We zitten midden in een transitie van het Nederlandse landbouw- en voedselsysteem. Met de verduurzaming van de samenleving zal ook de landbouw gaan veranderen. Dat is een ingrijpende en vaak een stevige zoektocht. In deel twee van onze serie zoomen we in op Jouke Hoekstra, een akkerbouwer in Oosternijkerk die zijn bedrijf probeert te verduurzamen. Een gesprek over het zetten van kleine, maar belangrijke stapjes. Maar vooral een gesprek over het nemen van verantwoordelijkheid en het belang van vertrouwen.
Geschreven door Kaspar Buinink – Foto’s van Marieke Andringa
“Soms mag ik best tegen mezelf zeggen: Je bent goed bezig Jouke! Ook dat is een stukje vertrouwen.”
Het aangezicht van het Noord-Friese gehucht Bollingawier, met op de achtergrond de boerderij van Jouke Hoekstra.
Voor de tweede keer reisde ik af naar Noord-Friesland voor een interview in het kader van onze serie over boeren in transitie. En voor de tweede keer was het uitzonderlijke weer onderwerp van gesprek. Drie weken geleden zaten we, zo bleek achteraf, in het staartje van het koude, natte voorjaar; vandaag is het droog en zomers warm. “Zo, weertje hè?!” is de begroeting van Jouke Hoekstra, op het moment dat hij uit zijn trekker stapt. “Kom je er lekker bij zitten? Ik ga niet stilzitten met dit prachtige weer.”
Het voelt een beetje tegenstrijdig: met een boer in gesprek gaan over duurzaamheid, terwijl ondertussen het onkruid met chemische gewasbescherming wordt bestreden. Maar dat is ook de realiteit. Het merendeel van de boeren in Nederland is gangbaar, zo ook Jouke Hoekstra. Maar dat wil niet zeggen dat boeren niet bezig zijn met verduurzaming, of dat boeren zich niet bewust zijn van de negatieve effecten van hun werkzaamheden. “Alleen soms kan ik niet anders”, aldus Jouke als hij zijn visie met mij deelt. “Biologie staat voor mij altijd op één als het gaat om waar ik mijn keuzes op baseer. Als een bepaalde keuze slecht is voor de natuur of het milieu, dan ga ik op zoek naar een alternatief. Alleen dat alternatief is er voor mij nog niet altijd.”
Jouke Hoekstra, gangbare akkerbouwer die bezig is zijn bedrijf duurzamer en milieuvriendelijker te maken.
Kunstmestreductie als eerste stap
Eén van de concrete verduurzamingen die Jouke doorvoert is een reductie van 20% kunstmestgebruik per jaar. “Dit is nu het tweede jaar, dus het is wel spannend wat dat gaat doen”. Door organische mest te gebruiken, hoopt hij de kwaliteit van de bodem te verbeteren en de plant weer meer in zijn kracht te zetten, om zo op termijn minder gif te hoeven gebruiken. “Zover zijn we nu nog niet, hoor. Eerst moeten we de positieve effecten van de organische mest afwachten, maar minder gifgebruik is zeker het doel”.
En hoewel Jouke nog altijd een gangbare boer is, is dit wel een concrete stap richting een duurzamere bedrijfsvoering. Hij is geïnspireerd door boeren om hem heen, waaronder Pyt Sipma die we eerder spraken. “Ik zag andere mooie stappen zetten, dus ik dacht: Waarom zou dat bij mij niet kunnen werken?” Toch zijn er veel gangbare boeren die dergelijke stappen nog niet durven te zetten. Ook Jouke twijfelde en had last van de onzekerheid die gepaard gaat met het beperken van kunstmestgebruik. “Het is toch een risico wat je neemt. En veel boeren, waaronder ik, lopen nou niet bepaald over van vertrouwen.” Jouke denkt wel te weten wat het vertrouwen van boeren kan vergroten: kennis. “Ja! Want kennis is macht. Als je meer kennis hebt over hoe de bodem werkt, wat het effect is van organische stof op je planten en hoe planten meer in hun kracht gezet kunnen worden, durf je wellicht sneller bepaalde risico’s te nemen.” Kennis leidt volgens hem direct tot een toename van vertrouwen.
Onafhankelijke adviseurs en wetenschap zijn cruciaal
Maar hoe zorgen we er dan voor dat boeren meer kennis en dus meer vertrouwen krijgen? Dat is, ook volgens Jouke, een grote uitdaging. De meeste bedrijfsadviseurs zijn niet onafhankelijk en hebben altijd wel een bepaald belang. “Er zijn wel onafhankelijke adviseurs, maar dan moet je goed zoeken. Onafhankelijk advies zou een stuk toegankelijker moeten zijn”, aldus Jouke. Maar ook de wetenschap heeft aan imago te winnen. “Ze zouden moeten stoppen met de cofinanciering van onderzoeken. Daardoor verlies je in de ogen van boeren per definitie je onafhankelijke en objectieve status.”
Financiële zekerheid kan helpen, maar is niet dé oplossing
Een veelgehoord argument van boeren om niet over te stappen naar duurzame of biologische akkerbouw is een gebrek aan geld. Jouke beaamt dat beperkte financiële zekerheid als een belemmering ervaren kan worden, maar is van mening landbouw niet duurzamer gaat worden enkel en alleen door boeren een zak geld te geven. “Het moet ook uit de boer zelf komen, vanuit zijn intrinsieke motivatie. Geld kan helpen, maar je moet ook geïnspireerd worden, het liefst door collega-boeren.” Zelf verdient Jouke vooralsnog geen cent extra als gevolg van de verduurzaming die hij doorvoert, maar wanneer hij in de toekomst minder hoeft te spuiten, zal dat wel leiden tot een grotere winstmarge. Het is dus een combinatie van intrinsieke motivatie van de boer en een stukje financiële vooruitgang.
Maar hoe kan de financiële zekerheid van boeren die willen verduurzamen vergroot worden? Uiteindelijk ligt daar volgens Jouke een cruciale rol weggelegd voor de consument. “Als er meer vraag komt naar duurzame, biologische producten, is er een beter verdienmodel en dus meer zekerheid. Nu is die garantie er nog niet, maar dat wil niet zeggen dat je als boer niets hoeft te doen. Begin bij jezelf, anders hou je de status quo in stand.” Een duidelijke boodschap voor zowel boeren als consumenten om niet enkel naar anderen te kijken, maar vooral ook zelf bewuster keuzes te maken.
Een manier om zowel boeren als consumenten te helpen in het bewuster maken van keuzes is het beperken van de anonimiteit van ons voedsel. “Ja, dat is echt een groot probleem. We verpakken het product en er komt een compleet andere identiteit op.” Het feit dat consumenten niet meer weten waar hun product vandaan komt, hoe het groeit en wat daar allemaal voor nodig is, zorgt ervoor dat het belang van duurzame voedselproductie onderschat wordt. “Als we producten weer met hun eigen identiteit in de winkel leggen, komt er vanzelf meer vraag naar biologisch voedsel en wordt het voor boeren makkelijker bepaalde stappen te zetten. En wij hebben weer meer binding met onze klanten, waardoor het boeren ook nog leuker wordt”, omschrijft Jouke de win-win situatie.
Het bedrijf en het woonhuis van Jouke Hoekstra in Bollingawier, Oosternijkerk.
We gaan zien wat de toekomst brengt
Het gebrek aan vertrouwen is ook terug te zien als Jouke de vraag wordt gesteld waar hij nu staat. “Voor mijn gevoel schiet het echt niet op. Maar mijn adviseur zegt wel eens: Jouke, je bent echt verder dan je denkt, hoor!” Het zou best kunnen dat Jouke in de toekomst overstapt naar een volledig biologische bedrijfsvoering, maar dan moet er wel meer garantie op een verdienmodel zijn en zal hij aan vertrouwen moeten winnen. “Nu durf ik het nog niet aan. Je moet dan ook écht anders gaan denken. Maar ik zie het mooie er wel van in. Neem biologische bestrijding bijvoorbeeld, dat vind ik prachtig. En het werkt ook echt!” De kleine stapjes, zoals Jouke die nu zet, mogen best wat meer gewaardeerd worden. “Verandering gaat om de richting, niet om de snelheid”.
Jouke is een van de vele boeren die aan het begin staan van de transitie naar een nieuw, duurzaam voedselsysteem. En hoewel hij het zelf niet inziet, zou hij best een inspiratie kunnen zijn voor collega’s, die kampen met dezelfde twijfels als hij heeft gehad. Of eigenlijk moeten we zeggen, die dezelfde twijfels hebben als hij nog altijd heeft. “Door elkaar te inspireren en kennis met elkaar te delen, winnen we vanzelf aan vertrouwen en zetten we mooie stappen.” En dat gebeurt ook al volop, geeft Jouke me aan het eind van ons gesprek nog mee. “De sector is echt flink in beweging, alleen is dat nog voor veel mensen slecht zichtbaar.
Ben je benieuwd naar meer van dit soort verhalen? Houd onze site in de gaten voor meer artikelen in de inspiratieserie ‘Boeren-in-overgang’, over boeren die elk op hun eigen manier bezig zijn met het verduurzamen van hun bedrijf. Klik hier voor het eerste artikel in deze serie, met biologisch-dynamische akkerbouwer Pyt Sipma.