‘Israël heeft door dat Iran geen behoefte heeft aan escalatie. Als een tegenstander dát in de gaten heeft, dan ben je je afschrikkende werking kwijt’

Jenne Jan Holtland, hoe belangrijk was de gedode commandant, Mohammad Reza Zahedi, voor het Iraanse regime?

“Sinds 2021 was hij de hoogste commandant van de Revolutionaire Garde in Syrië en Libanon. Dat is een heel belangrijk figuur voor Iran. Zijn plaatsvervanger bevindt zich ook onder de doden.

“En dan is hij ook nog gedood in het Iraanse ambassadecomplex in Damascus, in het gebouw van het consulaat, waar de ambassadeur zijn residentie heeft. Israël heeft de afgelopen maanden wel meer hoge commandanten en militairen in Syrië gedood, maar een directe aanval op een ambassadegebouw hebben we nog niet gezien.”

De Iraanse Ayatollah Khamenei zei dinsdag uit te zijn op revanche op Israël. Hoe verwacht je dat Iran zal reageren?

“Ik moest denken aan een dubbele zelfmoordaanslag in de Iraanse stad Kerman begin dit jaar, met bijna honderd doden tot gevolg. Inmiddels weten we dat IS daar achter zat, maar de Iraanse regering wees in haar propaganda naar Israël in een poging het onderdeel te maken van de oorlog op de Gazastrook.

“Om die reden zei Iran toen te willen terugslaan en vuurde het raketten af op Noord-Irak, waarbij vier doden vielen. Iran beweerde daarbij een basis van de Israëlische geheime dienst de Mossad te hebben geraakt, maar dat is een dubieuze bewering. Bewijzen zijn daar nooit voor gevonden.

“Aan zulke reacties kun je denken, omdat een directe aanval op Israël out of the question is. Dat doen geen van beide partijen, want dat is gelijk een oorlogsverklaring. Zeker Iran wil dat niet, de rekensom blijft dat Israël een veel te machtige tegenstander met nucleaire wapens is.

“Alleen heeft Iran relatief weinig opties. Het land is zelf overal in de regio aanwezig, maar Israël niet. Je zou kunnen denken aan het aanvallen van de Koerden in Noord-Irak, omdat die in het verleden olie verkochten aan Israël. Of Iran moet Amerikaanse doelwitten raken, omdat de VS een belangrijke bondgenoot is. De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken heeft al gezegd dat hij de Amerikanen als medeverantwoordelijk beschouwt, maar het is onduidelijk of de Amerikanen überhaupt van te voren van de aanval wisten.”

Wat is voor Israël het belang van deze aanval?

“Ten eerste dreigt Israël geïsoleerd te raken, bijvoorbeeld door de unieke positie die de VS innamen door zich te onthouden bij de VN-resolutie. Door de oorlog regionaal te maken en de aandacht van de Gazastrook af te leiden, houden ze de VS wellicht dichter bij zich, door te laten zien dat dit niet alleen over Hamas en Gaza gaat.

“Ten tweede is zondagavond laat een drone ingeslagen in Eilat, de havenstad in Zuid-Israël, met wat schade tot gevolg. Een pro-Iraanse militie in Irak zei dat zij daarachter zaten. Het zou kunnen zijn dat Israël wilde reageren op deze aanval op Israëlisch grondgebied.”

Heeft Israël een nieuwe grens gepasseerd met deze aanval?

“Israël rekt in elk geval sinds 7 oktober de grens voortdurend op. Israël heeft door dat Iran geen behoefte aan escalatie. Als een tegenstander dát in de gaten heeft, dan ben je je afschrikkende werking kwijt. Dus Israël probeert de Iraniërs uit de tent te lokken zonder dat Iran meegaat in een regionale oorlog. Sinds 7 oktober schakelt Israël steeds meer hoge mensen van de Revolutionaire Garde uit, vooral op Syrisch grondgebied.”

Tot slot: je voert dit telefoongesprek vanuit Jordanië, waar protesten zijn tegen de band tussen Israël en Jordanië. Wat is daar precies aan de hand?

“Die protesten zijn er sinds het begin van de oorlog sporadisch, maar sinds een week bijna elke dag. Dat heeft onder meer te maken met de ramadan. De demonstranten treffen elkaar bij de iftar (de maaltijd die gedurende de vastenmaand ramadan door moslims genuttigd wordt direct na zonsondergang, red.) en gaan dan na tienen richting de Israëlische ambassade in de hoofdstad Amman.

“Gisteravond waren er enkele duizenden en héél veel politie. Er stonden rijen dik agenten naast de demonstratie die op een bepaald moment zeiden: ‘Beste mensen, om middernacht is het voorbij.’ En dat gebeurt dan ook.”

Waarom gaan mensen de straat op?

“Jordanië is relatief pro-Amerikaans en pro-westers en krijgt veel ontwikkelingshulp, bijvoorbeeld ook uit Nederland en Duitsland. Het land heeft in 1994 vrede gesloten met Israël, voornamelijk uit strategische overwegingen. Maar veel gewone Jordaniërs stellen niet gekend te zijn in dat verdrag en zeggen dat de regering het verdrag nu alsnog moet opzeggen vanwege wat zij de genocide in de Gazastrook noemen. Ook keren ze zich tegen verschillende handelsverdragen.

“Dat is uit solidariteit met de Gazanen, maar ook om een einde te maken aan wat de normalisatie van Israël wordt genoemd. Voor 7 oktober waren er steeds meer Arabische landen die vredesverdragen sloten met Israël. De Jordaanse demonstranten zien de oorlog in Gaza als een kantelpunt voor deze normalisatie. Ze vinden dat Hamas daarbij het voortouw heeft genomen. Ik heb gisteren veel pro-Hamas-spreekkoren gehoord.”