Spannum op een koude oktoberochtend. De hoge bomen rond de 15de eeuwse terpkerk wiegen in de straffe herfstwind die over het land jaagt. Een ingepakte postbode slingert van brievenbus naar brievenbus over een uitgestorven Tsjerkebuorren. De ramen van De Tarissing zijn donker en leeg; vorige zomer sloot de dorpsschool definitief de deuren. Winkels zijn er al lang niet meer, evenmin als betaalbare huizen voor de jeugd.

Op het eerste oog is Spannum een dorp zoals vele op het platteland. Verstoken van steeds meer voorzieningen sukkelt de leefbaarheid zover achteruit dat de oude dorpsstructuren wankelen.

Dode trieste bende

Maar schijn bedriegt, zo blijkt in de warme woonkeuken van een stelpboerderijtje aan de dorpsrand. Daar schaart een groepje Spannumers zich om de houtkachel bij Tjerkje van der Vaart, die haar dorpsgenoten een dampende kop koffie voorzet. Vergis je niet, zeggen ze in koor. Er is dan behalve de kerk misschien niks meer, dat betekent niet dat het een dode, trieste bende is. Dan vergeet je de enorme kracht van een klein dorp. Dan onderschat je de power van Spannum.

Want als alles begint te wiebelen dan kun je gaan huilen en klagen en roepen dat de overheid het platteland laat doodbloeden. Of je kunt zorgen dat je het op andere manier voor elkaar bokst. Spannum vond de sleutel om het dorpsmachientje weer te laten snorren. ,,Dat binne wy mei ús allen.”

Iepenloft huzarenstukje

Het iepenloftspul Wat bisto leaflik – afgelopen voorjaar zes avonden opgevoerd – was een huzarenstukje. Daar toonde Spannum zijn kunnen. Het muzikale openluchtspel over de bekende dorpsbewoner Waling Dijkstra, een van Frieslands grootste schrijvers, dichters en grondlegger van de Friese toneelcultuur, werd een groot succes. Alle 250 inwoners waren erbij betrokken. Ieder op zijn of haar manier.

‘Wat wolsto dwaan?’

Aanjagers gingen huis aan huis en stelden overal dezelfde vraag: ,,Wat wolsto dwaan?” Niet ‘wil je dit of dat?’ of ‘kun je zus of zo?’. Nee, wát wil je doen? ,,Ja, elk kin wat”, was hun redenering. En zo waren alle taken ‘samar’ verdeeld. De een bouwde mee aan het decor, de ander ging flyeren, was parkeerwacht of maakte een pan soep en pannenkoeken voor de spelers.

Duizendpoten en regelneven

De koffiedrinkers waren ook allemaal betrokken bij het iepenloftspul. Het zijn duizendpoten, manusjes van alles en regelneven. De lijst van vrijwilligerstaken en clubs en verenigingen waarvoor ze zich inzetten is lang. ,,Juster sieten we hjir mei in ploechje 400 roaskes te meitsjen foar de bazar”, zegt Tjerkje. ,,Moatst foar de aardichheid ris yn it hok sjen. Dat stiet stiiffol brocht guod.” Op 3 november verandert dorpshuis Us Gebou in een vrolijke verkoop van zelfgemaakte en -gebakken spullen en zijn er spellen waar mooie prijzen mee te verdienen vallen. De opbrengst gaat naar de dorpsverenigingen.

Wederopstanding korfbal

Het is maar een van de vele dingen waar Tjerkje zich voor inzet. Zij is de spin in het Spannumer web. Voorheen dorpsbelang, feestcommissie, stichting sportaccommodatie, de club die de kaats- en korfbalvereniging ontlast van beheer- en organisatietaken. Tegenwoordig is ze penningmeester van kaatsvereniging Set Troch met zeventig leden en ze was de motor achter de wederopstanding van Korfbalvereniging Spannum.

Toen een samenwerking met Franeker mislukte, dreigde het korfbal rond de eeuwwisseling te verdwijnen uit het dorp. Tjerkje trommelde jeugd bij elkaar, zette een team op en sindsdien gaat het crescendo. De club telt zestig leden, het eerste werd dit seizoen kampioen en promoveert naar de tweede klasse.

Spannum blokt agenda met Kerst: Nei Tjerkje

Er is een dorpshuis en sportkantine, maar ook het stelpboerderijtje van Tjerkje en haar man Bram is een magneet van gezelligheid. Het hok is omgebouwd tot bar en fungeert meerdere keren per jaar als feestlocatie. De tuin staat met Hemelvaart vol met barbecue’ers en Tweede Kerstdag staat bij half Spannum in de agenda geblokt met: ,,Nei Tjerkje”.

Dan richten zij en haar gezin een groot Amerikaans kerstbuffet in met lekkers dat door alle dorpelingen wordt meegenomen. Een paar dagen later rukt het dorp weer uit naar Tjerkje om het oude jaar uit en het nieuwe jaar in te luiden. ,,Ik hâld fan gesellich”, zegt de Spannumse. ,,It begûn altyd mei in lyts ploechje, mar der komme hieltyd mear.”

,,Tjerkje hat each foar minsken, elk fielt him sjoen troch har”, zegt Marian Postma. Nog zo’n drijvende kracht. Ze zit in het bestuur van de toneelvereniging de Nijljochters en tot de nek toe in de organisatie van het Iepenlofspul. Oh ja, en ze heeft ook nog een baan van 32-uren als jobcoach bij Caparis.

Haar man is al even actief. Die zit in het kaatsbestuur en de feestcommissie. ,,As de iene helte yn dy bestjoeren sit, docht de oare helte de oare dingen dy’t noadich binne foar it doarp”, zo redeneren ze bij de Postma’s. Voor hen is het de normaalste zaak van de wereld dat je je inzet voor de gemeenschap. ,,Foar elkoar klear stean, sa wurket it”, zegt Marian. ,,En wolle we dat it gesellich is yn it doarp, dan moatte je mei elkoar wat delsette.”

‘Ria hat mear oeren yn in dei as in oar’

Ria de Haan zit er precies zo in. In 2000 kwam ze met haar man Tjeerd in een boerderij aan de Pôle wonen. Sindsdien rijgen ze de vrijwillige taken in het dorp aaneen. Ze zat in de medezeggenschapsraad van de school, organiseerde drie keer het tweejaarlijkse dorpsfeest, bemoeit zich met het Creatief Café, heeft allerlei taken in de PKN-kerk, is koster in Winsum, bestuurslid van de toneelvereniging, is gastouder en stort zich in de muziek. ,,Ria hat mear oeren yn in dei as oaren hjer”, zegt Marian.

Ze begon met het Mienskipsorkest, een orkest voor volwassenen die nog maar kort een muziekinstrument bespelen. Ria had zin in het drumstel. Haar man en kinderen maken allemaal muziek bij de dorpsfanfare Oranje of brassband Greidebrass in Spannum. Zij had vroeger traporgel gespeeld en wat keyboard. ,,Ik woe drumme.” En nu slaat ze haar partijtje mee bij Oranje. Onlangs nog met de uitreiking van de Goude Gurbes stond ze met het orkest op het podium in het theater in Sneek. ,,Echt superstoer”, zegt Marian. ,,Ik neam dy altyd Rock Ria.”

Schappelijke huur

Jorrit Jorritsma hoort het allemaal glimlachend aan. ,,Allinne yn it keatsbestjoer en de froulusferiening ha ik net sitten. Fierder ha ik alles by it ein hân”, zegt de oud-boer die zich nu als kerkrentmeester en lid van de stichting vermogensbeheer met de PKN-kerk bemoeit. De oude hervormde gemeente bezit veel grond in en rond het dorp: de Pôle met een speeltuintje, het wandelbos, het sportterrein en landerijen. De pacht en huur voor de verenigingen en gebruikers is daardoor schappelijk. De kerk heeft een actieve rol in behoud van de leefbaarheid, zegt Jorritsma.

Hij is een geboren en getogen Spannumer en werkte lang op de familiepleats net buiten het dorp. Daarna boerde hij in Denemarken, Drenthe, Poppenwier om vijf jaar geleden weer neer te strijken in zijn geboortedorp. In de jaren dat hij weg was, is er veel veranderd, maar de geest van Spannum is gelijk gebleven zegt hij. ,,It doarp nimt sels ynitiatyf en we dogge it hjir mei inoar.”

Klein woonwijkje

Bij de plannen voor woningbouw, waar hij zich mee bemoeide, bleek dat maar weer. Begin 2019 ging een enquête rond waarin de woonwensen werden gepeild. Er was animo voor nieuwbouw; een klein wijkje met dertien betaalbare huizen ook voor starters.

Vanuit het dorp werd een commissie opgetuigd met negen bewoners die zouden meepraten. Gemeente Waadhoeke was enthousiast, de kerk stelde grond beschikbaar en in een oogwenk was het plan voor een wijkje met dertien huizen rond; er waren nul zienswijzen en er was een unaniem ‘ja’ in de gemeenteraad. De gekte op de woningmarkt en de stijgende bouwkosten zorgden er alleen voor dat de huizen niet langer betaalbaar waren voor jonge Spannumers.

Jeugd terug naar dichte school

Tot de basisschool vorige zomer sloot en een groot pand midden in de kern vrijkwam. Spannum dook er gelijk bovenop. Hier zouden perfect huurappartementen in gemaakt kunnen worden voor de jeugd. Dezelfde mensen schoven om de tafel en begin oktober werd het plan gepresenteerd voor vijf huurhuizen in de oude school. Vier met voorrang voor jonge Spannumers en één voor statushouders. In januari start de verbouw.

Frans en Alice van Oort luisteren met open mond naar al het enthousiasme en de reeks aan activiteiten die over tafel vliegen. Het stel verhuisde anderhalf jaar geleden van Hoofddorp naar Spannum. ,,Het komt door Tjerkje hoor dat we hier wonen”, zegt Frans. Een zoektocht van drie jaar naar een ,,rustige plek in die heerlijke provincie” eindigde aan de Tsjerkebuorren.

Toen Alice en Frans uitstapten om het huis dat ze op het oog hadden te bekijken, zagen ze Tjerkje en haar buurvrouw Alie lopen met de hond. ,,We vroegen of je leuk kon wandelen hier”, vertelt Alice. ,,We kregen gelijk een hele rondleiding door het dorp. Ik heb het hele huis niet van binnen bekeken.”

Warm bad

Spannum voelt als een warm bad, zegt het stel. ,,Iedereen groet elkaar, je voelt je geen buitenstaander.” ,,We woonden hier pas en werden al uitgenodigd voor de barbecue.”

De Van Oorts haken vanaf het begin aan bij feestjes en ze hebben gekookt voor het Iepenloftspul. In besturen of commissies zitten ze (nog) niet. ,,Daarin zijn we bescheiden”, zegt Alice. ,,We zijn niet zo van: hier zijn we en we gaan ons wel even overal mee bemoeien.”

Een zieke krijgt in Spannum een lief kaartje in de bus of een bloemetje op de stoep geplant. Iemand neemt het briefje mee naar de winkel en bezorgt een volle boodschappentas bij de buren. ,,Der wurdt om elkoar tocht”, zegt Jorrit. ,,It ljocht brânde jûns let noch by ús mem, doe krige ik in appke fan de buorlju.”

Doe je niet mee, ook goed

Zoveel betrokkenheid bij elkaar kan ook verstikken. Het gezelschap is zich ervan bewust, maar het adagium is ook: doe je niet mee, dan doe je niet mee. Ook geen probleem.

In Spannum staat de dorpsgemeenschap sterk en trots op de benen. Daar wankelt de leefbaarheid niet en is niks te merken van afbrokkelende sociale cohesie. Het dorp lijkt Den Haag helemaal niet nodig te hebben. Hoe kijken ze naar de rol van de overheid?

‘Regio net wichtich genôch’

,,Het platteland moet leveren aan de Randstad”, zegt Frans van Oort. ,,Wat betreft energie bijvoorbeeld. Daar mag wel meer tegenover staan.” De infrastructuur houdt niet over, zegt Jorrit Jorritsma. ,,De diken en brêgen. Mar dan binne wy net wichtich genôch.” ,,Fryslân leit fierder fan De Haach, as De Haach fan Fryslân”, zegt Marian Postma.

De waarde van een sterke plattelandsgemeenschap wordt onderschat, zo vindt het gezelschap. Alle dingen die automatisch lijken te gaan in Spannum werken zo, omdat iedereen zijn aandeel levert en de taak voelt om er samen het beste van te maken, omdat iedereen het logisch vindt om op elkaar te passen. Stel dat die vanzelfsprekendheid er niet zou zijn. ,,Moast ris sjen wat dat kostet.”

Afgeknapt en lid af

Die Westerse bril is oververtegenwoordigd in de Tweede Kamer, zo vinden de Spannumers. ,,Wêr is it lûd út de regio?” Dat is wat ze duidelijk willen maken bij de stembus op 22 november.

Tjerkje stemde altijd CDA ,,om’t se dêr om de minsken tinke. Mar dat kin ik net weromfine.” Daarom wordt het nu BBB of Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt. Jorrit was lokaal politiek actief voor het CDA, maar is lid af. ,,Ik bin ôfknapt op it plattelânsbelied en hoe’t mei de boeren omgien wurdt. Ik bin no lid fan de BBB.”

Ria vindt het geloof belangrijk en vindt weinig van de C terug in haar partij CDA. Zij kiest nu voor de ChristenUnie. Op die partij stemde Frans eerder omdat ze in roerige tijden vasthield aan normen en waarden. Hij en zijn vrouw Alice kiezen nu voor BBB of NSC. Marian zweeft nog. Net als altijd. Waarschijnlijk landt ze bij een partij die net als zij vindt dat ,,it folle mear oer minsken gean moat.”

‘Skelle en grutte bekken’

De mores in de politiek. De polarisatie in het parlement. Niet op de inhoud, maar fel en vuil op de man. Het ergert de Spannumers mateloos. ,,Skelle, grutte bekken”, zegt Tjerkje hoofdschuddend. ,,Wylst sy it foarbyld wêze moatte. Fynst it gek dat de plysje bestookt wurdt. Soks sipelt troch yn ús hiele maatskippij.” Wat dat betreft heeft Spannum wel een boodschap aan Den Haag. ,,Kom mar ris by ús om te sjen hoe’t it ek kin.”