Zen met zeepsop: Waarom afwassen de ultieme mindfulness is

Kinderen van de jaren 1980 en ‘90 kregen ingepeperd dat het leven meer is dan afwassen alleen. Maar in tijden waarin het trio wandelen-taarten bakken-nogeenswandelen ons de oren uitkomt, dienen de vaat en loerende stofnesten zich als het nieuwe mindfulness aan. Opgesloten in ons kot kunnen we de vieze lamellen van de luxaflex of de aangekoekte ­chocopops onder het fornuis minder makkelijk negeren. En nu onze sociale agenda een woestenij is en elk ­gezelschaps­spelletje al drie keer tot een relatiemeltdown zorgde, moeten we onze pleziertjes elders scoren.

Schoonmaken als mindfulness, dat is focussen op het proces en leren genieten van het schoonmaken zelf. Voor u begint tegen te sputteren: ja, u kunt de tijd inderdaad ook besteden aan het uitlezen van Proust. Of aan – nog maar eens – de kerstwandeltocht van de ­plaatselijke petanqueclub. Ah, u blijft nog even hangen?

“Wat mindfulness is in een notendop?” Psychologe, gedrags­therapeut en oprichtster van Act Academie Sara Bosman werkt al jaren rond bewust leven. “Contact zoeken met het hier en nu, acceptatie van je gevoelens en afstand nemen van gedachten die je niet vooruithelpen.” Bosman werkt in haar praktijk op een concrete manier aan mindfulness en ziet schoonmaken als een ideale tool om tot jezelf te komen.

“Ons verstand dramt maar door. Poetsen kan je meer in contact brengen met je lichaam. Door je focus op het stofzuigen neem je afstand van negatieve gedachten en zeg je: ‘Ik kan niets met jullie, ik ben aan het schoonmaken’.”

En nee, Bosman zit tijdens een sessie geen tegels te schuren met haar cliënten. “We zoeken de waarde achter elke activiteit. Wat is je doel? Een gezellig en schoon huis creëren voor je gezin, bijvoorbeeld.” De zintuigen, een belangrijke factor voor een mindful leven, worden bij het schoonmaken op hun wenken bediend. Een blinkende badkamerspiegel of de geur van bepaalde poetsmiddelen zijn een lust voor oog en neus. “Sta stil bij wat je ziet, wat je ruikt, wat je ervaart en welke bewegingen je maakt. Je gaat op in het lappen van je ramen en vergeet je zorgen.”

Rita vertelt dat geuren een grote invloed op haar hebben: “Poetsen doet deugd. De ouderwetse geur van bruine zeep brengt een gevoel van geborgenheid naar boven. Nostalgie? Zeker. Maar ook de ruimte om opnieuw te beginnen en alles aan de kant te hebben en even helemaal te focussen op die ene huishoudelijke taak.”

Ook Marianne is erg gevoelig voor geuren: “Ik kies heel bewust voor bepaalde schoonmaakmiddelen en wasmiddelen omdat de geur voor mij bijdraagt aan het gevoel van ontspanning.”

Eenzelfde trend is vast te stellen ter hoogte van de gootsteen. Massaal ­herontdekken we het genot van een stevige beurt aan de pompbak. Een afwasbeurt, that is. In veel huishoudens staat de vaatwasser te roesten en kiezen we voor slow washing, met de hand. Lisa: “Sinds kort woon ik samen met mijn vriend en delen we een afwasmachine. Maar thuis deed ik samen met mijn moeder de afwas. Het ideale moment om bij te praten over van alles en nog wat. Persoonlijke zaken bespreken is een stuk minder confronterend als je bezig bent met iets anders en geen oogcontact hoeft te maken.”

Bosman ziet ook hier een grote ­therapeutische meerwaarde: “Een gemeenschappelijk doel hebben ­verenigt jou en je ‘afwaspartner’.” Tijdens moeilijke gesprekken kun je je terugtrekken in het afwaswater en in het hier en nu blijven. Je gaat je minder snel verliezen in negatieve gevoelens. Escalaties ­blijven zo uit. Let wel, er is een ­verschil tussen ‘Schat, ik heb een nieuwe zwabber gekocht’ en ‘Poepie, ik ben zwanger van een tweeling’ als je teerbeminde de soepterrine van je betovergrootmoeder staat af te drogen.

Afwassen scoort hoog op de mindfulnessindex omwille van de zintuiglijke prikkeling. Het warme water, het gevoel van zeepsop als je je spons uitwringt en de geur van je afwasmiddel maken het makkelijker om volledig op te gaan in je taak. Ook je gedachten kun je in een mindful richting sturen, door het afwassen als de belangrijkste taak van dat moment te beschouwen en het alle nodige aandacht te geven. De Vietnamese boeddhistische goeroe Thich Nhat Hanh ­formuleert het als volgt: ‘Asking yourself, What am I doing? will help you overcome the habit of wanting to complete things quickly. Smile to yourself and say, Washing this dish is the most important job in my life.’

Niet toevallig begint auteur Peter Miller zijn boek How to Wash the Dishes met deze quote. ‘You will know your state of mind when you wash the dishes’, weet hij. Je zorg of je ­ongeduld, je aandacht of je afleiding zeggen iets over je ingesteldheid. Beschouw je het als het einde van een mooie maaltijd of voel je je de ­huissloof die opgescheept zit met de aangebrande kaasresten in de ovenschotel? Ja, borden vol sausresten zijn niet erg glamoureus, maar beschouw jezelf als de meest aangewezen persoon voor de taak. Miller zegt zich altijd beter te voelen na een sessie met de afwasborstel. Hij ziet het als een verteerproces van de maaltijd en de emoties van de dag. Met de juiste tools en technieken tover je die stapel ­borden om tot een stapel blinkend serviesgoed.

Monnikenwerk

Hoofdstuk na hoofdstuk gaat Miller in op elk detail van het afwasproject: van de keuze van je afwaskom en temperatuur van het water tot de hardnekkigste aangekoekte braadpannen; Miller tilt afwassen naar een hoger niveau. Nodig voor een goede ­afwasbeurt zijn een (schone) spons of afwasdoek van goede kwaliteit, een stevige borstel voor het betere ellebogenwerk, enkele verse, droge keukenhanddoeken en afwasmiddel dat jouw voorkeur geniet. Een zure spons of keukenhanddoek met gaten zal je ­relatie tot het afwassen ook verzuren. Millers belangrijkste tip: hou je ­afwaswater zo proper mogelijk. Geen restjes koffie of amper weg­geschraapte puree-overschotjes in het water.

Japanner Shoukei Matsumoto, boeddhistisch monnik en auteur van Veeg je zorgen weg, mijmert over schoonmaken als de ultieme mindful activiteit. Monniken beginnen elke dag met het schoonmaken van hun tempel. Niet omdat de koer vol halflege blikjes trappist ligt, maar omdat zorgvuldig schoonmaken de geest tot rust brengt.

Ja, we voelen al nattigheid. De ­ratrace om een stel koters tijdig op school te krijgen, liefst met minstens een broek aan, is niet min. Tijd om elke blaadje mindful van het terras te rapen zit er niet in, er moet nog een turnzak geassem­bleerd worden. Toch raadt Matsumoto aan om voor dag en dauw te poetsen, als allereerste ­activiteit op het programma. In alle stilte opruimen en vodjes hanteren is verfrissend en maakt je geest leeg.

Wie bewust leeft, in een proper huis, wordt langzaam zelf zuiver, ­argumenteert de monnik. Beschouw schoonmaken niet als een last of iets dat je zo snel mogelijk van je lijstje wilt schrappen. Zie het eerder als een ascetische ­oefening die de geest cultiveert. Tja, het is dat, of weer eens een rondje door het natuurreservaat.

Mindfulness in huis betekent ook: niets uitstellen. Of drinkt u uw ­ochtendkoffie graag op een bedje van aangekoekt saucissenvet? Heb je nu een vettig aanrecht, pak dan de ­allesreiniger dus. Zengosaidan, maant Matsumoto aan: doe elke dag je best zonder spijt en zonder je druk te maken over het verleden of de ­toekomst. Want: ‘Wanneer je de vloer wrijft tot hij glanst, wrijf je je hart en geest tot die glanzen’.

Grootmoeders wijze

In Het grote poetsboek pleit ­schrijfster Diet Groothuis ervoor om te poetsen op grootmoeders wijze. Yep, diezelfde oma die van meubels boenen een levensdoel maakte.

Want kennis omtrent wondermiddeltjes en afwasprotocollen vervaagde na 1980. Onze moeders voedden ons op onder het motto ‘dat is voor de werkvrouw’ en ­knepen een oogje dicht als ze op weg naar hun welverdiende baan de ­spinnenwebben zagen ­aandikken.

In haar poetsboek doet Groothuis alle technieken, hulpmiddelen en halfjaarlijkse schoonmaakschema’s uit de doeken. Anno corona zijn we hongerig naar de juiste producten en aanpak van elke vlek. Nog nooit waren we zo veel thuis en achtervolgde de beschimmelde brie in de koelkast ons zo hevig. En nog nooit blonken onze vensterluiken en wijnglazen zo fel. Ook Marianne voelt het corona-effect op haar huishouden: “Een opgeruimd en schoongemaakt huis maakt me gelukkig. Ik geniet van het resultaat, tijdens het poetsen verheug ik me op een propere keuken.”

Wel opletten dat de coronacrisis geen poetsobsessie teweegbrengt, met al die potentiële coronabacillen in de lucht. Bosman: “Poetsen kan vermijdingsdrang zijn: je loopt weg van het gevoel van machteloosheid en reikt naar iets waar je wél controle over hebt: de kalk­aanslag in je douche.”

Vermijdingsdrang mag, als het niet te veel kost: “Iemand die acht uur per dag poetst, is niet gezond bezig. Dwangmatig poetsen staat mijlenver van mindfulness.”

Evenwicht dus. Moet je zoon per se met modderige voetbalschoenen door de living klotsen terwijl je net alles in de was hebt gezet? Haal dan even diep adem voor je gênante babyfoto’s naar al zijn ­contacten whatsappt.

Het zijn maar moddervlekken.