Rozien (29) en Jwana (25) zijn twee Syrische moslima’s, ze wachten op de bus aan de Hoendiepskade in Groningen die hen naar huis brengt. Rozien draagt een hoofddoek, Jwana niet.

,,Ik ben moslim en door mijn geloof vind ik het belangrijk een hoofddoek te dragen”, zegt Rozien. ,,Ik ben die gaan dragen vanaf mijn 19de. Ik vind een hoofddoek ook gewoon wel mooi. Ik denk altijd wel na over de kleuren, of die wel goed passen bij de rest van mijn kleding. Deze groene kleurt mooi bij mijn bruine truitje.”

Rozien volgt een opleiding tot juridisch medewerker op mbo4-niveau. Eigenlijk krijgt ze bijna nooit vervelende opmerkingen over het dragen van een hoofddoek. ,,Wel af en toe vragen, zo van hé, waarom draag jij een hoofddoek. Nou, dan leg ik dat uit. Het is voor veel mensen in Nederland nog nieuw, denk ik.”

,,Grappig dat je aan Rozien vraagt waarom ze een hoofddoek draagt”, zegt Jwana opeens, die tot dat moment het interview glimlachend volgt. ,,En bijzonder dat je aan mij nog niet hebt gevraagd waarom ik er géén draag.”

De verslaggever is even van zijn à propos. Eh?, ziet Jwana hem gepuzzeld denken. ,,Ze is mijn zus”, verklaart Jwana, die in een apotheek werkt. ,,Misschien is het eigenlijk verplicht. Maar ik vind het gewoon niet leuk, ik kan er ook niet goed tegen omdat ik het niet lekker vind zitten, zo’n hoofddoek. En mijn keuze is geen probleem.”

Farah voelde als kind ‘hoofddoekdruk’

Najaar 2022 kopte de Volkskrant ‘Nog steeds worden jonge vrouwen in Nederland gedwongen een hoofddoek te dragen’ boven een artikel. De 21-jarige Iraanse Farah vertelt daarin dat ze op haar 13de uit vrije wil een hoofddoek begon te dragen. Farah voelde als kind ‘hoofddoekdruk’ en vermoedde dat die zou toenemen zodra ze naar de middelbare school zou gaan. ‘Laat ik het nu maar doen, dan ben ik ervan af. Mijn ouders vonden het natuurlijk fantastisch dat ik hem uit eigen beweging droeg’, tekent de Volkskrant uit haar mond op. Na twee jaar kreeg ze spijt van haar beslissing.

Ook de Turks-Nederlandse Lale Gül wordt geciteerd in het stuk. Gül is bekend van haar autobiografische roman Ik ga leven, over hoe ze zich ontworstelt aan het streng-islamitisch gezin in Amsterdam-West waar ze opgroeide. ‘Veel vrouwen in Nederland en België berichten mij over allerlei vormen van onderdrukking’, zegt ze in de Volkskrant .

Het dragen van een hoofddoek is al jaren een twistpunt in onze westerse samenleving. Na deze zomer is het voor politieagenten in uniform verboden een hoofddoek te dragen. Dat geldt trouwens ook voor keppels, kruisjes en andere uitingen van geloofs- en levensovertuigingen. Minister Dilan Yeşilgöz (Justitie en Veiligheid) kondigde die nieuwe kledingvoorschriften eind juni aan.

Toch zie je op straat en gewoon in winkels – van de Primark en Kruidvat tot Albert Heijn – in de grotere plaatsen in het Noorden steeds vaker personeel met een hoofddoek. ,,Klopt’’, zegt Marjo Buitelaar, hoogleraar Moderne Islam aan de Rijksuniversiteit Groningen. ,,Je ziet het steeds meer.”

Waar komt ons ‘hoofddoekdenken’ vandaan en hoe actueel is dat nog?

,,Ons beeld van moslima’s, ook in het publieke debat, is gebaseerd op de idee dat we die vrouwen moeten bevrijden. De hoofddoek en de sluier staan dan symbool voor de onderdrukking van vrouwen. Maar dat beeld, ontstaan in de koloniale tijd, vooral door het Britse koloniale beleid, klopt niet meer. En ja, wat er in Iran en Afghanistan gebeurt, verpest het voor wat er echt aan veranderingen gaande is. Want door de beelden uit Iran en Afghanistan reduceren wij moslims nog altijd tot hun religieuze identiteit. Eigenlijk is dát pas echt eng denken. ”

En Farah en Lale Gül dan in de Volkskrant ?

,,Je zult echt nog wel meiden vinden wier ouders hen kort houden en wellicht ook dwingen een hoofddoek te dragen. En dan vaker bij vluchtelingengezinnen, zoals Syriërs, bij wie het leven op de kop is gezet en de Nederlandse samenleving als vreemd en wellicht bedreigend voor hun cultuur kan aanvoelen, dan in gezinnen van Turkse en Marokkaanse afkomst. Die meiden verdienen alle hulp om hun eigen weg te kiezen. Maar representatief voor alle moslimmeiden en vrouwen die een hoofddoek dragen zijn deze trieste voorbeelden gelukkig niet. Lale Güls succes komt volgens mij vooral omdat haar verhaal onze ideeën bevestigt over hoe onderdrukt moslimvrouwen nog zijn.”

Is de sluier dan niet verplicht volgens de Koran?

,,Het hangt af van hoe je met de teksten uit de Koran omgaat. Die verplichting is onder andere gebaseerd op het verhaal over een bruiloft van de profeet Mohammed: het was al laat op zijn trouwfeest en hij had zin om met zijn bruid naar bed te gaan. Er waren nog heel wat mannen als gast aanwezig, vandaar dat Mohammed zijn slaapkamer afschermde met sluiers en doeken om de intimiteit te vergroten. Maar in de Koran staat nergens expliciet dat vrouwen gesluierd moeten zijn of een hoofddoek moeten dragen.”

Hoe ziet u het dragen van hoofddoeken in deze tijd?

,,Als teken van emancipatie. Dat jonge moslima’s van nu veel vaker een hoofddoek dragen is een vrucht van hun verworven Westerse vrijheid. Ze leren hier dat het belangrijk is een eigen mening te hebben. Nou, die hebben ze. Het is deel van hun ‘coming out’ als moslim. Zo van: ik ben een moderne Nederlandse moslima en ik vind het fijn om een hoofddoek te voelen, dat herinnert me eraan dat ik mijn God dien en dat is wat ik wíl doen. Dat is misschien niet de uiting van vrijheid waar wij op hadden gehoopt, maar het is wel hun vrije keuze. Je kunt niet opleggen hoe iemand zich moet emanciperen.”

Is dat heel anders dan eerder?

,,Ja. Bij de religieuze opvoeding van de eerste generaties moslims die naar Nederland kwamen als arbeidsemigrant, eind jaren 60, begin 70, was nog sprake van een bestraffende God. Nu is God voor de meeste jonge moslims hun buddy , een beetje zoals EO-jongeren hun God zien: niet als boeman maar als iemand die er voor je is, je steunt. En voor die God doe je graag iets terug, daarom draag je voor hem een een hoofddoek.”

Gek dat we dat dan niet zien of snappen?

,,Nou ja, dat geldt niet alleen voor ons. Ook de dochters van die eerste generatie moslims in Nederland snappen hun jongere dochters en nichtjes nog niet goed. Die moeders en tantes hebben juist gevochten om het hoofddoek niet te hoeven dragen, indertijd vooral geïnspireerd om in Nederland niet op te vallen.”

In haar boek Generation M stelt de Britse moslima Shelina Janmohammed dat als we een gezicht zouden kiezen dat het wereldwijde tempo van verandering weergeeft, het hoogstwaarschijnlijk een moslimvrouw zou zijn – ze maakt deel uit van de grootste bevolking, in landen waar verandering het snelst plaatsvindt, en in het segment waar verandering het krachtigst is . Kortom, moslimvrouwen zijn waar het gebeurt.

Hoe ziet u die nieuwe moslima’s?

,,Wat Janmohammed beschrijft in haar boek, blijkt ook uit mijn onderzoeken hier in Nederland. In de snel groeiende middenklasse moslims zijn de jonge vrouwen modern, goed opgeleid, hebben een baan en willen laten weten dat ze houden van hun geloof. Vooral vrouwen onder de 30 willen zich verder ontwikkelen en zich ontworstelen aan de armoede van hun ouders. Ze willen zich onderscheiden.”

,,In mijn colleges vergelijk ik het met de big afro- kapsels van zwarte Amerikanen in de jaren 60, 70. Die wilden ook niet meer voldoen aan de dominante witte esthetische normen van schoonheid, zoals glad haar. Met de big afro’s namen zij letterlijk meer ruimte in in het publieke domein en lieten zien: ons haar is anders, maar ook prachtig; dat moet je niet verbergen. Zoals de big afro zegt ‘I’m black & I’m proud’ , zo zegt een moslima tegenwoordig ‘ I’m muslim & I’m proud ’. Dat doen deze jonge kosmopolitische moslima’s met een hoofddoek die vaak zeer zorgvuldig is gekozen, in kleur en patroon passend bij hun outfit en vaak ingenieus gedrapeerd.”

Zijn er nog andere oorzaken dan emancipatie voor het dragen van een hoofddoek? Preken er strengere imams in de moskeeën?

,,Haha. Er zijn tegenwoordig echt nog maar weinig moslimmeiden in Nederland die door ouders gedwongen worden een hoofddoek te dragen, hoe hard een enkele imam dat wellicht nog van de kansel predikt. Sterker nog. Het is eerder andersom. Sommige ouders willen juist liever niet dat hun dochters die hoofddoek gaan dragen uit vrees dat het de kans op werk of stage vermindert, omdat ze weten hoe ‘wij’ denken’. Maar er speelt wel een andere factor.

Wat is volgens u die tweede factor dan?

,,Net als de meeste jongeren, zijn moslimmeiden veel op sociale media en volgen ze allerlei influencers, onder wie ook mosliminfluencers. Jonge, zelfbewuste, vrouwelijke influencers dragen uit dat je én moslim én modern én mooi én succesvol kunt zijn met een hijab, een sluier. Ervaren dat je erbij hoort, en dat via gedeelde leef- en kledingstijl uitdragen, hoort bij uitstek bij deze leeftijdsfase. Het dragen van een hoofddoek is dus vooral ook een modeding. Jonge moslimmeiden vinden een hoofddoek mooi staan. Ook daarom dragen ze de hoofddoek vrijwillig.”

En waartoe leidt dat volgens u?

,,Nu er steeds meer moslimjongeren zijn, ontstaan er ook meer moslimjongerenleefstijlen. Met hun eigen, modieuze moslim kledingstijl emanciperen ze zich niet alleen ten opzichte van andere Nederlanders, maar ook van hun ouders. Voor hen geldt vaak nog steeds dat meisjes thuis horen te zitten, zich bescheiden opstellen en zo min mogelijk contact hebben met jongens. Wat voor ouders niet past bij een devote en degelijke moslimmeid, past voor deze meiden tegenwoordig juist wél bij moslim zijn: én een hoofddoek dragen én je opmaken, opkomen voor jezelf, een eigen mening hebben, zowel vrouwelijke als mannelijke vrienden hebben, et cetera. Je hoeft je niet te verbergen, je mag opkomen voor jezelf en je laten zien. Met je hoofddoek laat je zien dat er niet met je te spelen valt, dat je belangrijke waarden en normen hebt.”

Dus die waarden uit het geloof spelen nog wel een rol?

,,Het dragen van een hoofddoek herinnert moslimmeiden er in hun dagelijks leven aan dat ze ernaar streven zich dankbaar op te stellen jegens God en hem eren. Juist het feit dat je er zelf voor kiest in de kritische Nederlandse samenleving om als herkenbare moslima door het leven te gaan, versterkt het gevoel op weg te zijn een goede moslim te zijn. De factor religie moet dus zeker niet uitgevlakt worden, maar ik noem hem bewust als laatste, omdat in het publieke debat religieuze verplichting of dwang vaak als eerste en enige factor voorop staat. Zoals eerder gezegd: wij neigen moslims nog altijd te reduceren tot hun religieuze identiteit.”