop uit. Onder de bak is nog net de torso van een man te zien; hij draagt de bak met gespreide armen. En dat alles staat in de Helenavaart; gesloten als vaarwater inmiddels, maar toch, een kanaal, vroeger belangrijk voor de turfwinning.

En dat is precies ook waar de kunstenaar naar verwijst. Want op de oever is een bordje geplaatst en daarop valt onder meer te lezen: 'Harde arbeid, maar ook volharding en doorzettingsvermogen zijn bepalend voor het ontstaan van Helenaveen. Zonder de enorme inzet van velen zou dit dorp nooit zijn geworden wat het nu is'. Was getekend: Jan Ros.

Sympathiek wel, maar veel verder als duiding van het kunstwerk komen we er niet mee. Dus de hersencellen aan het werk gezet en dan kan die lange metalen bak vol water niets anders zijn dan een kloeke verwijzing naar het kanaal. En die schop staat vanzelfsprekend voor de schoppen of spades die zijn gebruikt voor het steken van turf, decennialang dagelijkse arbeid in deze contreien. Dat de kunstenaar vervolgens ook een mens in zijn werk wilde laten figureren lijkt logisch. Want ook hier geldt: zonder de mens gebeurt er niet veel. Tot zover wat associaties uit de losse pols. Maar dan.

Met een stalen bak verwijzen naar een kanaal is goed gevonden, zeker als je die bak, lekker eigenwijs, schuin in datzelfde kanaal plaatst. Die schop is op zich ook prima, maar dat je die ín die bak steekt, is jammer, want daarmee ontkracht Ros het beeld van het kanaal weer. Had die schop niet ergens anders gekund? Hangend aan een draadje desnoods, een paar meter verderop?

En dan die man ónder die bak... Allereerst lijkt het alsof de man verzuipt; hij zit met zijn kop zo ongeveer ín die bak. En noeste arbeid verbeelden door een amper zichtbare figuur in te zetten en 'een kanaal' te laten dragen... Alles bij elkaar is Verleden Veen te simpel - door de gebruikte beeldelementen - en is tegelijkertijd te gecompliceerd, door de nodeloos ingewikkelde samenstelling van die elementen.

Veelzeggend is dat pal onder het beeld een kabel (een drijflijn?) is aangebracht. Het stoort de compositie enorm, gaat zelfs meespelen in het geheel. Was dit een goed kunstwerk geweest, dan had zelfs de grootste pummel begrepen: die kabel leggen we maar eventjes een een stukje verderop.