Giorgio Morandi woonde zijn leven lang in Bologna, in een huis dat hij deelde met zijn ongetrouwde zussen. Samen hadden ze nog een vakantiehuis in dezelfde provincie Emilia, maar daarbuiten kwam de schilder nauwelijks. Slechts twee keer reisde hij naar het buitenland. Hij prijsde zich gelukkig met dit leven waarin zo weinig gebeurde.

Op foto’s van zijn atelier zijn de eenvoudige voorwerpen te zien, die een rol spelen in zijn stillevens: trommels en doosjes, soms witgeverfde vaasjes en een rijtje zwarte blikken, en een paar stoffige kunstrozen. Morandi stelt de ene keer de voorwerpen op in slagorde, tegen een achtergrond van de blikken. De halzen van de vaasjes komen soms precies tot de bovenste zwarte rand. De andere keer staan de objecten net een eindje van elkaar, zodat ze samen een rechthoek lijken te vormen. Aan hun schaduwen lijk je de onderlinge afstand af te kunnen lezen. En zo varieert de meester eindeloos met zijn materiaal van de rommelmarkt en met zijn standpunt.

Zóveel met zó weinig

‘Morandi’s kunst is tijdloos en, in haar uiterste aan beperking, universeel. Wonderlijk dat men zóveel kan geven met zó weinig middelen en met een zó geringe variatie in de motieven’, schreef W. Jos. de Gruyter bij Morandi’s eerste grote solotentoonstelling in Nederland (Haags Gemeentemuseum, 1954). Die kwam tot stand door toedoen van adviseur, grote bewonderaar, en kunstenaar Willem Minderman (1910-1985). Van hem is ook werk te zien in Museum Belvédère, net als van anderen die zich door de Italiaanse meester lieten inspireren.

In de publicatie Giorgio Morandi | Nederland vertelt museumdirecteur Han Steenbruggen hoe het werk van Morandi in Nederland kwam en in welke musea het zich bevindt. Hij beschrijft hoe de expositie Giorgio Morandi | Bolongna in 2018 tot stand kwam, de succesvolste tentoonstelling in de geschiedenis van Belvédère, en hoe het kwam dat er negen werken uit Nederlandse collecties ontbraken.

Deze zijn er nu te zien, als het ware als vervolg op Giorgio Morandi | Bologna , een stille wens die tot uitvoer kon worden gebracht dankzij het project Buitenkans van de Vereniging Rembrandt en de Turing Foundation, die ervoor zorgen dat grote musea meer van hun collecties laten zien bij kleinere collega’s.

Eenvoud en intimiteit

De Italiaanse grootmeester is een persoonlijke favoriet van Steenbruggen, en van veel (Friese) kunstenaars die tot de ‘omgeving’ van Museum Belvédère behoren zoals Christiaan Kuitwaard, Sjoerd de Vries, Willem van Althuis en Boele Bregman. Ze delen ‘de hang naar verstilling, eenvoud en intimiteit en eenzelfde behoefte de zuivere waarneming te spiegelen aan binnenwerelden. En evenals Morandi ontwikkelden zij vaak in betrekkelijke afzondering en ver van de rumoerige kunstcentra eigen wijzen van uitdrukken.’

Maar wat maakt het werk van Morandi zo bijzonder? Waarom zijn er zoveel kunstenaars, wereldwijd, die hem als een voorbeeld zien? Mede-exposanten zeggen er het volgende over.

Christiaan Kuitwaard (schilder uit Oldeberkoop):

,,Dat is heel moeilijk uit te leggen. Kijk, die kleur van dat vaasje, daarin zie je de bolling. En dan dit verloop, net op de hoek van de tafel... Het is net of hij voor elk doek een greep deed uit zijn kast, de voorwerpen met twee armen bij elkaar veegde en ze dan schilderde. Alleen schildert hij niet precies wat er staat, maar zijn impressie daarvan. En dat doet hij in een heel beperkt palet en met maar heel weinig verf. Er is geen onderlaag. De voorwerpen zijn net zo belangrijk als de tussenruimte. Daarbij heeft hij een heel fijne hand van schilderen, zo soepel.’’

Ada Duker (fotograaf uit Groningen):

,,Ik vind zijn werk zo goed omdat het in de stillevens over veel méér gaat dan over flessen, vazen, doosjes etcetera, oftewel: één fles maakt nog geen Morandi. Het gaat over waarneming, over kijken. Hij speelt met optische illusies: Zie je een schaduw? Een handvat? Een flessenhals? Staan de voorwerpen naast, achter, op elkaar? Hierin is niets wat het in eerste oogopslag lijkt. Daarmee gaat het de veronderstelde eenvoud van ‘flessen’ ver voorbij. Hij heeft een ‘totale’ manier van kijken, in de uitlijning, de ritmes, het visueel verbinden of juist loskoppelen van elementen.’’

Agnes van Gelder (schilder uit Den Haag):

,,Morandi’s werk is zo goed, omdat het van een pretentieloze eenvoud is, van vorm en van kleur. Daarbij slaagt hij er iedere keer in variaties te creëren die blijven boeien. Ik geloof niet dat Morandi zo van invloed is op mijn werk, maar ik houd erg van het opstellen en schilderen van stillevens, en ik schilder nou eenmaal graag mijn favoriete voorwerpen in vele variaties, waarbij lichtval altijd een belangrijke rol speelt. Dat herken ik natuurlijk bij Morandi. Zijn voorkeur voor schijnbaar ‘steeds hetzelfde’ en de belangrijke rol van het licht... zijn prachtige kleuren van de schaduwkant van de voorwerpen en de schaduw op onder- en achtergrond. Zijn werk bemoedigt.’’

Jet van Oosten (schilder en 3D-kunstenaar uit Groningen):

,,Ik ken het werk van Morandi al sinds ik een jaar of 12 ben. Mijn vader, die a-cultureel was, bracht ooit een reproductie mee en hing die naast de opgezette eekhoorn en het huilend zigeunerjongetje. Op de kunstacademie herkende mijn docent Martin Tissing iets in mijn werk, en die bracht toen een boek over Morandi mee. Zo kwam ik erachter van wie die reproductie was.’’

,,In het werk zit alles wat in het leven zit: eenzaamheid, verbondenheid, droefenis, nabijheid... Het heeft zo’n fantastische verstilling, zijn manier van schilderen is allesbehalve knullig. Juist heel vaardig. Daadkrachtig en ontroerend. Iets groters dat ook aards is. Hij is groots in het kleine.’’

Morandi en Nederland , t/m 24 sept

www.museumbelvedere.nl