Gemeente Zuidhorn

5.3.12 PIETERZIJL

Ontstaansgeschiedenis

Pieterzijl is een komdorp in het waardengebied in het westen van de gemeente Zuidhorn. Het is gelegen aan het Zijldiep in de Polder Vereniging Grijpskerk, vroeger polder Ruigewaard geheten. De inpolderingen op de zee in het deltagebied van de Lauwers worden in de twaalfde- en dertiende eeuw gerealiseerd door de monniken van het Gerkesklooster in Friesland. Het nieuwe land vormt een bestuurlijke en kerkelijke eenheid met het zuidelijk gelegen gebied Vredewold en Langewold. Het Zijldiep is een gegraven waterweg die boven Visvliet van de Lauwers aftakt en die ten noorden van Pieterzijl zich hiermee weer samenvoegt. De zeedijk loopt in de vijftiende eeuw van Niezijl via Kommerzijl naar Munnekezijl en terug naar Pieterzijl. In het Zijldiep wordt in die tijd een uitwateringssluis gelegd de Pieterzijl. Dit hangt waarschijnlijk samen met de inpoldering van de direct westelijk gelegen Polder Lauwers Grijpskerk in 1471. Het dorp is ontstaan bij de sluis in het Zijldiep.

Rond 1850 strekt de bebouwing zich uit langs de doorgaande weg, de Brugstraat en de Lauwerweg. De bebouwing bestaat dan uit woonhuizen, een school en een korenmolen. Na 1850 vindt vervangende nieuwbouw plaats en op beperkte schaal uitbreiding. Uitbreiding vindt plaats in zuidelijke richting aan de doorgaande weg en aan de, haaks aansluitende, oude Westerwaarddijk. In 1913 wordt aan de Lauwersweg een school gebouwd die later in gebruik is genomen als gereformeerde kerk. De sluis is vervangen door een brug. De molen is gesloopt.

Gebiedsbeschrijving

Het oudste deel van het dorp bevindt zich aan de doorgaande weg rondom de huidige brug over het Zijldiep. De woonbebouwing is met een kleine voortuin aan de weg gesitueerd en staat ten oosten van de brug dicht aaneen. Ten westen van de brug gaat de dorpsstructuur zeker aan de noordzijde, vrij snel over in het open landschap. Direct ten oosten van de brug is de naastgelegen sluiswachterswoning in hoofdvorm overgebleven. Aan de Diepswal staan een aantal op het water gerichte kleinschalige woningen. Hier is sprake van een contrast tussen de dorpse schaal en het aangrenzende grootschalige landschap aan de noordzijde. Aan de westzijde van het water aan de Zijldiepweg, is de bebouwing juist van het water afgekeerd. Hier grenzen de tuinen aan het diep.

Waardering

Pieterzijl is een aan het Zijldiep gelegen dorp dat wordt gekenmerkt door de openheid naar het landschap aan alle zijden. De kruising van de doorgaande weg en het diep vormt tezamen met een dwarsstraatje en het aangrenzende landschap een aardig contrast met het omliggende grootschalige gebied. De zichtlijnen vanuit het dorp over het water in het landschap zijn een waardevol gegeven. Met name is dit het geval vanaf de brug in het dorp. De bebouwing heeft nog maar ten dele een authentieke uitstraling. Ook is sprake van enige dissonanten in het dorpsbeeld. De woning naast de brug verdient bescherming en herstel. Dat laatste geldt ook voor de panden in de directe omgeving van het water. Voor de gebiedsbegrenzing is gekozen voor de Brugstraat vanaf Schoolstraat tot de brug, in het verlengde het bebouwde deel van de Lauwersweg en voor het kadegedeelte van de Diepswal waar de woningen op het diep zijn gericht. Het aangrenzende oostelijke deel van de Brugstraat en de Schoolstraat zijn bebouwd met naoorlogse woningen.

Beleidsintenties

Gelet op de aanwezige waarden kent Pieterzijl, naast een generiek welstandsgebied, één specifiek welstandsgebied, namelijk Brugstraat-Diepswal, Lauwersweg e.o.

Het beleid gaat uit van een veranderbaarheid per pand. Voorwaarde bij vernieuwing is dat de oorspronkelijke dichtheid, schaal, hoofd- en kapvorm en samenhang globaal blijft behouden en dat wordt teruggebouwd conform het oorspronkelijke, historische beeld. Panden met een weinig passend gevelaanzicht worden in traditionele trant hersteld. Hierbij wordt detail, kleur en materiaalkeuze nadrukkelijk betrokken. Aan de Lauwersweg kan bebouwing worden vervangen door herbouw mits zorgvuldig ontworpen en terughoudend van uitdrukking. Qua aanzichten kan er worden gevarieerd. Tot slot blijft het open landschap aan de noord west zijde van het dorp gehandhaafd. De tuinen van de woningen aan de Lauwersweg sluiten middels hagen en transparante boomsingels aan op het landschap.