Burum een vredig terpdorpje in Kollumerland, een plek van waaruit Nederland meeluistert met de wereld. Waarom vanuit Burum?

Het begon in 1973, met een totaal ander doel. PTT - nu KPN - liet door koningin Juliana dit allereerste Nederlandse 'grondstation voor satellietcommunicatie' openen. De oren van Burum zorgde ervoor dat ,,de Nederlandse telefoonabonnee kan beschikken over ultra-moderne en zeer goede verbindingen met Amerika, Canada en Israël'', stond in het najaar van 1973 in het Nieuwsblad van het Noorden .

Er was voor Burum gekozen omdat hier de minste storingen zouden zijn. De directeur van de PTT - destijds eigenaar - vertelde in de krant: ,,Er zijn geen flats of bergruggen die de straalverbindingen storen en geen hinderlijke effecten van elektrische apparatuur.'' De grote ronde antenne – in de volksmond en door de PTT het 'Grote Oor' genoemd – zou ,,volkeren dichter bij elkaar brengen'', zo besloot hij.

Het is nog maar de vraag wat er over is van die mooie gedachte. We bellen nu niet meer via Burum met de wereld.

Nee. We luisteren nu. Door de aanslagen van '9/11' in 2001 raakte Nederland betrokken bij de Amerikaanse War on Terror , de oorlog tegen ‘terreurlanden' als Afghanistan en Irak. Informatie over de vijand werd steeds belangrijker, dus moest er met die vijand worden meegeluisterd. En dit kan van grote afstand.

In 2003 werd de NSO opgericht, de Nederlandse variant van de Amerikaanse afluisterdienst NSA. De NSO (Nationale Sigint Organisatie, waarbij Sigint staat voor Signals Intelligence) is een samenwerkingsverband van de inlichtingendiensten MIVD en AIVD. Uiteindelijk verwerkt de MIVD de informatie van de NSO tot inlichtingen voor Nederlandse militairen die op missie zijn, bijvoorbeeld in Afghanistan.

De NSO, die nu is opgegaan in de Joint Sigint Cyber Unit (JSCU), heeft in Nederland twee stations om draad- en kabelloze communicatie te onderscheppen in grote delen van de wereld, met name daar waar terreurgroepen actief zijn. Het gaat om Burum en Eibergen. In Burum wordt sinds 2005 satellietverkeer (telefoongesprekken, sms'jes) opgevangen. Hiervoor zijn extra schotelantennes geplaatst. In Eibergen wordt sinds 2007 radioverkeer onderschept.

En wat plukken de antennes in Burum nou precies uit de lucht?

Metadata. Data over data. Het gaat om miljoenen communicatiegegevens, waaruit kan blijken wie er precies met wie communiceert. Maar ook hoe lang vijandige telefoongesprekken duren. Of hoe de gesprekken nou eigenlijk klinken. Is de toon bijvoorbeeld kalm of paniekerig.

Na analyse van al deze informatie zijn er wellicht trends te ontdekken en conclusies te trekken, bijvoorbeeld over wie (of beter: welke telefoon) zich waar bevindt. En op basis daarvan worden door Nederland, Amerika en andere bondgenoten aanvallen uitgevoerd, onder meer met drones.

Alleen van Defensie en de inlichtingendiensten?

Nee, het satellietstation in Burum, ook wel Station 12 genoemd, bestaat uit een gedeelte van Defensie en een commercieel gedeelte van de bedrijven Inmarsat en Castor Networks. Er staan opgeteld rond de veertig schotels, schreef de Leeuwarder Courant in 2016.

Defensie is eigenaar van een deel van het terrein, en heeft daar tussen de vijftien en twintig schotels staan. KPN is eigenaar van de rest, maar heeft dat verhuurd aan Inmarsat. Op zijn beurt heeft Inmarsat weer een deel onderverhuurd aan Castor Networks.

Inmarsat is opgericht in 1979 door de Britse International Maritime Organization. Doel was om schepen constant in verbinding te laten staan met de kustwacht. Inmiddels levert het bedrijf ook communicatiediensten in rampgebieden aan instanties als Artsen zonder Grenzen.

Inmarsat heeft acht schotels staan op het terrein. Castor Networks, dat diensten levert aan de mijnindustrie, energiebedrijven (zoals Gazprom) en niet-gouvernementele organisaties (zoals Cordaid), heeft in Burum veertien antennes staan.

Waarom verdwijnen de 'Grote Oren' wellicht uit Burum?

De tientallen schotels waarmee satellietcommunicatie wordt onderschept voor de AIVD en de MIVD staan de geplande introductie van een 5G-netwerk voor consumenten in de weg. Voor dit snelle netwerk moet namelijk de 3,5 GHz-band worden gebruikt en met die frequentie onderscheppen de Nederlandse inlichtingendiensten nu internetverkeer en telefoongesprekken.

KPN is een van de bedrijven die de Nederlandse overheid begin 2017 opriepen om de 3,5 GHz-band vrij te geven, zodat deze ingezet kan worden voor het uirollen van 5G.