Zo zag Vincent van Gogh er écht uit: ‘Beeld dat mensen van hem hebben klopt niet’

Vincent van Gogh is voor het eerst met kunstmatige intelligentie (AI) ‘tot leven’ gewekt. Hij beweegt, toont emoties en kijkt rond. Hij denkt zelf na, hij praat en hij antwoordt op vragen van mensen. En hij is straks driedimensionaal te zien op een scherm in het wereldberoemde Musée d’Orsay in Parijs.

“Eigenlijk is het alsof Van Gogh een digitale tweelingbroer heeft gekregen”, zegt de Nederlandse specialist Wouter van der Veen, die meewerkt aan het project. “We hebben zo’n beetje alle beschikbare informatie over Van Gogh in computers ingevoerd, zoals alle brieven die hij schreef. En met algoritmes en kunstmatige intelligentie is dat gekneed tot hoe hij geweest moet zijn: hoe zijn brein werkte, hoe hij er in het echt uit zag, en hoe hij in het echt gepraat zou hebben.”

De ‘AI-Van Gogh’ lijkt wat strenger dan hoe we hem kennen. Zijn gezicht is hoekiger. Zijn wenkbrauwen zijn borstelig en hangen een beetje over zijn ogen.

Wetenschappelijke versie

“Het beeld dat mensen van hem in hun hoofd hebben is niet hoe Van Gogh er echt uit zag. Dat beeld is gevormd door zijn zelfportretten en door films over hem, zoals die met Kirk Douglas of met William Dafoe. Maar de Van Gogh die wij nu laten zien is de Van Gogh die wetenschappelijk klopt”, zegt Van der Veen. “Ik ben ervan overtuigd dat we zo dicht mogelijk bij de échte Van Gogh zijn gekomen.”

Foto’s van de schilder (1853-1890) zijn er nauwelijks. Er is één officieel erkende portretfoto, maar toen was hij nog maar 19 jaar oud. De nieuwe virtuele versie toont de schilder als volwassen man, als 37-jarige en kort voor zijn dood, met alleen zijn rechteroor omdat hij zijn linkeroor in 1888 afsneed.

Het project is ontwikkeld door het Franse bedrijf Jumbo Mana, gespecialiseerd in ‘deep tech’. De start-up gebruikt kunstmatige intelligentie om virtuele personages te creëren die zelfstandig en zelfdenkend zijn.

“Onze ontwerpers hebben Van Goghs uiterlijk nauwgezet gereconstrueerd”, zegt directeur Christophe Renaudineau. “Daarna hebben we op basis van onder meer zijn brieven zijn persoonlijkheid in kaart gebracht: hoe sprak Van Gogh, hoe uitte hij zich? En daarna hebben we het virtuele personage gevoed met alle beschikbare informatie en kennis die er in de wereld bestaat over Van Gogh. En zo krijg je dan uiteindelijk een virtuele tweeling van Van Gogh, die zelf nadenkt en zelf praat.”

Het Parijse Musée d’Orsay heeft de primeur. In het museum komt een installatie te staan met een groot scherm waarop Van Gogh verschijnt. Je ziet hem zitten in zijn atelier, naast Korenveld met kraaien, een van de laatste schilderijen die hij in het Franse Auvers-sur-Oise maakte voor hij daar een eind aan zijn leven maakte.

Vragen stellen

Bezoekers kunnen met een microfoon vragen aan hem stellen. En de schilder antwoordt dan. Elke zin die hij uitspreekt is spontaan. Dankzij de kunstmatige intelligentie, bedenkt de virtuele schilder elke keer zélf wat hij gaat zeggen. Zijn virtuele hersens zijn met terrabytes aan data gevoed. De AI-Van Gogh denkt daardoor autonoom na, zonder directe sturing van buitenaf.

“Als bezoekers van Musée d’Orsay met hem praten zullen ze het gevoel hebben dat ze een echt gesprek met de schilder voeren, alsof je meer dan 100 jaar terug gaat in de tijd”, zegt Renaudineau van Jumbo Mana.

Bij een eerste test voor publiek, in juni, werd vooral gevraagd waarom hij zijn oor afsneed. “Omdat ik psychische problemen had en aan een depressie leed”, was het antwoord.

Van Gogh toont emoties

Dat vertelt hij met emotie: zijn gezicht kan vrolijk of verdrietig worden, afhankelijk van de vraag die hem wordt gesteld. Het was nog een hele kunst om de stem van de schilder te reconstrueren. “Er zijn geen opnames van”, zegt Van der Veen. “Dus we hebben ons gebaseerd op beschrijvingen van zijn stem door tijdgenoten van hem, zoals andere schilders met wie hij contact had. En uit zijn brieven kan je opmaken dat hij geanimeerd en enthousiast vertelde, in tegenstelling tot hoe hij in films praat.”

Voorlopig spreekt de schilder op het scherm nog alleen Frans en Engels, omdat de installatie alleen nog in Frankrijk te zien zal zijn: in Musée d’Orsay en in Auvers-sur-Oise waar Van Gogh zijn laatste jaren doorbracht. Maar de taal is desgewenst om te zetten, ook naar Nederlands. “Maar makkelijk is dat niet”, aldus Van der Veen. “Van Gogh leefde eind 19de eeuw, woonde jaren in Den Haag, groeide op in Brabant en woonde lang in het buitenland. Welk accent zou hij dan gehad hebben?”

Bonjour Vincent is vanaf 3 oktober te zien in Musée d’Orsay in Parijs en vanaf 7 oktober in het Château d’Auvers-sur-Oise.