Wat, hier fietsend, misschien wel het meest opvalt is dat zo weinig opvalt inzake de landsgrens. Voor de bewoners aan de Nederlandse zijde geldt, zo valt her en der te lezen, dat ze zich (voor zover het Nederlanders betreft, want er wonen dus veel Belgen in Zeeuws-Vlaanderen) Nederlander voelen, maar erg op België ingesteld zijn.
Koewacht is een betrekkelijk jong dorp. Toch moet de naam reeds voor 1590 bestaan hebben, gezien Koewacht wordt genoemd in een stuk uit 1590 waarin wordt opgemerkt: ‘er moet haast gemaakt worden met het fort Masereels, anders genoemd de Koewagt’. Er bestaat een kaart die de toestand van na de Vrede van Münster (1648) aangeeft waarop de plaats Koyewert voorkomt, wat Koeiewaard kan betekenen. Door de vele overstromingen (door natuur of de mens) zullen de koeien een zekere mate van bewaking nodig gehad hebben. Dus het toponiem Koewacht kan inhouden: een waard in een laaggelegen land aan een rivier waarop koeien kunnen grazen. Het vee werd via de Koestraat naar de polders gebracht en bij hoog water naar hooggelegen plaatsen gedreven. Een hooggelegen plaats was bijvoorbeeld op een zandrug, de koeien werden hier ’gewacht’.
In 1586 behoorde het Belgische gedeelte van Zeeuws-Vlaanderen aan de katholieke Spanjaarden. Vanuit Axel werden regelmatig strooptochten georganiseerd naar het Spaans gebied. Om de grens te beschermen werd een reeks forten gebouwd. Het Fort Masereels groeide uiteindelijk uit tot een woonkern die nu Koewacht genoemd wordt. Het fort werd overwegend bewoond door Franse huursoldaten. Ook nu nog zijn er Franse woorden in het lokale dialect die hieruit te verklaren zijn. Op de plaats van het vroegere fort staat nu de Belgische kerk. De locatie voor het fort is niet toevallig gekozen. In de 16e eeuw was de hele omgeving erg vochtig; het fort werd op het hoogste gedeelte gebouwd en bleef daardoor droog.
Bij de afscheiding van België is, zoals in heel Zeeuws-Vlaanderen, de oude ‘Spaanse’ grens definitief geworden.
Van oudsher is Koewacht katholiek. In beide delen van het dorp staan kerken. Tot de Eerste Wereldoorlog werd door de inwoners van het Nederlandse deel van het dorp gekerkt in het Belgische deel waar zich de Sint-Philippus en Jacobuskerk bevinden. Toen de grens door de Duitse bezetter werd afgesloten ontstond de behoefte aan een eigen kerk. Pas in 1921-1922 werd deze gebouwd.
Pal op de grens, in het Belgische deel, staat een café. Het heette lang Café Benelux. Na enige tijd gesloten te zijn geweest, is het sinds 2019 weer open onder de naam Café de Grens. Tijdens grote internationale voetbaltoernooien zit het café vol met gasten uit België en Nederland, die harmonieus samen voetbal kijken.
De luchtwachttoren Koewacht (3T1) staat verscholen achter een woning aan de Emmabaan in Koewacht. Het is de hoogste nog bestaande luchtwachttoren. Wegens de grote hoogte heeft de toren steunberen aan de voet. Er is recent onderzoek gedaan naar de staat van de toren, lees ik op de website van Solar Services. Doel van de inspectie was een algeheel beeld te krijgen van de staat van de betonconstructie alsmede heersende schademechanismes. Ook is een inventarisatie van de aanwezige schade uitgevoerd en is een gedetailleerd beeld van de opbouw van de constructie verkregen.
De toren vormde een driehoek (luchtwachtkring) met de luchtwachttorens in Kloosterzande (verdwenen) en Nieuw-Namen. De luchtwachttoren in Nieuw-Namen bestaat nog en daarmee behoort de toren van Koewacht tot de enige luchtwachtkring in Nederland waarvan nog twee (van de oorspronkelijk drie) torens aanwezig zijn; dit is dus nog de enige plek waar de karakteristieke afstand tussen de torens de samenhang in het systeem van luchtwachtwaarneming laat zien.
Het was tijdens de periode van strenge coronamaatregelen in het voorjaar van 2020 een rare toestand in Koewacht: de grensovergang was gesloten. Bakker Frans Otto – de enige bakker in het Belgische deel van het dorp – liep in die maanden eindeloos op en neer. Het is nog geen dertig meter tussen de grens en zijn bakkerij, maar dat waren meters die Nederlanders niet meer mochten lopen. Van z’n vaste, vertrouwde klanten nam hij de boodschappentas en zelfs de portemonnee over, liep terug naar z’n bakkerij, regelde de bestelling en liep weer terug.
Het hing een beetje van de agent af hoe streng de regels werden gehandhaafd. De één hielp bij het brengen van het brood, de ander liet zelfs mensen door, maar een derde was veel strenger en liet iedereen bij de grens stoppen. Er schijnt zelf één agent te zijn geweest die de bakker aansprak met de waarschuwing, dat de Hollandse mensen hem ziek zouden maken.
Gebruikte informatie
* Koewacht, Wikipedia
* Website over Koewacht
* Informatie over Koewacht op de website over grensmarkeringen
* Luchtwachttoren Koewacht
* De dodendraad verscheurde Koewacht, AD, 6 oktober 2018
* ‘De dodendraad was de afgelopen maanden even terug in Koewacht’, Omroep Zeeland, 14 juni 2020
* Koewacht op de Dodendraad-website
* Commies in oorlogstijd, op Zeeuwse Ankers-website
* Door corona weet iedereen in Koewacht weer wat z’n nationaliteit is, NOS, 26 maart 2020