De goede, de slechte en de gestoorde: Zeven Romeinse keizers die je moet kennen

De eerste keizer van Rome

In 27 v.Chr. werd Gaius Octavius na een langdurige burgeroorlog gekroond tot de eerste keizer van Rome.

Hij kreeg van de Senaat de naam Augustus (de Verhevene), en zijn meer dan 40 jaar durende heerschappij van 27 v.Chr. tot 14 n.Chr. werd bekend als de pax romana, de Romeinse vrede.

De vrede en vooruitgang werkten ook door in de hoofdstad, die werd verrijkt met indrukwekkende gebouwen als het fraaie Pantheon, dat er nog steeds staat.

‘Ik trof een Rome van baksteen aan en liet een stad van marmer achter,’ zei Augustus zelf over zijn tijd op de troon.

Na zijn dood werd Augustus vergoddelijkt: een eer die slechts twee mannen te beurt viel in de 500 jaar van de Romeinse keizers.

Heerser verbergt zich op Capri

De 56-jarige stiefzoon van Augustus, Tiberius, kwam aan de macht in 14 n.Chr.

De nieuwe heerser wantrouwde iedereen en verklaarde al snel dat het voortaan werd gezien als verraad om iets slechts over de keizer te schrijven of te zeggen.

Het bevel bleef niet zonder gevolgen, en de historicus Tacitus beschreef Tiberius’ heerschappij als ‘een verrotte, ellendige tijd met te veel jaknikkers’.

Tiberius kon zijn vervolgingswaanzin niet afschudden en de Romeinse keizer zonderde zich af in zijn paleis op het eiland Capri. Hier woonde hij 26 jaar lang terwijl hij zijn bevelen per koerier naar Rome liet sturen, waar de geruchten over Tiberius’ krankzinnigheid aanzwollen.

Volgens de verhalen genoot Tiberius ervan om jongens in zijn villa seksueel te misbruiken en liet hij iedereen ombrengen die hij als een verrader zag.

De Romeinen waren bepaald niet blij met hun keizer, en toen hij in 37 n.Chr. stierf, werd er gescandeerd: ‘In de Tiber met Tiberius’ – de rivier waar misdadigers in werden gegooid.

Sadistische seksmaniak op de troon

In 37 n.Chr. besteeg Caligula de Romeinse troon – vier jaar lang zouden de Romeinen zuchten onder een van de meest wrede heersers die het rijk ooit heeft gekend.

Volgens Seneca beval Caligula zijn bewakers tijdens een gladiatorengevecht om ‘delen van het publiek in de pauze in de arena te gooien om opgegeten te worden door de wilde beesten’ omdat hij zich verveelde.

Caligula mocht ook graag bordelen bezoeken met een pruik en een lang gewaad.

Als hij door Rome liep en een aantrekkelijke vrouw zag, aarzelde hij niet om haar en haar man ‘uit te nodigen’ voor een feest in het paleis – een uitnodiging die een vrouw maar beter niet af kon slaan.

Seneca de Jongere beschreef Caligula als een krankzinnige keizer, een opvliegende seksmaniak die genoot van moorden.

Na slechts vier jaar op de troon werd de gestoorde Romeinse keizer Caligula in 41 vermoord door drie officieren van de Pretoriaanse garde.

Gehandicapte keizer wint harten van de Romeinen

Zijn eigen moeder noemde hem ‘een gedrocht van een mens’, en volgens bronnen hield zijn familie hem het liefst uit de schijnwerpers, omdat hij stotterde, kwijlde en halfdoof was.

Toch werd Claudius in 41 uitgeroepen tot de nieuwe Romeinse keizer toen de soldaten die Caligula hadden vermoord verrassend trouw aan hem zwoeren. Ze hadden wellicht behoefte aan een nederige keizer na Caligula en Tiberius.

Claudius beloonde hen met 15.000 sestertiën en ging aan de slag om zijn waarde te bewijzen.

Ondanks zijn fysieke tekortkomingen ontpopte Claudius zich als een bekwaam keizer. Hij voerde onder andere wetten in die slaveneigenaren verboden hun slaven te doden als ze ziek waren en gaf mensen uit de provincies de kans om het Romeinse staatsburgerschap te krijgen.

Claudius zorgde er ook voor dat de graanvoorraad van Rome werd aangevuld, zodat de Romeinse bevolking niet verhongerde.

Met deze maatregelen, en de organisatie van honderden gladiatorengevechten, maakte de invalide keizer zich geliefd bij het volk.

Voor het eerst sinds Augustus werd de Romeinse keizer na zijn dood in 54 vergoddelijkt.

Christenen als levende fakkels

Nero was net 17 toen hij in 54 aan de macht kwam, en het volk kwam er al snel achter dat de kersverse keizer volslagen gestoord was.

Eerst liet hij zijn moeder vermoorden en daarna was zijn vrouw aan de beurt.

‘Geen prins vóór mij wist met hoeveel hij kon wegkomen,’ pochte Nero volgens Suetonius.

Toen een kwart van Rome in 64 afbrandde, liet de keizer zich van zijn slechtste kant zien.

Vanuit zijn paleis genoot Nero naar verluidt van de vlammenzee, terwijl hij zong en lier speelde, en toen hij beticht werd van het aansteken van de brand, gaf hij de christenen de schuld.

De keizer liet een aantal van deze zondebokken levend opeten door honden.

Anderen werden ingesmeerd met teer en opgehangen om als fakkels te dienen. Bewakers staken hen ’s avonds in brand, en een orkest overstemde het geschreeuw van de slachtoffers.

Rome haalde opgelucht adem toen Nero in 68 stierf.

‘Besef wat een kunstenaar de wereld verliest,’ waren zijn laatste woorden.

Muren moesten zijn rijk beschermen

Hadrianus, die in 117 keizer van Rome werd, wilde de grenzen van het Romeinse Rijk stabiliseren.

Tien jaar lang reisde hij naar alle uithoeken om persoonlijk te controleren of de provincies goed werden bestuurd en of er geen vijanden waren die het machtigste rijk ter wereld konden bedreigen.

Tijdens een bezoek aan Britannia besloot Hadrianus zijn beroemde 120 kilometer lange en 5 meter hoge verdedigingsmuur in Noord-Engeland te bouwen om de Schotten buiten de deur te houden.

Elke 1,5 kilometer was er een klein fort, en de Muur van Hadrianus telde 16 grote forten met slotgracht.

Hadrianus bouwde ook elders langs de 10.000 kilometer lange grens van het rijk forten, en de keizer legde een netwerk van wegen aan om de logistiek te verbeteren, waarbij alle wegen uiteindelijk naar Rome leidden.

Keizer had broertje dood aan domheid

Weinig Romeinse keizers waren zo bedachtzaam als Marcus Aurelius, die in 161 aantrad. Toen zijn aangenomen broer Lucius Verus de troon claimde, dreigde er een burgeroorlog.

Om bloedvergieten te voorkomen, maakte Aurelius Verus co-regent. Pas na diens dood in 169 werd Marcus Aurelius alleenheerser, en hoewel hij vaak oorlog voerde omdat de grenzen bedreigd werden, was hij vooral bezig met het creëren van rechtvaardigheid en harmonie.

Hij veranderde het erfrecht zo dat kinderen van hun moeder konden erven, en hij verbeterde het leven van slaven door acteurs in te zetten in gladiatorengevechten.

Aurelius streefde ook naar innerlijke harmonie, waarbij hij zich niet liet leiden door gevoelens van haat en wraak, en hij zette zijn gedachten uiteen in 12 filosofische boeken. Daarin stelde hij dat ‘het kwaad van de mens te wijten is aan domheid’.

Verder vond hij niet dat hij als keizer boven anderen stond. ‘Waarom huil je om mij in plaats van te denken aan de pest en de dood van zoveel anderen?’ zei hij op zijn sterfbed in 180, toen een pestepidemie een kwart van de bevolking had gedood.