Deze stripfiguren moesten ‘mee met hun tijd’

Een relletje nog vorige maand, rond de tekenstudio van Disney. In de trailer van de nieuwe film Ralph breaks the Internet speelt prinses Tiana, in 2009 de eerste Disneyprinses ooit, een rolletje. Maar Tiana had plots een iets lichtere huid, een smallere neus en keurig getemde krullen. Reden voor protest, en Tiana is weer donkerder gekleurd.

Dat nu ook Apu Nahasapeemapetilon, al dertig jaar dé stereotype Indiase supermarkteigenaar uit The Simpons, onder vuur ligt, is een teken van deze tijd, vindt stripkenner en -journalist Michael Minneboo. ,,De vraag om representatie is heel groot", merkt hij. ,,Dat is goed, met meer diversiteit spreek je een groter publiek aan, maar soms schiet het wat door.”

Zo werd Speedy Gonzales door Cartoon Network naar de plank verbannen omdat het volgens de zender een groot Mexicaans cliché was.  De enige racer in een land vol luiaards, getooid met kenmerkende sombrero en met een zwaar accent. Maar de Mexicanen zelf tilden er niet zo zwaar aan: zij begonnen juist campagnes om de muis weer op het scherm te krijgen. Met succes, al krijgt de kijker op de dvd wel uitleg over etnische stereotypen. Ook Bugs Bunny verkleed als Hitler krijgt tegenwoordig, na jarenlang niet meer uitgezonden te zijn, een commentaar mee.

En neem Apu nou, zegt Minneboo. ,,The Simpsons is satire. Er worden maatschappelijke problemen aangekaart met behulp van stereotypen. Als je zo'n stereotype weghaalt, kun je er niet meer met humor over hebben.” Stripkenner Joost Pollman: ,,Populaire cultuur heeft nu eenmaal veel impact. Zo maakt The Big Bang Theory, een van de best bekeken series ter wereld, ook weer grappen over de Indiër Apu.”

Het personage is niet de enige die de tand des tijds mogelijk niet doorstaat. Het bekendste Nederlandse voorbeeld is ongetwijfeld Sjors en Sjimmie. Nu zou de manier waarop Sjimmie werd afgeschilderd compleet ondenkbaar zijn, maar na de Tweede Wereldoorlog werd het stripfiguur geïntroduceerd als ‘domme neger’, weet stripkenner en journalist Michael Minneboo. ,,Mensen zullen wel over me heen vallen als ik die woorden zo gebruik, maar zo was het wel. Sjimmie was echt een soort Zwarte Piet, met dikke lippen en een oorbelletje. Hij sprak ook in gebroken Nederlands - ‘Ooo! Sjimmie bang gedroomd heeft!’ - dat is nu superfout. Als mensen een oude strip op de rommelmarkt tegenkomen schrikken ze er echt van, maar je moet niet vergeten om zo'n verhaal in de context van die tijd te plaatsen. Het werd toen niet als racistisch gezien.”

In de jaren zeventig is Sjimmie ingrijpend gemoderniseerd. Minneboo: ,,Tekenaar Robert van der Kroft heeft Sjors en Sjimmie exact hetzelfde hoofd gegeven, alleen met een andere kleur en een ander kapsel.” 

Lucky Luke was ooit een kettingrokende cowboy, maar moest van de uitgever zijn sigaret lozen. De uitgever ging mee in de kritiek van de ouders van zijn striplezers vreesde dat hij anders niet op de Amerikaanse markt kon verschijnen. Waarom hij rookte? Bedenker Morris had de opdracht gekregen een held te bedenken die geen fouten had, omdat kinderen zich met hem zouden identificeren. ,,Maar ik kreeg al snel door dat zo’n personage stomvervelend zou zijn”, verklaarde Morris. In 1983 verving hij het sjekkie door een strootje, waarvoor zelfs de  Wereldgezondheidsorganisatie hem prees.

Al worden er, decennia later, in recente albums nog steeds grapjes gemaakt over de gestopte held, weet stripdeskundige Joost Pollman. ,,Een flinke dosis zelfspot.”

Een wespentaille, een flinke boezem en nietsverhullende kleding: de oude Lara Croft uit computergame Tomb Raider en de bijbehorende film had zo in de Playboy gekund. Een paar jaar geleden heeft de vrouwelijke Indiana Jones een grondige metamorfose ondergaan om de doelgroep uit te breiden van tienerjongens naar ook meisjes. Net als de geüpdatete versie van superheldin She-Ra, die in de jaren 80 het schoolvoorbeeld was van een langbenige en rondborstig fotomodel. ,,Ze zijn nu in als een tomboy gemaakt. Fans van weleer zeggen: is dat wel nodig? De studio's vinden van wel. Die zijn bang dat er mensen met brandende fakkels voor de deur staan vanwege seksisme”, zegt Minneboo.  

Werden Lara Croft en She-Ra juist minder rondborstig en sexy, vorig jaar werden Suske en Wiske juist wat uitdagender gemaakt handen. Wiske werd in een hip sweatjurkje met stoere laarsjes gestoken. Ze werd van plat figuurtje ineens een jongedame met borsten. Ook Suske kreeg een make-over, en draagt nu  een zwarte, skinny jeans, sneakers en echte kuif. Nostalgische gevoelens moesten overboord, vond hoofdscenarist Peter van Gucht, om in het gevlij te blijven bij de doelgroep van 9- tot 12-jarigen. ,,Dat lukt nu met deze Wiske beter dan met dat eierdopje met die strik.”